ләм, элдү зәңг соңсгдв: баахн батш күү-кнлә ниилсн болҗ һарв. Тер асхнан торл уга хәрү ирүв.

Болсн йовдл аажадан келүв.

— Түүнәс бичә болг. Уладаһан эврән өокәд авхвдн. Эмгнә келсн үг икар нанд таасгдв. Элкн, зүркн шар.к-

.лад Ухарлыган санв. Инһпм болюн болхнь иигж намаг зовахн уга билә. Таньдг-үздгәсн чигн сурув, юмн соңсгдхш. Балһсн дотраһур йовхларн кезәчн энд-тендән хә-

.ләһәд йовдг биләв: геиткн Ухарльг үзгдәд одн гисн болад йовдмн. Болв. Ухарльгин зәңг эс соңсгдв.

Намр болв, сурһулин җил эклв. Саак Унташ харһад ярҗәнә. Цуг заңг соңссн, эзән үзсн ноха мет шарвадж. ирв. Бийим дахад, «өрм Гювад йовдмн. Бииллдән болхла — буйн болтха. Кино, тсатр болхла, өмнзснь билет

хулдад авчкдмн. Ю саннач—сансн цуг күцҗ одад бәә-

ду.н.

Тиигә бәәҗ иҗлдәд, Унташтн нам гем уга көвүн болж һарв.

Дәкәд нег җил болад, Унташта хоюрн сурһуляк чиләһәд нег школд ирж багшлв-идн. Ухан-седкл авлсн Ухарльган геесн, һазр деер ианд — Улада ■көдлмш хойр

үлдв. Уладаһан ааҗам намаг өсксн әдл өокв, нанд көд-

лмш үлдв: сүзгән көдлмштән вгүв.

Удл уга әмтн келдг, района ахлачир темдглдг болад мрв:' райооветин депутатд шиидгдүв, партин зергләнд

■орув.

’ 1957 жилин дундаһур намаг района дундын школын директор кев.

Гентки... генткн юн болсинь дәкәд бичнәв, эндр муу-

рад бәдвүв, иигәд төгскнәв,

АХЛАЧ

Хойр җилдән школын директор болҗ .көдлув. Райсо-

вётин дёпутат гиһәд герл-сурһулин шишлң бәәдг комиссин ахлач ш-нидв. Одахн болсн сессий деер миңи доклад соңсҗ батлцхав.

Чадс-чидсәрн эврәннь депутатск округдан. дөң-нек- дән күргә бәәнәв. Хур-чиг болчкхла, салан цаад амнд бәосн.улс нааран һатлж, центр тал ирдг арһ уга. Учр тии-м’болсар, олна даалһсн даалһврар тер салад тагт келгв. Ар:өмн хойр ода өөрдәд одв. Селон ар захур авто-

бус йовулх заавр нан.д әмтн еглә. Тер, даалһвр көөлдәд,

443

—Сән күн санаһар гиһәд, Боова Бадмаевна, эврән: күрәд ирвт.

—Юн болад одв?

—Лавга Матвеевич таниг кесгәс нааран хәәһә. Ге-

рттн җикмүлв, школд чигн уга бәәҗт. Шулун гидгәр^ күрәд ирти гмлә.

—Яһсн бачм кергв?

—Меджәхшив, иртхә гила. ’

Партин райком орҗ йовад кесг уха ухалув. «Ямарав кергтә болхв? Хаҗһр эндү һарһад оряосн болхув? Тиим юмн болх зөв уга». Негдгч сегләтрин кабннетд орад ирүв. Наадк өрәднь баахн куүкн чимкүрәр күмсгән ясж. сууна.

—Лавга Матвеевич кабинетдән бәәнү?

—Ямаран кергәр ирҗ йовнат?

—Нанд керг уга, намаг дуудулсм билә.

—Өөрән сууҗатн, сурад ирнәв.

Күукн даруиь хәрү һарч ирәд, инәһәд келв:

— Ортн, таниг күләжәнә.

Үүд татад, орхар йовхла, өмнәсм савһр үстә, шин бор>

костюмта залу зөрлцәд һарч ирнә. Залу бичкн зуур тогтн тусад, мамаг хәләҗ оркад, үүдән ардан хаав.

— Бсюва Бадмаевна, сән бәнт,— гиҗ келәд, Лавга? Матвеевич босв. Хойр альхарн һарим зөвәр удан бәрәд,. үгән утдхв:

— Өдр ирвәс чи-рәдтн цусн орад, мах-шөл бәрәд,.

улм баһрал, сәәхрәд бәәнәт.

— Та чигн гем-шалтг уга бәнт?

Намаг дахулад, сегләтр диван деер суулһв.

—■ Одак һарч одсн залуг үзвт? Мини ууһн көвүм,— болж сегләтр келв.

— Тана?

Сегләтрин гергинь чигн, көвүн-хүүкн хойринь чигж меднәв. Мана школд күүкднь сурһуль сурчана.

—Балһснд батшлжана. Амрлһнд ирлә. Ода хәрү йовхар белдҗәнә.

Дотр бийм будңһтрад, тагчг болув.

—Би таниг кергәр дуудуллав. Район дотран та күн-' дтә күнт. Көдлмшәрн болвчн нср һарад бәәнәт, тана үг

әмтп соңсна.

— Буульмжд орм дала юмн уга, чадс-ч-идсәрн көдл-

пәв.

— Боова Бадмаевна, тана яһҗ көдлҗахтн маднд ил.

ИсполкомЙн ахлачмдн сурһульд йювҗ одв. Шин зхла^ кергтә болЬкана.

— Тетәд?

4-44

—Таниг болтха гиж. сурх санатавдн.

—Би? Би яһҗ бүкл нутгин ахлач болхмб?

—Болш уга яһлат? Сурһуль-эрдмин, герл-геганә

көдлмш меднәт. Исполкомин шишлц комиосин ахлач болад, кесг сән юм кевт. Кергинь чигн зөвәр медҗ аввт.

Ахлач болч< төрсн күн уга юмн, көдлә бәәж дасад бәәхт.

Би чигн сегләтр болж төрсн угав. Үүнә өмн намаг юунд көдлҗ йовсиг меддвт? Үкрч йовлав. Ода сегләтр болад.

бәәнәв. Әмтнәс үлдж йов.хм угав.

—Лавга Матвеевич, олн дала улсас нег арһта залу эс олдх билү. Намаг тиигж бичә воватн.

—Зована гисн юмб? Парть танд ицәд, чадх-чидх

лиһәд, ик чинртә көдлмшт тәвхәр седҗәнә. Түүнд та бай-

рлх зөвтәт.

—Нәәләд келсндтн ханҗанав. Зуг би мел төрүц юм медхш-ив: мал-гер, Советин көдлмш чигн.

—Бидн юуни төлә бәәхмб, бидн зааһад агхговдн.

—Йир тиигҗ болш уга, буйн болтха, бийим бич» зоватн.

—Райком:ин бюро тии1м шиидвр һарһх саната. Ухал-

тн-сантн, таниг ахлач сунһх угаг райсоветин сессий медхм. Тер хург деер болж чадх дүңгә күн гиҗ бидн келх улсвдн.

Ду һардган уурув.

— Күчәр таниг күн ахлач тәвҗ чадш уга. Болв өгсн

селвг тодлтн, сантн, шалһтн,— болж келәд, Лавга Матвеевич босв.

Күр чиләд, би бас босув.

—Би хәрж. чаджанув?

—Йовтн. Хәрнь хәрүһән өгтн.

—Сән бәәтн,— гиж келәд, хатххла Цусн хагдм чис?< улан чирәтә һарч ирүв.

Сегләтр күүкн үзж оркад, толһаһан зәәләд келв:

—Шоодврла харһвт?

Би колс хәлән, давад һарув. Коридорт савһр үстл күләжәж.

—Боова!

—Босха!

—Менд!—Босха чичрсн хойр һарим авч, хурһна үзү-

рәснь тоха күртлнь үм*св. Би, яахан чигн медҗ ядад, сүлдр сүмсн болж чинән алдрсн зо-гсув.

Эвтә Босха сүүвдж авад һарв. һаза, әмт үзәд, нанд сегән орв.

—Нә, ямаран бәәнәч?

—Му биш.

—Улада яма-ран, көвүһән оч хәлож болхий?

445

Намаг генткн шөвгәр юмн хатхсн мет болв, залуг бийәсн зааглад келүв.

—Босха, мед, чамд көвүн уга. Унташи-г көвүн эцкән гиҗ меднә. Ам алдад оркдг болвзгоч.

—Вуйн болтха, хәләһәд һарсв.

—Уга! Биннм чигн март, көвүһим чигн март,— мигҗ

келәд һарч йовув. Бо1сха доран зогсад, һәәд һарсн әдл

үлдв.

Чонын амнас алдрад, туулад бәргдв. Ик уульнцас хаҗиһәд, эврәннь уульнцд күрч йовад, өагүрн һарч йовсн хойр мөртә кү үзүв. Зервк хәләҗ оркад, эс таньдг улс үзәд, арһул үрвәд эврәннь хаалһар һарув.

һарим авч чаңһур сегсрҗ атхв.

—Альдае һарч ирвч?

—һазр дорас.

Мөрән көтләд, зерглҗ йовад, Ухарльг биймм шинҗ-

лҗ хәләв. Удл уга манатерт өөрдәд ирүвидн.

—Манад орад һар,— болҗанав.

—Эвго болхп угай?

—Яһад эвго болх билә, Унташ чамаг үзхләрн бай-

рлх.

—Унташ?— болҗ Ухарльг алң болв.

-— Унташ — мини залум.

Күүндә йовҗ, герин һаза мөрән уйчкад, хаша дотр

орҗ герин һаза сууцхавидн.

Сүл харһснас нааран кесг җил болв. Мунь чигн, сәнь читн үзгдв. Алькинь түүг тоолхв. Адһад, алдг-унг, эврәннь җирһлән арвн мннутын дунд келҗ өгүв. Ухарльг чи-

района совхозд ах зоотехник көдлҗәҗ. Одйхн мана района хөөнә совхозин директор болж ирҗ.

:Кедү келх үг бәәхв! Зуг өрәл част цугтнь түүг келнә гидг гкүчр. Тер деер райкомд одх болҗ Ухарльг адһв.

— Кергән чиләчкәд, манаһур күрәд иртц,— болҗ алдад келәд оркув.

446

—Керг дала, цол болну-угай. Арһта болхла, ирҗ, үэсв. Унташ уурлхн угай?

—Унташ ухата күн эс болх юмар керг кедмн биш.

Бичә эмәһәд бәәтн, иртн.

Ухарльг һарад, мөрән уюк авад, йовҗ одв. Ичәд-эмәһәд боәв? Аль кергнь тиим болв, тер асхнан

ирсн уга.

Гертән һанцарн суунав. Улада школас ирәд уга. Ааҗа гертән уга, өөрин улст одсмб-яһсмб. Хувц-хунран тәәләд, халат өмсҗ оркад, юм бичдг столыннь ард суу-

һад, гейүрүв. Ухан нам ээдрәд хуурв. Нег өдр иим дала

йовдлла нег күн харһдв!

Нутгин ахлач болна гидг? Би, школас нань ю чигн меддго гергн бүкл нутг яһж толһалхм-б? Эн улс мини чидл медл уга, айстан ик көдл-мшт орулхар седҗәцхәнә. Маңһдур юуһан келхв, ямаран хэрү өгхв?

Йигәд суутл ааҗа Улада хойр ирв. Унташ чигн удсн уга. Цугтан сууһад хотан ууҗ дуусад, авальтаһап эврәннь өрәд ирүвидн.

—Юн болв, биич эвгон?—болҗ Уиташ сурв.

—Гем-зовлң биш. Болв эркн биш куүндх төр бәәнә. Залудан цугтнь, юн болсинь, нул уга келҗ өгүв. Үгән

чиләхләм, Унташ келв:

— Босхаг чикәр көөҗч, көвүнд тер туюкиг медүләд керг уга. Ухарльг, Ухарльг йоста залу. Ирснь сәп болҗ. Көдлмшин туокар болхла — эврән мед. Нутгин ахлач

болна гидг наадна юмн биш. Тоомсрта болвчп күнд көдлмш. Дуудулад авсн хөөн тәвҗ өгнү-угай. Хойр-негн

җил дамшад автлан икл күнд болх.

— Бәәх җирһлән-чн, бичкн цогцанчн партяс әрвлш

угав. Зуг чадш уга көдлмшт яһж орхув.

Залум дала нөкд болҗахш. Ахрар келхд: эврән мед гисн селвг болж һарв. Тер сөөһәи нүдән харһулсн угав, өр цәәтл ямаран чигн шиидвр бәрҗ авсп утав.

Арвн хойр часла райкомд ирүв. Лавга Матвеевичин кабинетд хойрдгч сегләтр Тимофей Петрович сууж. Эднд келҗәвәв:

— Намаг эврән меднәт, өмпнь тиим көдлмшт йовсн күн бишв, көдлмшинь медхшив. Буцҗ бәәхшив, зуг эврән медтн. Чадх-чидх гиһәд, дөң-нөкд болх болад, тәвхәр седхлә, тәвтн. Седклән егәд, әмән әрвлл уга көдлнәв. Зуг юмн түүнәс болх угаг медҗәхшив.

Тимофей Петрович инәһәд келҗәно:

— үнн седклән өгсн хөөн болхгов. Дамшлт цааран-

днь эврән ирәд бәәх. Бийән икәр бичә басад бәәтн, ча-

дхт.

‘447

— Боюва Бадмаевна, тер көдлмшт тана чидл курх, зуг өмнәснь икәр әәһәд, бийән бичә зоваһад бәәтн,— болҗ Лавга Матвеевич дөңнв.

Зөвән өгәд хуурв. Дарунь райсоветин сессий болв. Лавга Матвеевич нанар ахлач тәвхмн гиҗ төр тәвҗәпи. Кесг сурврмуд өгчәнә, харүһинь өгчонэв. Нег мөслә.т, зөвәр төвшуиәр келәд бәәнәв. Дарунь депутатнр босж үг келцхәв. Сунһлдан болҗана. Нег чигн күи бурушаҗ

үг келсмн уга. Тиигәд вутгин ахлач болув.

ТҮРҮН ӨДРМҮД

Ахлач болад көдлснә түрүн өдрмуд! Тер цаг -кезә иа-

нд мартгдхв?

■Өр шарлж йовлһнла босад, бийән белдүв. Ямарап хувцта оддг болхв? үнтә манто емсәд одхла, омтн дсгд өврх, әмтнәс тасрад, ончлгдад бәәх санан угав. Хуучн пальто ©мсхлә, хувцп эс күртҗ гих. Көсг тоолад, тоолн гиҗ муурад хар хурсх захта үвлә пальто өмсхәр шиидүв. Дегд ‘сән чигн биш, хуучнд чигн орш уга. Дәкәд нам бийдм эокмҗта болдг билә. Эндр адр әмтнәс нилһрлһн уга. Болв сәәхнәр олнд үзгдх санатав.

Ямаран цагла көдлмштән одхинь бас тоолув. Дегд эрт ирхлә, эрәд үкҗәҗ кевтә гиҗ келцхәх. Удан ирхлә, мууха таварлҗахм гиҗ келх. Тер учрар диг йиснло ирҗә-

нәв.

Ахлачии кабинет би меддг. Оч йовад, дотран ухалҗанав: кен болвч нег күн тосад, шкн ахлачиг-кабинстднь орулну-яһну. Сансн ухаһар ирҗәхш. Күн тосҗ һарсн уга. Наадк өрәд -суудг сегләтр Валя күүткн чигн уга. Арһул үрвҗ одад, дат-даг гиҗ чичрсн һарарн ‘кабинетип үүдипь тәәлүв: күп уга. Әвртә гидгәр халулад беш түләд оркҗ. Пол деернь ик шар цоохр кевс делгәтә. Көк цом гәр бүрксн шар агчар кесн ик -стол бәәнә. Наад бппдпь бичкн, ирсн улс арднь ауудг стол. Иигәд өрә дотрнпг һоәхә бәәж хувцан тоәләд, кезә чигн, емнк ахлач Гмәхд суудг һазртан ирҗ суувув. Хуучн ахлач эврәннь »м< сто-

лып ард сууюн болж нанд медгднә. Генткп телефон жнцнв. Ормасн босад, ахлачнн бәәрн суудг ормд оч сууһад,

телефо авув.

—Бсова Бадмаевна, амулң хонвт^—болж Лавга

Матвеевичин дун сонсгдв.— Көдлмштән ирчквт?

—Ир-чкүв,— гиҗ орә ду һарув.

—Сән, сән. Эндр манд бюро уга. Би теегин совхоз орад йовҗанав. Не, көдл, көдл,— гиж. келәд, Лавга Мат-

весвич трубкан хәрү тәвв.

448

«Көдл, көдл»—■ яһҗ көдлхмб, ю кехмб? Яахан чигн

мсдҗ чадад, өөр кевтсн газет авад умшҗанав. Үүдн арһул тәәлрв, атхр хар үстә Валян толһа үзгдв.

— Боова Бадмаевна, сән хонвт,— болв.— Иовҗ иовад магазиһәр орад удҗ одув. Нанд даалһх керг угай? Уга болхла, би склад орад ирнов. Цаас, карандаш оч -авх кергтәв,— болад күүкя үкс гиҗ алдрҗ һарх санаһар даржннв.

— Керт бәәхлә, йовад күцә,—-болад газетән умшув. Дәкҗ нег чигн күн орҗ ирҗәхш. Ча;с хәләхлә— орә гиҗ өрәл ча-с давҗ. «Ю кедмб, альдаран оддмб»,— гих ухан толһаһас һарч .өгчәхш. Школд бәәхд цуг медгддт юмн бйлә. Багшнрла күр кех, клаосмуд оч хәләх, дотр-

дундын көдлмш — ямаран амр. билә! Ода? Ода ю кехнь медгдхш. Тнигжәтл генткн яегухан орв. Өцклдүр өрүи базрас ирчкәд, ааҗа уурлн боәж келло:

— Зураһан күцәһод, давулад бәәнәвдн, махн мана

лавксар чигн, базрт чигн уга. Лавкс долак часла эклҗ хулдх зөвтә улс болңа, шгсн-арвн күртл хулд эклхш.

Эн үг генткн уханд орв. Тернь үнн болхнь, нам акад юмн болҗана. Маиад махн яһад уга бодҗахмб? Мал дала, нам әмтнәс хулдҗ авад гүүлгсн бнйнь, әмт дурн?

днъ теткҗ болхмм.

Тер кевтән хувцан өмсәд, базр оч хәләх санаһар һарув. Арвн час болҗ йовна. Махна лавк хаалһата. Кесг улс зогсҗапа. Ә һарл уга, эргод холәвүв. Ардк үүдндць

нег машин ирж, зогсҗ. Хонр-һурвн залу кир.т^.^ар халат өмссн мах буулһжаиа. Дотрнь, күукд күн гер арчҗ йовна. Энд-тен^әс хурсн богигдррнь, пол деер унһачкна. Щавр пол, шората. Мах тәвдг Казрнь бас киртә. Эн хамгинь. үзж оркад,—уурм күрод одв. Зуг уүнд кеплә керл-

дхв? Мах чавчдг күүнлә? Шин күүнд эвго брлвзго гиһәд,

бтшәп бәрәд зогсув. Цаараоднь һарч йовад ик м.агазипд ирүв. Мах хулддг әңг үнд бәонә, махн бас уга. Хулджасн гергнәс сурҗанав:

—Махн эндр орш угай?

—Алдг мал уга,— болҗака.— Мал хулдҗ авдг күн

йовж. одсв, ирәд уга. Кезә нрхнь медҗәхшив.

4Ик хол биш бәәсп хотуудг герт ирув. Бичкң өрәд мах хулддг һазр бәәнә. *Махн бас уга\ Хәрү исполкомд ирүв;

Хонх жиңнүлҗәнәв. Валя орж. ирв.

—Райпон, райторгин ахлачсиг дуудултн.

—Хәәнәв,—• болад, Валя һарч одв.

Яһҗ эклдм болхв? Дадмг кишвапр намаг толһаһим эргүлхәр -седх. Удл уга үүд цокад, хойр залу орад күрәд ирв.

449

— Боова Бадмаевна, сән-сәәхн хонвт,— гиж келәд, маштг лиглһр шар залу һарим авв. Эн райпон ахлач. Әмтәхн гидг күн. Өөрнь йовсн өндр хар залу таньгдв — райторгин ахлач Җөвлн.

— Дуудулсндтн икәр ханҗанавдн,— гиҗ Әмтәхн эврән эклв,— тана өмнк күн манд уурлхас нань юм кедг уга билә. Та манд дөң-нөкд болти.

Ипәһәд келҗәнәв:

— Би бас танла керлдхәр дуудув.

—< Я<һад, иим түргәр бидн ик эндү һарһад орквдн,— болҗ худлар әәсн бәәдл һарч Әмтәхн хәәкрв. Цааранднь келв:—'Тиим уха бнчә сантн. Негдгч кварталын зураг зун хөрн тавн процентд күцәвүвидн. 1Му үзмҗий тер? Мууд ортп уга. Бүкл Хальмг таңһчд маиа район гүүлгәнә халхар өми нүүрт йовна. Боова Бадмаевна, та медх зөвтәт. Ик көдлмшт дуту-дувднь дала. тер болһнан шо-

валһад а.вад бәәхлә, сән юмн болш уга.

Ахлачд дәкж, үг ө.гл уга Әмтәхн дарадулҗ эврәһән келв. Өндр харнь «келтхә» гисн бәәдләр һариннь хурһ һәәхҗ суув.

— Тана кедлмш медхшив,— болж. эклв,— тер учрар яһҗ көдлдг, көдлмштн ямаранинь чигн медәд угав. Эндр би тадниг дуудулхларн негл бичкн төр хаһлхар седләв.

—Келтн, келтн, сонсжанавдн,— болҗ чикән тәвж,

зуһу бәәдләр хәләж. Әмтәхн суув.

—Лавксар махн уга. Тер юуна учр болхв? Түүг нанд

цәәлһҗ өглт.

— Махн? Махн өөрхнәс орхмн. Кү тәвәд мал хәәлһЧ1КЛӘВДИ. Мал үнтә. Үнтә мал аж манд тус уга. Мах үнтәһәр хулддг арһ уга. Дәкәд, зураһар авдг махнас манд баһар өгнә. Түүгинь Җөөлн медх зөвтә,— гиҗ Ә-м- тәхн өөрк талан хәләв.

— Зураһар авх махн манд бәәнә. Өгч болхмн,— гиҗ,

Җөөлн хәрүцв.

—Тер, манд гем у.га, ода күртл зураһар ирх мах манд өгәд уга,— болж. Әмтәхн аарглв.

—Негдгч кварталд өгсн тавн тонн мах тадн авсн

уга-тмт,— болж. Ж,өөлн хәрүцв.

—• Эццн зовлһар юуһан кехв, тиигхд эврән белдсн

махн манд бнлә.

— Му нөзд хоорндан гидг йовдл бичә һарһтн,— ги- җәнәв.—- Тиигхд яһсн-кегснь нанд кергтә биш. Маңһдурас авн лавкст махн бәәдгәр кетн. Зураһар авнт, әмтнәс хулдад авнт —тана дурн. Манд махн кергтә. Әмтн

450

хурад, хошад-һурвад частая зогсад бәәдгиг уурулх керг-

тә. Келсиг медвт?

—Медүв, мөдүв,— гиҗ Әмтәхн толһаһан өкәлһв.

—Медсн болхла, сән. Би бас бийдән бичәд авчаиав,

дәкод чвгн хәләгдәд бәәх.

Хююрн һарад йовҗ одв. Хоңхап җицнүләд оркув. Валя күүкн гүүҗ ирв.

—Ботхна Балдр бәәнү?

—Бәәх зөвтә.

—Наар ги!

Балдр орҗ ирэд, үүдн хоорңд зогсад, толһаһан өкәлһж. мендләд:

—Сонсҗанав,— болв. Балдр дөч әрә .һарсн, томһта хар сахлта, тонтхр хар залу.

—Райсоветин депутатнрин нердүд бичәтә бәәдг бол-

хгов?

—Бәәнә.

—Теднә нерднь кергтә.

Дарунь һарч одад, улан һадрта пап-к авад орҗ ирв. Цаасинь авад умшув. Балдр зөвәр зогсҗаһад келҗәнә;

—Көдлмштән оч болхий?

—Иовтн, йовтн.

Гүүлгәнә т.уакар сәәнәр медҗ авад, исполкомд төр

тәвх санаһар тавн-зурһан депутатнрла тслефоһар күүндүв. Хәләһәд, исполкомин хургт (ирҗ келҗ өгхиг сурв.

Үдлә хәрәд, адһн-шидгн ‘хотан ууҗ авад, көдлмштән

хәрү ирүв. Дакәд Балдриг дуудулҗ авчаиав.

—Исполкомип хург кезә болхмб?

—Арвн хойрт, одачн нәәмн хонг,— болҗана.

—Хойр хонад хург кехмн. Гүүлгәнә туок төр тәвхмн,— гиҗәнәв.

—Тиим түргәр әмт цуглулҗ авч чаднвдн-угай. Дә-

кәд та шин күнт — өдр болһнг ухапд орсар хург кеһәд бәәдмн биш. Кезә, ямарап хург болхнь, ямаран төр товхнь зурата, бичәтә, батрата юмн. Тер туокиг та, ахлач күн, медх зөвтәт.— Эн үгән келәд, хавтхасп тәмк һарһҗ авад, татад, кабинет дотраһур Балдр йовдңив.

Бийән дөөглхәр седсинь медәд һацлдҗапав:

—Генткн шин төр һарч ирхлә, дараһан күләһәд кевтх юмб?

—Бидн үүңд түрүн җил .кэдлҗәхш, кезә ямаран төр хәләгдхинь меддг улсвдн. Цаг-цагтнь бичәтә. Дәкәд, төр

тэвх кергтә болхла, әмт илгәһәд, шалһад-шүүһәд медҗ авад, шиидвр эртәсиь белдәд, белдвр кех кергтә. Хойр хонгин дунд исполком цуглулна гидг бачм болх.

— Тавн-зурһан депутатнрт төриг даалһчкув, тедн ме-

451

дәд ирх. Эндәс, районас одсн улет орхнь, тедн тенд бәә-

рп бәәдг улет — юи болҗахинь сәәнар эс мелхий?

— Та ахлачт, тана дурн, эврән медтн,— гиҗ келәд, ээмән холькж. Балдр зогсв*

Асхн күртл хойр-һурвн күн эврәннь төрәр ирв. Тедплә күүндад, төрмнь таслтл асхи болв. «Өдр үрсн уга»,— гиҗ дотран санҗанав, болв кесн-күцәси юмн чигн уга

гишң.

Хойр хонад исполкоммн хург кеҗәнәв. Сельсоветмүдәс сельпон ахлачнриг дуудулвиди. Исполкомип члед цуһар гишн, ирв, Лавга Матвеевич бас ирв.

—Ямаран төр тәвҗәнәт?— болҗ Лавга Матвеевич

сурв.

—Негл төр тәвҗәнәвдн,— болув.

—Негн? Тогтаврнь али?

—Тогтаврнь күүндврин хөөн күүпдврәс һарх гиҗ

санҗанав.

— Иигҗ исполком кеҗ болдмп биш,— гиҗ арһул Лавга Матвеевич намаг сурһҗана,— хургтн белдвр угаһар кегдҗәнә.

Бинм ирвәтрәд одв, чирәм халад бәәв. Хәрү цухрҗ болш уга. Хонх җиңнүләд, Валя күүкнд келжәнәв:

— Цаадк улсан ортн гитн!

Дуудулсн улс орад сууцхав. Босж зогсад, үсән илҗ оркад зарлжанав:

— Района иоподкомин хург сокгдв гиҗанәв. Күүпдврт негл төр: гүүлгән ямаран болҗахин тускар райпо-н

ахлач үг кслхмн.

Әмтн цугтан ормалдад одцхав. тер бас учрта. Өмн цагт исполкомин хургт арвн төр эс тәвгдхлә, өдрин дуусн эс суухла — ижл мууд тоолгддг юмн бәәж. Тмигәд адгн эдп алн, болҗ бәәсмн болна. Тиигхдтүүг бм медсн уга биләв, хөөннь әмтн келцхәв.

Әмтәхнд үг өгчәнәв. Ик холас авч эргүләд, өңгрсн жил яһҗ көдлснә туокар, негдгч кварталд юн болсна тускар даэйҗад йовад йовв. Күлаж. эс чадад келҗәнәв:

—Кезәнә болад хуурсн юм ю кеҗ келнэт, ода эндр әмт яһҗ теткҗәхән келтм.

Нан тал гнлс гиж. хәләһәд, Лавга Матвеевич тал бас хэләһәд, Әмтәхн үгән утдхҗана:

—Мини доклад сонсҗанат. Тиигхлэ, би кесн-күцә- сән келҗ үзүлх зөвтәв. Дегд -б-ичә адһад бәәтн, адһсн

күүкн аавиннь барун бийд гидг.—- Әмтн инәлдцхәв. Ю келҗәхинь медәд, шогар дахулҗанав:

— Үгин ахрнь сән, насна утнь сән гиҗ бас көгшд келдг бәәсмн.

452

Әмтәхн эргүләд дуһрулҗ, кесг бол-х-болшго үг келҗ, әрә гиҗ дуусв.

—Махн лавюсар бәәнү, угай? — болҗанав.

—Бәәнә,— гиҗәнә.

—Махп биш өдмг уга бәояәвдн,— -болж Хй-р Салан

совхозас ирсн депутат Түмдә гергн келҗоиэ.

—Өдмг уга гисн?

—Иддг өдмг уга,— болҗ Түмдә босв.

Түмдән келсн үг модар цо,кад, толһаһинь диинрүлсн әдл болҗ Әмтәхнд тусв. Хар Салан совхозд бүкл сардан өдмг болһл уга бәәж. Көлгәр, йовһар әмтн өдмг хәәҗ

өөрин селәд эргҗ.

— Учрпь юм'б? — гиж Түмдә үгәи утдхв,— рабкоопин

ахлач Амсар совхозин директор Савхар хойрин һацлдл-

Савхар «кешгов!» болҗ хәәкриә, 'Амсар бас үгәң өгчә-

хш. Тер кевтән Амсар өдмг болһдг күүг көдлмшәснь һарһад, өдмг болһдг геринь хааһад хуурч. Тер учрар бүкл -сардаң бүкл совхоз иддг өдмг уга, һууль һууһад гишн, әмт эргәд өдмг хәәлдж йовна.

өгәд, хөөннь дараһар бо.сҗ келдг билә, Ода болхла, доклад ч'игн биш — Әмтәхнә келсн үг чнцнәд, ардаснь дахн босж келлджәцхәнә.

Хургт бәәсн улс цугтан гншң босж үг келцхәв. Сельсоветмүдәс ирсн ул-с кесг дуту-дунд юм сонсцхав: хөөнә сов.хозд-хальмг цә угаж, фермсәр — һазра тосн чигн

угаҗ. Босж, келсн улс «Хар усиа» ахлачнриг ч-игн колсн

һартлнь келж ав-цхав.

Лавга Матвеевич ду һархш, сууна. Цугтнь дурнднь

келүлҗ авад:

—Әмтәхп, эн хамг кезә чи-крхм болхв?—болҗанав.

—Чидлән әрвлхн угавдн,— болҗ кинь давхцҗ Әмтәхн хәрүцв.

—Миниһәр болхла, үүнд бәәсн әмтн ю келхән келчкв. Зөв гиҗәнәв. Амсар Савхар хойрт, әмтпә җирһл хә-

ләдгоднь шоодвр өгхмн. Хаҗһр гижәх күн бәәнү? Угай? Шиидвр батрҗана. Эднд болн, наадк чигн сельпов ахлачнрт, совхозмудын директормудын, сельсоветмүдин ахлачнрт болн Әмтәхнд даалһ-хмн; долан хонгин дунд дуту-дундынь цугтнь күцәтхә. Хойр дола хонад хәрү эд-

453