М. Ю. Лермонтов

ДЖИЛК

Кӧкрсн тенъгс буднд Кӧндрдж джилк цӓӓнӓ, Кӱӱнӓ хол газрас Тер ю хӓӓнӓ?

Эврӓ тӧрскн газртан Эн ю хайсмб? Эндӓс тер юнъгад

Ээнгшдж зулхар седсмб?

Лольгас хоорндан наач,

догшн салькн ишкрнӓ, джилкин модн уиддж, джиигдж тер шухтнна!

Болв, кишгчн тер хаадж иовхш, Кишгӓсн тер зулджчн иовхш.

Тӱӱнӓ тус дорнь Усн гилвкдж цӓӓна, Тӱӱнӓ мел деернь Шаргь нарн гилвкнӓ, Ууртан тер бӱтдж,

Галв сальк сурна, Тӱӱнд амрл бӓӓх гидж,

Тер мел санна.

Орчулснь Санъгъан леонид

Максим Торький

КУӰКН БОЛН УКЛ

(Т у у л ь)

Хан дӓӓнӓс селӓгъӓр аашдж,

Хар уурт зӱркнь хурцлгдв, Хамтхаста мод ташрлдж,

Ханмджтагъар кӱӱкн инӓджӓхнь сонъсгдв. Шар кӱмсгӓн миркилгъӓд, Шпорарп хан кӱлгӓп хатхв, Хӱ салькншнъг кӱӱкнӱр дӓврӓд,

Хату лувцан джинънӱлн хӓӓкрв: Ягъджахмч,— гидж угрта мӧдрӱпӓр хӓӓкрӓд.

Ягъад чи кӱӱкн шӱдӓн хӓврнӓч, Ӧшӓтн намаг тавлдж диилв,

Ӧӧрк нӧкдмӱдм цугтан алгдв, Ӧрӓлдӓд сӧӧвнъгӱдм ксл бӓргдв, Шинӓс церг авхар

Шуудтан хӓрдж йовнав,

чини хаанчн би болдв,

Чееджм зовлнъгта, гундлта йовнав, чини эргӱ инӓд ӱзсӓр Чееджиннь зовлнъган багърулхн угав. Чееджтк бӱшмӱдӓн ясчкад, Цервдж кӱӱкн зогсад, Иигдж хаанд хӓрӱ ӧгв:

— «Иигӓн бийӓсм заагр, Иньг энъкрлӓгъӓн кӱӱиджӓнӓв. Иигдж келсим сонъсич, Иигӓн бийӓсм, эцг заагрич.

Халун дуран ӧгчкхлӓ.

98

Хаадудчн тӧрт авгдхш, Хаадудла кӱӱнддг чӧлӓн Хаманьчн кӱӱнд олдхш. Зӓрмдӓн дурн шатхларн Зеткртӓ тӱргӓр шатна Зӓрм бурхна сӱмин нӓрхн зулас Зальта догшар шатна».

догшн зерлгӓр уурлдж, доран, хан чичрв,

Угӓрн болдг сӧӧвнъгӱдтӓн Иим зака хан ӧгв:

— «Эн кӱӱкиг тӱӱрмд дӱртн,— Эсклӓ нам,—дорнь алтн!» Ӱгӓрнь болдг сӧӧвнъгӱднь

Уӱтрӱлдж аман коочилгълдӓд, Ӱнндӓн, шулмс кевтӓгьӓр, Хаана мӧрчнр, сӧнъчнрнь

Хамдан кӱӱкнӱр дӓврв, Ӱклин гарт кӱӱкиг

Ӱннднь бӓрӓд ӧгв.

Укл кезӓчн эрлгин ӱлмӓд бӓӓдг,.

Ӱнӓртнь болв, келхлӓ, Укл минь тер ӧдрлӓ

Уӱдвӱртӓ уха зӱӱлӓ,—

Нам хавр эклхлӓ,

Наснь джиргъл, дурна

Нӓӓхлсн экньчн ӓмлнӓ, Нам кӧгшн эмгнчн

Наагъаснь босдж сергнӓ. Насни туршар ӱмкӓ махнла Нам оралдсн уудвӱртӓ, Ӱмка махнд бӓӓх ӱӱрмг гемсиг

Ӱзгдшгогъар кадлгънчн ӱӱдвртӓ.

Цагиг Уклин часар Цугтнь кемджӓлнӓ гидг Цань уга ӱӱдвӱртӓл, Цагт тус угагъар

Цааранднь джиргъх дурн

Цань гоогъар бас кӱрнӓл.

Ӱкллӓ эрк биш харгъхан санхларн Урдаснь сӱрддж цугтан зуг ӓӓнӓ, Ӱклд ӓмтнӓ ӓӓлгън

Ӱӱдвӱрӓн бас кӱргнӓ,

Ӱкоиг оршадж далдллгън Ӱклд ӱӱдвӱрӓн ӱзӱлнӓ. Буульмдж ӱзгшо керг

Укл мел кенӓ, Бузр газр деер

Болмар ксргӓн кӱцӓнӓ. Болв, Ӱклиг кӱмн — ӓмти Болмар кергтӓн авхш, Укл тӱӱнд ӧӧлн гундна, Ӱклд кӱмн ӓмтнӓ сӱрг Ӱзгддж тӱӱг уурлулна, Укл тингӓд уурлхларн

Ӱӱлтӓ йовдл гаргъчкна,

Ӱӱндӓн делкӓгъӓс тер

Ӱлӱгъӓр кӱ авчкна. Нам, Алмст дуран

Тер ӧгхлӓ ягъдмб? Тамин джиирсн халугъар

Тавлдж киигъӓн авхла ягъдмб? Гал отхта Алмста хамдан Лурна ӧвткӱрӓр кӱӱндхлӓ ягъдмб? Лурлдж эсвлнъгӓн келлцӓд,

дуртагъан нег негндӓн

Дегц медӱлхлӓ ягъдмб?

Ӱклин ӧмн зӧргтӓгъӓр кӱӱкн Уурта цоклгъ кӱлӓгъӓд зогсна, Укл бурад, ӱг кслӓд, Кӱӱкнд харм тӧрнӓ.

—«Нам чи баахн настач!»—гидж Кӱӱкнд Укл келнӓ.

—«Хаанд хаджгър мӧдрӱн ю гаргъвч? Хӓӓмнь тиим гем ягъад кевч?

Хаджгър йовдл гаргъсндан

Хату зовлнъг нанас ӱзхч!

— «Бичӓ уурл — гидж кӱӱкн хӓрӱ ӧгв. Юн деерӓс нанд уурлнач?

Юнъгад намаг зовахар седнӓч?

Хамтхаста кӧк модна дор

Хамгин тӱрӱн билӓ,

Хӓӓртӓ мини энъкрм Халугъар намаг ӱмслӓ.

Хаагъар тӧр кех, цаг тер билӱ? Хӱв уга кӱн сӓнджв:

100

Хан дӓӓнӓс аашдж, Хаанд тиигӓд, би иигдж келвв: Эцг, эндӓс хол йов гивв.

Зӧвтӓ ӱг келен болад келлӓв. Зӱгӓр, ӱзджӓнч, ӱӱнӓ ашинь Зӧвӓр муугъар эдлх бӓӓдлтӓв.

Зуг ода яях! Уклӓс хааран одхв, Зуурм дурлад ӱкх дӱнъгӓ бӓӓдлтӓв. Укл хӓӓмнь! седклӓрн чамас сургчм — Ӱӱнлӓгъӓн невчк ӱмслдх зӧв Ӱкс гидж ӧгч ӱзич, Ӱнн дӧнъгӓн нанд кӱргич.

Эн ӱгмӱд Ӱклд Элдӱ соннь болв, Энӱг Уклӓс кезӓдчн

Ээрдж сурдгонь саигдв.

«Кӱмн ӓмтн ӱмслдгӓн уурхла, Кӱцӓх керг нанд угалм»—гидж, Кӱнъкндж Укл бийлӓгъӓн кӱӱндв.

Хаврин нарнд Укл Хату ясан ээгъӓд бӓӓв,

Хаджудан могъа дууддж зогсав, Хӓӓртӓ кӱӱкнд иигдж келв:

— «Не, йов, ӱмслд, зуг — шулугъар йов, Сӧ бӱклдӓн — чини, ӧрӓн ӧмн чамаг алнав».

Укл тиигдж келчкӓд, Ӱкс босад, чолун деер суугъад кӱлӓв, Уклин хаджин иринь,

Узӱртӓ келӓрн могъань долав.

Кӱӱкн байртан зовна,

Кӱлӓдж ядджах Укл Керлдӓд иигдж келнӓ:

«Кӱӱкн йов, шулугъар йович!» гинӓ. Хаврин халун нарн Ханмджтагъар Уклиг хӓӓлӱлв, Хансн Укл башмган тӓӓлчкӓд.

Хаджудан чолу дерлӓд унтв.

Му зӱӱдн Ӱклд орв:

Мел лавта Уклин эцг Каин,

Мӧн джич Искариоттагъан йовсн болв, Хойр могъашнъ зерглдв,

Хоюрн кӧгшрх насндан Хад уулар аргъул давшлдв.

101

— «Бурхн ӧршӓг!»—гидж Каин Лотран миркидж залызрна, Бӱтнъгӱ нӱдӓрн тснъгрӱр хӓлӓнӓ.

— Бурх ӧршӓг!»— гидж, догшн Иуда дуудна,

Лоргшан газр хӓлӓнӓ. Уулин ӧндр ора деер Урмдан тӓвдж бурхн, Легтр умшад кевтнӓ.

Тӱӱнӓ умшджах дегтрнь

Тенъгрин оддар бичӓтӓ, Тер дегтрин нег халхнь

Тенъгрин уйдл болна. Уулин ора деернь

Уйн багъ Лрхангел зогсна, Уӱнӓ цагъан гартнь Ут боодгта цӓклгън бӓӓнӓ.

—«Цааран арлтн, таниг бурхн авшго!» гина.

—«Михайле!»—гидж Каин заргъ бӓрнӓ,— Лелкӓд кеси килнцм дегд икинь медджӓнӓв гидж келнӓ.

Герлтӓ джиргълин алачиг гаргълав, Гем йирдӓн мини, Гейӱрсн Уклин эцгнь лавта бив гинӓ.

—«Михайле!! Каинас даву килннтӓгъӓн

Кемджӓн угагъар медджӓнӓв,

Халун нарн мет герлтӓ,

Хӓӓртӓ бурхн зӱркиг, Хар саната Ӱклд эврӓн

Хӓӓрлт угагъар бӓрӓд, Ӧглӓв»— гидж Иуда келнӓ.

Тиигхлӓнь тедн хоюрн

Her дуугъар иигдж дуудна:

—. «Михайле! Бурхн нам ядхдан Her ӱгчн манд келтхӓ

Нам ядхдан манд ӧр ӧвдтхӓ, Буругъан эрдж бидн бӓӓхшлм, Бурхна зӧвӓрчн болтха».

Тиигхлӓнь Архангел теднд

Иим хӓрӱ ӧглӓ:

— «давтад энӱнд би

Данъгъар гурв келлӓв, Хойр самднь тӱӱнӓс

102

Хӓрӱ авсн уга бплӓв. Гурвдгч саамднь толгагьан

Гскдж нанд кслв: Ӓмд хамгин ӓм

Укл тасла бӓӓтл,

Иуда Каин хойрин Бурунь тӓвгдш угал. ‘ ■ Уклин чидл мӧнъкӓнд Унндӓн диилх чидлтӓнь

Эднӓ гаргъсн буруг Эднд тӓвдж ӧгтхӓ».— Тиигхлӓнь Лхан алач Хар ссдклт хойр

Хамдан хӓӓкрӓд зовньцхав, Тигӓд хоюрн тсврлдӓд, Уулас урулпиап килниг.н Унулур киисдж орнхав. Тсднӓ унсн унулднь

Ллмс, чӧткр, шулмс Аман кӧштл бӱрглдв, Арднь унулин кӧк галар Каин Иуда хойрур

Кесгтӓн тедн нӱлмлцв. Ӱдии алдн болхла, Укл серӓд хӓлӓдж,

Кӱӱкн ирӓд уга бӓӓдж, Тиигӓд нӧӧрмӱгъӓр Укл бурв:

— Кӱӱкн ирӓд уга болв, Кишго елднъ домбр —

Кӱӱкнд сӧ багъддж кевтӓл»,—гив.

Хашан цагъас цецг авад, Хӓту уласна хамтхсиг алтлдж,

Халун галар нарн хӱврӱлджӓхӓр Ханмдж кегъӓд цецгӓн ӱнрчлв.

Тев-генткн нар хӓлӓн бӓӓдж, Тейӱрдж аргъул гунъддж дуулв: «Аврлт уга гарарн

Ӓмтн ӧӧрхнӓн алцхана,

Авч одад оршачкад, Арднь иигдж дулцхана:

— «Гегӓстӓ хамдан оршагдг!» Аврлт уга даджрач

Ӓмт цокад кӧӧнӓ,

103

Аштнь ӱкхлӓ, тӱӱгичн, Амрар, тер дуугъарн оршана. Хамгин чик седклт ӱквчн, Хулха икӓр кегъӓч ӱквчн, Ӓдл ӱӱдвртӓ кевӓр:

«Гегӓстӓ хамдан оршагдг!»—гидж. Гейӱрсн айста дуугъан

Геглздж цугъар дуулна.

Гӓргиг, малиг эс гидж адннг Гарарн эврӓн алхв, Болв цугтаднь зӱткдж,

«Гегӓстӓ хамдан оршагдг!»—гидж Гейӱрдж цугтан дуулцхана,

дуугъан Укл дуулчкад, доран эклӓд уурлв, Ӧдр сӧ хойрас цаг зӧвӓр давв,

Ода бийнь — кӱӱкн хӓрӱ ирхшл. Эн-му. Ӱклд шог кергтӓ бишл.

Укл улм уурлдж догшрхад,

Ӧӧрӓн бӓӓсн башмган ӱмсӓд,

Сар гархиг ӓрӓн гидж кӱлӓгъӓд,

Намрин хар ӱӱлнӓс

Нам догшн бӓӓдлтӓгъӓр

Нӓӓхлӓд гарад йовв. Her часин дунд йовчкад, Нимтр моддин заагт,

Нилх янъгъгта модна дор, Шухтсн кӧк ногъан деер

Шилвксн сарин герлд,

Хаврин бурхн болдж, Кӱӱкн суухнь Уклд ӱзгдв.

Хаврин тӱрӱнк халцха газршнъ Эмӓлгън угагъар кӱӱкнӓ

Эрк чееджнь илднӓ, Энӱнӓ цогцин торгън кӧрснднь

Ӱмслгънӓс ӱлдсн толвс ӱзгднӓ. Уӱнӓ хойр кӧкнь Ӧдншнъ чееджинь кеерӱлнӓ,

Хойр одн мет нӱдньчн тенъгрӱр, Холд бӓӓх тенъгрин уйдлур Хар — кӧк уста сӧӧгъин джимӱр Хамг кучӓн гаргъдж хӓлӓнӓ. Хойр нӱднӓннь кӱмсг дорнь

104

Хар — кӧк сӱӱдр ӱзгднӓ,

Урлмуднь цуста шав мет Улан цусн болдж секгднӓ. Ӧвдктнь толгъагъан дерлчкӓд

Ӧлссн марл кевтӓ кӧвӱн ӱрглнӓ. Укл кӱӱкиг ӱзнӓ, Уклин хагсу толгъаднь

Уурин заль аргъул унтрна.

— «Чи ягъджахмч, негл Ева кевтӓ, Баг мод ташрлад, бурхнас бултвч?» Негл тенъгр крвтӓ, Сар—одн болсн цогцарн Уклӓс энъкрӓн ташрлна, Зӧргтӓъгӓр кӱӱкн зогсад,

Ӱклд иим хӓрӱ ӧгнӓ:

— «Зогсич, нама бичӓ керлдич!

Бичӓ хӓӓкр, кӧӧркӱгъим, бичӓ ӓӓлгь,

Хурц хаджарн бичӓ джинънӱлич!

Би удлго ирнӓв,

Ӱкӓртӓн оч кевтнӓв,

Уӱг болхла — удан хадгълич,

Болзглагъан эс ирсн мини гемл,

Болв, ӱкл кӱртл ик хол биш болгълав. Бас невчк эн кӧвӱг шахдж теврс гилӓв:

Нанта бӓӓхд тӱӱнд йир сӓнлм, Нам терчн бас сӓнлм; Ямаран лавтрха темдгӱд Мини халхдм, чеедждм —

Tep ӱлдӓсиг чи хӓлӓгъич,

Цусн улан цецг мет Ургъджахинь чи ӱзич! Ӱкл ичн эмӓв,

Аргъул иигдж инӓв:

— «Нам чи негл — Нарнла ӱмслдсн ӓдл болджлмч,

Болв, чи нанд ганцарн бишлмч,

Унн чик седклӓрн

Цагт би церглнӓв, Кех кергм —олн,

Эврӓн бийм кӧкшрнӓв,

Минут болгъиг .ӓрвӱлнӓв Мини зӧв, Кӱӱкн бедр,

йовх цагчн болв».

105

Кӱӱкн саак эврӓгъӓрн:

—«Энъкрм шахдж теврх,

дӓкдж газр, тенъгр гих, Нанд мел юмн угалм, Эн газрин биш чидлӓр

Мел сӱмсм дӱӱрнълм, Мини сӱмсдм эн газрин биш Герл кӱчтӓгъӓр, шатналм, Тӓвсн хӱвӓсн ӓӓх Ӓӓмшг дӓкдж угалм, Ташр бурхнчн, ӓмтнчн Нанд кергтӓ бишлм, Негл бичкн кӱӱкдшнъ

Байр биидӓн байрла, Лурнчн биидӓн дурлла».—

Укл уха тунъгъагъад,

догшн дӱртӓгъӓр зогсна, Кӱӱкнӓ эн дууг Зогсадж эс чадхан ӱзнӓ. Нарнас сӓӓхн бурхн Нам делкӓд угал, Дурнас даву сӓӓхн

Халунчн мел угал!

Укл тагчг зогсна, Кӱӱкнӓ келен ӱг

Кӱчтӓгъӓр ясинь яярулна, Тер ӱгмӱднь тӱӱнд

Халу киит урсана,

Тиигӓд Уклин зӱркнь Орчлнъгд ю ӱзӱлнӓ?

Укл эк — биш, болв Тер кӱӱк® кӱн. тӱӱнӓ зӱркнь мел Гӱн уханасчн кӱчтӓ,

Уклин харнъгъу зӱркнднь

Ӧр ӧвдлгънчн, урчн Уӱдврчн бас бӓӓнӓ, Ӱӱдврӓр седклӓн хазулснд, Ӱнн дуран ӧгснд Тӧвшӱн бӓӓх алдр байриг Тӱргӓр сӧ дугълздж- —

Тер шимнддж келнӓ:

— «Тигхлӓ яяхв, гидж,

106