Бадмин Алексей. Алтн Шорад Даргддго. 1990

—Урднь альдас авч гиҗ медҗәнт? Нидн җил мана районд алтайск тохмта зун йирн хуцмуд, симментальск тохмта тәвн хойр бухмуд ирҗ. Хәләлтн!— гиһәд, эврәннь стол дотрас, метр ут цаас авч ирәд, Садовниковин өмн тәвчкәд: — Хөрн колхозас хойрхн колхоз арвн хуц эврәннь мөңгәр авцхаҗ, наадк малынь банкас өгсн ссудар авцхаҗ.

—Сән. Негдвәр болхла, цөөкн мал авсн колхоз дарунь государственн мөңгинь хәрү өгчкх. Тиим ик мал авсн колхоз кезә банкин өрнәс хөөһх билә. Хойрдвар болхла, банк тиим ик ссуд нег колхозд өгшго, юңгад гихлә кесг җилдән данцаҗ чадшго.

—Яков Николаевич, тертн хаҗһр! Һучн күүкн хурһ авсн колхоз һурвн җил болад, өрнәсн һарч одх. Һурвн җилә төләрн, һурвн җилә ноосарн өрән хәрү өгч чадх. Һанцхн нооснь һурвн холван үлү авгдхмн,— гиҗ Зоя Александровна цәәлһв.

Садовников наснь ирәд, невчк бүдүрхәс биш, нег сән ухан толһаднь

орсн хөөн терүгән күцәлго бәәдго, шамдһа болн зүткә күн билә. Тегәд Зоя Александровнан өгсн эн селвгиг олзлҗ, деерк һардачнрт эркн кергтәһинь медүлҗ, районд шишлң тохмта мал өскдг хойр колхоз батлх зөв авсмн.

Чкаловин нертә колхозд тохмта үкр малын ферм бүрдәх болҗ шиидсмн. «Победа» колхозд торһн ноос өгдг алтайск тохмта хөөнә ферм кех болҗ шиидсмн. Тиим шиидвр авдг учрнь, эн колхозин хөөч Бамбин Сакл сүл тавн җилин туршарт района колхозмуд дунд цуһараһаснь ик төл авад, һару угаһар асрдг билә. Тер учрар Зоя Александровна тохмта хөөнә ферм эн колхозд һарһхар зүтксмн.

Тер җилдән Зоя Александровна Сакл хойр оңдан района тохмта хөд өскдг колхозас элитн һучн күүкн хурһд машин деер ачад авч ирсмн.

Һурвн җилин туршарт һучн хөөнә тонь өсәд, хойр зу һарв. Энҗл шин һарсн тохмта хөрн хурһ хулдад колхоз банкас авсн өрнәсн һарх болҗ шиидв. Тегәд Зоя Александровна оңдан эдл-ахуд хулдгдх хурһдт тохмин герчин цаас бичҗ өгхәр эндр өрүн ирлә.

МТС-ин ах зоотехник көдлдг болвчн, Зоя Александровна эврәннь эклсн тохмта малын туск көдлмшән хайх биш, эн колхозин хөөнәс иштәһәр номин көдлмш кеҗәнә.

Зоя Александровна йовһн сууһад, өвдг деерән эвтәкн бор блокнотд бичәд бәәнә:

— Тавн зун далдгч номер?

211

—Һурвн җил дараһар икрлҗәнә,— болҗ Сакл цәәлһв.

—Сән. Нооснь?

—Хойрдгч җилдән һурвн зун грамм үлү өглә, һурвдгч җилдән тавн зун тәвн грамм үлү өгв.

—Сән. Хурһднь?

—Урдк хурһднь танд бичәтә. Ниднә һарсн нег хурһнь эр, негнь күүкн. Күүкн хурһнаннь номернь...

—Хәләлтн! Тер гүүҗ аашсн Груня эсий? Мини му нүднд сәәнәр үзгдхш,— гиҗ Саклд күцц келүлл уга, терүнд нөкд болтха гиһәд илгәсн Бемб хурһарн заав.

Ус авхар йовсн хойр суулһан һолын амнд үлдәчкәд, Кравцова Груня гүүһәд аашна.

—Тадн соңсвт? Мана агрономиг одак Костя-москвич бахнар цокад алчкҗ гинә,— гиҗ, күцц ирәд уга йовҗ, бачмдҗ зәңглв.

—Альд? Яһад алҗ?— болҗ цуһар нег дууһар сурцхав.

—Кеер, бригадт. Өцклдүр асхн хамдан әрк ууҗаһад, чамаг алхв гиҗ келсн бәәҗ. Эндр өрүн бригад деер цокад алчкҗ.— Груня дегд адһсндан, әмсхәд бәәнә.

—Хәәрхн, юунас көлтә кү алҗахмб?—болад, Бемб өвгн һаран намчлҗ зальврв.

—Көгшн зүгдг, юунас көлтә әмтн нег-негән алдгиг меддговч?— гиһәд, Груня,— күүкнәс көлтә,— гиҗ эврән хәрү өгв.— Өцклдүр асхн нәәрт сөөнь дуусн Козлова Таняла агроном биилвш. Терүн деерәс авн Костя ноолдхар седхлә, Адуч Костяг чирәд, гертнь күргчкәд, Таняг дахулад авч одла,— гиһәд, эврән үзсн күн мет тааҗаһад келв.— Костя Таня хойр, көвүд ирснәс нааран, иньгләтә. Тиигхлә, харш болад керг уга!—болҗ Адучиг гемшәв.

—Сакл Бамбаевич, цаарандкинь дәкәд бичхмн,— гиҗ келчкәд, Зоя Александровна бичҗәсн блокнот, ручкан хайчкад, колхозин конторур гүүһәд һарв.

Тиигән ирхлә, Грунян келснәс давуһар күн юм медхш, зуг тодрхаһар илдкгдснь бригад деерәснь Олуйскур авад йовҗ одсн болҗ һарв.

—Үксн кү авад йовхмн биш, әмд болад авч одсн. Икәр цусан геесн

болхла, цуснчн кергтә... Олуйскд күрх кергтә. Тиигән көлгн йовҗахш. йовһар йовхла, һурвн-дөрвн частан йовх кергтә,— гиҗ тоолад, генткн санан орад, герин эрст бәәсн телефоһар җиңнүлв.

212

—Глотовск МТС өгтн... Директорин кабинет.

—Ваня! Шулун болдгар нааран ир! Альдаран? Өрүнә намаг альдаран одсинь медхшийч? Э-э! Юн болх билә, Адикиг алчкҗ. Кенинь эврән ирәд медхч! Шофер уга? Эврән йовулҗ чадшговч? Өрәл час болад эс ирхийч? Күләҗәнәв. Шулун, шулун!—гиҗ Зоя Александровна келн, телефона трубкан хәрү өлгчкәд, гүүнәр саналдв.

Кедү җил эн хойр хамдан бәәсн бийнь Зоя залуһасн командировкд одх болвчн көлг бачмар иекдго билә. Тер дотр, директорин йовдг машиг йосн бишәр олзлхдан дурго билә. Эндр өрүн колхоз орхларн, йовдцн машинд ирлә. Болв Адучин тускар соңсчкад, арһ уга, залудан зәңглҗ, машиһинь сурснь тер.

Светлов кемр Адучин тускар оңдан күүнәс сонсвчн ирх билә. Болв Зоян тиим бачм әәмшгтә дуунас, эн улм адһв.

Өрүнә көдлмштән ирәд, эндр иигән-тиигән йовшго болад, шофернь амртха гиһәд хәрүлчклә. Зояг җиңнүлм цацу үкс гиҗ һарад, шоферин герт ирв. Шофер гертән уга бәәҗ. Гертк улсарнь хэәлһәд олҗ автл, өрәл час болҗ одв. Светлов түлкүринь авн, машинд сууһад, Макаров селә хәләһәд һарв. Спидометрин стрелк далн найн хойрин хоорнд, чичрәд йовна. Эн нүкн-бөөргәр керчгдсн хаалһар иим хурдар кезәдчн йовдго билә. Мөрнәннь дел атхчкад, урлданд орҗ йовх күн мет машинәннь бәрүлиг теврәд авчкад, барун көләрн газинь улм немәд йовна.

Светловиг Макаров селәнә уульнцар орад ирхлә, хаалһин амнд Зоя тосад зогсҗасн бәәҗ. Машин күцц зогсад уга йовтл, тер һәрәдҗ суув.

—Һоодан Олуйск орхмн!— гиҗ закв.

—Яһад иим удан болвч?— гиҗ Зоя Александровна машин һо хаалһдан орчксна хөөн сурв.

—Шофер гертән уга бәәҗ. Бүкл өрәл частан күләвв. Адик яһҗ, юн болв?— гиҗ Светлов соньмсв.

—Олуйскд күрәд медхч!

Тер үгин хөөн эн хойр хоорндан Олуйскд күртлән үг күүндсн уга. Зуг энҗл шин МТС-т ирсн тавн күн багтдг ГАЗ-69 эвтә Светловин һарт тоосан ардан үлдәһәд, тогльҗ-һәрәдәд, эрвлзәд йовна.

Олуйскин больничн городок дәәнә өмн, хойр километр һазрт балһсна ар бийд тосхгдсмн. Дән чилснә хөөн селән һазрт хот-хоолар тату-тартг болад, колхозмудын өсҗ-өргҗлһ дуту болсн учрар кесгнь балһс эргцхәв. Арһтань гермүд бәрҗ авцхав. Тегәд урднь балһсна ар захд бәәсн базрин

213

площадяс больниц күртл: эзнә гермүд бәргдәд, Победа, Советская, Чехова болн нань чигн шин уульнцс һарад, балһсн больниц хойр негдҗ одв.

Больницин әмтн кевтдг хойр давхр цаһан чолун гериг зөв эргҗ ирәд, әмтн ордг парадн үүднднь машиһән шахлдн зогсачкад, хоюрн гүүлдәд, больницүр орҗ ирцхәв.

—Манд Бораев кергтә,— гиҗ өмнәснь һарч ирсн цаһан хувцта күүкд күүнд Зоя келв.

—Ода ирсн әмт орулдг цаг биш. Тер үүднд бичәтә бәәх цаас үзсн

угайт!

—Буйн болх, орулхнтн?— гиҗ Зоя эрв.

—Дежурн эмчәс сурсв, зөв өгхләнь, тәвнәв,— гиһәд, барун һар тал бәәсн хораһур орв.

—Ямаран улс цаг биш цагт ирәд йовдмб. Кен ирҗ?—гиҗ цааһаснь сурсинь үүднә заагар Зоя соңсн, эврән тер хораһурнь орв.

—Гергнь кевтә!

—Буйн болх, орултн, бидн холас ирләвидн?— болҗ, Зоя эмчәс эрҗ

сурв.

—Та Бораевин кенвт? Гергньвт?—гиҗ цаадкнь сурснд, бишв —

гихлә, орулхн уга гиҗ санад:

— Тиим,— болҗ негхн үгәр хәрү өгв.

Зоя дегд икәр әәчксн бәәдлтәһинь медчкәд: «Би чигн залуһан юмнла харһхла, иик бәәсн биший»— гиҗ эмч санад: — Маша, халат авад ир!— гиҗ санитарк күүкд күүнд заквр өгв.

—Бичә санаһан зовтн, дала әәх юмн уга, һурвн-дөрвн сарас залутаһан фокстрот биилҗ чадҗанат! Бидн көлинь ширләд, гипсиг тәвчквидн,— гиҗ, эмч Зояг төвкнүлхәр санань зовҗ келв.

Күүнддг күн уга болад һанцхарн үүдҗәсмб, аль йирин күүндврт дурта күн болхв, Зояд санитарк гергн халат авч иртл, эмч келв:

—Бүтүһәр хуһрсн көлин ясиг хәрү суулһад ширлнә гидг әвр өвдкүртә юмн. Тегәд хирург: «Наркоз угаһар дааҗ чадхийт?»— гиһәд сурснд, тана залутн наркоз угаһар кетн гиҗ зөв өгв. Бүкл хойр част операц кесн бийнь эмкәһән зуучкад, негчн ду һарсн уга, зуг көлсн чирәһәснь һооҗад бәәв. Залутн әврл бат күн бәәҗ, — гиҗ дәкн нег давтад келхләнь, Зоя авч ирсн халатынь көдрн, келсн үгднь хәрү өглго адһв. Адучур тәвтхә гиһәд,

214

залутнйи гиһәд сурхлань, тиим гиһәд хәрү өгчксндән, ардан Иваниг соңсчкх гиһәд, Зоя ичв. Дәкн, һацата кевтә, эмч мел хойр үгин хоорнд залутн гиһәд бәәснднь Зоян уурнь күрв.

Адучд дала әәх юмн уга, һанцхн көлнь хуһрҗ гиҗ келснд невчк төвкнәд, эмчин зааҗ өгсн арвн негдгч палатд орв.

Үүднә өөрк орн деер цаһан простыняр өргн күртлән хучад, гедргән кевтсн Адучиг Зоя орҗ ирн таньв. Көлиннь үзүрәр арһул йовад, өөрнь бәәсн стулд ирҗ суув.

Нүдән аньҗ кевтсн Адуч, хаҗуднь күн ирсиг соңсад, нүдән секн Зояг үзәд, байрлад көндрхәр седхләрн, көлән өвдкәһәд, чирәһән арнилһв.

—Бичә көндр! Ямаран бәәнәч?—гиҗ Зоя сурв.

—Сән. Зоя, ирсндчнь ханҗанав,— болҗ, арһул простынь дорас һаран татҗ авад, Зоян өвдг деер бәәсн һаринь эврәннь альхндан атхв. Зоя ташр деернь наадк һаран тәвб. Эн хойр иигәд, үг күүндлго зөвәр тагчг суув.

Адучин хаҗуд кевтсн һурвн залуһин зурһан нүдн эдниг тәвлго хәләцхәв. Терзин форточкар орсн ик батхн палат дотраһур эргҗ нисәд, хәрү терздән одҗ сууһад җиигв.

—Адик, ю иднәч?— гиҗ Зоя сурв.

—Нанд юмн керго. Ирсндчн икәр ханҗанав!—гиҗ келәд, Адуч Зоян һаринь илв.

***

Дөрвн орн әрә багтдг, хойр терзтә уутьхн палатд, өдртнь күн кевтҗ болдго халун, цунцг болна. Адуч түрүн авгтан көлин зовлң деер, герин цунцг халунд түүрчәд, унтҗ эс чадад бәәв.

Дәкәд, оньдинд олн дунд көдләд дасчксн күүнд, больницд кевтнә гисн әвр күчр. Адуч хойр шанань хавчгдад, нүднь оңһаһад эцҗ одв. Эн махмуд-цогц зовсн орхнь, ардк көдлмштән саначрхад бәәнә. Одахн Шестаков энүнд золһҗ ирхдән:

—Ю һарһснчн терв? Зарм тәрх һазрт эрднь-иш тәрәд, района зура күцәлһсн уга гиһәд, Темников алн гиҗәнә,— гиҗ келлә.

—Эрднь-иш яһҗ урһҗана?— болҗ, өмнәснь Адуч сурв.

—Му биш. Зуг өвсинь түүх кергтә. Хәрәд, терүнә ард орнав,— гиҗ ахлач үгән өглә.

«Терүнәс нааран дола хончкв. Өвс түүх әмт һарһв гилч, угай? Дигтә эн цагла хуһрҗахнь...» — гиһәд, көлнь эврән гемтә кевтә, бийдән уурлад

215

кевтнә.

«Ода нег одад эврәннь нүдәр эрднь-иш яһҗ урһҗахинь хәләсн болхнь»— гиһәд, больницәс һарһҗ тәвшго гиҗ цөкрәд, орнаннь көлд түшүлһәтә бәәсн тайган шүүрч авн, ширләд гипс тәвчксн көлән өмнән өргәд, хойр тайган түшәд, нег көләрн доһлҗ ишкн, һаза һарв.

Герин ард урһсн уласн моддын сүүдрт, гемтә улсин ардаснь ирсн элгн-саддуднь сууцхана. Гемтә улсчн бәәнә. Адуч скамейкд суув. Хаҗуднь суусн медәтә залу хавтхасн газет һарһад, нег үзүрәснь шуулҗ авад, тәмк орав.

—Энтн шин газет болвза?— гиҗ Адуч сурв.

—Уга. Хуучн района газет.

Адучд тер газет хәләх дурнь күрв. Больницд орснас нааран района газет умшад уга. Гемтә улст гертәснь газет авч ирхш. Больниц газетмүд бичүлдго бәәдлтә.

Адуч өдр болһн шин газетмүд умшхларн, терүнәс даву амрлһн уга гиҗ сандг билә. Өдрин дуусн олн-әмтнлә көдлхлә, керлдх, цүүглдх, эвлх болн байрлх йовдлмуд үзгднә. Зуг газет авад суухларн, бахан хаңһатлан, экнәс авн сүл күртлнь хәләдг билә.

Центральн газетмүдт болхла, юуна тускар болвчн йовна. Орн-нутгин, краймудын, областьсин болн һазадын ордудын тускар кедү соньн материалмуд бичгднә. Района газет болхла, тер газетмүдәс эврәннь аһуһарн, бичгдсн материалмударн баһ. Тер бийнь, энүнд барлгдсн материалмуд седкл-зүркнд өөрхн болна. Юңгад гихлә энүнд таньгддг эдл-ахусин тускар бичгднә, тав-арв хонад селәнә эдл-ахусин кампаньс районд яһҗ кегдҗ йовхин туск сводк орна. Терүнәс эврәннь колхозан альк орм эзлҗ йовхинь меднәч. Аш сүүлднь тер газетд орсн улсин нерд таньгдна. Таньдг күүнә тускар бичкн фельетон һархла, бас соньн болна. Газетд көдлдг улс күчрл соньн улс. Зәрм корреспондентнрнь батхнын чигә төрәр занын дүңгәһәр дөгәҗ бичнә. Газет гидг җигтә юмн! Сәәнинь сән кевтнь, мууһинь — шархинь мааҗад, өөринь һарһчкдг!

—Үр, одак газетитн хәләҗ болхий?— гиҗ Адуч сурв.

—Болх. Умштн, зуг нег үзүрнь шуулгдҗ одв,— болад, хавтхасн үмггдсн газет һарһҗ өгв.

—Учр уга. Үлдсинь умшвчн болх. Больницд орснас нааран района

газет хәләһәд угав,— гиһәд, газетиг тинилһәд хәләчкәд. санв: «Хәлә, түрүн халхднь үкрмүдәс тавн сард үс саасна туск сводк йовдгҗ. Мана

216

колхоз арвдгч орм эзлҗ. Гем уга. Тавн сард үкр болһнас тавн зун литр үсн саагдҗ. Баһ. Кемрҗән силосар асрсн болхла, хойр холван үсн немгдх билә».

Цааранднь, нүр үгин «Малыг сән болн чинртә хотар теткх кергтә» гисн района ах зоотехник Садовниковин статья йовна. Колхозмуд җил болһн малдан шимтә хот эс белддг төләд, малас авдг эдл-ууш өсҗәхш гиҗ бичәтә йовна.

«Малын шимтә хот белдлһнд оньган өгх кергтә. Эн төриг күцәхд эмнг һазр олзллһн ик эв-арһ өгчәнә» гисн статья бичгдҗ. Сән. Хойрдгч халхднь ю барлҗ гиһәд, Адуч газетын дарук халхинь хәләв. «Эмнг һазр олзллһнд харш болхар седсн күн засгин догшнлань харһх зөвтә» гидг статьяд Адучин нүднь тусв.

«Мана колхозин нерн... Мини нерн...» — гиҗ дотран санчкад, экнәс авн оньган өгч умшв.

—«Победа» колхозин агроном Бораев ахлач уга цаг олзлад, государственн зураһар зарм тәрх далн гектар һазрт эрднь-иш тәрүлҗ. Района һардачнр тер дарунь агрономин хаҗһринь зааһад, государственн зура күцәтхә гиҗ өгсн заквриг бас күцәсмн уга. Нег күүнә зүткә, хаҗһр йовдлас көлтә, дөрвн миңһн хойр зун пуд буудя государственн амбарт оршго болв. Мана орн-нутг ик һару һарһад, эмнг олзлхларн, государственн амбарт орх буудя икдүлхәр бәәхинь кен чигн меднә. Зуг һанцхн Бораев буудяг өскхин ормд, мана һазрт эс урһдг эрднь-иш тәрҗ, көк ноһа авхар седҗ. «Көк ноһан һархас биш, буудя һаршго, һарвчн болшго»— гиҗ Бораев бийнь экнәс авн нуулго келнә. Эмнг һазр эзлҗ, эңкр Төрскндән дөң болхар бәәх мана күн, иим йовдл кезәдчн һарһшго. Зуг харш болҗ, олн-әмтнә көлд дегә өгхәр седсн күүнә үүлдвр гиҗ, Бораевин һарһсн йовдлыг тоолх кергтә. Тегәд эн күүнә хаалһнь, мана хаалһла негний? Уга! Диилврәс диилврүр зогслго йовҗ йовх олна эшелонас эн күүг эртәр буулһхла, сән болхмн. Тер төриг мана прокуратур эрт хаһлх гиҗ ицх кергтә»— гиҗ статья чилҗәнә.

Газетыг һурв дәкҗ Адуч умшв. Бәәдлән хаҗудк суусн күүндән медүлшгон кергт, газетән адһм угаһар эвкәд, эзнднь өгв.

—Бәртн, газетән. Ханҗанав!

Адуч хойр тайган түшҗ авад, больницин палатур орв. Деерк халатан тәәләд хайчкад, орн деерән гедргән унв.

«Олна эшелонас эрт буулһх кергтә»— гиҗ бичҗ. Йосндан тоолхла, би

217

олн-әмтнә хортн болҗ һарчанав. Хортнд тоолх ю һарһсмб? Силос кехәр эрднь-иш Сиврт тәрдгин эв-арһ хәәх кергтә гиҗ, КПСС-ин ЦК-н сентябрьск Пленумин шиидврт бәәнә. Эн җил государственн зурад эс орсн болвчн, бидн экләд тәрҗ хәләх зөвтәлм.

Мана парть эмнг һазр олзлх шиидвр авхларн, һанцхн товарн буудя өскхәр шиидсн болхий? Малас һардг эдл-ууш һазрин эдл-уушин көрңгәс иштәһәр элвгдх зөвтәһинь кен эс меддг болх?

Далн гектар һазрас хошад зууһад центнер көк ноһа авсн бийнь, миңһн дөрвн зун тонн силос һарх. Оңдан өвсн урһдг һазрас тиим силос авхин төлә миңһн гектар һазр хадх кергтә. Дәкәд, һарсн силоснь, эрднь-ишин силосла әдл шимтә, нигт болн малд таалта болшго».

Адуч иим тоолврта орн деерән кевтнә.

—Үдин хотан ууҗ, саван сулдхтн,— гиҗ санитарк хойрдҗ ирәд келв.

—Автн, керго...

—Хот уга бәәдви. Уутн!— гиҗ санитарк ээрв.

Адуч сүүҗән соляд, хәрү эргҗ кевтв.

—Бораев, танур нег күн ирсн һаза күләҗәнә,— болҗ, санитарк дәкәд хәрү ирҗ зәңглв.

«Ода кен ирсн болхв? Федор хойр дәкҗ ирлә, ахлач, бригадир Миша, Бемб өвгн... Цуһар ирсн бийнь, тер газетд һарсн статьян тускар келлго бәәхинь үзҗәнт. Хәрнь одахн Зоя ирхдән, газет умшҗанч гиҗ сурла. Намаг зовх гиһәд, тедн келлго бәәҗ».— Адуч хувцан өмсв.

Агрономиг һаза һархла, уласна сүүдрт Белоконь, Гайфутдинов, Севостьянов, Лиҗин Һәрә, Таня, Виктор эдн сууна. Тедниг үзәд, Адучин зөвүрнь тәәлрәд, чееҗнь байрар дүүрв. «Мана хаалһ негдшго»— гиҗ бичәтә бәәсн биший. Кемрҗән эдн бас тиигҗ санҗасн болхла, эндр нанур бүкл бригадарн ирх бәәсний? Уга? Бидн эднтә нег эшелонд йовхвидн. Эдн кезәдчн намаг авч шившго!» — гиҗ дотран байрлн, сүүвдән йовсн хойр тайган хол-холд тәвҗ, өрәсн көләрн һәрәдв.

Түрүн болҗ, өмнәснь Таня тосҗ мендлв.

—Таня, теврәд үмсхнчн,— болҗ Андрей ардаснь наадлв.

—Үмсҗ чадшго гиҗ медҗәнчи?—Таня хойр көлиннь үзүрәр өндәҗ, Адучин халхас шоб гиһәд авб. Арднь йовсн көвүд нирглдҗ инәлдәд, агрономин һарас чаңһар атхҗ мендлцхәв. Эднә атхлһн Адучин зүрк җөөлдүлҗ, чееҗинь талвалһҗ, седклинь хаңһав.

—Не, шавтн яһҗана? Көлтн икәр өвднү?

218

—Түрүн авгтан өвддг билә, ода уурв. Зуг уудьврта болад бәәнә.

—Гипсинь кезә авхар келнә?

—Кесгтән авшго.

—Тегәд эдгхләнь, модн угаһар йовҗ болхий?—гиҗ Таня хоорндаснь

сурв.

—Тайг угаһар биш, эндәс һарчкад, чамла фокстрот биилх санатав.

—Сән. Тегәд мартлго түрүн бииһән нанла биилхмт. Та, йир гиигнәр биилнәт, хаҗудтн биилсн күүнд амр болна,— Таня тиигҗ келн,— «Чамла хамдан җирһлин хаалһар йовхд бас амр болхмн»— гиҗ дотран санв.

—Би тиигхд, таниг шавтхд, хаһлх һазр кемҗәләд ирҗ йовлав. «Адуч!» — гиҗ деерәс хәәкрсн ду сонсчкад, гүүһәд ирхләм, әмтн бүсләд авчксн та көндрлго кевтҗт. Түрүн авгтан үкҗ одҗ гиҗ медәд, икәр әәчкүв. Дәкәд Витя таниг өргхлә, седклм төвкнв,— болҗ, Таня цәәлһв.

—Костя эс хәәкрсн болхла, би үкҗ чигн одх биләв. Модна үзүр әрә харһсн бийнь көлим күүләд хайчкҗ. Кемрҗән тиим ик модн нурһар, эс гиҗ толһаһар харһсн болхла, доран көндршго бәәҗв. Мини үкх цаг ирәд уга бәәҗ. Костяд ханҗанав!—гиҗ Адуч келв.

—Та Костяд ханҗанав гинәт. Костя зөрц деерәстн мод алдсн уга гиҗ медҗәнт?— болҗ Ахмед сурв. Наадкснь келх хәрү күләцхәв.

—Уга. Зөрц хайсн уга. Чиигтә модыг шүрүһәр шүүрәд авхлань, күнд үзүрнь дииләд, һараснь бультрад унҗ одв,— гиҗ, Адуч эврән үзсн күн мет лавлҗ келв.— Тер бахн йир күнд билә. Би нег һарарн өргәд, деегшән өгч йовад, хойрдгч һарарн дөң өгнәв гихләрн, картузан унһачкув...

—Манаһар болхла, тертн зөрц мод алдв. Юңгад гихлә тер нәәрт таниг

алх-булхар келлә. Тиигхд согтуһар келсн болхла, маңһдуртнь тер үгән эрүләр давтла,— болҗ Белоконь маһдлв.

— Кемрҗән үнн седкләрн намаг алхар седсн болхла, терүнд оңдан һазрчн олдх билә. Сансн седклән танд келхнчн уга билә. Костя кү алх көвүн биш. Бичкн цагасн авн ик зовлң үзәд, му ухата улсин һарт орад, бийнь модьрудҗ одсн бәәдлтә. Тиигәд, болх болшго юмнд терүг харлад, бийинь эс итксн бәәдл һарһад бәәцхәхәр, чик хаалһд орхднь нөкд болх кергтә.

Тадн аль бишәс киитн Сиврин таняд-үзәд уга һазрт, олн зүсн зовлңтүрүһәснь әәлго, эмнг һазр эврәннь һарарн олзлҗ, эңгин олн-әмтндән тусан күргхәр ирснтн әрүн сән седкл.

219

Болв тер Костяла әдл нег цагт хаалһасн хаҗиһәд, хаҗһр йовдл һарһсн күүнд чик җирһлиннь хаалһ олҗ авхднь нөкд болхла, терүнәс ик күцмҗ уга.

Баһ насндан түүрмд орхларн, олн зүсн әмтнлә йовсн болх. «Нохан аранд орсн шаһа бүтн һардго» гидг хальмг үлгүр бәәнә. Тиигхлә, седклинь медҗ, чееҗ дотркинь бийәрнь келүлҗ авхин төлә зүркнүрнь чик түлкүр олҗ авх кергтә.

—Түлкүрнь Таняд бәәнә,— болҗ, Белоконь келхлә, Адучас бишңкснь цуһар инәлдцхәв. Танян чирәнь улав.

—Андрей, чик үг келҗәнәч. Түлкүринь олх күн — һанцхн Таня,— гиҗ Адуч келәд, баһчудын чирә эргүлҗ хәләв.

—Альдас меднәт? Адуч Очирович басл келҗ чадна!— гиһәд, чирәнь уласн Таня үгиг нааднд хүврүлхәр седв.

—Чик, чик. Чамас нүдән хөөһүлхш. Маниг болхла, чонын кичг кевтә чикәр хәләхш,— гиҗ Сергей келв.

—Таниг яһҗ чикәр хәләхм тер. Адуч Очирович больницд орснас нааран кентн терүнлә күүндләт? Бригадирин бийнь, машиһән йовул, машиһән зогса гихәс талдан юн үг келҗәнә. Таниг чик хәләх биш, чон кевтә моднур гүүһәд эс йовдгнь сән гихнт,— болҗ, Таня Костяг харсв.

—Эс таасгдхла — әрлтхә. Кү алхар седсн күүнлә кен ду һардмб?— гиҗ тагчг бәәсн Һәрә орлцв.

—Арһулдтн, баһчуд,— гиҗ Адуч хөрв.

Медҗәнт, таниг больниц орсн хөөн әмтн цуһар терүг зөрц мод унһасн гиҗ харлад, дурго болҗ одцхав. Терүгинь медсн Костя көдлмшәсн ирәд, хотан уучкад, буудк дотр кевтхәс биш, күүнлә үг күүндхш. Дегд икәр зовлң эдлҗәнә,— болҗ, Таня агрономд халунар келв.

—Зөрц мод унһаҗ гидгән мартцхатн. Зеткрин үүл, мини оньг уган уршг... Костя гем уга. Хәрнь, өңгәр терүг бичә харлад бәәтн,— гиҗ Адуч баһчудыг хөрв.

—Хәрнь тер, цуһар соңсцхатн,— болҗ, Таня диилсн күүнә бәәдлтәһәр цуһараһинь эргүлҗ хәләв.

—Эрднь-иш яһҗ урһҗана?— гиҗ күүндвр сольхин кергт, Адуч теднәс сурв.

—Эрднь-иш йир сәәнәр һарчана, бригадир Миша свеклд көдлҗәсн

хойр звеноһар өвсинь түүлһҗәнә,— гиҗ Виктор келв.

— Өцклдүр Светлов Федор Васильевич хойр машиһәр ирҗ хәләсинь

220