ган авч ирәд, бумблвин эргнд тәрсн цецгәсин дорк һазриг сөндләд, жө- өлдүлҗ өгв. Түүнә хөөн өвпн келв:

— Не, йовцхай, көвүд.

Мөрн тергн хәрү Яшкуль хәләһәд һарв. Эн саамд аав мөрән шавдж йовхш. Хөөч эклв:

— Хөрн нәәмдгч жил экләд колхоз бүрдәгдв. Угатя-яду болн дундин мал-гертә улс колхозд орцхав. Болв кулакуд тер шин бәәдлд тушаһан халдахар седәд зүсн-зүүл өршәңһү уга йовдл нуувчар, бултңһуһар һар- һцхав. Тедн Бадмиг алсмн. Бадм тигхд колхозин ахлач билә. Алхларн чигн дегд өршәңһү угаһар алла...

Өвгн келврән төгсәһәд, имтр сахлан иләд, дакад хавтхан уудлад, һан- зан һарһж авб.

— Юңгад? — Бамбуш аав Доржин тохаһас татв. — Юнгад аавиг алсмби?

— Юңгад гихлә, тана аав угатя улсин хөв хәәдг билә, теднә зөв харсдг билә. Революции өмн байн, нойнд дурго билә, түүнә хөөнь кулак, орһдул улсд дурго билә. Тедиә өмнәс цөкрлтән уга ноолда кедг билә...

— Аавиг яһж алсмб? — болад Бамбуш дакад өвгнә һарас татв.— Келтн, аав Дорҗ.

Көгшн хөөч келхв-бәәхв гисн бәэдлтәһәр зөвәрт уха туңһаһад, нү- дән бүрилһәд холагшан кесгтән теегүр хәләһәд ширтәд йовб. Аш сүү- лднь келв:

— Сүкәр чавчад алсмн. Сүкәр...

Бамбуш тер үг соңсад, зүркиь дегд хорсхларн, аав Дорҗиг теврәд киисв.

Нарн девшәд зөвәр өөдэн һарчксн цагла эдн эгч Томпан һаза ирж буув.

17. Бааҗаг бичкнд

Үдин хөөн баажа өөрән нег күүтә ирв. һазаһас эрк алхж орн, Очр Бадмаевич Бамбушиг үзәд, гүүж одад терүг теврҗ авб.

— Иван Иванович, мини көвүнлә таньлд, — гиҗ бааҗа хаҗудан йовсн үүртән келв.

Орс залуг һаран өгәд мендлхлә, көвүн нерән цәәлһв:

— Бамбуш.

— Дядя Ваня.

— Та кембт?

Дядя Ваня инәв, баажа келв:

— Парткомин хойрдгч сеглэтр.

— Йир сэн, — гиҗ келэд, Бамбуш эцгиннь һар деерәс өсрәд буув.

— Чи кедүтәвчи? — Иван Иванович көвүн тал дадмг хәләцәр ширтв. — Долатав. Яһна?

— Ик залу бәәҗч.

Көвүн эцг талан ик омгтаһар хәләв.

— Не, сууж хот ууцхатн, — болж тедниг эгч Томпа столур дуудв.

Хотин хөөн Иван Иванович Бамбушин эцглә мендләд йовж одв. Эгч Томпа сурв:

— Кезә хэрнэт?

— Асхлад. Ода Бамбушиг дахулад селә үзүлнәв, — гиж Очр Бад­маевич келв.

— Үнәрйи? — гиһәд Бамбуш байрлад одв.

Селәнә дунд хойр давхр ик цаһан гер бәәнә. Терүг зааһад баажа келв.

— Эн школ. Намаг бичкнд эн школ бээсн сер деер шиңкән түрүн гер бәргдлә. Хөрн нээмдгч жил...

39

— О яһсн сәәхн гер бәрсмби! Кен бәрлә? — болҗ Бамбуш байсж сурв.

— Эн герчн дәәнә хөөн бәргдсн гер. Түрүн бәрсн гериг кулакуд ша- таж оркла. Хулен гер билә. Терүнэ хөөн бәрсиг немшнр шатаһад хайчк- ла. Модн гер билә. Ода, үзҗәнчи, чолун гер...

Эцг көвүн хойриг күүндә бәәтл Арлтан, Дакара, Чапай эдн ирцхәв. Тедниг үзәд, Бамбуш байртаһар хәәкрв:

— Бааҗа, эн мини үүрмүд. Таньлд.

— Мендвт, баһчуд, — гиж Очр Бадмаевич теднлә мендлв.

Хәрүднь бичкдүд инәлдв. Чапайкин шалвр урдк кевтән нег шуңһр- цгнь эвкәтә, наадкнь уңҗад бәәнә. Арлтана хамр деерк сөрв эдгәд бәәж. Дакара... күүкнә шүдн эс урһҗ.

Бамбуш үүрмүдән бий талан өөрдүлхин кергт, теднд цәәлһв:

— Мини баажаг бичкнд эн сер деер түрүн гер бәргдсн бәәж.

— Чини бааҗаг бичкнд, — гиҗ Данара алң болв.

— Э, бичкнд...

Очр Бадмаевич теднә күүндәг йовулҗ өгхин кергт, ергмжтәһәр келв. — Нег цагт би бас, таднла әдл, бичкн биләв.

— Юуһар тиикд тадн нааддг биләт? — гиҗ Арлтан сурв.

— Хулсар мөр кеҗ унад, чапаевцнр болҗ... — Очр Бадмаевич инәв.

— Чапай?.. Манд бас Чапай бәәнә, — гиж Арлтан цәәлһв. — Кемби?

— Эн. — Бамбуш Чапай тал заав. Цаадкнь эврәннь нер соңсчкад, омгтаһар толһаһан өөдән кев.

— Чапаев шалвран иим зутаһар өмсдго бәәсмн,— гиҗ Очр Бадмае­вич көвүг хортхав.

— Чапай шалвран игж өмсдг бәәж.

— Тигж кен келв?

— Арлтана ах.

— Арлтана ах юн күмб?

— Тракторист көдлнә.

— Не, тииклә, терчн чамаг наадлжана. Чапаев әвртә гидг герой бәә- смн. Өшәтнәс әәдго, зөргтә... — Очр Бадмаевичин келҗәсиг Чапай тас- лад, мөсн дууһар келв:

— Би бас зөргтәв!

— йир сән. Зөргтә күн мана Төрскнд кергтә. Чини йосн нернчн кемби?...

— Нох...

Чапай һаран өргәд Арлтаниг күцс келүлсн уга. Очр Бадмаевич меде. Терүнд өвткүртә болв. Мана цагт бичкдүдт юңгад Ноха гиҗ нер өг- чәхмб? Юн улс тигҗ үрдиннь чинр басҗахмб? Урд болхла, гелң, багш харчудиг наад бәрәд, басад, Ноха, һаха, Чон, Туула гиҗ нер өгдг бәә- сн. Ода... Ода яһжахмб? Иим тоолвр Бамбушин эцгиг эзлв.

— Не, баһчуд, йовцхай, — гиж Очр Бадмаевич тедниг үрв.

— Альдаран? — Данара алң болв.

— Би таднд эн селәнә тууж келж өгнәв...

Бичкдүд Очр Бадмаевичиг дахв. Тедн кесг һазр эргв. Арлтан Ча­пай хойр икәр өврмж кеһәд йовна. Ээҗәсн төрҗ һарснас авн эдн эн селәнд бәәнә... болв түүнә тууҗинь меддго бәәҗ. Хамгин өвәрц юмн: Арлтана эцгин гер ода бәәсн һазрт урднь түрүн электростанц тосхгдсн бәәҗ. Немшнр хамхлад хайчкж... Тер культурин Гер бәәсн ик тал- вад, урднь мер урлдадг хавтхр бәәж...

— Тадн, баһчуд, кезәд чигн эврә һазр-уснаннь тууж медх зөвтәт, һазр-уснаннь тууҗ медсн күн — төрскндән дурта болдмн, — гиҗ Очр Бадмаевич эн соньн экскурсии хөөн ашлвр кев.

Көвүдин өгсн сурвр болһнд Бамбушиг эцг күцс, өвәрц хәрү, цәәл- һвр өгнә.

40