ШҮЛГҮД БОЛН поэмс

ҖИМБИН БЕМБӘ. КАЛЯН САНҖ, ИНҖИН ЛИЖ, КӨГЛТИН ДАВА, КӨКТӘН ЭЛДӘ,

ЭРНҖӘНӘ КОНСТАНТИН.

ХҮВТӘ ХААЛҺ

(поэм)

Зүркндән төрсн үгән Зөөр гиж хадһллавдн, Частр алтн дууһан Чик седкләрн өргҗәнәвдн.

Өр манурҗ цәәв, Өөрдҗ нарнь мандлв.

Итклтә җирһлин дун

Иньг седклиг өргҗүлв.

Әрүн цаһан седкләрн

Әрәсәд бидн ирлүс Әмн андһаран авлцҗ,

Ах-дүүнр боллус...

♦ » *

Җигтә сәәхн седклнь

Җивртүлҗ ухаһинь авлҗ. Күнлдән нәәлсн Хо — Өрлгнь

Күлгүдән белдхиг закҗ.

Сарин сәәһинь секәд,

Өлзәтә өдринь ончлж. Оршсн һазртан мөргәд,— Орсин орнур зөрҗ.

13

Өөрдин цаһан дарцгиг Өмнән делскәд һарцхана.

Хо —Өрлг, Изиней, Далайнь лөөтин җирһлүр көтлиә.

Темәи ацад цувлдад Тенд-эңд җирнлднә. Тедниг дахулсн малмуд Тег бүтәһәд бәәиә.

Өдр-сө ирвәс Өмәрән нүүдл зуткнә.

Көлгд уралан ишквәс Күцлүр өөрдәд йовна.

Атн темәд ацһлзад Алд-алдар алхлдна, Бидү-хашң тиимсиннь Бурнтгинь таслад хайлдна.

Кемҗән уга хаалһар Кесг цагтан нүүҗ, Келн болһна хаадуд

Көлдән мөргүлхәр седлдҗ.

Мөрдин турун тучкнәд Месин ирмүд кемклдиә, Саадгип сумд гииньлдәд '-ансн күцлд саалтглна.

Зөрлцәд ирсн дәәснтн

^араһин үсәр сарсана. Күцәд дәврәд ирхләнь Көрәһин шүдәр арэалдна.

Күцлин цаһан һолд Күрхәр манахи зүтклә, Күмн тесшго зөвүрд Көлсн асхрад йовла.

Дәәсн ик болвчн

Дарҗ эс чадҗ,

14

Даарсп, цөлдсн зовлңд Даңдж эс өгч.

Седклин сәәг үүскхлә

Седсн үүл бүтдг.

Хаалһ хол болвчн Хатрсн мөрн күцдг.

Җигтә сәәхн күцл

Җирһх ухаһар авлла, Җил җиләр нүүхлә Җивр урһад йовла:

Усн-гүүтә һолмудиг Усчдг дасж һатлцхаҗ. Уулин чагчм давиг Уйдл уга давшцхаж.

Хаалһ ут болвчн Хальмг тохм диилж, Холин орс ахурн Хо-Өрлгнь көтллә.

Ик цаһан һолд Ирҗ көвәднь бүүрлв.

Итклтә ахларн мендлҗ Иньг седклән күүндв.

Күцлин һолин эң деер Күрәд цацлан цацла, Ирх жирһл дурдсар-

«Ижл» — гиҗ нерәдлә.

Өгсн нерән таалҗ Өнр бүләрн хурцхаҗ, Өөрд улсин зокалар Өвгн йөрәләи тальвҗ:

Иҗл, Тең, Ховнгарн Иҗлдәд бәәршх болпй! Илмһә орс ахларн Итклтә иньг бәрлдий!

15

* ♦ *

Олн үйин эргцд, Ончта җирһлин мөрт, Орс ах чамтаһан Орн-нутгаи харслав.

Олн-олн хортд Орс һазрт җилвтлдлә, Әср ангуд метәр

Әрәсәг даҗрхар седлә.

Энд-тендәс тедн Эмкәлдәд, харлад ирлдлә,

Өнр орс улсиг Өлмәдән орулхар зүүллдлә.

Элвг дала кишгинь

Эзлҗ авхар меңслдлә...

Тууҗин гүн холд Тоосн теңгрт хадлцна,

Тенд, көдән-ууд, Темдгтә ноолдас тоолгдна.

Әрәсән өргн һазрур Әср хортд дәврлдҗәнә, Ик саната тедн

Идхәр, даҗрхар седлдҗәнә.

Җигтә сәәхн һазрт Җилвтҗ шүлсән зальглдна...

Өнр орс улс Өлкәдсн хортнларн цоклдҗана,

Ханьцсн хальмг дүүн|рнь

Хамдан ноолдҗ йовна, Ик дәәлдәни һалд

Иткл ицгнь батрна...

16

Күүнә һазрпн өздцгүдлә Күчтә бәрлдән экллә, Хальмг нөкдтә спс

Хортан дархдап ицлә.

Швед хаапа цергүд Шуугад Полтавд өөрдлә, Карл эврә бийәрн Көтлж толһалж йовла,

Тулмр император Петр Төрскәп агсж босла, Дүүвр олн әмтнь Дуүгәд хамц мордла,

Хальмг нөкдтә орс Хортан

дархдан ицләКүчтә Полтавск ДәәндКарлин церг

цокулла... Пруссин эклсн дән

Долан җилдән иирглә, Әрәсә

уйдсн уга, Дала чидлән илдклә.

Тер дәәнә тускар Темдгтә дун һарла, Хальмг теегт тер Хөөн-хөөнән доңһдла:

«Төмр зүрктә хальмг дәәчнр Төрскпдән шунж цергллә,

Орс ахиннь туг дор Ончта зөрмгәр дәәлдлә.

Долан жилә дәәнд

Даңгдл уга йовла?

2 эак. 5191

Дала-олн хортиһән Дөрә-дорап дарла.

Берк шүрүтә полкс Берлин балһспд күрлә Хальмг орс ахтаһан Хортан дарж ирлә...

Әрәсән өмн меҗәһәр

Әв|ртә дәәллдәи болҗахла, Альднь болвчн хальмгуд Әрүн седкләрн ноолдцхала.

Турц, Перс ордуд Түмәд цергтәһәи ирцхәлә,

Орсас, хальмгас цокулад. Омган гееҗ хәрцхәлә.

Холч ухата хап Пстр Хальмгин пильчд хапла, «Ачлх кергтә» гиҗ Алдр зәрлгәи тальвла

Олн ордуд дииләд Омгнь дегдлсн Наполеон Орс һазрт ирҗ Ончта әәмшг үзүллә.

Әрәсә залусан аксад Әвд хортиг тосла. Хәәртә Төрскәи харсад,

Хальмг хамцҗ босла.

Олн хальмг дупдан Ончхан Җирһл мордла, Омг немүлгч дуудан Олндан дуулҗ йовла:

1*

«Сөм хамрта парнцсла Сөрглдн бәәҗ чавчлдлав, Чавчлдн гиж чавчлдсн угав,— Чамаһап Әрәсә харслав...»

Әрәсән өргн һаэриг Әәмшг догдлулад бәәлә,— Алдр ахта хальмг

Ашднь җирһхдән ицлә.

Ут дәәнә хаалһд Уйдл уга йовла,

«Уралан.» гиҗ сүрәлкҗ Улм хальмг чаңһрла.

Куүнә һазрнн шулмсиг Кутуэовин залврар күүчләвдн> москваһас Париҗ күртл

мел көөһәд йовлавдн,

МОДЛИН гидг шивәг мууднь күргҗ авлавдн,

Мөңкә Доржинов түүңд мөн баатран дуудулла.

Орс ахтаһан хальмгуд Омг нктә йовла, Темән. мөрн цергәрн Тедн Парнжд орла.

Әср әәрмтә Наполеон

Әрәсән күчнд хамхрла,

Дембрлтә дииләчприн нерн

Делкәд делгрҗ туурла...

Тиим олн йовдлмуд Туужд алтар бичәтә, Орс, хальмг улс Оньдин иньг бәәһәтә.

Арвн доладгч жилин Алдр революц болхд Күмни цус шимсн

Капиталин упг таслж. Әрәсән келн әмтид Алтп хаалһ секлә.

Орчлигип ут туужд

Орс үлс түрүнд.

Көдлмшчнрин бат һартиь Күләсп хүвинь өглә.

Зун җилмүдии туршт Зүткж күиси күцлпь

Зальта хаврин парар, Зөвтә олни дурар Зүүдиг оәәхд хүврүлж Зөргтәнрин цаг экллә.

Күнкл Ленинәр теткгдсн Күдрән ноолданд үзүлсн Күмни седкл медсн Коммуиа сәәхн парть Сай, бүм олнднь Советии йос бәрүллә.

Эңкр седкллә ирлцсн Эглтә килмҗтә йосан Нартд үлгүр болсн Нертә Советин туган,

Әрәсән келн әмтн Әәмшг гихид медддо Алдр орс ахнриннь Алдл уга һардврта,

,Харсҗ, хадһлҗ, өскҗ Хад мет батрулла! Тиикд, парть һарарн,

Тууҗин күнд халхиг

Татад, орчлңгд шин Туурсн цаг эклсн, Тер өргмҗтә кемд,

Орчлңгин зүркн болгсн

Ончта хотл балһсн

москван дүрклсн Кремләс

20

мөик көтлврч Ленипә: «А хн р-дү үн р, хал ьм гуд, Амулцгии носан харстн. Бу-селмән авч Бостн!-гнсн дуудвр.

Герлтә иарн тугар Гер болһпар нисж, Өрчд зүрк бульглулҗ

Өмәрән хальмгудпг дуудла,

Арнэл мөрдәп тохж Ахир дүүнр мордла, Жаиһрин бодцгуд мет, Җирһлин төлә зөрглҗ, Бәрлдәни цәклсн һалур Баатршж орад чавчлдла.

Далвагарн сальк татдг Бөк тесгнп һәрдь Дәәнд әәмшг уга Буденнә өөрхн иньг.

Зөргәрн өврмж болсн мергнәрн үлгүр болсн Залу дүүвр наста мана Ааку мөртә.

Цергән бәрлдәиүр көтлҗ, Хортан динлж тарала, Цаһачуд баатрас сүрдҗ,

Хорһдх нүк хәәлә. Хальмгин зөргтә үрн Цаһан саната Хомутников

Цус махан әрвллго Советин йоснаинь төлә Сүртә кевәр дәәлдлә,

Җпдиннь үзүрт хортднг Җигшж шорлад хорала.

Уйн баһ цогцта Ухарльг хальмг бср

21

Баахн Нарма Шапшукова

Бәрлдәнд зөргән үзүллә,

Эмәлтә мөрнәс хаһад Эвтә һарарн чавчад, Кесг цаһачудин толһа Күзүнәснь салһҗ уңһала

Олн орс ахнртаһаи Омгта хальмгин үрд Өмәрән уралан дәврәд, Хар тецгсүр өөрдүләд Хортдиг уга келә.

мөңкин наснд эврәннь

мануртсн чилгр тецгрт Угатьнрин чидл болгсн Улан туган делсклә.

Хальмг тиикәс авн Хүвән батар бәрлә, Тег чирәһән сольҗ Тиигҗ бийән ясла.

Кумиг бийүрн дуудҗ Коммунизмин герл шатла Хәәртә Лснинә һардврар, ’

лальмг түүнүр зүтклә

Хальмгин өргн теегтм Харңһу будн таалрла, лар хадар хавчата ларалта түүрм хольв.рла

Муульта дажгт йовсн мана әәрстә һартнр мөңк Ильнчин герәсн

Мөрәдсн сурһулян даслдна.

Нутгуд болһнар нүүдг

Ноосн бүрәстә гсрмүд> Никтәр селәлсн бүүрд Нерән гееҗ буйсла

22

Тосхад — босхад өндрткәд Теегән төгәлңгднь дүүргәд, Таалад, снилүләд, чолудад Тоосх гермуд дүңгәлһнә.

Хөөтин үрдни зөөр Хәәртә сурһуль эрдмд Хаана харңһун үлдл Хорха, садв буурна.

Ухаһарн цецрсн улс Улм-улмар цецгәрнә,

Урхан-саң болсн Утльта дегтрмүд барлгдна.

Зүүдңд орҗ хәәгддг Зуи җилә күсл Зурһан төв гегәрүлҗ

Зальта нарар мандлна.

Байна уңдсинь сөңглгч Батта ниицәг медлә Күмни жирһлин көрңг Колхоз, совхоз бүрдәлә.

Аһу иктә теегәрнь Алгтрҗ малмуднь өслә,

Алтрсн буудяһан шарлулад Айслҗ тәрән шавшна.

Шавдһр өргн теегәрн Шуукрулҗ машнһән көлглнә, Шунж оларн гүжрлдәд Шавшсн тә.рәһән хадлдна.

Дадмг малчнр, хөөчнр Дасмһа заһсчнр, һазрчнр Дууч, биич, бичәчнр Дүмбр Төрскнә үрд...

Сансн кергүднь күцнә Сәксн йоснь батрна,

23

Седклнь төвкпүи батриа

Сәәхн җирһлдәи бахша.

Дүмбр социализм дслдсн

Делкән нарн СССР — г Дарж үлмәдән орулхар

Дәәһәр <| ашистир дәәврлә.

«Дәврси хортднн өмнәс Дегц мапахс бости.

Дурта әрүп Төрскән Дәәнә үкләс харстн.

Иигҗ зүрк ирвәтрүлж, Итклтә ЦК дуулла, Ирх жнрһләп харсж Иньглж цуг мордла.

Ончта Советии церг

Ораһарн оһтрһу тулла, Орн-нутган халхлҗ Омгарп хортаи сүрдәлә.

Дархар ирсн хортн Дарңхаи эпд олв. Дакж өндәш угаһар Дор ормдаи билрв.

Төрскәи харсгч ноолданд «Тсегип иньгүд» бослдла» Тесҗ зөргәрн һатлад Туургси героймуд үүдлә,

Геиҗ дәврсн фашистириг

Гермаиьдиь күргж кудла, Герой, гегерал болҗ.

Городсвиков Баси туурла.

Дугшлад ирси танксиг Дарагнъ хадҗ өсрглә, Делигоп Эпднн герой Дүмбр нерән дуүдүлла.

21

Кедү ипм героймуд

Көк тед хадһла,

Келврт орад йовдг

Күчтә баатрмуд өслә.

* * *

һалвд дәәвлсн өвсн, һолнн цуспсп усн, һарсн нилх күүкд

һәәхмжтә җирпләр төвкиә.

Хортпа түүмрт хуухлулсн Хальмгин бәәхтә тег,

Хаврин төвкнүн хурар Хальһрҗ эңдәп шавшна

Шар нарн болсн Шин төвкнун цагт Шуьж күилән күцдг Шин улс үүдлә.

Деед Советин лепутат Доохна Шура — хөөч, Олид пернь туурсп

Омельченко Яков үкрч...

Торһн нооста хөөдәр, Тохм сәәтә малмудар, Тәрән, темсн, аһрмсар

Теегән дүүргҗ банжана.

Коммунистическ күч — көлсиә

Күнкл нер көдргч, Көдлмшч шнн бригад Күрилһж тосхлт делднә.

Дурн, чидл, медлән Долан жнлдән нерәдпә, Делкәд ггй коммунизм Дүмбр СССР —д тосхна.

Атом атхад аздлсинь

Амһалж ардан хаптрна,

25