Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Теегин Герл, №2, 1957.pdf
Скачиваний:
2
Добавлен:
21.04.2023
Размер:
7.35 Mб
Скачать

Бембин Тимофей

Мартгдшго мӧнък не£ тӓ немшнн фашизмӓс;. харсдж ноолДад, ӓмӓн

ӧгсн,

Хальмгин алдр

ӱрн

партнзанск отряднн

комнссар Адучин Бадмд нерӓдджӓнӓв.

«БАМБ ЦЕЦГ»

Эц

Станас )/Уд>кнг сянмср уга бӓӓгъӓд сонъсвв. Узбеки-

гидг Ик асгин нутгур ӓмт болн ачлгъ зӧӧдг «Киров» ТенъгКе£* МД Ӓрал тенъгсӓр йовлав.

Цагъан п° бИ|,иь номгьн, зуг дольгань цуцрсар цагъанfi°Pagac -МПГЪР кӧӧсиг, энд-тенд харлсн замгла болн

эргцчӓ у °РГГДД>К ӧӧдӓн гарсн элснӓ шарлдж тӧӧнрсн

ТерӱгаМЛНь далвлзулна.

СТа> Ут-итГа.аХ^д 3°гсдж бӓӓтл, элвг тӓвӓд гарчксн на-

^Улуң-цУ. Хаалур эрӓтӓ

пижамта, наснаннь кирцӓнӓсн

Наад"МГ °вгн ирн,

нанас сурв: — Шатр нааддвт?

-- дУг ӰИД наадхмн биш.

 

 

^лъд?

 

 

 

 

 

ТингибгКНН ӦӦР!. ДбеР-

 

 

 

Р.$Алӓв}

-ГИхиь’ кӧгшӓ

(цааранднь би терӱг тиигдж не-

сӓӓхц са °РГн

брезент

татад, сӱӱдр

кесн серджнънсн

Эвӓм Лькта-

шууган уга газр олсмн бӓӓдж. ......

Т^ТЛ ми°Лад сУУлдад,

шатрин кӧвӱд бӓӓр-бӓарарнь

^адшгл

Ни Шин таньл

келен тоотинь

сонъсчкад,

нам

 

Ухан

нанд орад

бӓӓв. Шатрин зӱсн-зӱӱл

экл-

223

цин тускар эклсн кевтӓн, кӧгшӓ, Чигорин Алсхинӓс

Спасский кӱртл келӓд, ташр кен ямаран шӱрута-чидл- тӓгъинь болн медрлтӓгъинь темдглсн деерӓн, гроссмеистер Бронштейн Давидиг икӓр мактв.

Тиигн гихнь, мини нӧкд сӓн гидгӓр шатрин туудж

меддг болвчн, ик сулар нааддг бӓӓдж.

Тер тӱрӱн наадн болн кесг хӧӧткснь, ман хоира ӧӧрдӱлӓд, цааранднь нег-негнӓсн салл уга йовдг бол-

вдн.

Асхн шидр. Керм деегӓр ирмӓгӓрнь бӓӓсн керсг ту-

шдж зогсад, хоюрн тенъгс гӓӓхдж бӓӓгъӓд, би аргъул эклӓд дуулвв:

...Киитн булгин уснд

Knpiuib угъадж суулав...

Нама дахад кӧгшӓ бас гиииӓд дуулдж бӓӓгъад, давад, арвад джил болсн юмн генткн уханднь орсн кевтӓ, тер наста улсас иршго шулун-шудрмгар хавтх болгъндан гаран дӱрӓд, хӓӓджӓсӓн эс олсн бӓӓдлӓр, каютур гӱӱдж орад, бичкн блокнотта ири,— мартджв,

гидж кинь давхцдж келв.

Тиигн, блокнотасн хӓлӓдж, шатрин кӧвӱд бӓӓр-бӓӓр- ӓрнь тӓвчкӓд — «тенъгсӓр аца зӧӧдгт» — нерӓдсн наадн

гив.— Ухалтн, ашинь балгъснд кӱрчкӓд диглхмн,-- гидж мел шӱӱгдӓд йовсан, ода бӓрдж авхан меддж. байртагъар келв.

Тиигхд ӧвгнӓ блокнотас, чичрдг оошг торгъна ӧнъгтӓ, таслгдад удан болдж хагссн бийнь урдк сӓӓхн бӓадлӓн эс геесн зӧвӓр элӓдхн цецг ундж ирв.

— Юн цецгв? — Альд ургъдв?

Тиигдж сурлгънлам, кӧгшӓн чирӓ хӱврӓд, манънаднь гӱн-гӱн хурнясн цуглрад, хур орх тенъъгр мет болад, дун — шун угагъар, улан гал болдж тӧгрглӓд, ики УУхнД тенъгсин нег захд адгъм угагъар сууджах нарнас *нӱ

дӓн авл уга хӓлӓв. Би хӓрӱгинь кӱлӓвв, болв ӧвгн ДУ

гархш.

Тиигхлӓнь, цуг эргнд бӓӓсн ӓмтӓ тоот ки киилдгӓн зогсадж, тенъгс гӱн уха тунъгъадж, газр эргдгнь таср-

дж, цаг зогссн болв. Тер хоорнд, сӱл толяри усна доль-

га гилвкӱлдж, ӓмсхл авх хоорнд тенъгс ташрлдж нарн бултв.

Тенъгс, газр, тенъгр угаг цугтнь эврӓннь харнъгъугарн агъу элвг кӧнджл болдж, сӧ ирдж бӱркв. Усна

224

УУрар серӱтрӓд, харнъгъуд юмн эс ӱзгдсн деер эврӓннь соньмссарн ӧвгнӓ кесг джилмӱдин эргцд чеедждӓн ха-

Дгълад йовсн,

мартгдшго 'йовдлинь сергӓсӓн

медӓд,

«каютурн одий» гих хоорндм кӧгшӓ генткн эклв:

Союзд

 

Энч Бамб цецг гидг нертӓ,

мана Содетин

*аицхн Иджл мӧрн голин бахлурт

ургъдг

цецг мӧн.

Энӱнӓ. нк-ик оошг торгън цецгснь

эврӓннь

хамтхсдин

Аеер

ӧндртдж,

уухнас хӓлӓхнь,

хамтхснаннь

ногъан

болн

цецгиннь оошг хойр ннилдж,

хурин

хӧӧн

гардг

«догълнъ эмгн» мст солнъгьтрна. Иим кс, сӓӓхн Бамб

йецглӓ дӱнъгцӱлх цецгс хальмгт нань уга юмн. Тер уч-

Рар чигн манд эн цецгч чинртӓ.

Эн цецгчн, кукн, мини блокнотд, темдгтӓ дӧчн хойРДгчас авн, газрт ганцхн гисн, кезӓдчн нернь мӧнък,

• аль.мгин баатр ӱрнд нерӓдгддж дӱргдсмн. Бидн отрядт мдан, андн болсн хортна ӧмнӓс ноолддж йовлавдн. герчнь болхла эн цецгин нертӓ билӓ. «Шачасн галас

^ашг0 зӧргтӓ, ӱнндӓн ӱкх. нег мӧсн ухата, Бамб цецг

гидж эн нер кӧвӱндӓн гархтнь ээджнь ӧгсмн. tv • Г|! тагчг болв. Мини сонъсх дурм улм-улмар ӧсад,

УУДЖ йир соньн болхинь «ӱнрчлдж» медсн бийм, овгпг odcn угав.

v V Вгн тӓмкд гал кегъӓд ховдглдж киилӓд, хамр а.мн ап-РаРн Ӱӱлн ӧнъгтӓ утаг бӱргӱлӓд, суудж одсн нарна ии?.аС.хӓлӓдж бӓӓгъӓд, келв:—Э. сӓӓхнчн тӧвшун зуна

лзл^° б,,лӓТег, салькн-савр уга ӧдр арг^Улхан МС‘1М ах тенъгсин усн кевтӓ, налагъад бӓӓнӓ.

бапа?ГНДӓн 3УУгьаД ДУУнад кӱн

сӱӱдрлм ш°вас» “

ноо-тн ^га’ “ӰЦхн хальмгин теегт,

хортна

дунд

 

биш Аг Кенӓ

гидг амР бишнь ил,

болв,

отряд

з•

ruvn? £енткн

газр дорас гарсн кевтӓ,

ма_на.нд„

Д

гапя^Та Кевӓр. шулун гндгӓр немшнригӱӱмӱлад,

 

“Рад оддмн.

 

 

 

 

 

 

дӓрк-

дӓпка*16 ,.цецготрядт ирхиннь ӧмн

жУРна'ӱ’су;

энъкпК-~Ӱ дакдж бийлӓгъӓн намаг авч

 

баа^

гидж

болхв» У2р”ӰАӓн керлддж, партизан

болнав гидж

УР^

-Хупгх.’ ЭнӰнА ганцхн дуту бӓӓсмн: зӱн

гаРнь

 

нӓрн,

6anVHH Уга> багълцгарн могътш

болчкад

ха *

 

foJ!PacH зӧвӓр ахрхн бӓӓсмн.

 

 

 

яйяпхм биш,

Т°лгъят-?1,ЙНЬ Бамб цецг вгаРаРн хортнла Д

иг_Ко-

мМУииГЪаРн'УхагъаРн кӱн тедниг

дархгов,

„-ху? —

гидж СТНР эс ноолдхла, кен фашизмла

келсмн.

° Лльхп«х*

3>5

Энӱг манд комиссар ӧглӓ. Шар офицерск киилг шалвр хойрта, ӧргн ул бӱстӓ, эвтӓхн цогцта, ксзӓдчн бни-

ӓснь хӧӧгъдг уга эврӓннь иньг болн

багшнь — Остров-

ский Николаин'«Болд ягъджхатагдсмб» гидг

дегтр

гартнь, Бамб цецг партизаимудин дуринь болн

седкл-

ухагъинь эзлсми..

 

цугъар

— Энӱнтӓ уснас чигн хӱӱрӓ гаргдх — гидж

келв.

дахулсн комиссар

...Тер зуна тӧвшӱн асхн цӧн улс

нег тӧр кӱцӓхӓр гарв. Тӧрнь иим бӓӓсмн: харул гарчасн немшин салдсиг ӓ угагъар кел бӓрдж, хувцинь селвдж ӱмсӓд, терӱнӓ ормд зогсад, тасрхан угагъар машид гӱӱджӓсн шоссейн хаалгъд мин тӓвн, хаалгъар арата тӧмр

хатхачг тарадж хайх бӓӓсмн.

Хаалгъ икӓр мангддг болв чигн, партизанмуд, тӧрӓн кӱцӓгъӓд гарч йовтлнь, генткн цӓс гигъӓд, сӧӧгъин хар-

нъгъуг ӧдр кедж, ардаснь хойр ракет хаджуднь бӓӓсн

харулас ӧӧдӓн нисдж хагърв.

...Гар бӓрлдан эклв-. Улм-улмар немӓд ирӓд бӓӓх

хортнла, атхсн нудрм мет, седкл-ухагъап медсн цӧн улс, ӓмӓн ӓрвллго ноолдв.

Харнъгъу сӧ. Хаврар асхрад ордг мондртӓ хур кевтӓ

хоргълджн

сумн

асхрад бӓӓиӓ. Энд-тенд буугъин

дун гарад,

сӧӧни

тӧвшӱниг эвддж,

теегин

цевр,

агъариг дӓрин ӱнрӓр дӱӱргнӓ. Хортнас

зӧвӓр

ик гару

гарсн болад бӓӓв. «Харнъгъу олзлад, халдад, хӓрӱ гартн, болв, суман ӓрвлтн!» — гидж Бамб цецг закв. Тии-

гдж келлгъилӓнь, хаджуднь гранат хагърв. Комиссар ухагъан геегъӓд унв.

...Ухан орна, Унтад серсн болна. Босхар седхнь бо-

лдж ӧгхш. Толгъань кӱндрӓд, ӧрчнь чииирӓд лугшад,

нам эс ӧвддг газр уга. Дӓн ягъдж чилснь, нӧкдснь ягъ-

снь, харнъгъу сарайд ягъад ирсӓн Бамб цецг медхш.

Болв учр-утхнь медгдӓд бӓӓв. «Кӱӱнд кергтӓ ӓмӓн

ӧгх юм кел уга, хортна гарт бӓргддж ӱкх болджанав»,— гисн ухан тӱрӱн орв.

Тиигӓ бӓӓтл, гарад йовдж бӓӓгъӓд, ӱлӱ гарч унджджасн зӱн ханцндан пистолет бултулснь сананднь орв-

Бӓрӓд хӓлӓхнь бӓӓнӓ. Тернь невчк

байрлулв.

Долан

сумн... Зургъань зургъан хортна, доладгчнь...

келӓр

I енткн сарайин хаджуд ӓ гарад,

кӱӱнӓ эвго

кӱӱндсн, ӱӱднӓ тӧмр тодг таальсн комиссарт сонъсгдв. Эсэсовцнр, шонъшисн ут хамрта, хатмл ӧндр офииер

226

толгъачта, ордж ирцхӓв. Бутхачсн улан нӱдтӓ фашист хавтхдан гаран дӱрдж алцхлздж зогсад, диилвр делдчксн элмр кевтӓ, келв: — Л, болыпевик, бос!

—_Большевик босх, чи босад хӓлӓлч, андн,—гидж зӧрдж Бамб цецг келн, офицериг хасн, тернь хадгдсн хан

улсн

мет, уттан сунад унв. Фашистнр комнссарур гӱӱ-

•' Дад,

пистолетинь шӱӱрлдхлӓ, Бамб цецг бас нег эсэ-

совцд «дседнн орнд»одх цаасннь атхулад тӓвб. Хортна

егнь буугънн хупдгар комиссариг гарарнь цокдж писто-

етинь унъгъахла, онъгдан негнь автомат ӧрчднь зӧ-

Рулв.

бЗерлг анъгуд! Кениг ӓӓлгъхӓр седсмт? Ичрӓн

Pen гӓ-андн, ӱзгдл уга одтн! — гидж комиссар хӓӓ-

чо ^и,,гм иацунь фашистнр, белн махн тал довтлдг ӧлн

нмуд мет, Бамб цецгӱр книслддж шӱӱрлдӓд, сурлгъа

авхаР чирӓд гарв.

ч Кембч, альдасвч, кел,— чамд .чигн амр болх, манд ТяГн с^и- Чи монъгълин тохмас бӓӓнмч, тедничн бидн

ГаиСДВА11’‘— гиДж мӧшкӓч офпцер

келв.— Келнӓв, зуг

саӓЦх?

Ӱг. келнӓв.— Би

коммуниств, танд ӧдрӓр

амрл,

гъир нӧр эс ӧгдг партизанск

отрядин

комиссарв.

~~~ Нань ӱг нанас бичӓ кӱлӓтн — гинӓ.

 

 

омииссарип уурнь кӱрӓд, махмуднь дал-дал гигъӓд,

1натнаАаВХҢаӒ’ нӱдиь

улм-улмар

икдӓд,

гал

болдж

нд Альд, кедӱ партизанс бӓӓнӓт?

 

 

лойр зун сай!

 

 

 

 

22 у

к°ммунист бӓӓнӓт?

 

 

 

Г <у°йр зун сай!

ӧгп.гУнӓс ӰЛӰ Ӱг фашистнрт зӧргтӓ комиссар KeJ1J*

Лси, °- $олв> юнъгад гихлӓ, теднӓ ӓӓлгъснь, зоваснь, Нь адл болв.

ХӓӓБамб цецгиг, ӓмтнд ӱзӱлдж, ӓмт ӓӓлгьхӓн

ӒНь

п ^к'багь угаг цугтнь площадьт цуглулчк д, Р

Риг жУСНь хатсн»

цокс-цоксар кӧкрсн хавдрта

Г

Фашистнр авч

ирв.

,/1зДж^ЛЬЧИСН чиРӓтӓ майор СС, хаша деер сУу^вӓлдж,

ӓмтнаГЪад хӓӓкРу эр та

 

'«Lij

пяотисзн

ХеФ АТокелв--Соони мана зольдат ольн

Р

идЖЛ>

мана хеДн..нань УкаКомиссар эн паана.

мн__ГИнӓ.

омнас сӧрлцснь, бас

иим совлнъ

Ӱ

*

15*

 

 

 

 

227

Мана фюрер ӓӓрм Москау авб — гидж фашист чилӓн

Бамб цецгӱр хӓлӓв.

А Бамб цецг, бичкн-бичкн шин ургъджах моддин деегӓр сала-шидмсӓн ӱзг-ӱзгӓрнь сарсалгъдж, тедндӓн сӱӱдр кесн ӧндр уласн кевтӓ, гольшглдж зогсджана. Гӓрдӓр хӓлӓсн хӓлӓцнь хортнас ӓӓх биш, тедниг бӓрад

идх дӱнъгӓгъӓр бӓӓнӓ.

Олн ӓмтнд эн эврӓннь цегӓн, ӱнн седклӓн инӓмсглдж белглсн, кесгиннь нӱднд догълнъ нӱлмсн цалд-цалд цальгрв.

Ӓрв уга уралан зӱткдж, Бамб цснг, олнд — ӰӱрмӱдГгидж хӓӓкрснь урдклагъан ӓдл джинънӓд, дӱӱрӓн бо-

лдж кесгтнь

чанъгъ-чииргинь

болн

батинь

медӱлв.

дӓрк, дӓрк,

ганцхн эн сӓн ӧр

джӧӧлн,

келдж

дассн,

цугъар дурлдж, нег-негӓп кӱндлдг ӱг олн улсд хортна

гарт бӓӓхинь мартулдж, байрлулв.

—...Ӱӱрмӱд! — Эднӓ келен ӱгд ӱнн уга. Ноха хуцсн салькар холд сонъсгддг зӧвтӓ. Мана отряд менд, мана Москваг эдн ӱздж чадхмн биш. Мана плн келн-ӓмтн хортиг хамг цокхнь лавта! Улдтӓ ирсн хортн, ӱлдӓсн

ӱкх! — гидж хӓӓкрлгънлӓнь буугьин хундгар гиджгӓрнь цокснд, Бамб цецг ухагъаи гсегъӓд унв.

...Ганцар суудг му ӱнртӓ, чиигтӓ камер, амрл угагъар, мӧшклгън, зовалгън, хадла ӓдл бат большевикин

нег-мӧсн ухагъинь салвлдж чадсмн биш. дӓрк, дӓрк, кӱ зовахларн юн ааль эс фашистнр гаргьдг болхв, терӱг кендӓн келхв. Тер зерлг анъгуд, Бамб цецгиг кӱзӱндн1» дегӓ кедж оосрлад сунъгъугар кӧтлдж сурлгъа авдг мӧшкачт авч одад, цокдж-цокдж, ухан-сегӓн угагъар, ка"

мертнь харӱ авч ирдмн. Сурлгъ авх болгън, Бамб цеЧ'

гин хургъдинь, чикинь, ай ююгинь кслхв, кӧӧркӱг кӱчр кевар зовасмн. Нам, зерлг анъгуд тиигдг уга болхБолв, комиссар ӱкх биш, ӓмд, улм улиъгътдж хортнла ноолдсмн. Мӧшклгъпӓс ӓрӓ ӓмтӓ ирсн бийнь ухан-серл орхла, теегиннь агъу сӓӓхнинь, баатр кӧвӱд-кӱӱк-аИННЬ зормг, эс сӱрддгтнь бахтдж мактад, «Ӧндр улан туг»» «Тавн уулин белд» гигъӓд дуулад бӓӓснь, камерасНЬ хая-хаяд орӱи-асхнд сонъсгддмн.

.... .. .. .. *эсэсовск полковник мӧшксмӱ-

Инамсклад, теругарн комиссариг аадрулдж, бийдан ӧӧрдӱлдж ӱг келӱлдж авхар сурв: — ямаран отрядасвч?

альд, юн бӓӓнӓ, кедӱ кӱмб коммунист олний? — гиД^- Дӓн уга тӧвшӱн, джиргъдж бӓӓсн цагт, хаджгър,

228

наад бӓрсн уршгта ӱгмӱд утхар хоолннь керчснӓс дор ӧолдж ком.мунистд медгддг, эн фашистин, бийинь болн

Советск олн келн-ӓмт дӧӧглсн ӱгмӱдиг, Бамб цецг, тӧРУЧ «ӱксӓн босдж нрвчн» тӓвдж ӧгшгонь ил болджана.

Комиссар ду? гарлчн уга, чирмллчн уга, шилтдж половннкӱр хӓлӓгъӓд зогсад бӓӓв.

Намаг ю сурджахипь чи сонъсдж бӓанч? Сонъсхла яяхмч?

кел, эс гидж му болх.

Ӱӱнӓс му болх гидж сандж бӓӓхшв.

 

Тиигдж

бичӓ ухал,— гидж келӓд,

уурлад,

стол

Kr^' ?олков,п>к суусн бӓӓрнӓсн босад гарв.

 

ба

11е11г

ирвс кевтӓ фашнстӱр гӓрӓдӓд, ӧрчӓрнь

ко^11

Га1)а1Я|

нокхла, полковннк гараснь

шӱӱрв,

болв,

миссар ахрхн могътш гарарн эсэсовциг элкӓрнь чичв. ш, гигъӓд хасн ӓ гарв, большевикип болд зӱркнь

П0КДга" уурв.

ӱнт”°°^к’ Островский Ннколайд басл дурлдж, «кӱӱнд

е,. - гиснь — ӓмп— гидж келсинь кезӓ чигн давтдж, тер,

Хо-.а Ӱгмӱднг цааранднь чннринь ӧӧдлӱлдж, «ӓӓмтха

тР дакдж нерн угагъар ӱкхлӓ, зӧрмг нсг дакдж баа-

JSCBaP ӱкдг» гидж келдмп. .. ..

скм.;НИгад ,,и™. комиссар Бамб цецг, баатр кевар Торӓмп.,1П1.Ь’ ма,,а олн келн-ӓмтнӓ джиргълтӓ бӓӓхинндола Джи>,-°ГСМ11, Седклнн хармар, тер темдгтӓ дӧчн хоирдгч ссаптаС ав11, -ха-1ьмгудт ик ӱнтӓ мактдж эс ханм, коми

йовца*

1

11еР,1ь негн эн цецгиг, зӱркндӓн шахдж хадгъла

_ °д*

—гидж кӧгшӓ чилӓв.

 

г~_,

’ ӧасл гидг ахр, алдр джиргъл!

„л,н.и.

гътпп

 

.Гегӓ,,Д Усна деерк олн зӱсн ӧнъг гарч

'

тец£д Кӱӱрӓн тӧгсӓсн бийнь бидн кесгтӓн залх>Р

^овдмгИ«ӓрӓ дольгалдж, зуугъад дуунадусс

к

 

баах ӱзгӱр хӓлӓлддж тагчг суулдввдн.

 

229