21. Асноўныя этапы развіцця друку Заходняй Беларусі (1921- 1939 гг.). Тыпалогія перыядычных выданняў.

У 1921-пачатку 1924 г. на тэрыторыі ЗБ распаўсюджваліся выданні Камуністычнай рабочай партыі Польшчы і мясцовых камітэтаў: “Громада”, “Червоны штандар”, “Глос комуністычны”, “Да валькі”.

Яшчэ ў 1923г. пры ЦК КПЗБ былі стоварны Цэнтральная рэдакцыя і Цэнтральная тэхніка, якія займаліся падыхтоўкай і распаўсюджваннем нелегальнай літаратуры.

ЦК КПЗБ у 1924 г. (вясной ў Беластоку і восеннію ў Вільні) стварыў падпольныя друкарні, у якіх друкаваліся газеты, лістоўкі, звароты. Падпольная віленская друкарня мела беларускія, рускія, літоўскія звароты.

Летам 1924 ЦК КПЗБ правеў шырокую антваенную кампанію ў связі з 10-годдзем першай імперыялістычнай вайны.

Камуністычная партыя ЗБ у 1923-1925 гг. рабіла першыя, але ўпэўненныя крокі ў выдавецкай дзейнасці.

БРА была створана ў 1922 г. Яна выдзелілася з левага крыла партыі беларускіх эсэраў у час падрыхтоўкі Польшчы да выбараў у сейм і сенат. БРА імкнулася выпрацаваць у асяроддзі сялянства свядомасць барацьбітоў, аб’яднаць яго ў класавай барацьбе. Газета БРА выс тупала таксама за павышэнне актыўнасці паслоў Беларускага пасольскага клуба.

У Заходняй Беларусi, якая да 17 верасня 1939 г. знаходзiлася пад уціскам буржуазнай Польшчы, быу створаны дэмакратычны фронт барацьбы за нацыянальнае вызваленне. Палитычныя партыi арганізавалi выпуск нелегальных газет i часопісау для прапаганды галоунай ідэі - уз'яднання беларускага народа заходніх абласцей з савецкай рэспублікай. За увесь час акупацьп беларускіх зямель выходзша каля 100 дэмакратычных выданняу.

Пасля рэвалюцыi значная колькасць беларусау аказалася у эмiграцыі у розных краінах Еуропы i Амерыкi. Да гэтага часу у эмiграцыі існуе так званы урад ВНР. Палітычныя эмiгранты выпускалi газеты i часотсы, стваралi выдавецтвы

для выпуску кнiг. Публіцыстыка i літаратура беларускага замежжа уяуляе значную цікавасць. Таким чынам, да пачатку Другой сусветнай вайны у Беларусi была створана

разгалінаваная сiстэма сродкау масавай інфармацьп, якая выконвала важнейшыя функцыi фармiравання сацыя-лiстычных грамадскiх адносін:

• шырокае інфармаванне насельніцтва аб рэспубліканскiм, саюзным i міжнародным жыццi;

• партыйная прапаганда, умацаванне савецкай улады i арга-нiзацыя сацыялiстычнага будаунiцтва;

• развіццё нацыянальнай культуры i беларускай мовы;

• фармiраванне нацыянальнага журналiсцкага вопыту i пуб-лiцыстычнага майстэрства, падрыхтоука творчых кадрау.

Нацыянальная журналiстыка садзейничала беларускаму народу не толькi будаваць сацыялiстычную сельскую гаспадарку i прамысловасць, ствараць аснову развiцця нацыянальнай адукацыі, навукi i культуры, але выстаяць i

перамагчы фашызм у час Айчыннай вайны. На часова акутраванай фашыстамi тэрыторыi таксама была створана падпольная i партызанская прэса як своеасаблiвы вяшчун надзеi i свабоды беларускага народа.

Шматгадовая барацьба за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне Зах.Бел. пераможна закончылася ў верасні 1939 г., калі руку брацкай дапамогі свім заходнебеларускім братам працягнулі працоўныя СССР. Да 25 верасня часцямі Чырвонай Арміі былі паўнасцю вызвалены землі Заход.Бел.

Народны паэт Я.Коалс у адкрытым лісце “Братам Зах.Бел.” пісаў: “Ці маглі мы спакойна стаяць у баку і глядзеціь на вашы мучэнні...”.

Упершыню працоўныя ЗБ маглі свабодна трымаць у руках “Правду”, “Известия”, “Звязду”.

Газеты рэспублікі з радасцю пісалі аб вызваленчым паходзе Чырвонай Арміі, аб тым, як яе сустракае народ.

25 верасня ў Гродна пачала выходзіць “Свабодная Беларусь”. На працягу верасня –кастрычніка выйшлі газеты “Рабочы”, “Полесская правда”, “Красное знамя”. З’явіліся перыядычныя выданні ў Лідзе, Навагрудку, Стоўбцах, Лунінцы і інш.гарадах. Газеты друкавалі пастановы мясцовых органаў улады, расказвалі аб жыцці працоўных усей Савецкай краіны, станваіліся праваднікамі ідэй партыі, барцьбітамі за перамогу сацыялізма, за новае шчаслівае жыцце працоўных былой Зах.Бел. у брацкай сям’і народаў Савецкай краіны.

Указам Прэзідума Вярхоўнага Савета БССР ад 15 студзеня 1940 г. н тэрыторыі былой ЗБ былі створаны вобласці. Друк адыграў значную ролю ў выбарах у Народны сход ЗБ, Вярхоўны Савет СССР і БССР (1940, сакавік) і мясцовыя Саветы (1940, снежань). “Чырваная звязда” змясціла 26 перадавых артыкалў, прысвечаных выбарам, выдавалі лістоўкі з біяграфаіямі кандыдатаў у дэпутаты,расказвала аб іх на сваіх старонках.

20 кастрычкніка валожынская раенная “Іскра” выступіла з перадавым артыкулам “Шырэй размах выбарчай кампаніі” аб падрыхтоўцы да выбараў у мясцовыя Саветы.

7 сенжня 1940., напярэданні выбараў у мясцовыя Саветы дэпутатаў працоўных, “Чырвоная змена” змясціла старонку “Фабрыка “Ардаль”. Фабрыка была вядома сваімі рэвалюцыінымі традыцыямі. Зразумела, што многія раенныя і абласныя газеты карысталічся прыемам параўнання (што было і што естць). Матэрыялы друкавалія ў падборах заметак, на разваротоах, на мэтавых палосах. “Вольная праца” 16 лютага 1940г. Змясціла старонку “Нашы дасягненні за чатыры за паловай месяцы ў лічбах”. 17 лістапада 1940 г. “Чырваная звязда” выйшла з раваротам “За 14 месяцаў Савецкай улады”. “Чырвоная звязда” пісала пра поспехі першых калгасаў.

Шмат увагі удзялялася жыццю і барацьбе працоўных у Польшчы.

Журналіст Г. Баяраў настаронках “Звязды” выступіў з артыкулам “Голад і вайна –праграмма германскага фашызму”, “Каланіяльныя патрабанні фашысцкай Германіі”, “Антыфашысцкі рух у Германіі”.

21 чэрвеня 1941 г. Суботнія газеты былі апошнімі сведкамі мірнага часу. “Віцебскі рабочы” змясціў перадавы артыкул “Эканамічная адукацыя кадраў”.

«Зорка моладзi» была спецыфiчнай газетай інтэрнацыянальнага кiрунку. Ад iмя шматлiкiх чытачоу яна падтрымлiвала iмкненне заходнебеларускай моладзi да аб'яднання у адной рэспубліцы i заклікала польскую моладзь падтрымлiваць беларусау у справядлiвай барацьбе. У кожным нумары друкавалiся матэрыялы, накiраваныя супраць арыштау, забойствау, турэмнага зняволення моладзi у Польшчы i Заходняй Беларусi, асвятлялася

дзейнасць дэмакратычных аргатзацый. «Зорка моладзi» выходзiла да 1927 г. «Малады рабочы» i «Зорка моладзi» разыходзiлiся па усей краіне, асобныя нумары траплялi у Польшчу, Чэхаславакію i іншыя дзяржавы. Яны утрымлiвалi шырокую інфармацыю аб савецкай краіне i аказвалi станоучы уплыу на польскую i яурэйскую моладзь.