иньгдән

Цааранднь: әрүн буйслтин зальврлт, Цуглрси олид эвдгдсн күрә, Ээмдәи уутта тснеи хаалһ, Эц-зах уга көдә, Үкәрин тагчк кинти харпһу...

Би ода үкжәнәв, ипьг,— Бичә ууль бпчә әрвл! Седклим дуриг мсл цугтпь Төрскн иутгтм күргж кел,—

Терүнә төлә цугтнь хадһллан...

Турглсн нүлмсәрн зовлнд туслшгоч,

Тус угаһар десрнь уульжапач...

Үүнә үсииь цеццсәр кесрүл. Үкснднь һупдл бичкә төр!..

Хаврин кацкнсн цецгәшц Холд, селәнәс уужмд, күүки

Нам чамд чигн мартгдсн,

Нәтг болҗ эн цсцгллә.

Цецд мет, пикт аһуд Цегән үнрәр дүүрч каңкнад,

Арһул уутьрҗ, тагчкар саначрхҗ. Алтн делкәг эн һәәхлә...

Зуг эн олзрхг дслкәд Заясн экнь чи чигн —

Залушг зүркнәннь үүиә телүрклһиг Зугар медхәр седсн угач.

Уняртсн боодгин өөр суучкад

Үүнә сансн күсл седклиг, Үүнә бултңһуһар уульсн нүлмсиг

Учртан күн авсн уга...

Хаврин цецг мет эн Хамг тоотид һәәхҗ саначрхад, һалв үмгҗ үүг буйсатл

һанцар эн урһҗ цецгллә...

204

мстклдәи, иоолдана эн орчлнд Мадила тср җирһм бнлү?.. Үүнә үсинь иеигсәр кеерүл, Үкснднь һуидл бичә төр!..

*

Элкндәи тсеж үүдәсн Эпкр ээҗ миип Чамла эдлнь панд, Чавас, альдас олдхв!

Көвүнчпь ода нам Ксндичпь нткдгән уурв,— Зовлц үзн гиҗ Зүркнь муурч көшв...

Эврән бәәсн болхла

Эцкрлҗ өкәрлх биләч! Энүнә седклд бәәспг Эцгдиь медх биләч. Хамг тоот деегүрдлһнәс, Хар саната хорлтас, Харцх шовун мст Харсҗ хардг бнләч.

Эплү һарһсн цагт

Эиүг евәх бнләч.

Өрчдәп шахж таалад Өкәрлж эвлх биләч. Наспп дүрин чинрпг Нанд нәәлһх биләч.

Тулг болж — хаалһдм Тусап күргх биләч.

* $ *

Би әэлдәч бннт. Эжго көдә темцҗ 5н — хов. хорлтас зулж хурдлхшив.

Әәмссн өшәтнр ксдү адрдг болвчн Әрүн кергим, өргәһпм тсдн эвдҗ чадхш.

Ик күчтә улсас сана зовлһ хәәжәхшв. Иньгүдин орлцлһиг би үнтәд тоолҗахшв. Хаһцлт, көөгүләс, үклин зовлң, шинҗүрәс Харңһу түүрмәс әәдгән уурлав.

205

Альд болвчн цуһаран төлә дууһаи дүулнав...

Аль болвчн әлә — елдңгиг илдкж һәәлнәв.

Чидләр деерлклһиг зөрҗ, өрчән өгч зогснав.

Чиирг кевәр цуһараднь би үн келпәв...

Әмтн цуһар үнн ах —дү болад, Әрүн йөрәлинь даң соңслая. Иньгуд юмби?

Өшәтнриг яахв? Тсдпиг зөрүлҗ залм Өшрҗ цухлдсидиь харадг харал нанд уга.

Туүрмд намд сулдхвр улм сонрар үзгднә. Төмр шинжүрин әәлә дууна айс пегдпә; Көөврт бәәхләрп би олнд уптә болнав, Көндә тагчк теегт — үкләс эикр болна.

Әәмссн өшәтнрид яяхв? Хоосн җилвин Әм уга мухлас—кенәв гиснүрп зүтктхә, Алтн делка—өргәм. дурн,—мини сәкүл, Орчлң алти делкә — ксвтәп мини Төрскн.

КЕМБЧИ?

Намаг кеним бичкә сур. Нойи йирдән би бишв.

Торһ өмскдг болвчн Төрүц сәәхн болшгов.

Би паарс киилгтәв, Бөсәр кесн бишмүдтәв.

Шүрүһәр нексн цемгәр Шеркш хувцм уйгдсмн.

Бура көтрж бүслсн, Салврха хуучн хувцтав...

Би кемби тегәд,— Соңслчнь, оньһад намаг.

Уулд би төрләв; Үүрчнь түрүн болж Орчлң үзсн хаша Одачнь бүтн бәәһә.

Я1б

Деерәс толһадлһн—бслг, Девсхлә—тернь өкәрллһи,

Күид нудрмин шүрүг. Кссг үзәд оркув.

Эцк—хол моднд Аң-шову харвхла, Гермүд төгәлҗ йовад Гергнь теҗәл хәәлә.

Аңһуч күүнә үклнь Оньдин өргн дорнь. Зуг һазрт оршагддгнь Заяни хәтәр болдг.

Зүр харһад эцгм Зөрктәһәр көөлдҗ йовад

Уулас, гүн тамд

Үклән олсн болдг.

Буйнднь—һазрап хулдҗ Белвсн гергнь бәрв. Бәәсн тоотан цүгтнь Бас һарһж хоосрв.

Арһ уга, би Ода юуһан келхв? Кен экдәи зөрҗ

<ех кергинь заахв!

1рчлнд бәәси тоотан да гессән медүв.

уляд яахв? Заңгарн Эссн мет болув.

Хөөннь, иевчк бәәжәһәд

Хөөт экм тегдд

Таалан олҗ һарад

Талдан күүнд одв.

Көндә, хоосн герт Көвүг һанцар үлдәв: Гесңә теҗәлән эврән һарарн олхч,—болв.

208

Ямаран көдлмш чадхв?

Яһад саначрхдг болвчн

Хотин төлә би Хурһд хәрүлх болув.

Эргҗ гермүд төгәлләв, Өвс делгҗ унтлав, Болв: «да-да-да» гиж Би серглңгәр дууллав.

Ичмәнә буудя олж

Өлг авхин төлә Үкрчин зарц көдлләв,

Эврәи ялч йовлав.

Зултрһнь һарсн ма-члата.

Заньч көдрчкәд йовлав. Зуг өдмгм дурндан! Зовлц уга бпләв.

Цоклһн» уурллһн угаг Цугтнь дааж тесләв. «Да-да-дай» гиж »ел Даңгип дуулдг биләв.

Арвп зурһа күрәд

Әмтнә захас татүв.

Ахр цагин хэалпд Аюдап наадж ||овбув'

Хажин үзүр матьхр.

Хурц килһ нртә,

Хуухдулж ҮҮГЭР өвс Хадач эвтэһәр хадна-

Ямаран күчтә һарв, Яһж бп хаднав!.. Эврә һазран зуг Эс авч чаднав.

Тегәд мини һазр ? Бәәдгнь яһсн бо

э»к. 5191

Терчнь, хәәмнь кезәнә Буйнд бәргдҗ гинә.

Би тегәд тиигәд Байнд заргддг боллав.

Үзәд угаһан үзләв. Үзгдсн тоотан келәв!

Эн насндан йио Эс меддгм юмб?

Ээлжһнәс хурдар би Ээмдж аца зөөләв.

Алтар хатхсн метәр Айта гидг кееһәр Кесг цемг нексән Келҗ бахтҗ чадхмб.

Зүүһәр, күүкн мет Зүүцүлҗ шаглдг биләв. Зугл: «да-да-дай» гиҗ Зүркән аадрулҗ дууллав.

Тигәд зүркн иим Татвр уга болдмб!

мулмч—гиҗ келхлә мел итклго бәәдмб?

Хүвтә күсл йөрәҗ Халун нарнур ниснә. Сөөһин уйһн сәәхнд Сар дахҗ жиснә.

Телвлҗ, сулдхврур зүтклт Хамаһас зүркнд үүддв? Түүнд цус буслһҗ

халу өдрүлҗәснь юмб?

Сәәхн күүкн—хүвд Седкл эн алдв мини зүркиг тер

мөңк авлҗ авв.

<210

Учрсн дурнд соктад Ухан-толһаһан алдув.

Цааранднь юн болхинь Цур эс медүв.

Түүнлә генткн харһхларн Таалх седкләр уйрлав. Тиигҗәһәд, генткн киитркәд Төрүц җнгшҗ цухрлав.

Хаҗуһин улсас бишркәд

Хәләсн талан төгәлләв. Нам, көдлмшт бәәвчн Насн—цокцан харалав.

Бәәсн хотнларн өшрҗ, Бийиннь нәәжпрәсн зуллав...

Чини авла, зүркн Чадҗ яһҗ ноолдхув!

Тату хүвтә нанур Тер юңгад хәләсмб, Нарн мет чилгрәр Нанур яһад ирсмб?

Эн яһад напла Эвлүн җөөлн бәәсмб? Нагана гериг күүкн

Нанд юңгад белглсмб?..

Келврән холас эклҗәхдм Кесн гем мини,— Кесг дакж би Күчр зовлң үзләв.

Үвл—манд үкәр: Өтрл—нурлтас сагл. Намр гисн—көдлмш, Намчрсн хавр—таралң.

Нарн байрар мандлна,' Нәрхн бурас хамтхаслна, Саак ямад ода Солом хулхалҗ хурдлхш. , _ ;

2Н

Ташуһин цасн хаальна, Турглж һолмуд бутьхатна, Олар шовуд ирлднә.

Өдр улм уттна.

Цагнь эрвәкән нрнә...

Цуснд зүркн асна. Айта залу! Чи Альд йовнач, ксллчнь?

Чадмг залү болхла Чи түүгән медүл, Өгцин арһ бәәхлә Эк—эцгдиь үзүл.

Өргндән дөңгҗи көдләд Өгц белдгдсн бәәнә: Орх тоотапь цуһар Ода үүнд күцц.

Улан альхнасн давсар мал асрн йовҗ Учрх хадм экд мөр би белдләв.

Аш сүүлдпь, кергтәһинь Алькднь болвчн белдүв. Зуг, күүкнә эцк Зүрким өсвкүләд бәәнә.

Угатя күүнә нүүрт

Уурта, деерлкг эн; Өөрк улсларн модьрун,

Өрк—бүлдән—Сырдон1.

Эцкнь—кучр догшн, Үг күүнд келүлхш.

Сырдоя—хар санаһарн туурсн, нартовск эпосия геро®.

212

Энрҗ күүкн чаңклтна, Энүнә экнь зовна.

Эвд күүкн орв.

Экнь—мапла хамдан. Эцкнь—зуг догшрхсн, Аю мет бийдән.

Бурхн мини зальврлһиг Соңсл уга бәәв.

Би тсгәд әәмсәд, Сөөһәс үлүһәр харңһутрвв.

Кергән хайж, күүкнүр Кен зәңг орулхв? һанц болдгм. чавас һаслңта җирһлв эн!

Худ бәрлдүлх күүг Хамаһас би олхви? Одсн күндтә гпнчнриг

Ууртаһас тосхаснь әәнәв.

Эврән йприн одшгов,— Эрцс үг келәд Эцкләнь зөрлцҗ, зүткәд Эвдәд кергнг үрәхв.

Эн хоорнд, оңгдан—күн Эңкртм эәнг орулҗ, Экнь зуг түүнлә Эвцл уга бәәж.

Күүкн бас түүг

Кергтән авлго бәәҗ. Үсән үмтәҗ таслад, Уульҗ нүлмсән асхҗ.

«Эцкр ипьгм яһлач? Эн му нернд намаг

Энрүлҗ бнчә үкүл!»—гиҗ Энлҗ намаг дуудҗ.

213

Хүвм ямарап бәәсиг

Хәрньода медвчи?.. Мини нерн кемб?

Мел өнч—эн.

НҮЛМСӘН АСХҖ ӨГДГ СЕЛВГӘРН НАНД АМР ЭС ӨГДГ

НӘӘҖНРТ БОЛН НААДКСТНЬ ЦУҺАРАДНЬ

I.

Мини теслтм чилв, пньгүд, Маңһдуркин тускар бичә келтн! Хармнлтин үг, саиалдлһн керго. Хәрнь, түүгәртн юуһан кехв?

Болх! Таднла әдл би Бурхни харңһу евәлд шүтшгов,—

Эврә бийдән ядхдан җилвтәв, Энүтә орчлң эргхдән дуртав, Эврән сулдан бәәх санатав.

II.

Зоогд тадн җирһлән хүврәвт. Зөвт көдлмшәс тадн җигшнәт. Ичрән тадп перлклһнәс сольнат. Икрхг күчән зарһд тоолнат.

Кезәд чигн ярһч биләт. Күүнә зөв, сулдхвр, бурхиг

Көләрн девсж тадн тавхчнат,— Иим эершг седклтәһән тадн Эврән бийстн хүвтә болтн!

III.

Әмтн иигҗ түрҗ энлж, Оньдин теслтин дууһан дуулж,

214

Өдмгән улмас олҗах һазрт Эзңтдг зөвиг тадн токтавт.

Сагсхр садтан ке фонтанта, Сармтсн бәәшң керглнәт. Тосхтн!

Эврә кучн буурсн цагт Алд һазр үкәриннь төлә Альд болвчн би олхв...

IV.

Тана хүвтн нанд керго,—

Түүндтн олна хүв уга...

Гилвксн өргәдтн нанд цунцг,

Герлнь түунәнтн нүдим харңһутрулна...

Эднитн мөңк мухлаллһн тосхла,

Өнчнә энллһн эдндтн асна, Эднд чаһриг нүлмснлә хольна...

Әмтн иигҗ түржәх һазрт Әмд бийстн хүвтә болтн!

V.

Долвксн алтн бәәх һазрт

Дурна айта күсл намшрна,— Үүл татлһни турглсн цусн Үүг тигәдчинь уһаҗ илдкнә,

Тигәдчнь, тадна туулһсн үлс Төмр шинҗүрин җиңнллһн дотр

Түүнә тускар ду һарһсмн. Уга, тадн бәәсәрн бәәтн! Эврә җирһлдән би ханҗанав.

VI.

Өр өвч, селвг өгдгән, Өңгәр саначрхдган тадн хайтн!..

«маңһдуркиг бичә сан»—гисн мини үг эс медгдҗәхлә,—

Тадн бурхн, евәлдән шүттн; Төвкнүн цуг иньглҗ бәәлһнә Төрт церглхдм бичә харшлтн...

215