гъӓн улан зандн цӓӓгъӓң уулдв. Цӓӓгъин дару, сов^° дирекцин нерн деерӓс, ӓмтнӓс тӱрӱлдж ӱвлд белдснд гуртин улсд ханлт ӧргӓд, ур Иванов гарад машин деер

суув.

Бичкн хар машин кӱрджнънӓд, сӱӱлӓри ута гаргъджагъад, кӧндрӓд, дегдӓмл мет дегдрӓд гарв.

Сандж машиг нӱднӓ баранас алдртл ардаснь ха* .

джӓгъӓд келв:

— Йир мана ячейкин сеглӓтр йоста большевикл, иим улсин гардврар кӧдлӓд бӓӓдж болхмл,— гидж келад. герӱр орв.

тугълин ТӦЛӒ

Увлин дунд сарин нег асхн, ордж ирсн

зӱслхлӓ, делнъгтӓ галзн ӱкр угалгддж бӓӓнӓ. Укрн

шилрснд тоолад, Сандж хӓӓгъӓд гарв.

Дор цагъан, деер цагъан бичк нилцрнъ цасн ДееРа

бӱргӓд бӓӓнӓ.

«Эркн биш ӱкриг олдж авх» гисн уха ӧмнӓн тавс Сандж, энд-тендӓн хӓлӓдж оркад, шувтрад йовна.

Кесг чигн йовад орксн цагла, салькн хӓвсхӓд, ТУУ дахад цасн нисдж шӱӱрв. Йова-йовдж Шувтин голар

нӓ. Санамр йовсн Сандж ӧмӓрӓн ишкӓд кӧрд булхв. К лӓн тач авад, ташр ӧмӓрӓнднь тӓвн бухлад, белкӱсцагъ ӓн болчкад, дорд бийгшӓн хӓлӓн, нӱднӓ ӱзӱрт бара ӱз • «Болхла тер болнухн» гидж санчкад, кӧрӓс гарад, нор

булхад йова, йовдж, ӧӧрдӓд ирв.

Талзн ӱкр тугълчксн, тугълнь цасар бӱркгддж мострсн, кӧрхин наад ӧргнд бӓӓдж. Сандж девлӓн тӓӓлдж авн тугълиг орагъад оркхла, экнь энъсӓд мӧӧрӓд, ГУ" ӱгъӓд бӓӓв. Нооста девлд дуладсн тугълин деер ирДЯг

зогсв. Сандж тугълин толгъа ӱкрт долалгъв.

Зӱн сӱӱдӓн тугълиг сӱӱвддж оркад, барун гарарн

144

ӱкрин кӧкиг тугълин амнд зуулгъхла, тугъл амнасн гаргъчкад бӓӓнӓ. Эн деерӓн экнь эргӓд, гӱӱгъӓд, бӓс зогсдж ӧгхш. дакн негтогтнлгънлань ӱкрин кӧкиг тугълин амнд орулдж оркад, саагъад орксн тугъл ӱс зальгв. Тер кевтӓн экӓн кӧкӓд тамтр-тумтр йовдг болв.

Цасн ордган уурад, таш болад книтрв. Ӱзӱртӓ киитн салькн Санджин ӧрчӓр орад, махмудт ивтрв. Тугъл темчӓд йовджасн деер, Сандж девлӓн кӧдрӓд бичк дуладвБичкн зуур тамтрад йовмш болджагъад, тугъл кевтдж сркад, эгзиънӓд чичрв.

девлӓрн тугълиг орадж авад, гартан теврӓд, гер талан гарв. Ӱкр мӧӧрӓд, Санджин ардас дахад гарв.

Йовсн кӱӱнӓ кӧл даарч йовхш, зуг ил йовсн чиигтӓ хойр гар «чис» гисн болчкад менрӓд, ягъсн-кегснь медгдл уга йовна.

тугълан теврсн кӧрмӱдӓс гарад, кӧрт булха йовдж Сандж муурад ирв. Бас нег кӧрт белкӱсцӓгъӓн булхдж оркад, нег гарарн кӧр тӱшӓд ӧндӓхӓр седджӓгъӓд ӧмнӓн йовсн хар бара ӱзв. Хар баран улм-улм икдӓд, ӧӧрдӓд ирв.

— Кемб? — гидж сурсн Санджин ду таняд.

— А, Санджийч?— гидж келӓд, ирдж буув. Эн Санджиг хӓӓдж гарсн дарук ӱкрчнь сӓндж.

Тугълиг мӧрн деер дӱӱрсн, ардаснь галзниг Сандж туусн ӱвлзнъгӓрн ордж ирцхӓв. Эк тугъл хойриг дулан сараднь орулдж оркад, Сандж гертӓн ордж ирв. Лулад-

сна дару, кӧлдсн гартан Сандж цур бӓрв.

_ дӓрк мел иигӓд ӱклдӓд йовхла ягъдмб? Тугъл гигъӓд ӓмд улан махмудан кӱн кӧргӓгъӓд йовдв,—гидж дугла Санджла керлдв.

— Ээдж, чи ода кӱртл юм медхшлч. Нег тугъл гисн

нег ӱкрлм. Тер ӱкр, мана совхозин ӱкрлм. Совхоз гисн

Советин нӧсна мал — герлм. тигӓд Советин йоснас ӓмӓн ӓрвлнч?—гидж келӓд, Сандж улвта дулахн орндан орв.

шунмгъа кӧдлмшч

Наон ӱд болад, ирсн цагла совхозин центральн усадьбин ар зо дӱӱрӓД мӧртӓ, тергтӓ, машитӓ, йовгън улс хар

пахоусн болэд йовна. „ ~ „

ЦПрео агьарт машина а шуугна, ик удан халалгъл

уга дживрӓн нарнд гилвкӱлӓд, ярплан газрт ирдж

буув.

145

10 Альманах

Зӱң ар ӱзгӓс манънадан одн тӧӧлтӓ кер мӧртӓ кӱн,

сӓн тиим сайгар дӱӱлнънӱлӓд орад ирв.

— Хӓлӓ, кӱчтӓ кӱӱнтн кӱрч ирв,—гидж олн цугъар

давтлдцхав.

— ЮН болджахмб?— гидж келӓд, Сандж мӧрнасн

буув.

— Юн болх билӓ, мӧрӓр йовснтн болдм, ярплагъар нисдж ӱзх кергтӓ болджана,— гидж, келӓд, комсомолин сеглӓтр Лордж гаринь авч мендлв.

Эн хойриг кӱцц кӱӱндӱлл уга, баглрдж хурсн олн Санджиг гӓзрӓс ӧргӓд авв. Сандж сарвлзад, олна гар

деер агьарт нисдж йовад, ярплан деер суугъад бӓӓв-. 1917 джил, Ӓрӓсӓн пролетармуд гартан йосан авсн

ӧдр биший. Тӱӱнӓс нааран дигтӓ арвн йисн джил болв. Мана орн-нутг джил болгън эн ӧдриг байртагъар угтна. Тигӓд, октябрин герлӓр, энъкр партин гардврар, эн

эгл олн иим байрта сӓӓхн джиргъдж эндр ӧдриг бас

ӧнъгрӱлджӓснь эн.

Мӧрнӓ урлдан, бӧк ноолдан болад. наадн-джиргъл болад чилв.

Асхнднь совхозин клубт ик хург болв. Хург деер удар-

ник улсиг мӧрӓлв.

тӱрӱн болдж Санджин нерн сонъсгдв.

Улан эдӓр бӱркгдсн ут столин ард президиумд суусн Сандж босдж зогсв. Партячейкин сеглӓтр Иванов келв:

— ...Тӱмдӓ Санджин хӓлӓсн мал эн джил ӱвлӓс тӱрмшг угагъар гарв. Толгъа гарутх биш, зӓрм ӱкрӓсн джилдӓн хойр тугъл авдг болджана. Ӱлгӱрлхд: эн джил Санджин гурт 86 ӱкр тугълхмн билӓ, тер ут то ӱкрмӱдӓс

105 тугъл авв, нег чигн ӱкр хусрсн уга. Малнь таргън-

цадхлнъ. дакад мана ӧмнк нег ик тӧр тосна зура кӱцӓлгън. Эн джил Сандж ӱкрмӱд болгънас ӧдртӓн тавад литр ӱс, эс гидж джилдӓн 46 килограмм тос государствд орулдж ӧгх зурата билӓ. Ода Сандж 58 килограмм тос

государствд орулдж ӧгчӓнӓ. Хуучн зураг хамхчад, шиниг гаргъджах совхозин негдгч ударник Тӱмдӓ Сандж болджана,— гидж келӓд, Иванов Санджин гар авч мен-

длв. Сандж гаринь чанъгъур атхад, хӓрӱгъинь ӧгв.

Хӓлӓсн тугълмуднь таргън—цатхлнъ болн ик ӱс авсндан Лугла, Булгън хойр саальчнр бас мӧрӓлгдцхӓв.

Хургин сӱӱлӓр совхозин директор Хар Санджд ӧӧр-

ддж ирӓд келв:

— Сандж, би бас нег бичкн буру йовдл гаргъджад-

146

жв. Ӱнӓр келхд, бн чамаг иткдг уга билӓв,— «ягъдж медхв, эцгнь хулхач бӓӓсн, кӧвӱнь бас эцгиннь уха дахвзга» — гидж сандг билӓв. Ода, чини кӧдлмшиг гарарн бӓрӓд, нӱдӓрн ӱзӓд, чамаг йоста комсомолец бӓӓсиг медпв. Нарком Совхозин зӧвшӓлӓр ӧдрӓ дирекцин сове-

щань деер чамаг фермин директор тӓвх болдж шиидв бидн. Хӓрнь диилврӓн алдл уга, ӱзлтӓ фермин тӧлӓ зӱт-

кич,— гидж келӓд, гаринь атхв.

Сандж гаринь атхад, хӓрӱгьинь ӧгв. Хург хаагдхла

багьчуд тал ирв.

Багъчуд заагт ирӓд зогсн гидж йовад, «Сандже!» — гисн дуудлгъ, сонъсад, хӓрӱ эргн, Баснъгин гал асгсн хойр нӱднлӓ харгъад бӓӓв.

— Ӓльдас, кезӓ ирвч?— гидж сурад, Сандж ӱӱрлӓрн

мендлв.

— Сургъулян чилӓгъӓд ирлӓв, багшлдж бӓӓнӓв, болдж Баснъ хӓрӱгьинь ӧгв. Генткн харгъчкад, кӱӱндх тӧрмӱд олн болчкад, алькинь кӱӱндхинь меддж чадад, хойр иньг хӓлӓлддж зогсцхав.

Иигдж зогсдж бӓӓгъӓд, ӱӱрӓн сӱӱвддж авад, хӓрӱ эргӓд гарч йовад, Шикрӓн мелмлзгсн чнрӓ ӱзн, хар кӱр-

нъгтрдж улав.

Шикрӓ эмчин сургъуль чилӓгъӓд ирдж. Гурвн ӱӱрмӱд

клубас гарх санатагъар ӱӱдн тал гарлгънлань:

— Сандж менд? —гидж сурад Ботха Тавн хойр зог-

сав.

_ Менд, менд, тадн чигн хӓнӓдн-тома уга бӓӓц-

хӓнт,— гидж келлгънлӓнь, Ботха Санджин манънагъаснь

ӱмсв.

_ Чамаг ӓвртӓ ударник бола баатл би гертан кевт-

хм энч?—гидж келӓд Тавн инӓв.

— Анджа, ода кезӓнь багш болхмч? — гидж келад

Ботха наадлв.

_ Орн — нутган олзта, тустагъар, седкл ухагъан эврӓннь кеджӓсн кергтӓн ӧгӓд кӧдлхлӓ, школин багш болсн, совхозин ӱкрч болсн нилгьс бӓӓнӱ, гидж келӓд,

Сандж ӱгӓн чилӓв.

Ю*