Хуучн үгд худл уга (1)

МОҺАН ӨВРИН ТУСКАР

Кезәнә нег залуд өвртә моһа үзгдсн бәәҗ. Залу мөрн деерән теегт йовсн цагт өмннь нег өвртә моһа кевтҗ.

Өвртә моһа үзгдхлә, тер моһад цаһан альчур делгәд мөргхлә, моһа өврән уңһаҗ өгдгчн. Тер өвриг күн авх зөвтәҗ. Авсн күн кишгтә, медлгч болдгчн. Эн залу тиим учринь медлго, эврәннь хаалһарн йовҗ оч. Хөөннь эн моһа хәрү залуд хәрү харһҗ. Залу һарад зулхла, моһа залуг күцҗ авад, залуһин күзүһинь ораһад алсн юмнчн.

(Келснь Коваева Мария Менриковна, 1924 җ., Октябрьск район, Хошеут. Коваева Б.М. архивәс.)

СҮМСНӘ ТУСКАР

Әмдкүүнәсүмснһархла,теркүнгемннә(сүлдр,сүмсньболад).Терцагтньзурхачдуудҗ авад, сүмсинь орулдгчн. Зурхач сүмс орулхла, тер күн сергәд оддгч. Зурхач сүмснь хәрү орснь меддгчн.

(Келснь Лиджиева Альма Убушиевна, 1932 җ., Октябрьск район, Цаһан Нур. Коваева Б.М. архивәс.)

МАЛ ХУЛХАЛХЛА

Тәвлһ бичкн мод көрәдәд, барун өвртән тәвәд, мөрн деер сууһад хәәдгчн. Тиигхлә модн дөӊ болдг, хулхач олддг.

(Келснь Босхомджиева Читлг Аджаевна, 1924 җ. Баһ Дөрвдә район, Ик Бухс, Ик Баатта. Бичҗ авснь Гедеева Д.Б.)

ХӨӨНӘ ТУСКАР

Хө өрчләд алдг күн хумсан сардан авдго бәәҗ. Тер хумсарн өрчинь хаһлад алдг бәәҗ.

(Келснь Босхомджиева Читлг Аджаевна, 1924 җ. Баһ Дөрвдә район, Ик Бухс, Ик Баатта. Бичҗ авснь Гедеева Д.Б.)

ЯМА ТӘКХ

Мана хальмгуд хур орҗахш гиһәд һал тәкнә. Кеер одад, ḣал тәкәд, чөгч [цөгц] кеһәд, гертәсн чааһан авч одад чанна. Һолд яма авч одад тәкнә. Кезәнә хуучн цагт селән нииллдәд, яма хулдҗ авдг бәәҗ. Гелӊ авч ирәд, ямаг домнулад, өвртнь зүсн болһн кенчр уяд, дөрвн көлинь боочкна. Зегс бооһад, ширдг кечкнә, зегсн деернь әмд ямаг аччкна. Һал тәәһәд, күн болһн чөгч шатаһад, хаҗуднь эргүләд тәвчкнә. Шатад йовад йовна, усна деер чөгч. Чаһан [цаһан] мөӊг тәвәд, ямандан мөргәд, залу күн күзүчә уснд орад, зегсиг түлкәд һолан дундаһар йовулчкна.

Яман кевтнә. Тиигҗ йовад, күүнә һазрар һархгов тер яман. Тер ямаг күн бәрҗ идхлә, үкҗ одна. Тер ямаг чон иддгоҗ. Әмтнд тус, кишг, буй өгдгчн тер яман. Селә эргәд йовдг бәәҗ, сө йоввчн чон иддго. Ирсн гер болһнд тер яманд хотынь өгәд, чадхад [цадхад], түлкәд һарһчкдг. Бурхна яман. Мана селәнд нег маӊһд залу ирәд, хөөнә мах авчкад, бөрг кеһәд, мана хальмгт хулддг бәәҗ. Махнь чилхлә, тиим ямаг алҗ. Тер залу кеер үкҗ оч. Гертән күрсмн уга. Тер бурхна яман болад тиигҗ.

(Келснь Бембеева Нәәмн Хондоновна, 1926 җ. Лаганя район, Северное, цаатн. Бичҗ авснь Гедеева Д.Б.)

211

СЕТРӘ

Сетрә гиҗ хальмг хөн бәәдг тер цагт, темән, адун, хөн болвчн. Нооснь оӊгдан тер. Улан нооста хөн, цаһан нооста хөн бәәнә. Нурһлҗ улан нооста хөөнд нер өгнә. Тохмта тер хөн. Өӊгәрнь, улан, цаһан нооста гиһәд, өӊг-өӊгәрнь йилһәд, тохминь бичә тасртха гиһәд. Сүүлнь, нооснь болвчн герл һарад бәәхмн болҗана, сәәхрәд. Тиигәд нер авчахмн болҗана.

Темән әвр гидг бөктә, күүнлә әдл. Суусн күн үзгдҗәхш, бөкнь тиим тер темәнә. Тиигәд тер темән бас нер авчахмн болҗана. Адун болвчн сәәхн төләдән нер авчахмн болҗана. Алтн мет сәәхн. Увшин Талт дөрвн адута бәәҗ: күрӊ зеерд, алтн (мел алтн тохмта адун маш сәәхн), һәәхүлд одвчн, һәәхүлд һарһад үзүлдг. Мөрн адуна тохмнь алтнла әдл,хөньболвчн.Һаркүрхмнбиш,әвргидгәрэӊкрболдмн,алдмнбиш.Хөөндномумшулад, хәрү авч ирәд, тәвчкдм.

Яманд үзлт уга. Саадг яман билә. Манахна яман килһстә нооста, өӊгтә ямас уга билә. Ямана үснь кергтә билә.

(Келснь Банджаев Василий Хардаевич, 1951 җ., Хар Һазра район, Адг, эрктн. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э., Гедеева Д.Б.)

ЯС КЕМӘЛҺН

Түнгичн хойр күн келх йоста. Негнь сурад бәәхлә, тер ю хәләhәд, үнгиг юн гиҗ кемәлhсмб гиhәд сурна:

Көвүн гер авад, күн болхла, берән орулҗ авхларн, тегәд тер ирсн гиичнр, кен ахлҗ ирсн, тенд сурвр өгдг бәәҗ. Терүнд болхла кемәлhдг яс тәвдг бәәҗ. Тегәд тәвҗ өгхлә, көвүнә hазр, нег медәтә эмгн күн, ээҗ, баахн көвүн яс кемәлhиг меддг угаhинь [медхәр] ирсн гиичин ахлачд сурвр өгдг бәәҗ. Тегәд иигҗ келдг:

–Үнгинь яhҗ кемәлhсмб?

–Үнгинь Борзатын Бор уул гиҗ кемәлhҗ.

–Борзатын Бор уул гиҗ юуни төлә, яhад кемәлhсмб?

–О, ээҗ, ээҗ, эбә, эбә, би эндү келҗәҗв, бүрү келҗәҗв. Эн Бошхн-Тошхн бор уул гиҗ кемәлhҗ.

–Бошхн-Тошхн бор уул гиҗ юуни төлә кемәлhсмб?

–Өмн бийднь үвлзсн күмн өөкн-тосар hардг, ар бийд үвлзсн күмн әәрг-чигәhәр hардг төләднь Бошхн-тошхн бор уул гиҗ кемәлhсмн, – гиҗ келнә.

Тиигхлә сурҗасн күн сурх йоста:

–О, мууха әвртә байн уул бәәсмб! – бууляд, магтад, яhдг болҗана.

–Үнгинь яhҗ кемәлhсмб? – гихлә.

–Энүг агт мөрни аран гиҗ кемәлhсмн.

–Агт мөрни аран гиhәд юуни төлә кемәлhсмб?

–О, эбә, эбә, ээҗ, би эндүрҗәҗв. Энүг агт мөрни аран биш, Арнзлын хойр соя гиhәд

бәәҗ.

–Арнзлын хойр соя гиhәд юуни төлә кемәлhсмб?

–Хурдн билә гиhәд худрh уга күцдг, уул өндр билә гиhәд, омрувч уга давдг төләднь Арнзлын хойр соя гиҗ кемәлhсмн.

–Үнгинь яhҗ кемәлhсмб?

–Үнгинь хуцын нохан хойр чикнь гиhәд кемәлhсмн.

–Хуцын нохан хойр чикнь гиҗ юуни төлә кемәлhсмб?

–О, эбә, эбә, ээҗ, би эндүрҗәҗв. Бүрү кемәҗв. Хуцын нохан хойр чикнь биш, беркт көк тәәhни хойр чикнь гиҗ.

212

–Беркт көк тәәhни хойр чикн гиҗ юуни төлә кемәлhсмб?

–Бөөргин чоныг бөк билә гиҗ босхл уга дардг, бәрдг, адргин аратыг әлвн билә гиҗ алхулл уга шиврдг төләднь беркт көк тәәhни хойр чикн гиҗ кемәлhсмн.

–Үнгинь яhҗ кемәлhсмб?

–Хан hәрдин хойр далваг (җивр) гиҗ кемәлhсмн.

–Хан hәрдин хойр далваг (җивр) гиҗ юуни төлә кемәлhсмб?

–Хан hәрдин хойр далваг (җивр) биш, бүргд шовуна хойр җивр болҗана.

–О, эбә, эбә, ээҗ, би эндүрҗәҗв. Бүрү кемәц.

–Бүргд шовуна хойр җивр гиҗ яhад кемәлhсмб?

–Асхн чиг хагсал уга, ар мөңгн далад күргҗ меңндг, өрүн чиг хагсал уга, өл мөңгн далад күргҗ меңндг төләднь бүргд шовуна далваг (җивр) гиҗ кемәлhсмн.

–Үнгинь яhҗ кемәлhсмб?

–Энүгинь баатр залуhин маңна гиҗ кемәлhсмн.

–Баатр залуhин маңна гиҗ яhад кемәлhсмб?

–О, эбә, эбә, ээҗ, би эндүрҗәҗв. Баатр залуhин маңна биш бәәҗ, Төдгт хар баатрин маңна гиҗ кемәлhҗ.

–Төдгт хар баатрин маңна гиҗ юуни төлә кемәлhсмб?

–Харhаhар сум кеhәд, хавсар саадг кеhәд, хойр дәәсиг хамад, харвад оддг төләднь Төдгт хар баатрин маңна гиҗ кемәлhсмн.

–Үнгинь яhҗ кемәлhсмб?

–Үнгинь Урсхултын цаhан hорhу гиҗ кемәлhсмн. Урсхултын цаhан hорhу усн болҗахгов тернь. Волгла әдл.

–Урсхултын цаhан hорhу гиҗ юуни төлә кемәлhсмб?

–О, эбә, эбә, ээҗ, би эндүрҗәҗв. Бүрү кемәҗв. Борсхултын цаhан hорhу гиҗ кемәлhсмн.

–Борсхултын цаhан hорhу гиҗ яhад кемәлhсмб?

–Бум адун ууhад hарвчн, босхашл уга ууhад hардг, түмн адун уув чигн, түлктл уга hардг төләднь Борсхултын цаhан hорhу гиҗ кемәлhсмн.

(Литературн невчк хаҗhр келнә. Туруhан hазрт күргл уга, урлан уснд күргл уга. Эннь худл. Мана келҗәх үнн).

Энүгинь яhҗ кемәлhсмб?

–Дада хатни сәәр гиҗ кемәлhсмн.

–Дада хатни сәәр гиҗ кемәлhсмб?

–Деегшәр дер кеhәд, окчар ор кеhәд, кеер хонг кесг дерләд, кенлә болвчн үүрләд hардг төләднь Дада хатни сәәр гиҗ келдг

Йисн шинҗ бәәдмн. Юңгад йисн шинҗ бәәдмн гихлә, хөрн хойр нурhни хөөт бийд урhсн хөм өмнгч ясн өр ясна ниилдәч бәәдмн. Күүнд чигн, малд чигн. Тер өр яснас цуhар мел салҗадг, деегшән, доргшан. Хөрн хойр нурhни хөөт бийд урhсн хөөмгч ясн өмн бийднь бәәдг урhсн, йисн шинҗ бүрдсн, йир ик алдр кемә гиҗ кемәкә гиҗ. Иигәд кемәлhсн болҗана кезәңк әмтс.

Кемәлhн махна йөрәлд орна. Малд махн бәәдг, махнд ясн бәәдг, манд яhад үнгән бәрнә гихлә, йирн йисн шинҗ бүрдсн, йир ик алд кеемә гиhәд келнә. Хөрн хойр нурhни хөөт бийд урhсн хөөмгч ясн, өмн бийд бәәдг йирн йисн шинҗ, йир ик алд кеемә.

Энүг нанд эцкм келдг билә. Эцкм дала тууль, тууҗ меддг бәәҗ. Эцкин нерн – Монян Басң билә.

Әмтн цуhар мана эцкәр тууҗ келүләд, соңсхар ирдг бәәсмн.

Бичкн көвүс, күүкс дуудҗ авчкад, дәәнд үзсн юм келәд, иигәд келдг болҗана:

213

Шовhр махла толhадм, Шорта бу hартм. Советин орн өрчдм, Сурhульта ноха өɵрм.

(Келснь Басангов Сака Моняевич, Лаганя район, Лагань балhсн. Бичҗ авснь Лиджиев

М.А.)

КҮҮНӘ ЧИРӘ-БӘӘДЛ ШИНҖЛҺН

Мини әәдә Кермен Буратаевна Мучкаева күүнә чирә-бәәдл шинҗлһ басл йир сәәнәр меддг бәәсмн. «Күүнә сансн санан-седкл чирә-бәәдлднь барлгддмн» гиҗ келдг биләл.

Матьхр-бутьхр өлн цаһан шулм (му заңта күүкд күн). Ташчксн маңната, цоохр таңната (му заңта күн). Нәрхн шилвтә (шулмс баавһа).

Мис чирәтә (җаавадсн күүкд күн).

Шихиһәд, дүлә бәәдл һарһад сууна (ахлачин бәәдл). Гилс-гилс гисн кишвә нүдтә, киитн зүрктә (алач-махч күн). Хөн нүдтә хоңһр шар (җөөлн заңта күн).

Һаха нүдтә (өр җөөлн тату күн).

Чилгр чирәтә, өндр маңната күн (кишгтә чирәтә күн). Мааҗур һарта (мааҗурта күн).

Күдр-бадр маштг бөгцтә (чидлтә залу). Хагста-хавста бату (чидлтә залу). Җора йовдлта (му йорта йовдл).

Ээминь дальҗиһәд, залинь буурад ирҗ (зөвәр көгшрсн күн). Амнаснь көөсн һарад (керлдәч, цүүгәч күн).

Бичкн күн ик дуута.

Донта бүрүһин нүдтә (тату күн). Уйн эркәтә (урн күн).

Хулһн чиктә хурдн хар (хурдн күн). Җалваһад нүднь гүүһәд бәәнә (хулхач күн). Җулҗихә хоосн көөсн (күн биш). Ээмтә-далта, сарул чирәтә (сәәхн күн). Ээмтә-далта, альвата-шалвата (сәәхн залу күн). Тосар кеһәд үүдәсн хурһд (сән йорта һар). Нәрхн һо ут хурһд (номта-билгтә күүнә һар). Амнь коочхр (мегч, хорта үгтә күн).

Моһа нүдтә (алач-махч күн).

Ашкнь ут, ик чиктә (ут җирһлтә, ухата күн). Өргн өскәтә (буйнта күн).

Бөгчһр нурһта (му йорта күн).

Дотрнь суусн хулһн кевтә, һуульһ һуусн бәәдл һарһад (му йорта бәәдл). Уутьхн маңната (ахр җирһлтә, тату күн).

Хатуч күүнә альхн хотхр.

Кишвә худг нүдтә (хәәрлт уга күн). Бүлтхр нүдтә (ичр уга күн).

Тохмта эмәлтә мөрн мет (сәәхн күүкнә цогц-зүснь). Маңнадан меңтә күүкд, делкәдән кишгтә күүкд. Сүүлән бәрүлхш (мекч күн).

Нүднь көкрүләд хар уснд унһана (мекч күн). Мацу-цацу уга (нетактичный).

214

Деес делкә болхар ирсн (ик саната күн).

Толһаһарн наадад, ээмән холькад, миихләд йовна (бийән сәәхлә гисн күүкн күн). Терг дахсн ноха (зуһуддг күн).

Шулмсин төрлтә хумснь хату. Хала-вала гисн.

Агньхаладирхләрн,хала-валашальшад,дегәлдәд,ноолдад,эрм-зермболсн(согтукүн). Чирәнь хуурмтсн, нүднь зертәсн (шалтгта күн).

Наахлзад-мелмлзәд (тарһн күүкд күүнә йовдл).

Зүрк көндәдг му дуута (гем-шалтг босхдг му дуута күн). Җиңнсн киитн дуута (му дуута күн).

(Келснь Мучкаева Кермен Буратаевна, Ик Дөрвдә. Целинн район, Ик Чонс Бичҗ авснь Менкенова К.В. Цеденова Л.С архивәс).

215

ЙӨРӘЛМҮД

БИЧКН КҮҮКД ҺАРХЛА ТӘВДГ ЙӨРӘЛ

Нә, һарсн му көвүнтн Кииснь акч, көлнь шоратҗ, Хәнәдн-тома уга менд өсҗ, Ардан олн дүүнр дахулҗ,

Эк-эцктән, орн-нутгтан туста үрн болҗ, Өсҗ, эк-эцкиннь нер дуудулҗ, Көгшн буурл өвгн болтха!

(Келснь Горяева Александра Манджиевна, 1922 җ. Октябрьск район, Хошеут, Хошуда әәмг. Коваева Б.М. архивәс.)

****

Нә, тɵрсн нилх кɵвүн, Кɵлнь шоратҗ, Кииснь хатҗ,

Ээҗ-аавдан, элгн-садндан туста, Батта үрн болҗ, Насн туршт йовтха!

(Келснь Мангутова Эльдяш Очировна, Лаганя район, Лагань. Бичҗ авснь Убушиева Б.Э., Лиджиева Л.А.)

****

Нә, ода көлнь дөрәд күрәд, Һарнь һанзһд күрәд, Кииснь акад, Көл-һарнь һазрт күрәд,

Көлнь мөрнә дөрәд күрәд, Өсәд, өргәд, Менд амулӊ йовад,

Әмтнлә әдл күн болад, Олн әмтнә җирһлд багтад,

Теӊгр Заян ачур яһад заясн болна, Тер хаалһар йовад бәәхинь олн деедс бурхд евәтхә!

(Келснь Лиджиева Клара Эрендженовна, 1938 җ. Сарпан район, Шарнут Чонса әәмг, Джав Ламин төрл. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э., Коваева Б.М.).

****

Һарсн му көвүн Кɵлнь шоратҗ, һарнь һанзḣд күрч,

Аав-ээҗиннь нер һарһҗ, Батта үрн болҗ йов! Аав-ээҗиннь наснд күртхә! Кɵвүн болхла, кɵвүдиг Унач, мɵрәч кɵвүн болҗ ɵстхә!

216

Сурһальта йов гиҗ, кезәнә келдго.

Ода мел үгин хойрин хоорнд ик сурһульта кɵвүн, күүкн болтха гиҗ йɵрәл тәвнә.

(Келснь Адьяев Тюрбя Нимяевич. Бичҗ авснь Убушиева Б.Э., Лиджиева Л.А.)

****

Шин һарсн күүкд ут наста болҗ, Киисиг эдлҗ, кииснь хагсҗ, Көл деерән зогсҗ,

Оньдин дөрвн цагт байрта йовтха!

(Келснь Санджиева Боовуш Убушиевна, 1924 җ. Сарпан район, Ик Хурла әәмг, давшуд арвн. Бичҗ авснь Лиджиев М.А., Хабунова Е.Э.)

****

Нә, һарсн бичкнтн Ут наста бат кишгтә болҗ, Кɵлнь шорад күрч, Һарнь ɵндрт күрч, Кезә болв чигн иигҗ,

Ээҗ-аавдан батта үрн болҗ, Гем-шалтг уга Ɵсч-ɵрггҗ,

Цаадк түрүнк уӊгин нер-ус дуудулҗ, Кен аавиннь наснд күрч, Кезә болв чигн таднан байрлулҗ, Йовх гидг зарһ уга, Ɵсч-босч ик залу болтха!

(Келснь Манджиева Мария Доржиевна. Хар Һазра район, Нарн Худг. Бичҗ авснь Убушиева Б.Э., Лиджиева Л.А.)

****

Нә, ода hарсн үрнтн

Ут нас зүүҗ, бат кишгтә болҗ,

Эн зурhан зүүлин әмтнә хормад багтҗ, Гем-шалтг уга, менд-амулң йовхинь Деедс хәәрлтхә!

(Келснь Доҗан Батлдга Йорла, Баh Дөрвдә район. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э., Гедеева Д.Б., Лиджиев М.А., Убушиева Б.Э.)

****

Һарсн үрн-саднтн Ут наста, бат кишгтә болҗ, Көлнь шорад күрч, Һарнь hанзhд күрч, Өсҗ-өргҗҗ,

Өвк эцкиннь нерән дуудулҗ, Өнр-өсклң, Үртә-садта болцхатн!

(Келснь Санджиева Анастасия Хактаевна, Көтчнрә район, Алцӊхут. Бичҗ авснь Лиджиев М.А., Надбитов Ц.А.)

217

****

НИЛХ ҮСИНЬ АВХЛА КЕЛДГ ЙӨРӘЛ

Нә, мана ирсн зе Ут наста болтха, Бат кишгтә болтха,

Эндр өдр толһаһан хәәчлүлҗ, Сән үрн болҗ, Ардаснь эк-эцкдән Олн дүүнр дахулҗ,

Төрскндән үнтә үрн болҗ, Ахнр дотран омгта, Олн элгн-садн дотран ээлтә, Төрскндән харулч,

Төрскнч сән залу болҗ өсч. Көлнь дөрәд күрч, Һарнь һанзһд күрч йовтха!

(Келснь Бурнинова Булһн Матвеевна 1927 җ., Ростовская обл. Зимовниковский р-н, ст. Власовская. Бичҗ авснь Цеденова С.Н.)

ХҮРМИН ЙӨРӘЛ

Худнрин йөрәл

Ода ирсн худнр болв чигн, Ирүлсн мадн болв чигн, Өндин дөрвн цагт амрад, җирһәд, Бадта садн болад, Татв чигн тасршго, Батта садн болад,

Ода орҗ ирҗәх мана зе күүкн Одсн һазртан амрад, җирһәд, Авсн авальтаһан олн күүкстә болад, Хаша дүүрң малта, Өндр һазрт герән бәрәд,

Хәәрхн, маань беднәхн [Ом ма ни падме хум], Зу наслад, Өвгн эмгн болад суутха!

(Келснь Эрдниева Галина Берновна, 1955 җ., Баруна Баһ Цоохра Ууҗа әәмг. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э., Лиджиев М.А., Гедеева Д.Б.)

****

Нә, мана ирсн худнр Ода батта Элгн-садн болҗ,

Мана күн болҗах үрн-садн Амрад, җирһәд йовх болтха!

(Келснь Санджиева Боовуш Убушиевна, 1924 җ., Сарпан район, Ик Хурла әәмг, давшуд арвн. Бичҗ авснь Лиджиев М.А., Хабунова Е.Э.)

218

****

Худнрин авч ирсн махн Сән-сәәхн, җөөлкн, әмтәхн болҗ, Кезә чигн иигәд, Махта-шөлтәhән ирҗ,

Олн әмтн сән-сәәхн бәәтхә!

(Келснь Санджиева Анастасия Хактаевна, Көтчнрә район, Алцңхут. Бичҗ авснь Лиджиев М.А., Надбитов Ц.А.)

****

Эндр өдр ирсн худнр Кезән кергт идән-чигәһән эдлҗ, Иньг-амрг болҗ, Батта худнр болтхал ода!

(Келснь Дорджиева Екатерина Мучкаевна, Баh Дөрвдә район, Ик Бухс. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э., Лиджиев М.А., Гедеева Д.Б., Убушиева Б.Э.)

****

Ирсн худнр болвчн, Ирүлсн мана үрн-садн болвчн, хуһар, Кен негн болвчн, Амрч-җирһҗ, Сән-сәәхн, маңна тиньгр Менд амулң бәәҗ.

Таслвчн тасршго, Матилḣвчн матишго, Батта худнр болҗ. Оньдин дөрвн цагт Олн әмтнә хормад багтҗ,

Сән-сәәхн оньдин дөрвн цагт Улан чирәһәрн үзлцҗ, Уста нүдәрн хәләлцҗ суухинь

Деед олн бурхд евәҗ өршәх болтха!

(Келснь Санҗин Делә, Баh Дөрвдә район, Ик Бухс. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э., Лиджиев М.А., Гедеева Д.Б., Убушиева Б.Э.)

****

Ирсн худнр Мана худнртан ирсн худнр

Тасршго батта садн болҗ хоорндан Тас-таслшго садн болҗ, Хойр иньг болҗах көвүн, күүкн Эн терго бәәҗ цуһарн,

Yрн-садан һарһад, амрад җирһәд, Олн деед бурхд өршәх болтха!

(Келснь Согтуева Анна Мучеряевна, Хар Һазра район, Артезиан. Бичҗ авснь Хабунова Е.Э.)

219

Күүкн күн һәрд һархла, кɵвүн гер авхла келдг йɵрәл

Нә, хәәрхн ода! Ирсн худнр, гиичнр, Бәәсәрн байн болҗ,

Суусн сүүләрн ɵнр-ɵргн болцхаҗ, Оньдин дɵрвн цагт маӊна деерк нарн мандлҗ, Альд чигн йовсн хаалһтн цаһан болҗ, Һартн уралан йовҗ, Хавтхтн дүүрӊ болҗ,

Ут наста, бат кишгтә болцхаҗ, Батта садн болҗ, Татв чигн тасрш уга,

Мәтилһвчн чигн мәтиш уга садн болҗ, Ɵдрин нег үгәр күүндҗ, Нег кɵвүндән гер авцхаҗ, Сән-сәәхн бәәлдҗ,

Сансн санантн номин йосар күцҗ, Сәксн бурхд дɵӊ болҗ, Я-яах гих зовлӊ уга, Тавн мɵчн дарчлӊ уга, Кɵндрл-мɵндрл уга, Кɵкрин дәәсн уга, Чееҗдән зовлӊ уга,

Цецгәдән үлдн уга сууцхаҗ, Кɵк теӊгсин кɵвәд Кɵкрсн хальмгин ут теегтән Амр-тавар бәәлдҗ, Дән-даҗг уга сууцхаҗ, Ут җирһл дурдцхаҗ, Ухантн гүн болҗ,

Хавртн болхла каӊкнсн лотос цецгә, бамб цецгә [мет] мелмлзҗ, Энүг авад сууцхаҗ, Дольгалсн киитн теӊгсин усндан Кɵлән җииҗ сууцхаҗ, Кɵкрсн кɵк ноһанднь Кɵлсән хагсаһад сууцһаҗ, Сервгсн серүн салькнднь, Седклән аадрулҗ сууцхаҗ, Кɵк теӊгрин дораһар, Кɵрстә һазрин деегәр Кɵлән чаӊһаҗ йовцхаҗ, Кесн кɵдлмштн үзмҗтә болҗ, Келсн үгдән батта болҗ, Урдк ардан орн-нутгтан

Ээҗ-аавдан ончта, эрдмтә, сурһульта Үүрмүс болҗ йовцхаҗ, Ээҗин-аавиннь нер һарһҗ, Улан залата хальмгин нер һарһҗ, Хальмг Таӊһчин нер дуудулҗ, Байрта-бахта йовтн!

Олн бурхдуд дɵӊ болтха! Хәәрхн!

(Келснь Убушаева Сангаджи Тюрбеевна. Бичҗ авснь Убушиева Б.Э., Лиджиева Л.А.)

220