Эрнджӓнӓ Константин

ӒМД НАРН

Газр лугшулдж кӱрджнънӱлӓд, Гал бадгъллдж цӓклв,

Октябрин галврсн салькн Омглдж ӧсвкӓд хурлгъв.

Будта харнъгъуг ӓрӓд, Бадрдж хӱвсхл эгзнънв,

Бӱтӱ хар ӱӱлиг Бутар бутхачдж самчв.

Сӱртӓ Октябрь шуукрад, Садргуд болгънд кӱрв, Сарул ӧр дурдад, Сенр айсар дуулв:

— Харалин даджгт ӧсгсн

Хамг ӓмтн босцхатн, Хордсн мана ухан буслдж

Хӓӓрлт уга дӓӓнд белнвдн...

Харнъгъутргсн ӓрӓсӓн сӧ Хара тасрдж кӧӧгдв, Ӓмд нарн болад, Алдр Ленин мендлв.

Цагин цевиг тасчад,

Цогта нилчӓн делгрӱлв, Цуг келн ӓмтнӓ Царцсн цусинь халулв.

25

— «Ахнр—дӱӱпр хальмгудан; Алдр Ленин дуудла,

Арнзлан тохдж мордад, Ӓлвтан харстн гилӓ.

Хӓӓртӓ Ленинӓ дуудвр

Хальмгтм дживр ургъала, Харалта зовлнъгаснь гстлгдж, Хальмг Танъгъч иӱрд.тӓ.

Эндрип бнйднь Ленин Элвг тссгӓрм йовата, Эркн — сӓкӱл кедж,

Энъкрлдж хальмгм дахата.

Лурдсн коммунизмин бсрнд

Ломбринь кӧгинь джинънӱлпй Диилвринь айсар кӱнъкнӱлдж,

Ланъгин Ленинӓн дуулий.

Кӱмнӓ ӓмд нарн Кӱчтӓ Ленинӓ нерн, Кӱндтӓ ӓрӱн герӓснь

Кӱцлнн мӧнък ӱнн!..

/957 дж.

ТАРАЛНЪ

Цал буурл сахлта Цагъан аав ӧвгн, Цаас умшджах метӓр, Цӓӓлгъӓд келдг билӓ.

— Лала кӱмн тергӱтнлӓ дӓ ӧсгхм биш, — Лӓврдж кӱмни седкл, Легд гуидахмн биш.

Буст шӱрӱгъӓр цунцхдж,

Биян зовахм биш,

Бийӓсн чидл татуг

Буладж дӓӓлхм биш.

26

Эн йовх цогцдан

Эрдм—сургъульд белд. Ээдж—аавнн зӧӧр Элдв сувргъ делд.

Хар санагъар йовхла,

Харалта «тамд» ундмн, Худл, хулха ӱӱлдхлӓ, Хӧӧт тӧрлдӓн зовдмн.

Тачал, ӱлӱ ӱзлго Танъсг сӓн йовхля,

Таалвр сӓӓхн джиргълтӓ «Таралнъгд» тӧрдмн гилӓ...

Аавнн келен «таралнъ» Альд бӓӓдг болхв, Амд йовх насндм Аштнь ӱзгдхм болхв?

Данъгин энӱг санад, Делкӓ кесг кедлӓв, дӧчн нас кӱцӓд

Дурдсн таралнъгинь олув.

* * *

Газр дор, холд Гӓнъг декзн голд,

Ширгӓмр шилӓр голлад, Шахад мрамрар шатлдж

Шур, сувсн, танар Щатр эрӓ сиилӱлдж, Шар нарни толяр Шамднь шӱкр делддж.

Терм' болгън тегшрнӓ Тенъгр мет дошинӓ, Тенъгсин дольган болад, Толь болгън долвкна.

27

Хаджу болгън солнъгътрна.

Хӓлӓхнь нӱдн хальвтрп? Нарн—cap болад, Намчта парчар мелмлзнӓ

Урни сӓӓг олдж,

Ухагъинь меддж тссхдж,

Утьлта болтха гидж, Уулин чолугъар цутхдж.

Харнъгъу уга—сарул, Халун уга—серӱн, Киитн уга—дулан, Чиг уга—чилгр.

Ӧвдг тӧрӱн чинӓхш, Ӧргӓд авад гарна, Ӧскӓ ӧргхиг кӱлӓхш, Ӧвклзӓд ӧӧдӓн гаргъна.

Санамр тӓӓльрдг ӱӱдтӓ, Салькн хурдн гӱӱдлтӓ, Суксрлт уга долан

Суухд амр машитӓ.

Минц мӧрӓдсн «таралнъ» Мӧнък ӱрни зӧӧр, Москва дорак бӓӓшнъ

Мандлсн сӓӓхн метро.

Нурсн эрг болгънинь

Нургъарн тулдж батлгсн, Налагъад делвсн усинь Нухмр цемнтӓр цутхсн.

Кинӓд, чинӓд кӱцӓгсп Кӧлсӓн кесг асхсн, Кӧдлмшч урн ахнртан Келӓрн бумб босхнав.

1957 дж.

Кӧктӓн Элдӓ.

УУРИН ТУСК САНЛ

Партизан Адучин Бадмд.

Багцин олн

ургъц ӧсӓд, Балгъси дунд

сӓӓхн кӧкрдж, Лорас ӧссн

багъчуд хурад,

Лууллдад ӱнд шууглдад ирдж.

Лавсн хӧрн джилд кевтӓ,

Дӱӱнрӱрн би

паркур ирӱв,

давсн хӧрн

джнл кевтӓ, Дӱӱлӓгьӓн Бадмчн эс харгъв.

* * *

Мана сургъулин гер Мануртдж ганцар ӱзгдлӓ, Элстин эрг деер

Эн сӓӓхн дӱнъгӓлӓ.

Her хаврин асхар

Наартха маниг гилӓ, Шин балгъсан ясхар Шиидвр гаргъсиг келлӓ.

29

Ailll'lllll /эидм

Бадм тер хургт

Бас орлцхар ирлӓ,

Кӱцӓх мана кергт Коммунист эн дӧнънлӓ.

Багъчуд цургъар паркт Бичкн ургъц суулгъв, Тер паркин иргд Тергнӓс модд буулгъв.

Сӓӓнӓр кӧдлтн гидж, Селвгӓн Бадм ӧгв,

Эн тоотиг гарддж Эвинь бас хӓӓв.

Ода эн парк Ончта кевӓр кӧкрдж. Хӓлӓхлӓ, эн зург.

Хӓӓхлӓ, ӱӱрнр ирдж.

Зуг олн дунд Зӓрм ӱӱрнр ӱзгдхш.

Ӱнӱнд, ман хоорнд,

Ӱр Бадм медгдхш.

30

Ӧнъгрсн хӧрн

джнл кевтӓ.

Харгъхан Бадм манла уурч!

Ӧнъгрсн хӧрн джнл кевтӓ,

Холджад Бадм манас оч!

Кссг ДЖН.1НН эргцд Кӧдлӓд манла йовлач,

Ӱӱрпртӓн бнлгӓн хурплхд Унтӓ гстп.пгӓП ӦГЛӦЧ.

Кедӱ багьчуд шӱлгӓн

Кипӓн чамар хӓлӓлгълӓ, Урдк, ӧмнк хаалгъан «Улн тугар» заалгъла.

Ӱзгдхшч,

Бадм,

Ода,

ӱӱрнртӓн.

Ӱзгдхшч,

Бадм,

Ода,

дӱӱнртӓн.

Ӧнъгрсн

цагт

Ӧнъгӓх

. хату,

Холджсн

иньгт

Харгъх

хату.

Тигв, чи

Теркӓ мана зӱркнд,

Болв, чи Балгъсна гол дунд!

31

давсн

цаг

холдждг

кевтӓ,

Ӧнъгрсн

иньг

унтдг

кевтӓ.

ЧИ, Бадм, ӱнӓртан

Чик седклӓр ноолдлач,

Энъкр эврӓ ӱӱрнртӓн Элстд бумблв белдлӓч!

Энӱгӱр ӱӱрнрнь ирдж зогсна,

Энъкр иньгинь зӱркнь хорсна.

давсн цаг нанд сангдв,

Дурнас ӱкл хордж даагдв.

Ӱӱмдж зӱркӓрм

цусм гӱӱв,

Ӱӱрим туск санлим сиилв.

* =■: *

Бидӓӓнӓ галур зӧрхдӓн

Бадм чамла мендлӓд гарлаз,

Теегин ӱрнӓ итквр зӱркндӓн

Тиикд шахад партьур ирлӓв.

дӓӓнӓ гал утанд дӧрӓ зӓрмдӓн сугърла, Чагчмта, эргтӓ саамд Чини селвг сургъла:

Ӱр, ӧнъгтӓгъӓн йов, Улгӱрин сӓӓнд дас! Тӧрскнӓннь тӧлӓ йов, Теркӓ хортнур бос!

32

Кӱндтӓ Леннп

динлврт хаалгъ заах,

Ком.муна нарть манд нарн болх!

Игдж келснпь санчкад Итклтӓ ӱӱрӓн хӓӓлӓв, «Ӓлд йовхв» гнчкӓд Ӓмтнӓ хортнур зӧрлӓв.

дӓн чнлв, Диилвр мана болв..

Ӧвткӱр кслв,

Ӧнъгрсн ӱӱриг олв.

5и дӓӓнӓ

галас ирӓд

Бадм чнни ӧӧр зргсув,

Теегин ӱрнӓ нер бӓрӓд

Тагчг унтсич

бн V3VB.< *

Ӧнъгрсн хӧрн

джил кевтӓ, Харгъхан Бадм

манла уурчч! Ӧнъгрсн хӧрн

джил кевтӓ,

Холджад Бадм манас очч!

Давсн

цаг

холдждг

кевтӓ?!

Ӧнъгрсн

иньг

унтдг кевтӓ?!■

3

Альманах

33

* ♦ *

Кӱӱрч хагърдг

миинӓ цӧ Кернддж шиигӓд

ӱсиг босхла,

Буугъин шор,

дӓӓнӓ утан;

Бомб гииндж деерӓс асхрла.

Хортн ӓлд болв чигн

Хӓӓдж ирӓд

чамла харгъла,

Ӱнӱгйнь тоолсн

ээдж — аавчнь Ӱрӓн келдж

нӱльмсӓн ас.хла.

Болв, гарсн газрм, эзнч зӧрӓд

Босдж хортдудла гар бӓрлддж ноолдла.

Ӧршӓлт уга церг дахдж ирӓд —

Ӧлчр тоотнь тӱнд туурч йовла.

Хортна ӧмн эдн

зовлнъгас ӓӓдж Хойр кӧлддж тас

эс уульв. Теднлӓ ӓдл бас

зӧрдж босад

Тесгӓн харсдж Бадмнн

отряд гарв.

Кӱӱкн партизан Тамара, комсомолец Володя,

Кесг наньчн хальмг ӱрнр туурв.

деернь нарн болдж

Тӧрскнь эднӓн таалв, диилхднь омг ӧгч

Парть Кремлӓс хӓлӓв.

34

Кен ӓмтнӓ тӧлӓ

улан цусан асхад, Кишгиг газр деер

дслгрӱл.хӓр ӧмӓрӓн йовла,

Кен ӓмтнлӓ хамдан ни-пегӓр джиргъӓд,

Кӱчлдж мӧнъкинд тснд манла зерглдж йовла —

Тенд ӓмд джиргьӓд

туурсн нерӓн дуудулна,

Тӧрскнӓннь кишгиг бӓрӓд ком.муннзмпн шивӓ босхна.

Тедн наснь туршт

мел манла бӓӓх!

Тӧрскн — ээдж эдниг зӱркндӓн шахдж энькрл.х!

/957 дж.

ДЖНРГЪЛИН ХААЛГЪАР

Хол Монъгълин Алта Хомнсн сӓӓхн уулта, Хальмг гаргъсн нертӓ Хурц билгин тууджта,

Тер Алтан ӧӧрӓс Теегӓр бедрӓд гарсн, Буурл джанъгьрнь бас

Боднъгудан дахулад зӧрсн,

Хасг, манъгъдар дӓврӓд

Хооран хӓлӓгъӓд нӱӱдж, Кӧгшн Иджлиг гатлад

Кӧвӓгъӓснь авн буудж,

Гурвн зун даву

Гашута джилмӱд ӱзлӓ, Чилдж эдлвр — аху Чидлинь хӓрӱлдж зовала.

3*

35

Зуг, дӧчи джил хоорап

Заляр падрдж булг хагърв,

Джанъгърин орн

СССР деерӓн

Джиргъл батрдж

нарн гарв.

Гарсн парна ээврт эн

Гашута ксзӓньк Хальмг кӱрв.

джиргълтӓ дӧчнӓ байрта ӧӧн Джинънсн мӧньк

айстнь орв.

Туурсн эн джилмӱдтӓн Тӧрскнтӓгъӓн хамдан ирсн, Тави зуута джанъгъртан Тӧвкнхӓн мсддж зурсн,

джиргълтӓ Хальмг чамд, джанъгър, Хонъгър танд, Орчлнъгин нарн Ленинд, Омгта Коммуна партьд •

Тууджан ӓрӱн седклӓрн Талвдж би нсрӓдӱв, Бичӓчин урн келӓрн Баатр тоотан дуулув.

Орчлнъ делкӓн угатӓ, кӧдлмшч хойр Онц баячудт даджргддж йовсн цагт гарсн, Олн ӓмтнь хӓлӓц,

Олдх, бӱтх байрта джиргълин экн, Ӱнтӓ ӱрд—

Нертӓ Ленинтӓ хамдан бӓрӓд, Алтн хаалгъ делкӓд заадж ӧгв,

Алтн делкӓн угатьнр терӱгӓрнь йовв.

Коммуна партиг эдн Кӱмнь ухань гол кегъӓд,

36

КӦДЛМ1ИЧ, yraiiipini одн Бийснь иППнлнъ боллдад. Ваячулпп носпур тсгӓд зӧрв.

Октябрнп гал асад, Очн делкӓд ӱзгдсн цагт,

Ока хальмг командарм

Орс баатр Будсннӓ мӧрн цсргт, Савр баатрнн ӧнъг гарад

Санл, Хонъгър, Джапъгърта мордсн болад, Врангсль, Деникиниг болн Полыпа паниг чавчад, Ленин боппин дслгрӱлдж йовсп

Коммунизмин тӱрӱн баатрмудта, Клим — туурсн шахтер, Кубанӓ муджг Кочубейта, Ссргей, Серго кӱдр, Сӱрӓрн ӓӓлгъм Чапайта

Нань бас олн

Нертӓ ик баатрмудта, Эн зӧрдж урадад, Энъкр ӱӱрмӱдӓн дахулв. Хальмг чигн мордад

Хасг, маньгъд, орсиг дахад, Хаана йосиг хамхлад, Байна йосиг балвлад, Хортуд тесдж ноолдшго

Тӧмр шивӓ социализм босхдж Тегӓд баячуднн ордуд дунд дӱнъгӓлгъв.

Орчлнъгд герл болад, Олн угатьнрт нар' ӱзӱлӓд.

Ончта кӧдлмш кегъӓд,

Ӧврмджтӓ тосхвр босхад, Тави джилмӱдин зураг Тескл уга кӱцӓгъӓд,

джиргъл дотр джиргъӓд, Байр дотр баирлад, Мел ниргӓд тосхачнр бӓӓцхӓв.

Хзльмг ӧмӓрӓ джэнъгъртзн дуулсн Хӱв ик джиргълӓн бас ӱзӓд, Хопъгърин ӱлгӱр кӧвӱдиь авсп

37

Зуг, ДӦЧ11 джил хоорап

Заляр падрдж булг хагърв,

Джанъгърин орн

СССР десрӓн Джиргъл батрдж

нарн гарв.

Гарсн нарна

ээврт эн

Гашута ксзӓньк Хальмг кӱрв.

джиргълтӓ дӧчнӓ

байрта ӧӧн джинънсн мӧньк

айстнь орв.

Туурсн эн джилмӱдтӓн Тӧрскнтӓгъӓн хамдан ирсн, Тавн зуута джапъгъртан

Тӧвкнхӓн мсддж зурсн,

джиргълтӓ Хальмг чамд, джанъгър, Хонъгър танд, Орчлнъгин нарн Ленипд, Омгта Коммуна партьд •

Тууджан ӓрӱн седклӓрп Талвдж би нсрӓдӱв, Бичӓчин урн келӓрн Баатр тоотан дуулув.

Орчлиъ делкӓн угатӓ, кӧдлмшч хойр

Онц баячудт даджргддж йовсн цагт гарсн, Олн ӓмтнь хӓлӓц,

Олдх, бӱтх байрта джиргълин экн,

Ӱнтӓ ӱрд—

Нертӓ Ленинтӓ хамдан бӓрӓд, Алтн хаалгъ делкӓд заадж ӧгв,

Алтн делкӓн угатьнр терӱгӓрнь йовв.

Коммуна партиг эдн Кӱмнь ухань гол кегъӓд,

36

Кӧдлмшч, уг;пнрин одн Бинснь шишлнъ иоллдад. Баячудпн йоснур тсгӓд зӧрв.

Октябрнн гал асад, Очн делкӓд ӱзгдси цагт,

Ока хальмг командарм

Орс баатр Будспнӓ мӧрн цергт, Савр баатрии ӧнъг гарад

Санл, Хонъгър, Джанъгьрта мордсн болад, Врангсль, Деиикпниг болн Польша паниг чавчад, Ленин багшип дслгрӱлдж йовсн

Коммунизмин тӱрӱн баатрмудта, Клим — туурсп шахтер, Кубанӓ муджг Кочубейта, Сергей, Серго кӱдр, Сӱрӓрн ӓӓлгъм чапайта

Нань бас олн Нертӓ нк баатрмудта, Эн зӧрдж урадад,

Энъкр ӱӱрмӱдӓн дахулв. Хальмг чигн мордад Хасг, маньгъд, орспг дахад, Хаана йосиг хамхлад, Байна йосиг балвлад, Хортуд тесдж иоолдшго

Тӧмр шивӓ социализм босхдж Тегӓд баячудпн ордуд дунд дӱнъгӓлгъв.

Орчлиъгд герл болад, Олн угатьнрт нар’ ӱэӱ'лӓд. Ончта кӧдлмш кегъӓд, Ӧврмджтӓ тосхвр босхад, Тавн джилмӱдин зураг Тескл уга кӱцӓгъӓд, Лжиргъл дотр джиргъӓд, Байр дотр байрлад,

Мел ниргӓд тосхачнр бӓӓцхӓв. Хальмг ӧмӓрӓ Лжанъгъртан дуулсн Хӱв ик джиргълӓн бас ӱзӓд, Хопъгърнн ӱлгӱр кӧвӱднь авсн

37

Хорта дӓӓснӓс энъкр Тӧрскӓн харсхар,

Нарн гарх, Нарн суух ӱзгӱд хӓлӓгъӓд

Хурад цугъар гарв. Гарад суусн эднӓ

Тал машин — паровоз

Ардан утагъан ӱлдӓгъӓд

Арнзлин хурдар одв.

Энд — тендӓн хӓлӓхнь Энъкр Тӧрскнь дӱнъгӓв,

Ӧдр — сӧӧгъӓр гӱӱлгхнь

Ӧмннь, ӧмннь ӱзгдцхӓв.

Альчуран хавтхасн гаргъад Авад кӧвӱд дайлцхав, Нутг, танъгъч, республикс Ниргӓд мел бӓӓцхӓв.

Зӧвӓр удан гӱӱлгчкӓд Зӧӧр икинь медцхӓв, Кӱчтӓ эн Тӧрскӓн - Кӧвӱд келдж йовцхав.

«тӧрскн мана сӓӓхн Тенъкӓн уга ик. Тӧмр меджӓнь бат

Туурсн ӱрд харулта».

Игдж келен кӧвӱд Инӓлддж шууглдад йовв, Кесг минъгьн дуунаг Кемджӓлдж болзад кӱрв.

Эргӱлнъдӓн Тӧрскнь миджӓгъӓр Эмкӓлдӓд товнр яралдна, Хар тенъгс, Балтикар .

Хӓӓкрлддж крейсернр ӧӧмлднӓ.

Иим чидлтӓ цергиг Итклтӓ баатр кӧтлнӓ, Хортна дӓврх зӧргиг Хӓрӱлдж ӧмнӓснь сӧрнӓ.

...Кӱцсн тӧриг гардад, Кех, кӱцӓхиг заагъад,

ЗЯ

Мана Коммуна нярть Мӧнъкрх джиргълиг нлткӓд. Олиг цааранднь сургълд. Кӱмнь орчлнъгд мсдӱлдж Кӱндтӓ тӧрскӓн туурана.

Энъкр Тӧрскӓн ода Элдӱ кевӓр джнргъхлӓ. Хальмгип ӧвгд дуучнр, Хурц одагъин бнчӓчнр.

Хурдж кӱр ксгъӓд

Халун йӧрӓлӓп тӓвнӓ: «1Оп гндг ортавт гпхлӓ, Таядж ӧмнӓспь келен

Тавн зуута Лжапъгъринӓгъӓр:

— Ӱкл уга мӧнькнн орта, Ӱрглджд хӧрн тавн наснн дӱрӓр бӓӓдг,

Лаарх киитн угагъар,

Халх халун угагъар, Сер—сср гисн салькта, Бӱр — бӱр гисн хурта, Монъкинд шаргь нарн Мел десрӓснь эс хӧӧгъсн,

Коммуннстическ орн гинӓ.

Алтн эн бумбпн орна Арвн тавн рсспубликст гнхлӓ гинӓ.

Лжир гар минъгън дуунад мнджӓгъӓн татсн Джил, сара газрт ӓрӓ багтмар

Лжиргъдж бӱӱрлнӓ гинӓ.

Ӧл манъхн цагъан уулднь Ӧндртӓн сӓӓхн ӧнъг ӧгӓд, шаргь нарнь кӧл дор

Сӱӱдр ргч серӱ татад бӓӓнӓ гинӓ. Оргн саӓхн кесг гол, тенъгс, далань Ору —copy хойр урсхлта

Онр Москва бӓӓшнъгнь

Кучлдж кӧдлӓд бӓӓцхӓнӓ.

/”57 .*л.

59

КУНДТӒ СОВЕТНН ЙОСН

Ӓмтнӓ джиргъл хӓӓдж Алтн шпвӓ босхсн,

Ӓрӓсӓн орнд батрулдж Ачта сургъуль туурасн,

Кӧдлмшч классин

алдр отряд

Коммуна парть баячудла ноолдсн,

Кӱ цокад тинкд кӧӧгъӓд,

Кӱндтӓ Советин

йоснур делсн, Арвн доладгч

джил билӓ, Алдр Союз

дакад болла.

Кезӓнӓ гутадж дамндг Кӱӱрг Ӓрӓсӓ

ода уга!

Кӧдӓ эргӓд нӱӱдг Кӱӱнӓчлдг хальмг ода уга!

Цӧ тӧмрӓр цутхсн Цергнь белн

— хортдур,

Цӓкллгънӓс хурдар гӱӱсн Цуснь негн

— джиргълӱр,

Ӱрд энд ӧсдж Ӱнн седклӓр кӧдлдг,

Ӱӱлдвр икӓр гаргъдж Ӱзӱлӓд ол'нд бӓрӱлдг,

Бӓӓнӓ эндр манд Билг, эрдмиг сурсн Байрта Советин кӱн! Бӓӓнӓ эндр манд Баатрин чидлӓр бӱрдсн

40