Склон |
|
Множны лік |
|
|
|
|
|
В. |
Кавалеўск-ага |
Кавалеўск-ую |
Кавалеўск-іх |
|
|
|
|
Т. |
Кавалеўск-ім |
Кавалеўск-ай(-аю) |
Кавалеўск-імі |
М. (пры) |
Кавалеўск-ім |
Кавалеўск-ай |
Кавалеўск-іх |
|
|
|
|
Паводле ад’ектыўнага тыпу скланення змяняюцца тапонімы, якія суадносяцца з прыметнікамі: Чорнае (возера), Краснае (вёска), Пятровіцкае (вадасховішча),Закальное(пасёлак).Якпрыметнікізмяняюццаісуадносныя зімікампанентыўласныхназваў:РаманаўскаяСлабада(вуліца),ВялікіЛес (хутар), Высокі Бераг (турыстычны комплекс).
Змяненне назоўнікаў змешанага тыпу скланення
Мужчынскіяпрозвішчына-аў(-еў),-оў(-ёў),-ын(-ін)іагульныназоўнік кабельтаў змяняюцца, як назоўнікі першага скланення з цвёрдай асновай, аднакутворнымсклонеянымаюцьканчатакпрыметніка-ым(Петрыкавым,
Барысавым, кабельтавым).
Параўн.:тапанімічныяназвызмяняюццапаводлеI субстантыўнагаскла-
нення(Н.Петрыкаў,Р.Петрыкава,Д.Петрыкаву,В.Петрыкаў,Т.Петры-
кавам, М. у Петрыкаве), а мужчынскія прозвішчы – паводле змешанага тыпу скланення: у творным склоне назоўнік мае канчатак прыметніка, а ва ўсіх астатніх – назоўніка (Н. Петрыкаў-□Антось, Р. Петрыкав-а Антося, Д.Петрыкав-уАнтосю,В.Петрыкав-аАнтося,Т.Петрыкав-ымАнтосем, М. (пры) Петрыкав-е Антосю).
Іншамоўныя прозвішчы на -аў, -ін (-ын) і іншыя тыпу Вірхаў, Кельвін, Болдуін, Чаплін у творным склоне маюць канчатак -ам.
Жаночыя прозвішчы на -ав(а), -ев(а), -ов(а), -ёв(а), -ын(а), -ін(а) у назоўным і вінавальным склонах маюць канчаткі назоўнікаў жаночага роду другога скланення з асновай на цвёрды зычны, а ў іншых ускосных скло-
нах–канчаткіпрыметнікаў(Н.Пятрова,Бяседзіна,Р.Пятровай,Бяседзінай, Д. Пятровай, Бяседзінай, В. Пятрову, Бяседзіну, Т. Пятровай, Бяседзінай, М. (пры) Пятровай, Бяседзінай).
Склон |
|
Адзіночны лік |
|
|
|
|
|
Н. |
ПетрыкаўЯкаў- |
горадПетрыкаў- |
кабельтаў- |
|
|
|
|
Р. |
Петрыкав-а Якав-а |
горад-а Петрыкав-а |
кабельтав-а |
|
|
|
|
Д. |
Петрыкав-у Якав-у |
горад-у Петрыкав-у |
кабельтав-у |
|
|
|
|
71
Склон |
|
|
|
Адзіночны лік |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В. |
Петрыкав-а Якав-а |
горад- |
Петрыкаў- |
|
кабельтаў- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т. |
Петрыкав-ым Якав-ам |
горад-ам Петрыкав-ам |
|
кабельтав-ым |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
М. (пры) |
Петрыкав-е Якав-е |
у горадз-е Петрыкав-е |
|
кабельтав-е |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Склон |
|
Множны лік |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Н. |
Петрыкав-ы |
|
кабельтав-ы |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Р. |
Петрыкав-ых |
|
кабельтав-ых |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Д. |
Петрыкав-ым |
|
кабельтав-ым |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
В. |
Петрыкав-ых |
|
кабельтав-ы |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Т. |
Петрыкав-ымі |
|
кабельтав-ымі |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
М. (пры) |
Петрыкав-ых |
|
кабельтав-ых |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Змяненне назоўнікаў паводле нулявога тыпу скланення
Назоўнікінулявогатыпускланенняўназоўныміўсіхускосныхсклонах маюць аманімічныя канчаткі. Граматычнае значэнне склону выражаецца сінтаксічна (прыгожых кенгуру, ролі Адрыяна Чэлентана). Да нескланяль-
ных адносяцца:
●●запазычаныяагульныяіўласныяназвызасновайнагалосны:адажыа,
манто, Місісіпі, Гейнэ, Кюры; ●●іншамоўныяагульныяіўласныяназоўнікіназычны,якіяабазначаюць
асоб жаночага полу: місіс, Элен, Мітчэл; ●●мужчынскія і жаночыя славянскія прозвішчы на -о і -ых: Крайко,
Ляўко, Бялых, Баранавых; ●●беларускія жаночыя прозвішчы на зычны: Кавалёнак, Лось, Арця-
мёнак; ●●адпрадметныя,ціапелятыўныя,жаночыяпрозвішчы,якіясуадносяцца
з ніякім родам назоўніка: Дула, Сукала; ●●неадпрадметныя (неапелятыўныя) жаночыя прозвішчы, род якіх вы-
значыць складана: Протчанка Настасся, Сувалка Тамара, Шарапа Алеся; ●●«ініцыяльныя»гукавыяабрэвіятурынагалосны(НІА,ДАІ)ілітарныя
абрэвіятуры (БДУ (бэдэу), СНД (эсэндэ)); ●●назоўнікіагульнагародухвалько,нямко,гняўко,каліабазначаюцьасоб
жаночагаполу(хвалькоМарыля,(да)хвалькоМарылі,хвалькоМарылі,(пра) хвалько Марылю, хвалько Марыляй(-яю), (пры) хвалько Марылі).
72
Скланенне прозвішч на -а, -я ў беларускай мове
Адпрадметныя прозвішчы з асновай на заднеязычны і ненаціскнымі канчаткамі -а, -я (Скруха, Піка, Кніга) скланяюцца ў залежнасці ад полу асобы. Жаночыя прозвішчы скланяюцца, як назоўнікі другога скланення з адпаведнай асновай (Д. – М. (пры) Скрусе Веры, Т. Скрухай Верай), а мужчынскія – як рознаскланяльныя назоўнікі мужчынскага роду з асновай на г, к, х (Д. – М. (пры) Скруху Андрэю, Т. Скрухам Андрэем). Жаночыя і мужчынскія прозвішчы, што суадносяцца з назоўнікамі жаночага роду другога скланення, акрамя назоўнікаў на ненаціскныя -га, -ка, -ха (Хмара, Т. Страха, Бяроза, Кропля), скланяюцца, як апелятыўныя назоўнікі жаночагародудругогаскланеннязадпаведнайасновай(Д. –М.Хмары,Страсе,
Бярозе, Кроплі; Т. Хмарай, Страхой, Бярозай, Кропляй).
Неадпрадметныя мужчынскія прозвішчы на -а, -я скланяюцца, як назоўнікі мужчынскага роду з ненаціскнымі канчаткамі -а, -яў залежнасці ад тыпу асновы (Д. –М. (пры) Капіцу, Дамейку, Бядулю, Сачанку; Т. Капіцам, Дамейкам, Бядулем, Сачанкам).