Москваһур

Ут белтә, көк күүмтә вагод ардан келкәд чирсн, өндр нәәмн улан төгәтә ик хар паровоз утаһан бадрлулад, әкрмдҗ әңкләд, уул уругшан көлврсн хаврин усн мет җилвлзәд, цуурдҗ хәәкрәд, өрвкәд йовна.

Көк цемгн бүрәстә булвлзгсн җөөлн вагон дотр йовсн улс—негл хурин нигт хар үүл цумлад һарч ирсн нарни толяншң маңна тиньгр ярлзалдад йовцхана. Зәрмснь сәәхн айста дуд дууллдна, зәрмснь шин шүлгүд урмдҗ умшлдна.

Батан санан-күцл паровозас зөвәр өмн хасн бууһин сумн мет, поездд сүүлән шүүрүлл уга, аһар цумлад уралан нисәд йовна. Батан толһа, зүркн, судцд, нәәмн чимгд байрин халун цусар делвәд: арсан, хавсан, чимгдән шу татад һарн алдад, чинәд төвкнүн суулһхш. Бата босад, терзин өмн цаасн, харнда хойран бәрсн, торлзад-торлзад үзгдсн: шин сәәхн балһсд, совхоз, колхозмуд, толһасан әрә даасн, нәәхлдсн тәрә-темс, дүүрң ацата сольвлдсн машид, олн зүсн малмуд, цугтнь йорал уга хар нүдндән багтаҗ үзәд, чееҗдән тодлҗ авхар седәд, чирмәһәд суухш. Гүүҗ йовх поезд удадсн болад, зәрмдән терзәр һәрәдҗ бууһад, ардаснь түлкх дурнь күрнә.

Бата бәәҗәһәд-бәәҗәһәд, байртан цахад, иигәд өргәд дуулна:

—Хальмгиннь өргн теегәсн

Харада болад нисләв,

Хәәртә хотл Москвадан

Халун мендән күргнәв.

Эрлзич, машин, эрлзич,

Эрт Москвад күргич,

Эңкр хәәртә балһсан

Эврән нүдәрн үзнәв...

Делкәд нернь туурсн орс алдр бичәчнр: Алексей Максимович Горький, Михаил Шолохов, Михаил Кольцов, Демьян Бедный, комсомольск шүлгч Александр Безыменский, баһ келн улсас нерднь туурҗ йовх: казахстана шүлгч Җамбул, Дагестана дууч — Сулейман Стальский, Бурят улсин бичәч — Хода Намсараев, Киргизск шүлгч—Аалы Токомбас в болн һазадын ордудын нертә бичәчнр ирх. Тедниг эврән нүдәрн үзхв, соңсхв... Урднь болхла эднә нердиг дегтрәс меддг биләвидн, нүдәрн үзх мана күсл билә.

Иим сәәхн цагла һарһҗ асрсн экм сәәни орнд төртхә! Эцкм удан әмд бәәҗ, отхн көвүнәннь җирһл күццднь үзтхә, иим сәәхн йос манд тогтасн Ленин үрн-үрнд, нарт-делкәд ээвртә нарн болҗ мөңкртхә! —гиһәд Бата терзәр толһаһан һарһад, күзүһән суңһад күгдләд йовна.

«Хүүвин Төрскнә хотл балһсн — Москваһур өөрдәд ирҗ йовнавидн!» — гисн күүкд күүнә дун радиоһар соңсгдв. Вагон дотр телүлҗ йовсн улс хувцан сольҗ үмслдәд, нег-негнәсн түрүлҗ һархар, хош-хораһан авад, үүднүр цувлдҗ зогслдв.

Поезд арһулдад, даңшан уга дөләнәр җиирәд зогсв...

Күрхнь күцл болҗ йовсн улс Москваг нүдәрн, зүркәрн, седкләрн теврәд, шууглдҗ бууцхав.

Москва, Москва! Негл хөн сард цецглсн хальмгин өргн тег болад, оошк, шар, улан, ноһан, цеңкр, олн зүсн өңгтә герләр нартад, цәкләд, уняртад солңһтрна...

То-томҗ уга, аль бис машид шора-шорһлҗн мет өрвклдәд, өрү-сөрү сольвлдад, җиңгр-җиңгр гилднә... Олн давхр күд чолун гермүдин, бәәшңгүдин орас оһтрһуһин нааһар халһрсн хар үүлнлә хутхлдна. Хәләхнь махла толһаһас унад бәәнә...

Цуг Союзин бичәчнрин негдгч чуулһн ин элчнр тосҗ «ФИАТ», «БИО», «ФОРД» олн зүсн нертә машид җивҗ ирәд, суулһҗ авад, гиичин герүр темцлдәд һарад йовлдад бәәцхәнә. Бата үүрмүдтәһән күүминь гедргән цокчксн зурһан күн суудг ормта «ФИАТ» деер суухар йовтл, Батан таньл, бичәч Баатр, цеңкр цемгн дардһр ората картуста, шарңх өңгтә дәәнә хувцта захиннь хойр үзүртнь хошад тоосхин (кирпичин) бәәдлтә улан ширтә — гилвкдг төмрмүд хадсн, эм деегүрн улан сур теңнәтә, өргн ул бүс татч бүслсн, Батан ардас гүүҗ одад, хойр нүдинь альхарн халхлв.

Бата Баатрин хойр баһлцгаснь авад нүднәсн зааглчкад, ардан эргәд, кенинь таньчкад, нег-негән күзүдлдәд теврлдв...

Баатр Батан хойр ээмәснь авад, чирәһинь хәләҗәһәд:

— Менд, мана хөөч! Ямаран йовнач? Чамаг иигәд, очн мет, өсрәд һарад ирхичнь медләв. Мөрәдсән күцнә гидг эн! Шин барлгдсн дегтрмүдичнь цугтнь умшув, йөрәҗәнәв! — гиһәд Батан һар дәкн татч авад чаңһар атхв.

— Тадниг «Дом Восток» гидг кезәнәһә нарн һарх үзгин сәәдүд таварлҗасн гиичин герд күргхмн, йовцхай! — гиһәд Баатр хальмг элчнртә машин деер һарад суув...

Ногина талвң гидг нертә һазрт нарн һарх үзгин улс эдлдг зеегмүд зурад кеерүлсн, сәәхн чолун герт авч ирв.

— Чи, Бата, эндр намаг дахад, манад одад, асхн күртл амр, чуулһн нөкәдүр эклхмн.—гиҗ Баатр келв, —Нанд мана Хальмг таңһчин шин зәңгс, урн-үгин нәрн бичгин сонь келҗ ас. Би кесгәс нааран таңһчдан одад угав, санад үкҗәнәв. Нанд эврән эдлдг машин бәәнә. Чамаг дахулад Москва үзүлнәв, асхндан хәрү күргҗ ирнәв. Би Врубилә гидг уульнцд 12-гч герт патьрлҗ бәәнәв. Нанд шин бичҗәх келврмүд бәәнә, умший. «Җаңһр» орс келнд орчулхар әмтнлә күүндчкәд, өдр-сө уга суунав,— гиҗ Баатр чиләв.

— Мана күн Москвад ирәд ик ахлач болҗ кевтәмбч! Энчнь ямаран ямв? Ямаран темдгв?—гиҗ Бата Баатрин зах деер хадата дөрвн дөрвлҗн төмрмүд хурһарн илв.

— Я, кергтә юмн биш, эгл улсинәр келхд, нег әәмгин толһач. Бән-бәәҗ медхч, чамд медәд чигн керг уга,—гиҗ инәв.

— Иим, дәәнә хувцта, чамла әдл сәәхн залусд күүкд әвр дурлдгҗ гинә, чамаг Москван күүкд дахад йовдг болхугов,—гиҗ Бата хөкрлв.

— Я, келхмн биш... Таг-яг болад мегдәһәд—«Теегин иньг хальмгв!» — гиһәд оркхла, тарг экнь тарад, тавн ухань геедрәд одна. Зуг манд, иим һазрт көдлҗәх улсд, күн болһнла холвлдх йосн уга,—гиһәд бийән ясад, ик нүр-герин өмн одад бийән хәләҗәһәд: — Чини саак хойр җил холвлдад йовдг хо цаһан Цастачнь яһла.

Негдлт, угай? Цаста Байса хойрин негнь чини болх гиҗ сандг биләв. Тер Цаста гидгчнь, харта мөрн кевтә хаҗуһасн усхад бәәдг күүкн болҗ медгдлә, келич терүнәннь тускар, харҗахар соңсий,—гиҗ Баатр Батан өөр диван деер ирҗ суув.