47

арт-терапевт», то есть специалист, имеющий профессиональную подготовку. Активное развитие музейной терапевтической практики пришлось на начало 90-х гг. XX в., когда впервые в центре музейной педагогики Государственного Русского музея возник инновационный долгосрочный проект «Шаг навстречу», который включил различные форматы взаимодействия с детьми с особыми потребностями. Сегодня программы арт-терапии существуют во многих художественных музеях России: в Государственном Эрмитаже, в Государственной Третьяковской галерее, в Саратовском художественном музее им. А. Радищева, работа с посетителями с ограниченными возможностями ведется в художественном музее Карелии и др. [5, с.123]

Также, знакомство с арт-терапией проводилось на выставке Friedl Dicker-Brandeis в Музее толерантности в Лос-Анджелесе, Калифорнии. В данном мероприятии участвовали, по большей степени, молодые люди, то есть подрастающее поколение. Выставка включала и семинар, в котором рассмаривались различные вопросы по организации экскурсии для различных посетителей музей, включая и людей с инвалидностью. Важно отметить, что проводилось небольшое обучение о толерантности и возможностях творческого самовыражения для формирования личного понимания. Следует отметить, и Канадскую художественную коллекцию Мак Майкла, "Искусство для здоровья" в Национальной галерее Австралии. Программы, проведенные в стенах данной галереи, были разработаны совместными усилиями музейного педагога (сотрудника) и арт-терапевта. Данная коллекция была предназначена не только для посетителей с инвалидностью, но и для всех желающих.

Таким образом, арт-терапия – это лечение искусством, оно не просто лечит, а развивает способности и, прежде всего, творческие, которые способствуют более ясному, тонкому выражению человеком своих переживаний, проблем, внутренних противоречий, с одной стороны, а также творческому самовыражению - с другой. В классическом понимании арт-терапия предлагает самовыражение через визуальные искусства: живопись, графику, фотографию, рисование, лепку, а значит, арт-терапия относится к числу тем, изучаемых психологическими науками. Творческий опыт познания себя, развитие новых навыков и умений позволяют им более активно и самостоятельно участвовать в жизни общества, расширяют диапазон их социального и профессионального выбора. Развитие творческого потенциала способствует возможностям принимать решение, более успешно отстроить свою жизнь.

Список использованной литературы

1.Ашаева С.В. Формы работы в музее с людьми с ограниченными возможностями//Омский научный вестник – Омск, 2010. С.219-222

2.Платонова О. В. Арт-терапия в художественном музее /О. В. Платонова, Н. Ю. Жвитиашвили. – СПб.: СпецЛит, 2000. – 143 с.

3.Павлин К. Музейное образование и арт-терапия: изучение инновационного партнерства//журнал “Американская ассоциация арт-терапии”, 2012. С.133-137

4.Бибикова Н.В. Арт-терапия как технология социальной реадаптации людей с ограниченными возможностями//

Современные проблемы науки и образования. – 2014. – № 4.; URL: http://www.science-education.ru/ru/article/view?id=14301

5.Филякова А.К. Арт-терапевтическая практика в художественных музеях России и Великобритании//вестник СанктПетербургского государственного университета культуры и искусств. 2013. № 4 (17). С. 122–123

СУ МУЗЕЙЛЕРІ ЭКСПОЗИЦИЯСЫ: ИННОВАЦИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР

Абенова Сара

«Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығының 4 курс студенті

Жетекшісі: т.ғ.к., профессор Қартаева Т.Е.

Су мұражайлары: нағыз сусүйгіштер үшін ерекше мұражай түрі болып табылады.Су ерекше таңдануға лайықты үлкен билік пен күшке ие.Ал, оны құрметтеуге құқық беретін кез келген зат пен құбылысқа сәйкес, су арнайы мұражайға лайық."Лайық" деген сөз қазір Еуропада 20-ға жуық су мұражайыбарекенінкуәландырады.Сонымен, біз... сумұражайларынашолу жасаймыз. Минскіде"Су ресурстары" мұражайы.Минскіде Су мұражайы көптеген адамдарды таң қалдырады.Бұл қажетті мұражай мүлдем "ашылмаған" және өте кішкентай. Славинский көшесі, су ресурстарын кешенді пайдалану Орталық ғылыми-зерттеу институтында орналасқан. Ол Беларусь өзендеріне, көлдерге, минералды суларға және су ресурстарын зерттеушілерге арналған бірнеше экспозицияғаие. Ғылымизерттеу институты режимінде мұражай жұмыс істейді: ДС-БС: 10.00-17.00, ЖМ: 10.00-16.00, сб--жс: демалыс. Киевтегі Су мұражайы.Киевтегі су мұражайына жету үшін Киевте тұру болу міндетті емес. Мұражай Грушевский 1в к-сіндегі Су-ақпарат орталығында орналасқан, атақты Еуропалық алаң,

241

Владимир спуск және тамаша Днепр баурайларының Шоқыну саябағының арасында орналасқан. Мұражай экспозициясы-бұл қарапайым және ерекше нәрсе емес,өте креативті экспонаттар. Әсіресе көрермендердің арасында мұражайдың алыптары – ұлы жұмыс істейтін унитаз және сабын көпіршіктерімен танымал.Музейге барғандардың көбі оны ұйымдастырушылардың алдында бастарын иеді және музейдің экспозицияларын құруға деген заманауи көзқарас керемет екенін айтады.

«Санкт-Петербург су әлемі» мұражайы. Санкт-Петербургтегі Су мұражайы Шпалерная көшесінде орналасқан.Мультимедиялық және дәстүрлі құралдардың ғажайып унисоны су мен су құбыры туралы бай тарихты айтуға көмектеседі. Киевтегі мұражай сияқты, бұл мұражайда көптеген артықшылықтарымен ерекшеленеді. Харьков қаласындағы су мұражайы.Харьковтағы Су мұражайыТМД су мұражайларының ең үлкені.80-ші жылдардың басында ашылған және орналасқан жері 90-шы үйде, Краснооктябрь көшесінде орналасқан, ол айтарлықтай ашық жұмыс істейді.. Мәскеудегі Су мұражайы. Мәскеу Су мұражайы Харьков сияқты - "жабық" типті. Бірақ бұл" жабық " құрғақ емес, камералық және үй секілді. Саран даңғылы 13 үйде орналасқан ("Пролетарская" метро станциясы) мұражай судың құпиясын ашуға, оның үнемділігін үйретуге дайын (бірақ әрдайым емес, жұмыс күндері 10.00-ден 17.00-ге дейін).

Гамбург Су мұражайы.Гамбургті жиі көпірлер, арналар мен шлюздер қаласы деп атайды. Сондықтан онда Су мұражайы кездейсоқ емес. Оның экспозициялары Эльба мен Альстерден су берудің көне жүйелерінің тарихы бойынша қызықты саяхатқа аттандырады. Сонымен қатар, бұл мұражайды өнерді бағалаушылар өте қатты ұнатады.

Лиссабондағы Су мұражайы. Лиссабондағы Су мұражайы XIX ғасырдың өнеркәсіптік сәулетінің жауһары, ескі су қысымды станцияда орналасқан. Экспозиция қаланың Рим дәуірінен бүгінгі күнге дейінгісуменжабдықтау тарихыментаныстырады. Мұражай 1990 жылы ЕуропаКеңесініңсыйлығына ие болды.Мұражай филиалы – Лиссабон акведугі. Жуан патшаның V бұйрығы бойынша 1732 жылда салынған, ол өткеннің инженерлік ойының тамаша мысалы болып табылады. Егер сіз осы таңғажайып португал қаласында болсаңыз, онда су мұражайын міндетті түрде көруге тырысыңыз. Ол мұнда қаланың тарихи су арналары – бос судың орасан зор Акведукімен тығыз байланысты.Әділдік үшін мұражайдың өзі сорғы станциясының ғимаратында тұрғанын атап өткен жөн, бірақ қаланы сумен қамтамасыз ету акведуксіз мүмкін болмады. Сондықтан мұражайдың экспозициялары дәстүрлі түрде сорғы станциясын көрсетеді, ал сумен жабдықтау тарихы туралы символикалық (және, әрине, көрнекі) "Ұлы акведукты" таратады.Және қала үстінен жоғарыға қарай, ол суды көтереді. Бұл шын мәнінде көруге тұрарлық.

Санкт-Петербургсу мұражайыныңэкспозицияларыескісу айдайтынмұнарадажәнебассу құбыры станциясының бұрынғы таза су резервуарында орналасқан. Барлық үй-жайлар олардың алғашқы түрінде сақталған.Су тегершігі мұнарасында сумен жабдықтау және су бұру тарихы туралы әңгімелейді, суды тазартудың заманауи технологиялары мен оның сапасын бақылаудың ерекше тәсілдерін көрсетеді. Экспонаттардың арасында құдықтар мен ағаш құбырлар, мыс қол жуғыштар мен керамикалық қол жуғыштар бар. Су тегеурінді мұнараның сол жақ жапсарлас құрылысында "Петербургтің жер асты әлемі" мультимедиялық экспозициясы жұмыс істейді: музейге келушілер Невадан су жолы бойынша пәтерлерге және тазарту құрылыстарына саяхат жасайды.Ал "Су әлемі" экспозициясы судың метафизикалық қасиеттері мен оның жойқын күші туралы баяндайды. Мультимедиялық технологиялар мен әсерлерді экспонаттармен бірге қолмен ұстауға болады, ал мұражайдың қоршаған кеңістігі судың өзі: дыбыстар, бейне және жарық өзгереді.

Беларусь. Минскіде суға арналған мұражай ашылды. Онда бірнеше тақырыптық экспозициялар пайда болды: өзендер, көлдер, су қоймалары, жер асты сулары, кремний сулары, минералды сулар.Мұндагидрологиялықзерттеулертарихынан, Сушаруашылығытарихытуралы, Суресурстарын зерттеуге арналған арнайы құралдарды көруге болады. Сонымен қатар, экспозиция су қоймасынан су құбыры кранына дейін су жолын бақылауға мүмкіндік береді. Иран.Тегеранда Су мұражайы Саадабад сарайкешенініңпавильондарыныңбіріндеорналасқан. Мұражайдыңкөрмепавильондарыкелушілерге толы, бұл жай ғана былай түсіндіріледі: арабиялық шөлдегі су-бұл шын мәнінде өмірдің көзі болып есептеледі.Ежелден парсылар жеткізудің ең данышпан тәсілдерін шығарды. Осындай өнертабыстардың бірі - "арқандар", жерасты көп километрлік құбырлар. Мысалы, Йезде қаладан алыстан табылған жер асты көздерінен су жеткізу үшін жер асты туннельдері қиғашталған. Америка Құрама Штаттары. Нью-Йорк мұражайының жасаушылары су туралы адам мен су қарымқатынасының барлық қырлары туралы барынша және қолжетімді айтып береді.Экспозициялар судың кереметі мен сұлулығын көрсетеді, сондай-ақ ойын-сауық түрінде келушілерге оның таңғажайып қасиеттері туралы әңгімелейді. Мысалы, жаңа технологиялардың көмегімен серфингист болуға және виртуалды мұхиттың шексіз кеңістігіне саяхат жасауға болады. Канада. Экология мәселелеріне

242

арналған ең ерекше мұражай – "Биосфера". Ол 1995 жылы Монреалда ашылды. Мұражай қазіргі заманғы сәулеттің жауһары саналатын ғимаратта орналасқан. Ғимарат биіктігі 62 метр және диаметрі 76 метр болатын болат пен акрил күмбезді құрайды. Ішкі температураны басқару үшін күрделі жарық жүйесі қолданылады. "БиоСфера" экспозициясы ғаламшардағы ауыз судың сапасы мен саны, оның қоры, оған ұқыпты қарау қажеттілігі туралы баяндайды.

Суасты қайықтарының мұражайы тізімі кемелер тарихына, экипаждарға, кемелер қатысатын оқиғаларға, сондай-ақ музейлер болып табылмайтын, бірақ мұражай экспонаттары ретінде пайдаланылатын суасты қайықтарына арналған мұражай экспозицияларын қамтиды. Тізімнен басқа, кеме бөліктерін пайдалану арқылы құрылған суасты қайықтарына арналған ескерткіштерді қамтиды.

Әлемдегі ең ғажайып 10 су асты экспонаттары:

1.Канкун су асты музейі.

2.«Орискани» авиакомпаниясы

3.Тарханкут су асты музейі.

4.Йонагуни аралының су астындағы қаласы.

5.«Президент Кулидж» круиздік лайнері.

6.Қытайлық қала(Lion City)

7.Титаник.

8.Су асты мүсін мұражайы— Museo Atlantico.

9.«Тистлегорм» — британдық қарулы құрғақ жүк кемесі.

10.«Христа из Бездны» атты Мальта суасты мүсіні

Канкунға жақын жерде су астындағы мұражайы орналасқан. Мұражайдың барлық экспонаттары табиғи материалдан жаратылған мүсіндер болып табылады, олар маржанның өміріне жағымды әсер етеді. Бұл табиғи әлемді бұзбайтын адамның қызметі бар екенін дәлелдейді. Мұражай аумағы - 420 шаршы метр, тереңдігі - 10 метр. Жыл сайын мұражайға 1 миллионға жуық туристер барады. Мұражайға суға батып, ашық аспан астындағы қайықта экскурсия жасауға болады. Егер Haven танкері мұражайға айналса, Канкундағы суасты мұражайы мүсінші Джейсон Тейлордың ұзақ және ауыр жұмысы жасалды. Бір жарым жыл ішінде суретші 120 тонна цемент, 400 килограмм силикон және 3,8 мың шыны талшыққа ие төрт жүз мүсінді құруға көмектесті. Шын мәнінде, мүсіндер заманауи өнер рухында орындалады, олар өте натуралистік, ал балдырлар, маржандар мен полиптердің өсуі кейде қорқынышты, бірақ ұмытылмас әсер тудырады. Мұнда да адам теңізге бауырына жабысып, жазу машинкасында мәңгілік хабарын жазады, ал теледидардың алдында диванға отыратын майлы адам және қолдар ұстап тұрған адамдар көп.

Қызылордадағы Қызылорда гидроэнергетикалық кәсіпорнының негізінде 2002 жылы су мұражайы құрылды. Оның құрылу тарихы бірегей, мұражайдың барлық материалдарын бір адам - гидротехник Маділхан Налібаев жинады.Мұражайдың негізін қалаушы - осы салада өмір бойы еңбек еткен, өмір бойы туып, өсіп-өнген, еңбек сіңірген гидротехникалық инженер. Қызылорда облысы, облыстық «Қызылорда жаңалықтары» газеті осылай деп 2016 жылғы 2 шілдеде жазады. 1955 жылы Ташкент суару институтын бітіргеннен кейін, Қызылорда ГЭС құрылып, Сырдария өзенінде салынған болатын. 1956 жылы бөгеттің құрылысы аяқталғаннан кейін ол осы уақытқа дейін ғаламдық құрылыстың құжаттары мен фотосуреттерін сақтау идеясын ұсынды. Бұл оның жиналуының басы болды. Мұражайдың жетекшісі Жұмағұл Құрұмбекованың айтуынша, бүгінгі күні бұл ғимараттан көптеген фотосуреттер тек осы мұражайда бір данада ғана сақталған. Қырық жылдан астам уақыттан бері М.Нәлібаев Қазақстанның бүкіл оңтүстік аймағында суару жүйесін құру туралы құнды материалдар жинады және арнайы әдебиеттерді жазды. Қазір мұражайда сирек кездесетін құжаттар мен тарихи құнды суреттер сақталады. Маділхан Налібаев Сырдария бассейнінде су тоғандарының құрылуы мақсатында1908 жылыоблыстажүргізілгеналғашқызерттеудіңбастапқықұжаттарынтабабілді. Олар 1915 жылы арнайы брошюра арқылы басылып шыққан, оның көшірмесі мұражайда сақталған. Соныменқатар, сусекторыныңдамуынақатыстыкөптегенқұжаттарбар. Жекебөлімсудыбасқарудың басталуына арналған. Мұражайда 1917 жылдан 2003 жылға дейін суды басқарудың дамуына қатысты көптеген құжаттар бар. Өнеркәсіп ардагері Серікбай Бәдібеков жер және су реформаларын жүргізіп, жаңа арналардың құрылысына және ескі арналарды қалпына келтіруге қатысқандардың бірі болды. Жерасты жүзу техника құралдары, тракторлар болмады: барлық каналдар, олардың ұзындығы әдетте 20-30 километр болды, адамдар күрек пен кетпен арқылы қолмен қазып алды. Бұл жұмыстарға ауылдықтар қатысты. Б.Бедібековтың басшылығымен арналар Сырдария, Жалағаш және Шиелі аудандарында құрылды. Сумен жабдықтау тақырыбына: кітаптар, карталар, ғылыми жұмыстар арналған. Материалдардан Кіші Аралдың жаңаруы туралы біле аласыз. Теңіз түбінде ежелгі кесененің күйрегені туралы ақпарат бар. Диаграммалар өзендер қалай қалыптасқанын көрсетеді.

243

Ж.Құрымбекованың айтуынша, экспонаттардың жинағы облыстың су шаруашылығы кәсіпорындарының қолдауымен толықтырылған. Мұражайға жиі келушілер келешекте сумен қамту саласында жұмыс істейтін колледж студенттері, студенттер. Мұнда олар судың реттелуі толық ғылым екенінетағы дакөзжеткізеді. Енді жасандытүрдесу қоймаларынқұруғанемесеолардыжандандыруға болады.Кіші Арал – бұл соның айқын көрінісі болып табылады.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МУЗЕЙЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

Кулбекова Толқынай

«Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығының 1 курс студенті

Жетекшісі: аға оқытушы Терекбаева Жазира

Күллі адамзат өркениетінің ең керемет мәдени жетістігі – мұражай. Қалың тоңды да ерітетін, алып мұзды да жібітетін, тарихтың мұңсырын білдіретін, бір жылатып яки күлдіретін, көңіліңді сан мың бүлдіретін сиқырлы жақұт күшке толы мекен де мұражай екені даусыз. Мұражай – адамзаттың мәдени байлығы ішіндегі ғарыштай шексіз, мұхиттай терең ғажайып дүние. Ғажайыбы сол, мұражай халқымыздың барлық асыл қазыналары біртұтас жинақтап, тарихымыздың өткені мен бүгінін жалғайтын алтын көпір іспетті. Бүгінгі жаңа атаулымыз ертеңақ ескіге айналатын жүрісі жылдам заманда өткенімізді ұмытпау, ұлыларымызды ұлықтау, өзегімізді өзімізде сақтау – үлкен парыз. Сонымен, мұражай – тарихиғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени құндылықтарды жинайтын мекеме болса, ал мұражайдағы жинақталған дүние – оның жаны саналады. Әр экспонат көңілге желпініс, ерекше серпіліс әкеледі.

Аталмыш мәдени мекеме алғашында бағалы бұйымдар мен заттар, мәдени жәдігерлерді сақтайтын қазыналық қор ретінде қалыптасқан екен. Мұражайлардың қалыптасуына көне замандардағы коллекциялар негіз болыпты. Ежелгі Рим шешені Марк Туллий Цицерон: “Коллекция – шашыранды заттарды бір топқа біріктіру” деп түсіндірді. Коллекциялау ісімен Аристотель, Рим патшасы Юлий Цезар, т.б. айналысты. ЕуропадатарихимұражайларXVIXVIII ғасырлардапайдаболып, мұражайдың қалыптасуыұлттықсана-сезімдіоятуға, мәдени-саясиидеяларды(ой-сезімді) насихаттауғакөмектесті. 1820 жылы Германияда өнер мұражайлары құрылса, 1811 жылы Ресейде – Феодосияда, 1825 жылы Одессада, 1828 жылы Керчьте археологиялық бағыттағы және әскери-тарихи музейлер құрылды.

АлқазақдаласындағыалғашқымұражайларXIX ғасырданқалыптасабастады. ҚазақстанныңРесей құрамына енуі өлкені жанжақты зерттеуді талап еткені баршамызға аян. Өлкеде қалыптасып келе жатқан зиялылар, оның ішінде дәрігерлер, мұғалімдер, саяси айдаудағылар зерттеу жұмыстарын жүргізген болатын. Қазақстан аумағында экспедициялар, мұражайлар ашылған жағдайда ғана оларды халықшылардың қызметімен байланыстыруға болатын еді. XIX ғасырдың екінші жартысында патша өкіметі отаршылдық мақсатта көптеген өлкетану бөлімшелерін ашты. Қазақстанда алғаш мұражай топтамаларының қалыптасуына осы ісшаралар үлкен ықпал жасаған болатын.

XIX-XXғ. басында Қазақстан мұражайларының құрылуына жергілікті әкімшілік пен өлкетанушылардың жинақтау қызметі әсер етті. 1830 жылы 12 қараша күні Орынбор генералгубернаторы граф П.П. Сухтелен жергілікті халықты және тұрғындарын өлкенің табиғатын, тарихын мен этнографиясын бейнелейтін жәдігерлерді губерния орталығында ұйымдастырғалы жатқан мұражай үшін табыстауға шақырады Бұл бастама қала тұрғындары мен жергілікті халық өкілдерінің қолдауына ие болып, нәтижесінде ашылғалы отырған мұражай үшін түрлі жәдігерлер жинала бастады. Олардың арасында ескі қару-жарақ, үй тұрмысы және этнографиялық бұйымдар, кітаптар мен портреттер болды. Алғашқы жинақтарға жеке Сібір корпусы штабының бастығы генералмайор Г.БроневскийтартуеткенҚарқаралыокругінентабылғаналғашқықауымдыққұрылыскезеңіндегікиім үлгілері, мүсіндер кірді. Мұражай жинақтарын Жәңгір ханның отбасы сыйлаған хан ұрпақтарының киімдері, сәукеле, жібек көйлектер, асыл тастармен безендірілген бархыт шапандары ерекше толықтырды. Осы жинақталған құнды жәдігерлер негізінде 1831 жылы Неплюев әскери училищесі жанынан Орынбор губерниялық мұражайы ашылды. Мұражайды ұйымдастыру жұмысына және оның жәдігерлері қорының қалыптасуына 1830-1838 жылдар аралығында Орынбор қаласында қызмет жасаған орыстың белгілі ғалымы Владимир Иванович Даль (1801-1972) қосқан үлесі ерекше.. 1833 жылы Орынбор мұражайы қорында: геологиядан – 972, ботаникадан – 1575, зоологиядан – 30 жәдігер, кітапханасында – 5 шығыс, 35 басқа да халықтар тілдердегі кітаптар, орыс және шығыс тіліндегі 7 қолжазба, 9 гравюра, 9 портрет болды.

244

1859 жылы Орал қаласындағы гимназияның жанына мұражай ашылса,1887 жылы Орынборда Орынборғылымиархивтіккомиссиясықұрылды. Архивкомиссиясыныңмаңыздыжұмыстарыныңбірі

– Орынборда мұражай ашу. 1888 жылы қалада тарихиархеологиялық мұражай құру туралы шешім қабылданды. Осы уақытқа дейін жергілікті өлкетанушылар жеткілікті мөлшерде ориентологиялық, минерологиялық, зоологиялық, этнографиялық және кездейсоқ археологиялық коллекциялар жинаған болатын. Орынбор Ғылыми Архивтік Комиссиясының белсенді мүшесі И. А. Кастанье өзінің ғылыми қызметін екі бағытта жүргізді. Қазба жұмыстарын жүргізіп, қазақ даласының ежелгі ескерткіштерінің тізімін жасайды. Мұражайлық маңызы бар құнды деректерге мән беріп, қазақ даласындағы археологиялық деректерді жүйелейді. 1897 жылы Орынбор Ғылыми архивтік комиссиясының жанынан жаңа тарихиархеологиялық мұражай құрылып, ерекше құнды заттар қойылды. Мұражай жинақтарының құрамында тиындар, кітаптар, қаружарақ, минералар, археологиялық, этнографиялық материалдар болды.

1883 жылы 11 қыркүйекте Семей қаласында алғашқы мұражай мен кітапхана ашылды. Мұражайдың қалыптасуына М.И.Суворцевтің, ағайынды Белослюдовтардың үлестері ерекше болды. Бұл мұражайдың коллекциясын өркендетумен, зерттеумен А. Құнанбаев, Г.Н.Потанин, П.П.Семенов – ТяньШанский белсенді айналысты. Семей мұражайының коллекциясын дамытып, қорларын кеңейткен Абай Құнанбаев пен оның әкесі Құнанбайдың мұражайға тарту еткен этнографиялық коллекциясының маңызы зор еді. Коллекцияны әйелдердің түрлі әшекейлері, киімкешек, алашакілемдері құрады.

Сөйтіп, Кеңес өкіметі орнаған кезде Қазақстан жерінде төрт ірі мұражай Орынбор (1831), Орал (1859), Жетісу (1898), Семей (1883) өз жұмыстарын жалғастырды. Осы мұражайлардағы жинақтар қазіргі құнды жәдігерлердің негізін қалауда. Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстан мұражайлары өз экспозицияларында жауынгерлердің ерлігін насихаттау арқылы халықтың рухын көтеріп, абыройын асқақтатып, жігерлендірді. Мұражайлардың ғылыми-зерттеу және жинақтау қызметі Отанды қорғау тақырыбы төңірегінде өрбіді. Соғыстан кейін қаржы тапшылығы, кадр жетіспеушілігінен мұражайлардың ғылыми жұмыспен айналысуға мүмкіндігі болмады. Дегенмен, ауыр соғыс зардабынан кейін де Республикада мұражай ісін ұйымдастыру және дамыту бағытындағы үкімет шаралары нәтижесіз қалған жоқ.

Қaзақстанда 1913 ж. – 3, 1927 ж. – 6, 1937 ж. – 19, 1939 ж. – 25, 1970 ж. – 29 мұражай болып уақыт толқынымен көбейе берді. 1990 жылдардың аяғы 2000 жылдардың басында Қазақстанда республикалық маңызы бар мұражайлар 13, мекемелік мұражайлар 5, облыстық мұражайлар 25, қалалық мұражайлар 31, аудандық мұражайлар 47, қорық мұражайлар 7, сонымен қатар мемориалдық мұражайлар 11 болған. Тарихи әрі мәдени мұраны сақтау — стратегиялық маңызы зор мемлекеттік мәселе. Иә, бұл бүгінгі егемен елдің еркін айтқан жүрек сөзі, нақты мақсаты. Ұлттық дәстүр, әдеби және мәдени, заттай құндылықтар — ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын асыл қазына. Ал сол қазынаны сақтау мақсатында бүгінгі таңда елімізде ауыз толтырып айтарлықтай бағдарламалар бар. Мысалы, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы — түйткiлдi мәселелердi шешуге бағытталған ауқымды бағдарлама. Осынау тарихи маңызы зор құжат руханиятқа серпiлiс әкелiп, мәдени құндылықтарымызды дәрiптеуге жағдай жасауда. Аталмыш бағдарлама аясында Мәдениет және спорт министрлiгiнiң қолдауымен жақында елордадағы Ұлттық мұражайдаҚазақстантұлғалықмұражайларқауымдастығыныңтұсаукесерi болды. Соныменқоса2000 жылдың – «Мәдениетті қолдау жылы» деп жариялануы мәдени мекемелер мен өнер шаңырақтарының алдында тұрған өзекті мәселелерді шешуге мұрындық болғандығы баршамызға айқын. Осы тұста айта кететін болсақ, еліміздегі мұражайдардың алатын орны ерекше. Ал бұдан 16 жыл бұрын Елбасымыздың өзі қолдау көрсеткен «Мәдени мұра» бағдарламасы да өнімді нәтиже берді.

Қорыта келе, сөздің соңын кемел елдің кемеңгер көшбасшысының мына бір сөздерімен аяқтағым келеді: « Қазақстан тарихы келешекте тек қана бейбіт бастамалар мен жарқын істермен жалғасатын болады. Бүгін есігін айқара ашып отырған тарих музейі сан мың жылдар жасаған жасампаздық жәдігерлермен толыға береді.»

Әрдайым солай болғай!

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1.Кайназаровa А.Е. Музейное дело в Казахстане (2-пол. XІX – нач. XX вв.), – Алма-Ата, 1979.

2.Мұстапаева Д.Ө. Қазақстандағы музей ісінің құрылуы. – Түркістан, 2011.

3.Картаева Т. Музей. Ұлттық Энциклопедия. – 6 том. – Алматы, 2005. – 579 б.

245

Ә.Х. МАРҒҰЛАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ МУЗЕЙ ІСІНДЕ КӨРІНІС ТАБУЫ

Төлеубай Гүлнұр

«Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығының 1 курс студенті

Жетекшісі: аға оқытушы Терекбаева Жазира

Музей ісі мәселесі және ұлттық мәдени мұра туралы сөз қозғағанда академик Әлкей Хақанұлы Марғұланның Қазақстанның тарихи-мәдени мұраларын зерделеуге қосқан үлесі ерекше екенін айтамыз. Әсіресе, ғалымның қазақ халқының тарихына, мәдениетіне, ескерткіштеріне арналған еңбектерінің музей ісіндегі және бабаларымыздан мұра болып жеткен мәдени құндылықтарымызды толықтанудааларорны туралыайтуорынды. Ә.Х. Марғұланныңхалқымыздыңөткендегіұзақсүрлеусоқпағын бүгінгі ұрпаққа жеткізу мақсатында ертелі-кеш жер астынан, ел аузынан, мұрағаттардан жинаған этноархеолог ретіндегі зерттеу еңбектері, архитектуралық ескерткіштерді зерттеуі, этнография саласындағы, ауыз әдебиеті саласындағы зерттеулері, қазақ жазуының тарихы туралы еңбектері, Шоқантануға қосқан үлесі – бүгінгі рухани байлығымыздың алтын қоры.

Академик Ә.Х. Марғұлан қазақ халқының этникалық тарихын, материалдық және рухани мәдениетін ғылыми тұрғыда өте терең және ауқымды зерттеген, көптеген ортағасырлық көшпенділер ескерткішін бірінші болып ғылыми айналымға енгізген ғалым. Туған елін өркениет биіктеріне жетелегенұлтзиялыларыныңасакөрнектіөкілі. 1925–1929 жж. Шығыстануинститутымен, Ленинград университетінің тарих-филология факультетінде қатар оқыған болашақ ғалым осы жылдары қазақ халқының тарихы мен мәдениетін жан-жақты зерттеп, мұрағат деректерін жинады [1]. Ә.Х. Марғұланның Орталық Қазақстаннан қола дәуіріндегі қуатты мәдениет ошағын ашуы – әлемдік археологияның зор жетістіктерінің бірі болды. Ә. Марғұланның 1960 ж. қола, темір дәуірі ескерткіштеріне қазба жұмыстарын жүргізіп, жаңалықтар ашып, тұтас концепциялар енгізуі – ғалымның тарих үшін істеген ерен еңбектерінің санатынан бекем орын алады.

Академик Ә.Х. Марғұланның Қазақстанның тарихи-мәдени мұраларын зерделеп, зерттеуге арналған этноархеологиялық, архитектуралық зерттеулерінің Қазақстан музей ісін дамытудағы және бабаларымыздан мұра болып жеткен мәдени құндылықтарымызды толық тануда алар орны ерекше [3]. Ә.Х. Марғұлан басқарған экспедиция мүшелері мыңдаған этноархеология-лық ескерткіштерді тауып, зерттеп, жүздеген мұраларды ашты. Ғалымның қатысуымен өткен Орталық Қазақстанды зерттеген археологиялық экспедиция ең абыройлы экспедиция болғаны белгілі. Осы экспедиция барысында көп зерттелген мәселе– қоладәуірініңмәдениетіеді. Анықталып, зерттелген ескерткіштер арасындаосыкүніреспубликакөлеміндегібарлықмузейлерэкспозицияларынанкөріністапқаннеолит және энеолит дәуірінің қонысы да, андроновтық және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің елді мекені менмолаларыда, б.з.д. VII–I ғғ. көмілгенмүліктер де, б.з. V–VIII ғ. қорғандарда, жартастағыжазбалар мен тас мүсіндер де, ежелгі керуен жолдары да, басқа да көптеген мұралар бар [2]. Ә.Х. Марғұлан негіздеген палеолит адамының тұрғын үйлері – күркесі Қарағанды облыстық, Балқаш қалалық тарихиөлкетану, ҚР Орталық Мемлекеттік музейлері археология залдары экспозицияларынан орын алған. ҒалымзерттегенқоладәуіріндегімысбалқытукешендерідеҚРОрталықМемлекеттікмузейіндеАтасу тұрағы негізінде көрсетілген. Қола дәуіріне адамдар тас сынықтарын өңдеп, олардан бүгінгі Республика көлеміндегі барлық музей экспозицияларынан орын алған түрлі тас құралдарды жасап, тастың қасиетін жақсы меңгерді. Металл құралдардың шығуымен ғана адамдар тасты жақсылап өңдеуді жүзеге асырып, оны өндіріс үстінде бірте-бірте өрістетуге мүмкіндік алды. Бұған дәлел адам менхайуанаттардыңтасмүсіндері, тастағысуреттерменжазулар. Құрылысісіндеқолданылғанметалл құрал-саймандар Қазақстанның түрлі аймақтарындағы барлық музейлерінде сақтаулы. Ғалымның жазуында, архитектура тарихында қорғандардың негізгі 4 түрінің үлкен маңызы болса, музейлердің Қазақстан археологиясына арналған залдары экспозицияларынан «мұртты қорғандарға» жататын «Көрпетай» комплексін жиі кездестіруге болады.

Ә.Х. Марғұланның «Бегазы-дандыбаевская культура Центрального Казахстана», К.А. Ақышев, М.Қ. Қадырбаев, А.М. Оразбаевтармен бірге жазған «Древняя культура Центрального Казахстана» атты еңбектерінде кеңінен көрсетілген мемориалдық, табынуға арналған құрылыстар – мегалиттік құрылыстың типтері, дольмендер, меңгірлер, сынтастар, цисталар, жалпақтас қоршаулар, «мықтың үйінің» суреттері және тас мүсіндер еліміздің көптеген музей залдарынан көрініс тапқан. Қазақстан музейлері үшін Ә.Х. Марғұланның халықтың өнер тарихы туралы қалдырған еңбектері ерекше орын алады. Олардың қатарында «Қазақстан тайпаларының VІ–ХІІ ғасырларда жасаған мәдениеті», «Қазақ

246

халқының ХІІІ–ХVІІ ғасырдағы мәдениеті», «Казахское народное прикладное искусство» [4], «Казахская юрта и ее убранство» т.б. еңбектері. Республика музейлерінің этнография залдарынан Ә.Х. Марғұланныңеңбектеріндеберілгенқазақтардыңмәдениетіментұрмысынабайланыстыфотосуреттер жиі кездеседі.

Қорыта келсек, жалпы осы мақалада Ә. Марғұланның халқымыздың этномәдениеті туралы ғылыми-зерттеу еңбектерінің Қазақстан музейі ісіндегі маңызы зор екендігі және Республика музейлерінің археология, этнография залдары экспозицияларын құруда ғалым еңбектерінің дереккөздік маңызы және заттық деректердің тікелей экспонат ретінде көрсетілуі, ұлттық мәдени мұраны зерттеудегі жас ғалымдарды жаңа зерттеу жұмыстарына ынталандыруы атап көрсетілді.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1.Марғұлан Ә.Х. Еңбекпен өткен өмір (Қолжазба) // Академик Ә.Х. Марғұланның жеке архиві; Марғұлан Ә.Х. Шығармалар жинағы. – Алматы: Алатау, 2007. – Т. 1. – 608 б.

2.Марғұлан Ә.Х. Шығармалары. – 4-том. – Алматы: «Алатау» баспасы, 2007.– 368 б.

3.Хамитова М.А. Қ Академик Ә.Х. Марғұланның ғылыми мұрасының Қазақстан музей ісіндегі маңызы: тарих ғыл.

канд. дис. – Алматы, 2002. ¬¬– 160 б.

4.Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. Алматы: Өнер, 1986. – Т. 1. – 256 с.

МӘҢГІЛІК ЕЛ – ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ ТАРИХЫ

Бесбаев Ақан

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемелекеттік университетінің «Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығының 1 курс студенті

Ғылыми жетекші Мусакулова Г.И.

Қазіргі таңда қазақстандықтарды осы ұлы мақсатқа жетелейтін «100 нақты қадам» Ұлт жоспары жүйелі жүзеге асуда. Мемлекет басшысы ұсынған бұл бес институционалдық реформа - жаһандық әрі ішкі сын-қатерлерге жауап беретін және дамыған мемлекеттердің алғашқы отыздығына кіру жөніндегі жоспар екені баршаға мәлім. Қуантарлығы, осынау маңызды реформаның табысты орындалуына барлық құрылымдар жаппай атсалысуда. Нәтижесінде, соңғы уақытта елдің еңсесі көтеріліп, әр салада оң өзгерістер байқала бастады. «100 нақты қадам» елімізде «2050 – Стратегиясын» жүзеге асыру мен Қазақстан мем¬лекеттілігін нығайтуға, жолдан адас¬пауға, күрделі кезеңнен сенімді өтуге жағдай туғызатын беріктік қорын жасап беретін болады. Жоспардың негізгі мақсаты «аурулардың сыртқы белгілерін» сылап-сипап қою емес, оларды «жүйелі емдеу» болып табылатын қоғам мен мемлекетті түбегейлі қайта өзгертуге негіз қалайды» делінген.

Жалпы, ежелгі түркілердің «Мәңгі ел» идеясын екі мағынада алып қарастырған дұрыс. Біріншісі – кеңмағынада, яғнибіртұтастүркіелі немесеқағанат, бірнешеұлыстарменру-тайпалықмемлекеттерді біріктірген ірі бірлестік, ал екіншісі – тар мағынада, яғни жекелеген түркі мемлекеттері, немесе хандықтар мен ұлыстар. «Мәңгі ел» идеясының алғаш рет манифест, яғни үндеу тұрғысынан жарияланғаныкеңмағыналықсипаттаеді. Өйткеніолкездетүркіжұрты– ҰлыТүркіқағанатын, яғни біртұтас елін құраған заман болатын. Кейін Түркі қағанаты бөлшектеніп, бірнеше жекелеген мемлекеткеайналғандабұл«Мәңгіел» идеясытармағынада, яғниәртүркімемлекетініңөзіндікұлттық идеясына айналды. Мұнда, әрине біз «мәңгі ел» деген сөз тіркесі кездеспейді екен деп, ол идея жоқ деп айтсақ, мәңгүртікке бір табан жақындар едік. Мысалы, ескіден келе жатқан «ел боламыз десек» деген сөздің өзі «мәңгі ел» идеясы ұғымын беріп тұр емес пе?! Қазірде, мысалы Елбасы Н. Назарбаевтың «Тарих толқынында» атты кітабындағы «егер біз мемлекет болғымыз келсе», «мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе» деген сөз тіркестері де «мәңгі елдік» ұғымды білдіріп тұрғанына ешкім күмән келтірмесе керек.

Ежелгі түркілердің «Мәңгі ел» идеясы үш тұғырдан, яғни үш негізден тұрады: 1. Көне түркі жазба ескерткіштеріндегі «Мәңгі ел» манифесінің жариялануы; 2. Әл - Фарабидің философиялық шығармаларында (әсіресе «Қайрымды қала» шығармасында), «Мәңгі ел» идеясының теориялықметодологиялық тұрғыдан негізделуі және 3. Жүсіп Баласағұн осы идеяның іс жүзіне асуын қамтамасыз ететін мемлекеттің Ата заң үлгісінде қызметін атқаратын «Құтты Білік» дастанын жазды. Бұлардың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты, бір заманның жемісі және өзіне дейіңгі бабалар

247

мұратымен жалғаса отырып, кейіңгі ұрпақтарының құрған мемлекетшілдік, яғни «мәңгі елдік» идеямен сабақтасады.

Жаһандану үдерісі үдеген сайын, қазақ халқының ғана емес, түркі әлемінің бірлігін нығайту мәселесінің өзектілігіартыпкеледі. Өткентарихтатарихиүдерістіңөзідеқауымдардыңбірдеірі, бірде ұсақ болып, бірде бірігіп, бірде шағылып тұруы сияқты құбылмалы болған. Елдерді біріктірілуі барысында алып империялар құрылып, империялар ыдырағанда, оның қалдықтары көптеген ұсақталған қауымдарға бөлшектене түскені белгілі. Дүниедегі әрбір халықтың мәдени болмысы мен келбеті, тарихитағдыры, дінижәнеұлттықсанаболмысыбіркүндеемес, жылдарбойы, ғасырларбойы қалыптасып, жиналып, халықтың көпғасырлық жеке өмірінің тәжірибесі ретінде қорланып, сондай жалғастық негіздемәденитұрғыдаортақ бір нәтижегежетеді. Этноәлеуметтік аралас-құраластық, діни насихат пен жаратылыс ақиқаты жайында ой дамыту арқасында қалыптасқан. Қазақ жеріндегі ислам құндылықтары, мәдени-тарихи жәдігерлері мен оның тарихи қалыптасуы, және рухани қызметі, адамзатқа ортақ тәжірибе негізінде дамыды.

Пайдаланылған әдебиеттер

1«Мәңгілік Ел». Патриоттық актісі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының «Тәуелсіздік. Келісім. Болашағы біртұтас ұлт» атты XXIV сессиясында сөйлеген сөзі. – Астана қ., 2016.- 26 сәуір.

2«Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана. 2014. – 17 қаңтар.

3«Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана. – 2014. – 11 қараша.

4Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бес институционалды реформаны жүзеге асыру бойынша «100 нақты қадам − ұлт жоспары». − Астана. – 2015.

5Н.А. Назарбаев – основатель казахстанской модели межэтнического и межконфессионального согласия / Под общ. ред. Ж.А. Алиева. – Алматы: Жеті жарғы. – 2005. – 212 б.

ҚАЗЫҒҰРТ АУДАНЫ ТАС ЖӘНЕ ҚОЛА ДӘУІРІ ЕСКЕРТКІШТЕРІ: ҚАРЖАНТАУ ПЕТРОГЛИФТЕРІ

Антаров Закир

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемелекеттік университетінің «Тарих» мамандығының 3 курс студенті

Ғылыми жетекші Отарбаева Г.К.

Қазығұрт ауданының тарихы көне және атақты. Оның аса бір үлкен ерекшелігі – Қазығұрт тауы туралы аңыздарға сүйенсек, бүкіл адамзаттың басына қасірет төніп, жер жүзін топан су басқанда, халықтарды жойылып кетуден сақтап қалған қасиетті, әулие тау ретінде айтылады. Осындай қасиетті жерлердің – бірі Тұрбат ауылында орналасқан. Атақты ғұлама Қожа Ахмет Яссауидің немере інісі ИбрагиматаныңағасыЫсмайылатаныңкесенесі осындаорналасқан. ӨзуақытысындаКелесөңіріжер жәннәты деп бекер аталмаған.

Күні бүгінге дейін киелі Қазығұрт ауданының табиғаты, аңыздарға негізделген тауда қайырлаған Нұқ пайғамбар кемесі тақырыптары ғана өзекті болып, зерттелу ауқымы осылармен ғана шектелді. Ал көне киелі Қазығұрт тауының жанындағы Қаржантау тау жоталарындағы ежелгі адамдардың петроглифтері көлемді зерттеуді қажет етеді.

ҚазығұртауданындаБатысТянь-Шаньтаужүйесініңбірнешетаужоталарыболғанмен, бұғандейін ешқайсысынан ерте дәуірлерге жататын петроглифтер табылмаған еді. ӨРНЕК (өлкенің рекреациясын насихаттаушы еріктілер клубы) тобы петроглифтерді іздеп тауып оларды жұртшылық назарына алғашқылардың бірі болып таныстырып жүр. Ондағы мақсат – Қазығұрт ауданы сонымен қоса басқа да осындай нысандарға ие аудандардағы тастағы суреттерді зерттеу, бұл қазақ тарихына орасан зор тың мәліметтер берері анық. Сол себепті қазірге дейін ашылмаған Қазығұрт ауданындағы петроглифтерді зерттеу нысанының басты тақырыбы етіп алдым.

Ұясу петроглифтері – Қазығұрт ауданы, Жігерген ауылдық округі орталығы Жігерген ауылында орналасқан. Бұған дейін ғылымда «Қаржантау петроглифтері» дегенде Қаржантау жотасының тек күнгей (Өзбекстан, Бостандық ауданы) бетіндегі «Қарақиясай петроглифтері» ғана белгілі болатын. Қарақиясай петроглифтерін таныту жағынан өзбек жағы біршама жұмыстар атқарып, арнайы туристік маршрут қалыптастырып алды.Ұясу петроглифтері біз көріп жүрген Қаратау (Боралдай, Арпаөзен, Көкбұлақ, Раңата, Ақтас) петроглифтерінеұқсамайды. Тіптісуретсалынған тастар даҚаратаудағыдай

248

жалтырап тұрған теп-тегіс тас емес. Кәдімгі кедір-бұдырлы қара тас. Және бедерлену тәсілі де қаратаулық петроглифтерді қайталамайды. Өзіндік стилі көзге ұрып тұр.

Ұясу петроглифтері басқа петроглифтерге қарағанда ерекше екен, Петроглифтердің көбі жылтыр тастарға суреттер қашалып салынса, мұнда қашалып салынбағана ұқсайды. Себебі суреттің өзін ұстап көрсеңіз Ол керісінше жылтыр тастан кішкене сыртқа қарай шығыңқы рельефі байқалады. Бұл арнайы өсімдік немесе сұйықтықпен салынған деп ойлаймын. Себебі өсімдік сұйықтығы немесе арнайы сұйықтық жылтыр тастың пародасымен реакцияға түсіп цемент эффектісін туындатып, қаттылық берген. Содан уақыт өте келе жылтыр тастың беткі жұқа қабығын жаңбыр шайған, ал суреттің цемент тәрізді қабығына әсерін тигізе алмаған. Сол себепті Ұясу петроглифтері осы күнге дейін сақталып келеді.

Көктен ата петроглифтері – Арқар суреті бейнеленген пероглифтерді жатқызады. Бұл маңда петроглифтертердің бірнеше тобы бар. Өте көне. Тас бетіндегі суреттер уақыт табымен өше бастаған. Ең анық көрінгені – мүйізі айналып кеткен арқар бейнесі. Петрогдифтердің «Көктен ата»аталуы тікелей Көктен ата бұлағына байланысты. Петроглифтер Көктен ата бұлақ көзінен солтүстікке қарай 1 шақырым, Төрткүлтөбе ортағасырлық қонысынан солтүстік-шығысқа қарай 500 метрдей қашықта орналасқан. Көктен ата петроглифтері бейнелену стиліне қарағанда, Қаржантаудың бұған дейін табылған Ұясу пертоглифтеріне ұқсамайды. Тасқа ойылған бедерлері аздап болса да көрінеді, кейбіреулері таспен бірігіп кеткен. Ұясу петроглифтерінде бірөңкей тауешкі суреттері болса, Көктен ата петроглифтерінде көбіне арқар бейнесі, сондай-ақ бірді-екілі тауешкілер де кездеседі. Тек, өзге суреттер анық емес. Шамасы, Көктен ата петроглифтері Ұясу петроглифтерінен жас болса керек. Сол, ерте қола дәуірінің ескерткішіне жатқызылатын болар. Қазіргі Қаржантау тау жотасында арқарлар мекендемейді. Ерте заманда бұл өңірде арқарлар жайлағанына бірден-бір дәлел – осы тас сурет.

Қорытындылай келе, бұл мақалада келтірілген Қаржантау бөктерінде орналасқан петроглифтер әлі еш жерде жария көрмеген тың дүние екендігімен ерекшеленеді. Ұясу мен Көктен петроглиятері бірбірінен «Аңдық стильде» салынған суретімен және мерзімі мен ерекшеленеді. Оған дәлел жоғарыда келтірілген суреттерден анық байқауға болады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Тұрсынқұлов Қ. Анды-Қарағыз. – Алматы, 1988

2.Қазығұрт.// Тұрсынқұлов Қ. – Астана: Фолиант, 2009. – 284б.

3.Тұрсынқұлов Қ.// Шығармалары. Бес томдық/ Қ. Тұрсынқұлов. – Астана: Фолиант, 2014. – 414б.

4.«Қазығұрт» энциклопедиясы. – Алматы, 2002.

5.«Қазығұрт тынысы» газеті. 2003 жылғы 15 қараша.

6.«Қазығұрт тынысы» газеті.

7.Элиаде М. Сравнительное религиоведение. – М.: Ладомир, 1999. — 488 с.

8.Бичурин Н.Я. Средняя Азия и Восточный Туркестан. – Алматы, 1997.

9.Тұрсынқұлов Қ. Қазығұрт: аңыз бен ақиқат. – Алматы, 1998.

10.«Түркістан» Халықаралық энциклопедиясы. – Алматы, 2000.

11.Плано Карпини, Гильом де Рубрук. Путешествия Восточные страны. – Алматы, 1993.

ҰЛТТЫҚ САНАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МУЗЕЙЛЕРДІҢ РӨЛІ

Махаметали Толғанай

«Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығының 1 курс магистранты

Жетекшісі: т.ғ.к., доцент Баудиярова Қ.Б.

Бүгінде кең қолданылатын код деген сөзді құлыпты ашатын кілт ретінде түсінуге болар. Демек, қазақтың ұлттық коды қазақ халқының жаратылысын, табиғатын, рухани бітімін, өмір салтын айқындайтын белгілерді айтқан жөн шығар. Яғни, тарихи тамыры тереңде жатқан, ұлтымыздың күні бүгінге дейін бәрінен жоғары бағаланатын қасиеттері, салт-жоралғылары жатады [1].

Елбасы Н.Ә. Назарбаев 2017 жылғы 12 сәуірдегі «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» мақаласында [2] және осы мақаланың жалғасы болып табылатын 2018 жылғы 21 қарашадағы «Ұлы даланың жеті қыры» [3] мақаласы қазақ ұлтының кодын сақтау мәселесіне арналды. «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» мақаласында: «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай.

Бірақ, ұлттық кодымды сақтаймын деп бойыңдағы жақсы мен жаманның бәрін, яғни болашаққа сенімді нығайтып, алға бастайтын қасиеттерді де, кежегесі кері тартып тұратын, аяқтан шалатын

249

әдеттерді де ұлттық сананың аясында сүрлеп қоюға болмайтыны айдан анық. Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынансүрінбейөткенозық дәстүрлердітабыстыжаңғырудыңмаңыздыалғышарттарынаайналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды. Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды.

Бұл – тарлан тарихтың, жасампаз бүгінгі күн мен жарқын болашақтың көкжиектерін үйлесімді сабақтастыратын ұлт жадының тұғырнамасы.

Мен халқымның тағылымы мол тарихы мен ерте заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салтдәстүрлеріналдағыөркендеудіңберікдіңіетеотырып, әрбірқадамыннықбасуын, болашаққасеніммен беталуынқалаймын» дейотырып, тұтасқоғамныңжәнеәрбірқазақстандықтыңсанасынжаңғыртудың бірнеше бағыттарын атап өтті: бәсекелік қабілет, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы, сананың ашықтығы.

Ал енді осы бағыттарды жүзеге асыруда музейлердің алатын орны ерекше. Еліміз Тәуелсіздік алғалы үкімет тарапынан Қазақстанның музей ісін дамытуға ерекше көңіл бөлінуі осының айғағы. Қазіргі таңда кеңестік кезеңде ашылған музейлерге жаңғырту жұмыстары жүргізіліп, бірқатар заманауи музейлер қоғам игілігі үшін жемісті қызмет етуде. «Ұлы Даланың жеті қыры» мақаласында да музейлерге ерекше мән беріліп, зіл батпан жауапкершілік те жүктелген. Мақалада ұлы дала тарихыныңжарқынсәттеріненазараударып, аңстилі, Алтынадам, түркіөркениетін, ҰлыЖібекжолы, жылқы культі секілді бастау бұлағын қазақ жерінен алатын қырларды атап өтті.

Мақалашыққанкүнненбастапеліміздегімузейлерөзжұмысынбастаптакетті. Алдыңғықатардағы ҚРҰлттықмузейі2018 жылы«Алтынадамды» әлемгежәнереспубликабойыншасаяхаттатып, зерделі тарихымыз бен ұлттық құндылықтарымызды кеңінен насихаттауға үлес қосты. «Алтын адамның әлем музейлерінешеруі» көрмежобасы2021 жылғадейінжоспарланған. [4] Сантарихтансыршертіп, сайын даланың сырына үңілугекөмектесетін «Алматы қаласы музейлер бірлестігіне» қарасты мұражайлар да Ұлы Даланың асқақ рухын сезінуге мүмкіндік беретін орындар. Бірлестік құрамында: Алматы музейі, Мультимедиялық дәстүрлі музыка орталығы, Д. Қонаев музейі, Н. Тілендиевтің мемориалдық музейі, С. Мұқанов пен Ғ. Мүсіреповтың мемориалдық музей кешені, Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі өз бағыттары бойынша жұмыстарын атқаруда. Төл тарихын білетін, бағалайтын және мақтан ететін халықтың болашағы зор болады. Өткенін мақтан тұтып, бүгінін нақты бағалай білу және болашаққа оң көзқарас таныту – еліміздің табысты болуының кепілі дегеніміз осы. Бабадан қалған байтақ мекеніміздің Ұлы мұрасын шашау шығармай сақтап келе жатқан қасиетті орда – ол музейлер. Тамыры терең, тарихы тасқа қашалған Ел мәдениетінде алар орны, атқарар ролі, арқалар жүгі ерекше.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Б. Қойшыбаев. Ұлттық код – рухани болмыс кілті. https://egemen.kz/ (қаралған күні 15.02.2019)

2.Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы (12 сәуір 2017 жыл). - http://www.akorda.kz (қаралған күні 15.02.2019ж)

3.Ұлы даланың жеті қыры (21 қараша 2018 жыл) - https://aikyn.kz. (қаралған күні 15.02.2019 ж)

4.Тұрсынбайұлы Б. «Алтын адам» әлем музейлерінде [Электронды ресурс]. - https://www.egemen.kz (қаралған күні

09.10.2019)

МҮCІНДЕР БAҒЫ: АШЫҚ АСПАН АСТЫНДАҒЫ ЭКСПОЗИЦИЯ

Қаржаубаева Амина

«Музей ісі және ескерткіштерді қорғау» мамандығының 2 курс магистранты

Жетекшісі: т.ғ.к., профессор Т.Е. Қартаева

Aнтикaлық кезден бacтaп мүcіндер мен еcкерткіштерді бaқтaрды cәндеуге қoлдaнғaн. Эcтетикaлық әcемдігімен қoca, oлaр aдaмдaрғa пcихoлoгиялық тұрғыcынaн әcер еткен. Мүcіндерден aдaмдaр қaтып тұрғaн құдaйлaрдың, ерлігімен еленген бaтырлaрдың бейнеcін, coнымен қaтaр көздің жaуын aлaтын қaрaпaйым нәзік мүcіндерді көрген. Өткен ғacырлaрдa көптеген өнер туындылaры caябaқтaрмен бaқтaрғa қoйылғaн. Мыcaлы, бaрoккo кезеңінде көптеген бaқтық мүcіндер жacaлып, oның көп бөлігі қaзіргі уaқытқa дейін caқтaлып, Еурoпaның caябaқтaрының көркіне aйнaлғaн. XIX ғacырдa Еурoпaдa бaқтaрындaғы мүcіндер aрхитектурaлық құрылыcпен бaйлaныcты бoлуы керек деген пікір қaлыптacты[1]. Кейін келе мүcіндерді caябaқтaрдa еркін oрнaлacтыруғa мүмкіндік берілді.

250