47

қас жауы, ол келешекте оның өміріне және қоғамға үлкен апат әкеледі»,- деген қанатты сөзі күні бүгінде өз құндылығын жоймай отыр.

Қазақстан Республикасы бүкіләлемдік білім кеңістігіне енуді мақсат етуіне қарай, мектептегі білім беру саласының түбегейлі өзгеріске ұшырауы оқушылардың тәрбиелік мәдениетін жоғарғы деңгейге көтеруді қажет етеді. Осыған орай қазіргі заман оқушыларын тәрбиелеу мақсаты ізгілікті, білікті, мәдениетті, өзіндік өмірлік ұстанымы бар, қарым-қатынас мәдениеті жетілген, өз өмірін құруға, кез келген жағдайда дұрыс шешім қабылдауға бейім жас ұрпақты тәрбиелеу болып табылады.

Еліміздегі білім беру реформаларының жалпы мақсаты білім беру жүйесін жаңа әлеуметтікэкономикалық ортаға бейімдеу болып табылады. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев мемлекетімізді әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойғаны барлығымызға белгілі. Ал осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөлді білім беру жүйесін жетілдіру атқарады.

Осыған байланысты Білім беру саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын іске асырудың ұйымдастырушылық негізі – қазақстандық білім беру саласын жетілдіруді жалғастырылуын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарғаарналған мемлекеттікбағдарламасыболды. Бағдарламабілім беру саласындағымемлекеттік саясаттың ұйымдастырушылық негізі ретінде білім беру мен тәрбиенің, басқару жүйесінің, білім беру қызметі субъектілерінің құқықтық-ұйымдастырушылық нысандарының және қаржы-экономикалық тетіктерінің құрылымындағы, мазмұны мен технологияларындағы өзгерістерді қамтитын ресурстары мен мерзімі бойынша бір-бірімен өзара байланыстағы іс-шаралар кешені болып табылады.

Жеке тұлғаның қалыптасып дамуы үздіксіз сипатта болатыны белгілі. Оның жүзеге асуы тек сабақ жүйесінде ғана емес, сабақтан тыс жүргізілетін әртүрлі тәрбиелік әрекеттермен ұштасады. Сол себептен де мектепте оқушыларды тек сыныпта ғана тәрбиелеп және қалыптастырып қана қоймай, сыныптан тыс жұмыстарда да тәрбиелеу қажеттілігі маңызды болып отыр.

Сыныптан тыс сабақ өткізудің тәрбие жұмысының мәні мен мазмұнына тоқталайық.Оқыту - білім берудіңнегізгіжолыболыптабылады. Оқытубарысындаоқушыларғатеориялықбілімментәрбиеберу бір-бірімен ұштастырыла жүргізіледі. Тәрбие негізін қалайтын, оқушылардың білімін кеңейтіп, өз қабілетінтаныпбілугеүлесқосатыноқытудыңтүрі– сыныптантысоқытуболыптабылады. Сыныптан тыс жұмыс дегеніміз – сабақтан тыс уақытта, баланың жеке тұлғасын әлеуметтендіруін қамтамасыз етугеқажеттіжағдайжасайтынжәне оқытушыныңоқушыларменәртүрлііс-әрекеттер ұйымдастыруы. Сонымен қатар сыныптан тыс жұмыс деп – оқу бағдарламаның шеңберіне кірмейтін және оқу кестесінен тыс мектеп өткізетін әртүрлі тәрбиелікоқытушылық іс-шараларды айтамыз. Бұл мұғалім сабақ үстінде жүзеге асыратын тәрбие жұмысын толықтыра және тереңдете отырып, ең алдымен балалардың таланттары мен қабілеттерін неғұрлым толық ашудың, олардың бір нәрсеге қызығушылығыменынтасыноятудыңқұралыретіндеқызметатқарады, олоқушылардыңбосуақытын ұйымдастырудың және олардың адамгершілік мінез құлыққа жаттығуын ұйымдастырудың формасы болып табылады.

Бүгінгі таңда ұлттық мәдениет әдебиетінің, тілдің, әдет – ғұрып, дәстүр, салттың тағдыры мен болашағы мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты. Тәрбиедегі басты бағыт: “Әрбір адам ең алдымен өз халқының президенті, өз отанының азаматы болу керек екенін, ұлттың болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс”. Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет – ғұрыптар мен дәстүрлер көптеп көмектеседі. Солар арқылы ол жалпы адамзаттық әлемге аяқ басып, өз халқының игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір, ұрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары, объективті факторлар негізінде жеткіншек ұрпақты өмірге даярлап, оны жинақталған тәжірибе арқылы тәрбиелей отырып, өзінің ата бабаларының рухани мұрасын игере түсуі керек.

Мектептіңсыныптан тыстәрбиежүйесі солмектептіңөзіндікерекшелігі негізіндежасалған тәрбие тұжырымдамасыбойыншаайқындалады. Жекетұлғаныңқалыптастыпдамуытексабақжүйесіндеғана емес, сабақтан тыс жүргізілетін әртүрлі тәрбиелік, соның ішінде сыныптан тыс тәрбие жұмысы әрекеттермен ұштасады.

Сыныптан тыс тәрбие жұмысы – тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етуде оған жағдай туғызатын мұғалімдердің басшылығымен ұйымдастырылған сабақтың мақсатымен өзара байланысты болып келетін тәрбие жұмысының дербес түрі. Ол әртүрлі тәрбие әрекеттерінің жиынтығы ретінде балаға кең көлемде тәрбиелік ықпал ете алады. Біріншіден, оқудан тыс әртарапты әрекет баланың сабақта мүмкін болмайтын жан-жақты дара қабілетін ашуға ықпал етеді.

Екіншіден, сыныптан тыс әр түрлі тәрбие жұмысының түрімен айналысу баланың жеке әлеуметтік тәжірибесін жандандырып, жетілдіреді, оның адамзат құндылықтарына негізделген білімдерін байытып, қажетті практикалық іскерлігі мен дағдысын қалыптастырады.

81

Үшіншіден, сыныптан тыс түрлі тәрбие жұмысы оқушыларда әрекеттің әртүріне қатысты қызығушылығының дамуына, оған белсенді қатысуға деген құлшынысын тәрбиелеуге нәтижелі ықпал етеді.

Төртіншіден, сыныптан тыс әртүрлі тәрбие жұмысының формасы тек қана баланың өзіндік дара қабілетін ашуға ықпал етпейді, сонымен бірге оқушылар ұжымында өмір сүруге үйретеді. Яғни, оқу, еңбек әрекеттерінде және қоғамдық пайдалы істерді атқаруда өзара ынтымақтастыққа, бір-біріне қамқор болуға, өзін басқа жолдастарының орнына қоя білуте тәрбиелейді.

Бесіншіден, сыныптан тыс тәрбис жұмысын ұйымдастыру мен өткізуде уақытқа қатысты қатаң шектеу болмайды. Сынып жетекшісі оның формалары мен әдістерін, құралдары мен мазмұнын және бағытын тандауда ерікті болады. Бұл, бір жағдайда оған өзінің көзқарасы және сенімі тұрғысында әрекететутемүмкіндікберсе, екіншіжағдайда, оныңжауапкершілігінарттырады. Бұғанқосымша, оған шығармашылық белсенділікті талап етеді.

Алтыншыдан, сыныптан тыс тәрбие жұмысының нәтижесіне күнделікті бақылау мүмкіндігінің болмауы. Себебі, онда тек жалпы жетістік пен оқушылардың жеке дара даму деңгейін бақылауға ғана мүмкіндік береді. Соған сәйкес қандай да бір форма немесе әдістің нәтижесін бірден анықтау өте қиындықты туғызады. Мұндай ерекшелік сынып жетекшісінен табиғи жағдайда жұмыс жасауды, балалармен қарым-қатынаста немқұрайлылыққа жол бермеуді және оның нәтижесін бағалауда оларда шиеленіскен жағдайды болмауын қажет етеді.

Жетіншіден, сыныптан тыс тәрбие жұмысы оқушылардың мүмкіндіктеріне сай қолдары бос уақытта (үзілісте, сабақтан кейін, мейрам немесе сенбі және жексенбі күндері, демалыстарында) ұйымдастырылады.

Қорытындылап айтар болсақ, сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны – оқушының теориялық білімін кеңейтіп, толықтыра түседі және оқушылардың жеке қабілетін дамыта түседі. Оқушылардың сыныптағы және сыныптан тыс тәрбие жұмыстары оқу-тәрбие үрдісін құруда және оқушы тұлғасын қалыптастыруда үйлесімдікке жетуге, мұғалімдер мен сынып жетекшілерінің педагогикалық шеберліктерінжетілдіруге, мұғалімдерменоқушылар арасындағыынтымақтастықтыңдамуынаықпал етеді.

Оқыту барысында оқушылардың сыныпта алған білімін дамытып, оны ары қарай жетілдіруде сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор. Сыныптан тыс жұмыстардың оқушылардың белсенділігін арттыруда, өзіндік көзқарасының қалыптасуында, білімін жетілдіруде бірден – бір маңызды тәрбие құралы екендігін көреміз. Сыныптан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастырған жағдайда оқушылар бойында ұйымдастырушылық, белсенділік дамиды. Бағалы моральдық қасиеттер қалыптасады. Сыныптан тыс оқытуды жүйелі түрде ұйымдастыру, адам тәрбиесіне айтарлықтай үлес қоса алады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.https://egemen.kz/article/nursultan-nazarbaev-bolashaqqa-baghdar-rukhani-zhanhghyru

2.http://alashainasy.kz/bil/syinyiptan-tyis-jumyistardyi-uyyimdastyiru-erekshelkter-106385/

3.Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру ерекшеліктері. Медиева С.Х.,Бейсенбаева А.М. Башаагийн Ж.Х.Қарағанды мемлекеттік университеті

4.Иманбаева С.Т., Майғаранова Ш.М. Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. Оқулық. – Алматы – 2017, 343

бет.

5.http://orleu.kz/. Оқушыларға патриоттық тәрбие берудің маңыздылығы

6.Тұрлығұл Т. Мектепте Қазақстан тарихын оқыту теориясы мен әдістемесі. Алматы, 2004, 260 б

82

ХХ Ғ. 30 Ж. БІРІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ДЕПОРТАЦИЯ ҮДЕРІСІ

Манжу А.Ж.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 5В020300-Тарих мамандығының 4 курс студенті,

Ғылыми жетекшісі: Т.ғ.к, доцент Р.С.Мырзабекова

ХХғасырдың30 жылдарыдепортацияғаұшырағанполяктардыҚазақстан аумағынақоныстандыру шаралары мен кемшіліктерінің мәнін ашуды мақсат етіп қойып, сол мақсатқа сәйкес, келесі міндеттер қойылады:

Депортация үдерісін көрсету;Күштеп қоныстандырудың себептері мен кезеңдерін айқындау;

Депортацияланған поляктардың Қазақстан аумағына орныққан аймақтарын қарастыру;Депортацияға ұшыраған поляктардың қазіргі уақыттағы саны мен тұрмысын анықтау.

ХХғасырдың 30 жылдары басталған Сталиндік тоталитарлық режим кезінде ұйымдастырылған ауқымды күштеп депортацияланған халықтардың тарихы қазіргі таңның өзінде аса маңызға ие болып отыр. Себебі, геосаяси алаңда өмір сүріп жатқан уақытта, република аумағындағы ұлттардың мәденитарихи жағдайын анықтау ұлттық тарихқа қызығушылықтың артуымен қатар, заман талабына сай келіп отыр.

Қазіргі уақытқа дейін КСРО аумағында жүргізілген этникалық депортация туралы жазылған зерттеу жұмыстары жетерліктей болса да, оның барлық проблемалары мен сол кезеңнің тарихи аспектілері толық ашылған деп айтуға болмайды. Тақырыпты зерттеу тек тарихи маңызға емес, сонымен қатар саяси кеңістікте ұлтаралық қарым-қатынаста қосалқы құрал ретінде жүреді. Бұның өзі тақырыпты одан әрі басқа қырынан қарастырып, жаңа мәліметтердің жарыққа шығцына септігін тигізіп келеді.

«Қатерлі», «сенімсіз халықтар» деп депортацияланған ұлттар республика халықтарының алдында күмән туғызып, өздерін алшақ ұстауға итермелеп келді. Қазірдің өзінде бұл сенімсіздік Қазақстан аумағында қалған ұлттарға азда болса сезіліп келеді.

Депортацияға ұшыраған поляктар туралы деректер архив қойнауында жасырын құжат ретінде сақталып келген. Алғаш депортацияның есептері шетелдік тарихнамада А.М. Некрич [1] пен Роберт Конквесттің [2] зерттеулерінде жарық көрді. Ал жүргізілген кеңестік саясаттың жаңа аспектілерін дайындап, депортацияланған халықтар мен әлеуметтік топтардың тарихы мен есептік көрсеткіштерін өз еңбектерінде Н.Ф.Бугай [3] мен В.Н.Земсков [4] болды. Қазақстан аумағына депортацияланған халықтардың саны мен тұрмыстық жағдайы туралы К.С.Алдажуманов мен Е.К.Алдажуманов «Депортация народов – преступлений тоталитарного режима» атты еңбектерінде баяндап жазды.

Депортацияланған поляктар туралы К.С. Алдажуманов [5], С.М.Машимбаев, Л.Т.Исова [6] Л.Михайлова [7], зерттеулер жүргізді.

Поляктарды Украина аумағынан депортациялау туралы шешімді 1936 жылы 28 сәуірде жасырын түрде «О выселении из Украинской ССР и хозяйственном устройстве переселенцев в Карагандинской области Казахской ССР» құжаты дайындалды. Сол жылы «Украинадан қоныс аударушылар» деп, құрамында63976 адамбар14048 шаруашылықҚазақстанныңҚарағандыаумағынақоныстандырылды. Оның 75,7% - поляктар, 23,4% - немістер, 0,8% - украиндер, 0,1% - басқа халықтар құрады [8].

Қарағанды облысына ғана емес, халықтың екінші келіп жеткен толқынын Алматы облысның аймақтарына орналастыру қарастырылып, асығыстықпен, дайындықсыз Іле ауданына әкеліп қоныстандырды. 1937 жылы 27 наурызда келген поляк, неміс ұлттарының 350 шаруашылығын Іле ауданына орналастырды [9].

Поляктардың алғашқы толқыны жазық далаға келіп, ашық аспан астында түнеп, құрылыс жұмыстарына тартылуға тиіс болды. Дегенменде екі толқынға бөліп поляктарды қоныстандыру берілген уақыт аралығында барлық отбасыларды тұрғын үймен қамтамасыз етуге кедергісін тигізді.

45 мың адамның қоныстандырудың орнына, 69 283 адам қоныстандырылып, адам басына бөлініп берілетін 2,5 кв.м. көлемнің орнына 2,18 кв. м. көлемде баспана тұрғызылды [10].

Қорыта келгенде Кеңес өкіметінің жүргізген саяси қызығушылықтағы саясаты, қағаз жүзінде қателіксіз, бәрі жақсы орындалса, іс жүзінде көптеген кемшіліктер мен адам өлімдеріне алып келді. 1936 жылы көктем айында басталған бұл төңкеріс, уақытша орналасып, жұмыс қамы деп ойлап келген поляк ұлтының алдында қандай жағдай күтіп тұрғанын ешкім алдын ала айтып, хабардар етпеді.

Сталиндік тоталитарлық жүйенің орын алуы, шекараның толықтай қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталды. КСРО Конституциясы барлық КСРО халқы үшін ортақ заң болғанына қарамастан,

83

депортацияға ұшыраған халықтар үшін оның келіп кетер пайдасы болмады. Қазақстан аумағына қоныстанған поляк ұлты үнемі бақылауда болып, оған қатысты азаматтық құқық толығымен бұзылды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Некрич А.М. Наказанные народы. – Нью-Йорк, – 1978.

2.Конквест Р. Большой террор // Нева. – 1989. – № 9. – С. 126.

3.Бугай Н.Ф. Л. Берия – И. Сталину: Согласно вашему указанию... – М., 1995.

4.Земсков В.Н. Спецпоселенцы в СССР: 1930 – I960. – М.: Наука, 2003. – 306 с. 8. Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы: – «Арыс» – «Казахстан», 1998. – 428 с. 9.

5.Алдажуманов К.С. Депортация народов в Казахстан // Наука Казахстана. – 1996. –1-15 февраля. 10. Жаманкулова С. Поляки в Казахстане в 30-е годы // Карагандинские вести . – 1994. –12 марта.

6.МашимбаевС.М., ИсоваЛ.Т. ПроблемаисториипольскихпереселенцеввКазахстане(1936-1946 гг.) – Алматы, 2000.

–46 с.

7.Михайлова Л. Их везли словно скот в товарных вагонах....// Акмолинская правда. – 1997. – 5 января.

8.АПРК. Ф. 141. Оп. Д. 12289.

9.ЦГА РК. Ф.Р.-74. Оп. 11. Д. 251

10.ГА РФ. Ф.Р-9479. Оп. 1.Д. 36. Л.23-26.//Сталинские депортации 1928-1953 гг. – С.069-71

КАДЕТСКИЕ КОРПУСА КАК ПУТЬ ДЛЯ ФОРМИРОВАНИЯ ЧИНОВ

Ануаров Н.Т.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Магистрант 1 курса специальность «6М020300-История» КазНУ им.аль-Фараби

Научный руководитель: д.и.н., профессор Г.С.Султангалиева

Данная статья посвящена изучению причин формирования института офицерства в Степи, в контексте роли кадетских корпусов периода XIX века.

Ключевые словa: учебные заведения XIX века, социальная история, офицеры, чиновники Российская империи, степная элита, политика царизма.

Эпоха XIX столетия в истории Казахстана занимает одно из важнейших мест в целом, поскольку явило собой череду политических, социальных и экономических изменений. В социальнополитической истории Казахстана XIX века очень важное место занимает как регулятор взаимоотношений, как отдельный социальный институт – военные кадетские корпуса, которые выступают в качестве плацдарма, откуда начинается формирование новых субъектов и объектов истории Казахстана – «казахских офицеров» и «института офицерства в Степи».

Историография данной проблемы представлена трудами ученых в основном отечественной исторической науки. Среди них это статьи, монографии Г.С. Султангалиевой, А.А. Айтмухамбетова, Т.Т. Далаевой, в которых они производят анализ причин, сущности и последствий колониальной политики царизма, одним из результатов которого становится формирование новой социальной группы– казахскихофицеров[2, 3, 4, 5, 6]. Атакжеданныйвопросизучаетсяиисторикамироссийской историографии [7, 8].

Одним из самых главных кадетских корпусов является корпус в Оренбурге, названного в честь генерал-губернатора Неплюева. Неплюевский кадетский корпус можно сказать является первым учебным заведением на Южном Урале разряда среднеспециальных заведений, дававшее систематизированные знания и принимавшее на обучение казахскую молодежь. Неплюевское учебное заведение должно было соответствовать поставленным задачам привлечения казахов в дело проведения интеграционной политики Российской империи со Степью.

Общеизвестным является факт учреждения этого учебного заведения губернаторами — князем Г.С.Волконским и П.К.Эссеном. Однако в исторических источниках имеются сведения о том, что идея создания в Оренбурге военного училища принадлежит императору Александру I. В частности сообщается, что 15 августа 1801г. Александр I подписал указ «О заведении в некоторых губерниях военных училищ», в котором предполагалось в течение пяти лет открыть военные училища в 17 городах России, в том числе и в Оренбурге.

Первым агитатором за русское образование в казахской степи выступил хан Букеевской Орды Джангир. Являясь сторонником русского образования, он способствовал обучению детей казахов в Неплюевском учебном заведении. Поэтому на рубеже 20–30-х годов XIX в. первыми учащимися были выходцы из Букеевской Орды (возможно, здесь есть и роль «географического фактора». 25 мая 1887 г.

84

вОренбургенабазешколывоенныхкантонистовбылоткрытвторойкадетскийкорпус— дляобучения детей офицеров и чиновников, служащих в Туркестанском военном округе и Закаспийской области.

Несмотря на то, что в 1844 г. для детей казахских султанов, старшин и биев учреждалось 30 казеннокоштных стипендий, по сведениям А.В.Васильева, казахи неохотно отдавали своих детей учиться: «Главное начальство киргизов. Оренбургской степи пригласило почетных ордынцев отдавать детейсвоихнавоспитаниевНеплюевскийкадетскийкорпус. Почетнымордынцампришлосьэтововсе не по сердцу. Что такое «кадетский корпус», в степи знали очень немногие. Побежала молва, что русские требуют киргизских детей, чтобы окрестить их и потом отдать в солдаты. Все от души поверили этому, и никто не хотел отпустить добровольно ребенка «в плен» русским….» [3].

По сведениям историка Г.С.Султангалиевой, за период с 1825–1866 гг. оренбургский кадетский корпус окончило 37 казахов, из них: сыновей султанов — 21, биев — 2, остальные выпускники были детьми старшин. Большинство казахских учащихся были из Внутренней орды (14 человек), из ВосточнойчастиордыОренбургскоговедомства(10 человек), изЗападнойиСреднейОрдыжелающих учиться было немного. Преобладание казахов из Внутренней орды и Восточной части орды Оренбургского ведомства связано с агитационной деятельностью Джангирхана и султанаправителя Ахмета Джантюрина, получивших русское образование и оценивших по достоинству его перспективность, понимая «… что назначение могло доказать киргизам, что и они могут быть определяемы на важные должности, если только по образованию и умственному развитию соответствуют современным требованиям службы». В статье Х.Карджасова (выпускник 1858 г. Оренбургской фельдшерской школы при военном госпитале) отмечалось, что Ахмет Джантюрин (1810–1851 гг.) своих сыновей Сейтхана и Махмуда обучал в Оренбургском кадетском корпусе [2].

Исходя из вышеизложенного можно прийти к выводу, что формирование казахского офицерства было непосредственно связано с конкретными учебными заведениями, в частности кадетскими корпусами. Необходимооднако, подметить, чтокадетскиекорпуса, являясьпреобладающимфактором

вформировании казахских офицеров не абсолютны как «исходный пункт», ведь некоторые казахские офицеры получали свои военные чины (звания) по назначению вышестоящих инстанций.

_________________________________________

Список использованных источников и литературы:

1.Назарбаев Н.А. Семь граней Великой степи. А., 2018.

2.Султангалиева Г.С. Западный Казахстан в системе этнокультурных контактов (XVIII - начало XX вв.). -Уфа: РИО РУНМЦГоскомнауки РБ. 2002. - 262 с.

3.СултангалиеваГ.С. КазахскоечиновничествоОренбургскоговедомства: формированиеинаправлениедеятельности

(XIX в.) - Actaslavicajaponica. - Sapporo, 2009

4.Айтмухамбетов А.А. Казахские служащие Российской империи: формирование, профессиональная и общественнополитическая деятельность в XIX – начале ХХ вв. (исторический аспект). - Семей, 2010. - 346 с.

5.Айтмухамбетов А.А. Профессиональная деятельность служащих в Сибири // Қазақстан мұрағаттары. – 2008. - № 4.

–С.12-14

6.Далаева Т.Т. Султаны Семиречья в период утверждения Российской власти (40-60-е гг. XIX в) // Материалы международной научно-практической конференции, посвященной деятельности Ч.Ч. Валиханова / сост. Р.Е. Оразов. – С.285294. – А., 2010.

7.Исторический очерк образования и развития Сибирского кадетского корпуса, Омск, 1884.

8.Оренбургский Неплюевский кадетский корпус как первое учебное заведение в истории русского образования киргизов. – Оренбург: Типо-литография П.Н.Жаринова, 1896.

9.ЦГА РК. Ф.25. Тургайское областное правление. Оп.1 (кн.1.). Д. 1993.

10.ЦГА РК. Ф.25. Тургайское областное правление. Оп.1. (кн.1). Д. 2169.

11.ЦГА РК. Ф.4. Областное правление оренбургскими казахами. Оп. 1 (кн. 1). Д.310.

12.ЦГА РК. Ф.4 Областное правление оренбургскими казахами. Оп. 1 (кн. 1). Д.357.

МИГРАЦИОННЫЕ ТРЕНДЫ МЕЖДУ РЕСПУБЛИКОЙ КАЗАХСТАН И ЕВРОПЕЙСКИМ СОЮЗОМ (1991-2018 ГГ.)

Е.А.Надежук

докторант 3 курса КазНУ им. аль-Фараби Научный руководитель д.и.н., проф. Г.М.Мендикулова

Миграционный вопрос в XXI в. остается одним из самых важных структурных элементов системы международных отношений. Согласно докладу Генеральной Ассамблеи ООН, с 1950 по 2015 г. население богатых стран с каждым годом в среднем увеличивалось от 0,3 млрд до 3,2 млрд человек за счет чистой позитивной миграции, что дает возможность говорить о высоком уровне влияния этого фактора на всю мировую систему (1).

85

Е.Садовская относит начало последней в ХХ в. масштабной «миграционной волны» из Казахстана к середине 1980-х гг. и выделяет следующие пять периодов, каждый продолжительностью пять-шесть лет:

1-й — 1987—1991 гг. — с начала перестройки, когда миграции вышли за границы советского пространства и по мере либерализации правил выезда из страны процесс выезда ускорялся вплоть до распада Советского Союза.

2-й — 1992—1998 гг. — время масштабных и стихийных перемещений между странами СНГ и вне СНГ, обусловленных историческими геополитическими сдвигами и системным экономическим кризисом вследствие распада СССР и перехода Казахстана к рыночной экономике. Для данного периода характерна массовая вынужденная эмиграция и быстрый рост трудовой миграции казахстанских граждан — внутренней и международной.

3-й — 1999—2003 гг. — период относительной стабилизации потоков вынужденной миграции, сниженияинтенсивностиэмиграции, формированиепотоковнерегулируемойтрудовойиммиграциииз стран Центральной Азии на фоне макроэкономической стабилизации в Казахстане.

4-й — 2004—2008 гг. — период позитивных тенденций в миграционных движениях: минимального или положительного сальдо миграции, роста числа казахских репатриантов из-за рубежа, увеличения иностранной рабочей силы на фоне относительно устойчивого экономического роста. Одновременно значительно возрастает численность нерегулируемых трудовых иммигрантов и государство предпринимает усилия по регулированию и предупреждению их незаконной занятости.

5-й — с 2009 г. — период нестабильных и волнообразных миграционных процессов, которые протекают в условиях глобального финансового и экономического кризиса. На фоне негативных тенденций в экономике и на рынке труда сокращается трудовая иммиграция, стабилизируется въезд и выезд на постоянное место жительства (2).

Эмиграция из Казахстана в 1990-е гг. носила вынужденный характер и была обусловлена сложной совокупностьюфакторов. Особенносильноевлияниенаэмиграционныенастроениянаселенияоказали экономический кризис, безработица, падение уровня жизни.

По данным Международной организации по миграции (МОМ), на 2015 г. уровень внешней эмиграции из независимого Казахстана составил 4 075 738 человек или 18,78%, из них 26,9% эмигрировали в Европу.

Очевидно, что преобладающей в данный период времени стала этническая миграция, а именно эмиграция этнических немцев и других ранее депортированных народов.

За неполные 30 лет Казахстан почти потерял крупную немецкую диаспору, численность которой составляла 956 тыс. человек по переписи 1989 г.

Аттрактивность Германии в рамках миграционного поведения немцев Казахстана была обусловлена политикой репатриации, которую проводила Германское правительство по принятию этнических немцев со стран постсоветского пространства.

Иммиграционные процессы немцев из Казахстана в Германию в середине 90-х годов, безусловно, имеют свои корни в исторических событиях ХХ века. В то же время, они, несомненно, были своеобразным индикатором происходящих деструктивных процессов в экономической, социальной и политической сферах Республики Казахстан. Таким образом, чем выше проявлялся уровень деструктивных процессов в политической или экономической сферах в обществе, тем сильнее срабатывали выталкивающие факторы для проявления миграционной активности.

Другим очень существенным направлением миграции из Казахстана в страны Европы является безвозвратная интеллектуальная эмиграция, или «утечка умов». Согласно данным Комитета по статистике Министерства здравоохранения и социального развития (МЗСР) РК, только с 2013 по 2015 гг. из Казахстана эмигрировало 24 тыс. человек с высшим и незаконченным высшим образованием (3). Общая численность специалистов с высшим, незаконченным высшим и средним профессиональным образованием (среди лиц старше 15 лет) из РК за три года составила 47,4 тыс. человек, а их доля в одном лишь 2015 г. — 74,9%: соответственно 40,3% и 34,6%. В 2015 г. из РК выбыло 17 418 специалистов, изнихстехническимобразованием— 26,1%, экономическим— 13,2%, педагогическим

—9,1%, медицинским — 4,8% (от общего числа специалистов) и т.д. (3)

Вобществе существует ярко выраженное стремление к обучению за рубежом, и вузы европейских стран в этом плане очень популярны. При этом присутствует стремление не только получить образование, но и в будущем найти работу в стране обучения и получить возможность постоянного места жительства. Временная миграция имеет тенденцию когда-либо превратиться в постоянную, вполне возможно возникновение новой волны интеллектуальной эмиграции и «утечки умов» и, следовательно, новых рисков и угроз социальному развитию страны.

86

На этом фоне растут издержки государства: на подготовку замены выезжающим специалистам, на профессиональное обучение и переподготовку въезжающей неквалифицированной рабочей силы. Правительство принимает различные меры по привлечению наиболее востребованных на рынке труда специалистов и рабочих; в 2005 г. был принят закон об упрощенном приеме в гражданство для квалифицированных и столь необходимых в экономике кадров, но за исключением отдельных учреждений (КИМЕП, Назарбаев Университет), притока кадров пока не удалось обеспечить из-за сравнительно скромной (по сравнению с западными стандартами) оплаты труда, условий труда и отсутствия социального пакета.

Среди глобальных процессов движения населения особое место занимает учебная миграция. В эпоху, когда человеческий капитал превращается в стратегический ресурс, приток целеустремленных, желающих стать высококвалифицированными специалистами молодых людей, дает государству дополнительный импульс развития. Причем этот импульс получает не только образование, но и вся социально-экономическая сфера жизни общества. Яркий тому пример - развитие инновационных секторов экономики в таких странах как Великобритания, Швеция, Германия и т.д., в которых занято большое количество специалистов, изначально приехавших для получения образования.

Обратная ситуация складывается в странах-"донорах", из которых молодежь выезжает. Эти страны несут как прямые финансовые издержки (расходы на дошкольное воспитание, среднее образование, медицинское обслуживание, по сути, тратят средства на подготовку человека для работы в другом государстве), так и потенциальные, связанные с потерей человеческого капитала, ослаблением конкурентоспособности на мировой арене. С этими проблемами в начале XXI столетия столкнулся и Казахстан.

В2000-е годы студенты из Казахстана предпочитали обучаться в Великобритании (2008 г. — 1178 студентов, 2010 г. — 2054 студентов, 2012 г. — 2014 студентов), в Чешской Республике (2008 г. — 332 студентов, 2010 г. — 679 студентов, 2012 г. — 979 студентов), в Германии (2008 г. — 668 студентов, 2010 г. — 701 студентов, 2012 г. — 693 студентов).

Вданной ситуации государству ошибочным было бы препятствовать учебе за рубежом. Наиболее правильный вариант государственной политики в этой сфере - возвращение специалистов, получивших образование, на родину. Тем самым страна приобретает высококвалифицированного специалиста, имеющего большой социальный капитал, накопленный в кросс-культурной среде. Посредством возвращения происходит трансфер технологий, управленческих практик, расширение социальных сетей.

Несомненно, студенты за границей - это ценный демографический, культурный, социальноэкономический ресурс, который должен плодотворно использоваться на родине. В Казахстане с этой целью достаточно плодотворно работает программа «Болашак». Болашак— международная образовательная стипендия, учрежденная Первым Президентом Республики Казахстан Нурсултаном Назарбаевым.

Одновременно с этим современные миграционные процессы в Казахстане все более подвержены влиянию глобальных тенденций. Это происходит благодаря богатым природным ресурсам, для разработкикоторыхпривлекаютсяиностранныеинвестиции ибизнес, появляютсятранснациональные компании, увеличивается число международных менеджеров и специалистов. Глобализация экономической жизни повлияла и на мобильность местных кадров. Ныне специалисты из Казахстана работают не только в СНГ, но и в развитых западных странах. И это уже новый и закономерный процессвключениявмировыерынкитрудаспециалистовсобразованиемиопытомработыврыночных условиях, это поиск возможностей для самореализации и саморазвития, а не вынужденная трудовая миграция для выживания, как это было в 1990-е гг.

В2011 г. Организация экономического сотрудничества и развития (ОЭСР) выпустила большую работу со статистическим исследованием о трудовой миграции из развивающихся в развитые страны.

ВконтекстеэтогоисследованиябылирассмотреныипоказателиКазахстана. Картинауровнятрудовой миграции из Казахстана в страны ОЭСР оказалась следующей. Основные страны пребывания казахстанских трудовых мигрантов: Германия, Греция, США, Израиль, Турция, Канада, Великобритания, Польша, Чехия, Эстония (2011 г.).

Таковы, на наш взгляд, наиболее выраженные и массовые виды международных миграций, имевшие место между Казахстаном и Европейским Союзом в конце XX – начале XXI столетия.

87

Экономических коридоров преимущественное в Азии развитие интеграции в сферах финансы, гуманитарных обменов и строительства инфраструктуры. Например, Фонд Шелкового пути будет создан Китаем в размере 40 миллиардов долл. для осуществления строительства инфраструктуры, сотрудничества в промышленности и других проектов, связанные с интеграцией [4].

5-ое и 6-ое выступление в Хайнане и Маниле: дальнейшее объяснение концепции 28 марта2015 годана ежегодномсовещании Боаоского азиатского форумавХайнане Си Цзиньпин

подчеркнул способствовать взаимной стыковке собственных стратегий развития всех стран пути и использованию преимуществ для взаимодополнения на основе существующих механизмов [5].

18 ноября 2015 в Маниле он выступил на экономическом саммите АТЭС и ещё раз объяснил, что Китай придерживается открытого регионализма, подписывает соглашения о сотрудничестве со многими странами внутри и за пределами региона, осуществляет стратегическую стыковку политики и развития, способствует упорядоченной и свободной операции экономических факторов, эффективному распределению ресурсов и глубокой интеграции рынков [6].

7-ое и 8-ое выступление в Пекине: добавление к концепции о Задачах Реформа и открытость всегда были важной национальной политикой Китая, поэтому 29 апреля

2016 года в ходе тридцать первого коллективного исследования 18-го Центрального политического бюро КПК Си Цзиньпин связал концепцию «Один пояс и один путь» с китайской реальностей и той политикой, и выдвинул соответственные задачи Китая: разобраться в отношениях между интересами Китая и всех стран пути, между правительством, рынком и обществом, между открытостью и поддержанием национальной безопасности, между прагматическим продвижением и ориентиром формирования общественным мнением, а также между общими национальными целями и местными конкретными целями [7].

17 августатогожегоданасимпозиумепосодействиюстроительству концепции«Одинпоясиодин путь» Си Цзиньпин отметил, что с помощью экспорта мощности производства и строительству для поддержки потребности индустриализации, модернизации и улучшения инфраструктуры всех стран путиможностабилизироватьтекущуюмировуюэкономическуюситуацию[8]. Вышесказанныезадачи Китая не только уточняет направление работы Китая, но и разъясняет ответственность Китая.

9-ое выступление в Пекине: краткое резюме концепции и новая разработка 14-15 мая 2017г. в Пекине проходил форум высокого уровня по международному сотрудничеству

в рамках инициативы «Один пояс и один путь». Председатель Си Цзиньпин заключил успехи реализация этой концепции в течении четырёх лет, и снова изложил концепцию новыми словами: «Мир, процветание, открытость, инновации и цивилизация» [9]. Эти выражения являются важным руководством для следующего шага. В его объяснении пяти новых выражений, «аналитические центры», «международное сотрудничество в борьбе с коррупцией», «цифровой Шелковый путь XXI века», обновляют наше понимание концепции «Один пояс и один путь», показывает нам новое направление сотрудничества.

Заключение Концепция«Одинпоясиодинпуть» находитсосторонымеждународногосообщества поддержку.

Подтверждением этого является то, что с сентября 2018 года Китай подписал с 105 государствами и 29 международными организациями 149 документов о сотрудничестве. За последние пять лет постоянно углубляется международное сотрудничество, укрепляется инфраструктурная связь, развивается торговля, расширяется финансирование, устанавливается народная дипломатия.

Литературы

1.Си Цзиньпин. Совместное строительство «Экономического пояса Шёлкового пути». 7 сентября 2013г. // Си Цзиньпин

Огосударственном управлении. —Пекин: Издательство литературы на иностранных языках, 2014. — 624 с.

2.Си Цзиньпин. Совместное строительство «Морского Шёлкового пути ХХI века». 3 октября 2013г. // Си Цзиньпин. О государственном управлении. —Пекин: Издательство литературы на иностранных языках, 2014. — 624 с.

3.Си Цзиньпин. Выполнение духа Шелкового пути и углубление китайско-арабского сотрудничества. Выступление Си Цзиньпина на шестом министерском совещании Форума китайско-арабского сотрудничества 5 июня 2014г. // 06 июня 2014, «Жэньминь жибао» онлайн http://jhsjk.people.cn/article/25110795

4.Си Цзиньпин. Интеграция ведет к развитию, партнерство фокусируется на сотрудничестве. Выступление Си Цзиньпина на 22-ом неофициальном совещании экономик-членов АТЭС 08 ноября 2014г. // 09 ноября 2014, «Жэньминь жибао» онлайн http://cpc.people.com.cn/n/2014/1109/c64094-25997795.html

5.Си Цзиньпин. Двигаясь к сообществу единой судьбы, формировать новое будущее Азии. Выступление Си Цзиньпина

на ежегодном Боаоском азиатском форуме 28 марта 2015 г. // 28 марта 2015, «Жэньминь жибао» онлайн http://jhsjk.people.cn/article/26764811

6. Си Цзиньпин. Ведущая роль Азиатско-Тихоокеанских стран для решения задач мировой экономики. Выступление Си Цзиньпина на экономическом саммите АТЭС 18 ноября 2015 г. //19 ноября 2015, «Жэньминь жибао» онлайн http://jhsjk.people.cn/article/27831308

89

7.Си Цзиньпин. Содействие строительству «Один пояс и один путь» и стремление к расширению нового пространства для реформ и развития. Выступление Си Цзиньпина на тридцать первом коллективном исследовании 18-го Центрального политического бюро КПК 29 апрель 2016г. // 04 января 2018, «Жэньминь жибао» онлайн http://theory.people.com.cn/n1/2018/0104/c416126-29746006.html

8.Си Цзиньпин. Концепция строительства «Один пояс и один путь» принесет пользу людям всех стран вдоль линии концепции. Выступление Си Цзиньпина на симпозиуме по содействию строительству концепции «Один пояс и один путь»

17 август2016 г. // 04 января2018, «Жэньминьжибао» онлайнhttp://theory.people.com.cn/n1/2018/0104/c416126-29746008.html

9.Си Цзиньпин. Совместное способствование строительству «Один пояс и один путь». Выступление Си Цзиньпина на форум высокого уровня по международному сотрудничеству в рамках инициативы «Один пояс и один путь» 14 мая 2017г. // 15 мая 2017, «Жэньминь жибао» онлайн http://world.people.com.cn/n1/2017/0515/c1002-29274975.html

ANALYSIS OF THEORETICAL SOURCES OF THE FASCIST REGIMES

Мухаметкали А.

магистрант 1-курса специальности 6М020300-История КазНУ им.аль-Фараби

Научный руководитель: к.и.н., ассоц. проф. Садыкова Р.О.

In the early 20th century, the intellectual landscape of Western Europe was enriched with a new, unusual, even shocking element. First, the marginal movement, and later a full-fledged political doctrine, called "fascist", put forward a program of total criticism of the status quo, and going further, all the basic principles of civilization. At the heart of any political ideology is a set of different philosophical ideas. Italian fascism and german national socialism is no exception. Nazism is based on a very specific philosophy, but modified and vulgarized, which is manifested in obvious distortions and free interpretations.

In the format of a small article, it is problematic to present the whole complex of concepts that are the core of this ideology, so we will generally identify the teachings and thinkers that most clearly influenced the formation of Nazism, in the form in which we know it. This kind of appeal to the intellectual origins, will reconstruct the philosophical basis of Fascism as a whole.

In ideological terms, fascism is much inferior to its opponents-communism and liberalism. Behind the back of the fascist figures there was no fundamental "Capital" of Marx or scientific research of Adam Smith, which made fascism much more intellectually scarce than its opposing ideologies. Because of this specificity, it is very difficult to describe the specific characteristics of fascism. Many researchers agree on the totalitarian and ultra-nationalist nature of fascism, but other details and definitions are still controversial topics.

The historiography of this issue is very rich, even the contemporaries of the Third Reich began to turn to the problems associated with the psychology and philosophy of Nazism. Among them, the German NeoFreudian researcher Erich Fromm and his work "Escape from freedom". Also an important source for understanding the essence of the philosophy of Nazism is the autobiographical book of A. Hitler - "Mein Kampf". Also, the work of the German historian E. Nolte, who studied fascism as a whole, as a political and philosophical phenomenon and considered the philosophical aspects of ideologies of this type, was used as a source [1].

The total criticism of elective democracy, socialist transformations, liberal principles was combined with the aggressive apology of leadership and militarism, the hierarchical structure of society and the preservation of ethnic and cultural identity. Fascism emerged, in the words of the French political scientist Chantal MillonDelsol, from the vast nebula that formed after the First world war, like a trail of dust, in all countries of Europe and even beyond [2]. Ideas of class struggle were denied and considered harmful to the nation. The alternative in the eyes of fascism was "class harmony" (economy built on corporatism and unity of all social strata).

The philosophy of Fascism is not original, in the sense that it did not develop new knowledge about reality or about the methods of its cognition, but in any case this philosophy, because we can talk about a very specific concept of understanding the historical process and the world as a whole.

In 1944, while much of the world was still under the influence of fascist regimes, Orwell wrote that it was very difficult to define fascism. In the essay "What is fascism?" he explained that most of the trouble lies in the many differences between the fascist regimes: "it is not Easy, for example, to fit Germany and Japan into one framework, and it is even more difficult to do so with some of the small States that are described as fascist. [3]"

It should be noted that fascism cannot be considered a monolithic phenomenon. Depending on each of the countries that picked up the "brown plague", fascism was based on different opinions and different systems of values. Very conditionally can be defined in three main areas: the traditionalists in the narrow sense of the word (mostly Christian-authoritarian overtones of the ideology, such as the Chancellor of Austria - Dolgus, or

90