Көк цемгн костюмнь Көркн цокцднь ирлцв, Кизәр болсн бишмүднь Күүкнә ээмәс хаһцв.

Хазар, эмәлдән зоксп, Хар делнь саглрсн. Толһа—күзү-нь һаңхсн Тохата кеериг унулв.

Үкс, Нарма өөрдн Үнтә уүрән күзудв, Дал ташаһинь иләд, Дөрәднь күрн, мордв.

Зөв аминь эргүләд

Зергләд залуста зогсв. Баатр буденовск цергд. Баахн Нарма өсв.

ТАВДГЧ БӨЛГ

Цаг уралан адһв Цаһачуд улм һалзурв,

һазр болһар тарв, һарнь болмар бузрдв.

Хотн— хоша хамгт

Хорлтан күргж шатав,

Хольврсн кишгән хәәж

Халдсн һалд сахньв. •

Улан цергин көвүд «Ура» өргәд дәврв,

Тугнь өмннь делсҗ Туужнь арднь алгрв.

Хортн догшн гиж

Хооран цухрхан медхш,

Хамутннков, Кануков командирта, Халун хальмг эөргтә

109*

«Айснь сәәхн дууһан Алтн үгдән орүлна» Аһу элвг көдәдән

Амһулң җирһлән дурдна.

Ээм — нурһан цацулад Энгин ахнрнь цервнә, Эрвң күүкн дунднь Эрдмии һавшу дамшна.

Киитн селмин хурцд

Күүкнә зүркнь батрна, һолшг күүкн бәәдлпь

һалин зальд кеернә.

Асхрсн сумна әмсхлд Амрхан Нарма мартж, Адһмар хотинь белдж Ахнран тевчхдр зүткҗ...

Зөвтән маһдлсн күүкн

Зөрмг дееччг дасв,

Нурһта —турта Нарма Нутгин харсач болв.

Усть-медведицин хаҗуд

Учрта йоэдл болв, Кесг мөртә цаһачуд

Көөрсн өмнәснь зөрлцв.

Таш-баш бәрлдәд Теднә-эврә хольлдв. Чашкин үзүр гилвклдәд

Чавчлдн йовж ноолдв.

Тедн дотрас негнь

Төвләд Стаценкд өөрдҗ...

Хорта болд чашкнь-

Холас һартнь гилвкҗ...

манахс «командир» гисн Максимин дун соңгсгдв,

по

Командир Стаценко дарунь Кесг новдл сергәв,

Эңгин ахрнь сонгсв Эгл Нармад байсв.

ЗУРҺАДГЧ БӨЛГ

Дәәнә тоосн холдж Дәртәһән мартгдв,

Халһрсн девәннь белд Хамг җирһл делгрв.

Колхоэ, совхозин уушнь

Күдр — чидләр тогтагдв, Байр—җнрһлин өслтиг Баахн үрднь һардв.

Нарма санамр отгдан Нәәһинь олсн көдлштән. Әрүн—зүркәрн халхлсн Әмтнә җирһлд орлцв.

Генткн Нарман герүр

һар бичг ирв, «москва» гисн үзгүр Менрч Нарма ширдв.

Зүркнь Нарман бульглв, Зүгәр бийнь байсв. Сопьн зәңгд алмацв,

Сольгдсн цагмүд тодлгдв...

Хотн — хошан әмтс Хурад Нармаг белдв,

Хальмг цәәһән бүслһв Хаалһинь уктҗ йөрәв.

Сумн хурдн машинд Сууһад Нарма һарв, Москва гиҗ холас Мел ухандан давтв.

$12

Дәәнә һалд ингж Дәәвлсн уга билүв,

Акад юмб гиж Алңгар бийәсн сурв.

Сервлзсн машинә хурднд Седкл түрүлж гүүв, Халун зүркн—москвад

Хальмг Нарма ирв.

москван мөңк байрт

мел гиичнр үүртә.

Байн — кишг җирһлдән

Ба.хт-н өөмсн өңгтә.

Өргн әндр Кремлин

Өрк — үүднь секәтә,

Ценгнсн үгин айсд

Цергә тууж күүндвртә

Хол һазрас адһсн

Хальмг күүкн орв, . Дәәнә үүрмүднь баирлсн

Даралдад һаринь атхв.

Негдгч мөртә цергпн Неринь һарһж зарлв,

Асхрсн алтн үгәр пглв Арвн тавдгч өөнинь -гемдглв.

Цервсн авйаста залус Цергә йосар бослдв, Өдгә жнрһлинь байР’ Өңгрсн цаган сергәлдв.

Генткн «Нарма» - гиж.

Келсн дун сонсг^' лэ Альхна шууган Аһарт цеңгнЖ ДҮУР

Теегәс ирсн Нарма

Тедн дотрас босв,

113

За«. 5191

КЕЛВРМҮД БОЛҢ ОЧЕРКС

НЛРМИН МОРХЛҖ

ОЛНА КҮЧН

(Келвр)

<Күн деңгәр, Шовуп даяваһар»

(Хаяьма үлгур)

СӨӨННЬ ӨРӘЛЛӘ

Өргн тег талваһад, умтҗ кевтнә. Теңгрин олн оддуд

чнрмлдҗ һазр дерлткк саната. Болв, теднә чидл күрл уга бәәсн учрар, шип һарсн сар, орчлңгин оддудиг холт-

хад, сүринь дарад, эврән һазрин көрс герләрн үсәрүлж, налав. Серҗгнсн салькн улм күчләд, бахнд өлгәтә ша-

миг цааран—нааран нәәхлүлҗ уләв.

Шамин герл дор сүүкнж кииһән авад. цатхлг хөн хаша дотр кевлһән кевҗ кевтнә. Хар цегрәчәр кесн хаша— бас зөвәр өндр, хойр, хойр метр шаху. Басин хойр үзүрнь ик сарад (кошарт) углгдҗ. Саран үүднь сул, зәрм хөөднь сарад, зәрмнь бас дотр кевтнә. Хашан үүдн болсн

баратаһас хойр ноха уята бәәнә.

Өмн бәәсн герәс нег күн һарад, хөн тал ирҗ йовна. Нохас сүүлән шарвадҗ, гиинцхәв. Бахнд бәәсн шамиг нрсн күн тәәләд авб. Нәәхлҗәсн шам эн күүнә чирә илткв: сөрсәсн шар сахлта, нимгин хо цоһан чирә үзгдв.

Хашан үүд тәәләд орхар седхләнь, барун биид уята бәәсн нк хар ноха залу тал һәрәдв.

— Барг, кевт! Бнчә альвлад бә!~ иигҗ келсн эалуһин дун сөөһин аһар хаһл-в.

Бас дот-р орад, шамарн герлткәд, залу хөд дундаһур йовв. Сарад юрад, хәрү һарч ирәд, хашан үүднд кевтсн бахн деер сууһад, залу уха туңһав.

«Гем—шалтг уга, увләс сәәнәр һарх бәәдл һарвдн.

Өмнк эркн төр—малнн чидл хәрүлл уга бәәҗ, пк ноос авлһн. Зурһан килограмм хөн болһиас авна гидг паадпа юмн биш. Олн әмтнә чирәд ёгси үг. Күң мини келиәс. татсн уга, эәрәи амн үгән өгләв. Одал чкрмәх ксрг».

Залу шалвринь баруи хавтхас түцгрцг һарһҗ аиад, эвтәкнәр эвкәд тәвсн газетас цаас шуулҗ авад, тәмк ораһад, һал орулҗ авад, ута һарһҗ татв. Түцгрцкәи хәрү хавтхлчкад, бийдән медмҗән угаһар цааранднь ухалв: «Өгсн үгәп күпәхв. Ннднә ход үнд дорхинь эццн, наснь баһ билә, тер бийнь таваһад килограмм иоос авлав. Энҗл — зурһан. Зурһан чигн болг, гсм уга, күцх».

Хоөч босад, хойр—һурв киплж татад. нольмад, тәмкиннь үлдлнг ирг тал шивчкәд. һазрт бәәсн шаман авад һарв. Гиинҗ байрлад һәродсн Баргиг хәрү түлкчкәд, хашан амиг деесәр бооҗ оркад, хәрү гертои ирв.

һатц өрә харңһу, әмтн унтҗ ке-втпә. Наатк өрәднь нег орн бәәнә, шуһуд стол, хәәсп — шапһ. Бешин амнд кевтсн арһсиг хойр—һурв хуһлад, һалд тәвҗ оркад, ша-

ман унтрачкал, залу хувцтаһаи орп деер ирҗ гедргәи кевтв. Кесгтән үүнә нүднь секәтә бәәв. Болв, бийднь медмҗән угаһар нүднь аньгдад, өмн бийәрн кесг җир-

Тер заагүрнь... Яһла халг, хөөч бос! Хөөч нөөртән диилгдв... Нольмад хайсн тәмкин үлдл басин цегрәчд

оч тусад, уңһдад, салькна үләлһнә күчәр. заль авад нрв. Өөр кевтсн хөд алцг болад, бослдад, цааран һарв.

һал генткн падрад, дегшән цацгдад, хашан ам ээлҗ шатв. Хөд цуглрҗ, шар нүдәрн һалур хәләлдв. Удсн уга, һалин заль күч авч деегшән хүрлзҗ» түүмр болж шатв.

Хөөчд генткн һал цәклсн болад одв «Үвләр яһад һал

иәклҗәхмб?» — гиҗ санад кевтв. һал цәклһн баһрх бнш, иктәд ирв. Тер заагур уульсн нохан дун соңгсгдв. «Акад юмн, ноха яһад уульв эн? Хара юмн биш». Нудән секв. Терзәр һал падрв.... «А, а!» — хөөч һарч гүүв.

Гүүҗ ирн, долвксн шар түүм-р үзж, әәмсж, яах—ке- ехән чигнь медл уга, менрҗ эогсв. Дакн үкс хурдлад, һалд авгдж одсн хашап үүд секв. Болв» һалд эзлгдсн үудәр мал һарч бәәхш. Хөөч нег хөөг шиирәснь тач һарһв. Үуг дахад нааткснь һарх гиж санжана. болв, һал тал хөд парчахш. Эдн цуг шоож зогсад, ормасн көндрҗ өгчәхш. Тср заагур һал улм күч авад, бас көөһәд, ма-

116

лиг бүсләд авад ирв. Хөөч цааран гүүһәд, саран өңцгт бәәсн үүд тәәләд, шоосн хөдиг әрә гиҗ цүврүлҗ һарһв.

Энд—тсндәс әмтн гүүһәд ирҗ йовна. Турүп болж, ик хол биш бәәсн, Савелий Петрович олн дотран — Саок, Доржип Очр хойр хошт күрв. Эн хойр һаза мал мапжааҗ. Тегәд чпгнь түүмр түрүн болҗ эдн үзҗ. Болсн бийнь һурвн дууна һазрт йовһар гуүһәд иртл, һал гүдж

одв.

Савк, Очр, эзи хөөч һурвн һал деегүр һәрәдҗ орад, хөөдиг неҗәдәр нурһн деерән үүрч Һарһв. һалин заль

дәрвкәд, орхд күчр хату болад ирв. Болв, Савк утанд

булхад орв. Түүмрт эс бәәҗ чадад, харһсн хөөч татад авв. Төгәлңгдән адрсн һал хувнд дегц орв. Хурдлад

һарлһнлань, Очр хәәкрв:

— Савк, хай, һазрт көлвр!

Эзн хөөч Савк деер киисәд, цокцарн дарҗ Савкин хувцнд орсп һал уптрав.

— Делә, болҗ—болҗ, бийим дарҗ алнач,—гиҗ Савк дорас келв.

Делә — эзн хөөч, доран хәләҗ оркад, босҗ зогсад, үмсн болсн книлгән һазрт хаяд, хәрү һалур орхар седв. Савк үкс өндәп, Деләп көләснь тач зогсав.

—Делә, болҗ, цуг һалд аелгдҗ!

—Савк, юн гинәч?

—Арһ тасрв, Делә. Бичә ор.

Савк босад, хөөчин һарас чаңһур атхад авв. Делә Савк тал хәләж оркад, дакад падрсн түүмр гердәд, ген-

ткн ухан орсн мет хәәкрв:

—А, дәрк!—үкс доран сун тусн, бичкн күүкд мет

асхрульҗ уульвв.

Савк бас сууһад, көлсн асхрсн өрчдән хөөчнн чичрсн ээм шахад, теврч сууһад, келв:

—Хуурв. Болв.

117