*

*

*

— Баав! хәлә!— гиж хәәкрәд, Ленинә зургиг толһа деерән бәрсн, көвүн ик байрта, орж ирв... Экнь авад хәләчкәд: «Хәәртә зург»,— гиж келәд,— герин деед бийднь залв. Сумьян асхн унтх, өрүн босх болһндан

хәәртә зурган хәләҗ байрлна.

МУУТАН Д.

Һурвн бичкн келвр. Санл

1962-гч жилин ноябрин һунн. Тавдгч отрядин негдгч звенон пионер- мүд үдин хөөн, урдк кевәрн, поштур ирцхәв. Тернь оньслата бәәҗ. Бич- кдүд алң болцхав.

— Елена Батыровнаг үүнд күләхмн,— гиҗ Сережа келв.

— Герүрнь одхмн, ирхән мартчксн болвзго,— гиһәд, Соня бурушав.

— Елена Батыровна цаган мартх зөв уга, бийнь гемтсн болвзго, оч медцхәй, ю кехән сурцхай,— гиж цуһараһаснь нурһарн бичкн Санл эврә тоолвран бас медүлв.

Санлин келсн үг цуһараднь таасгдв. Нег цөөкн минут болад, күүкд ду һарлдад, шууглдад, Елена Батыровнан гер талнь ирцхәв.

— Үүднь оньс уга!

— Не, орцхай.

/— Цуһар орхмн биш.

— Сережа, Санл хойр орад медг,— гилдәд, герин һаза бичкдүд кесгтән шууглдв. Болв, һаза үлдх күн һарсн уга. Тигәд цуһар орцхав.

Арһул үүд цокснд, «ортн»,— гисн дун ик холас соңсгдсн болв. Герт орҗ ирхлә, Елена Батыровна орн деерән кевтснь үзгдв. Чирәнь улан, кииһән күндәр авчаснь медгдв. Күүкд күцц орад уга йовтл, Елена Ба­тыровна мендлв.

— Менд бәнт?— гиж бичкдүд олн дууһар хәрү өгцхәв.

— Та яһвт, шалтглвт?—гиҗ түрүлж Сережа сурв.

— һә болен тому ирәд, бийим кевтүлв, эмкәһән зууһад йова йов- лав, эндр босж болен уга,— гиҗ келәд, Елена Батыровна мусхлзад инәхәр седв.

— Ода бидн яахмб?

— Тадн бийстн диглж, кенд ямаран газет, журнал өгхинь йилһҗ чадхийт?

— Бидн чадхвдн, талдан юм көндәхн угавдн.

— Би тадниг иткжәнәв,— гиҗ келәд, Елена Батыровна өндәһәд боев.

Көвүдт хойр түлкүр өгәд, поштын үүд яһж секхиг, газет, журнал- мудиг яһж йилһхиг цәәлһҗ өгв.

Дарунь бичкдүд пс-штур ирцхәв. Медәтә көдләчин келсәр, эдн цуг бичгүдиг, журналмудиг йилһв. Кень альк уульнцар йовхан күүндж авцхав.

Хормаһан диүрүн салькнд сәрвкүләд уульнцар гүүлдж, гер болһнд орҗ, бичгүд, телеграмме пионермүд күргҗ йовснь үзгдв.

Эн бичкдүд дунд Санл йовна. Энүнә һарт тавн телеграмм зурһан бичг, арвн газет билә. Иова йовтлнь негхн телеграмм үлдв, наадксинь эздүтнь күргәд өгчкв. Үлдсн телеграммин эзнь—Бадмин Дорж. Гернь оньста бәәҗ. Дорҗин гергн 40 дуунад бәәх больницд орсинь, бийнь— селәнәс хол биш бәәх хөөнә хошт гемтсн хөөчин орчд көдлжәсинь эднлә хам-хоша бәәсн гергн келҗ өгв.

Санл уульнцд һарад, ода яһдм болхв,— гиҗ тоолад, телеграммиг

21

эргүләд хәләв. Деерк хайгинь умшхла—Дарҗин, дакад совхозин, посел- кин, уульнцин нерн бичәтә. Наалһата.

• «Ода үүнд юн бичәтә бәәдг болхв»?— гиҗ дотран санад, «шуулад умшхла яах?»— гих ухан орад, энүг дакн хәләв. «Мел эрк биш шулун кергин төлә телеграмм цокдмн,— гиҗ келсиг би соңслалм. Күүнә бичг, телеграмм күн шуулҗ умшдв? Чи ю санҗанач, кишго һәрг!»— гиҗ бийнь бийән уурлад, герән темцв. «Эн телеграммиг Дорҗд эндрин бийднь, мел ода күргх кергтә! Кен медхв, больницд кевтх гергнднь бачм дөң чигн кергтә бслх, Дорҗин бәәх хош меднәв. Тигәрән одад ирчкәд, герин даалһвран күцәҗ болх. Өрүн күртл цаг дала»,— гиҗ тоолад, ге- рүрн орҗ ирв. Экнь гертән бәәҗ.

— Мама, би Дорҗд телеграмм күргәд ирнәв,— гиҗ Санл сурв.

— йов, йов... зуг герин даалһвр кехән бичә март!— гиҗ экнь зөв өгв.

Теңгр зөвәр киитрҗәнә. Салькн чигн улм чаңһрв. Селәнә захур һарад ирчкәд «залу күн заңһсн талан, зандн модн нәәхлсн талан» - - гидг үлгүриг эцгм даңгин келнә, «залу күн сансн санаһан кезә болв чигн күцәх зөвтә»,— гиҗ сурһмҗан чигн нанд өгнә, тигхлә, би Дорҗд күрх зөвтәв, — гиһәд, адһад нарн суух үзг хәләһәд һарв.

Цасн орад уга, болв зөвәр киитн цаг билә. Теңгр бүркг болад, нарн альд йовхинь Санл үзсн уга. Селәнәс һарад, хол биш бәәсн цомг деер һарч ирв.

— Хаалһар 'йовхла хол, эн хаалһ зөвәр тедүкнәр эргҗ хошур од­на, һоодан бүтүһәр йовсн дөт болх,—гиҗ санад, Санл хаҗиһәд барун талагшан һарв...

Медмҗән угаһар теңгр харңһутрад ирв. Ардан хәләхлә, селәг цомг ташрлчксн, шамин герл чигн үзгдхш. Өмннь чигн баран уга. «Чон бәәнә гидг билә», гиҗ санчкад, дотр бийнь кирд гиһәд одв. Энүнә тус- кар мартхар седсн бийнь болхш.

Чон...‘ Чон...— гиһәд, саңгдад йовна.

— Күүнә дуунас, ишкрлһнәс чон әәдмн гидг билә,— гиҗ санад, школд дассн дууһан дуулв. Зәрмдән ишкрәд чигн йовна. Тигҗ йовад, генткн бүдрәд, унв. «Бийим күн түлкәд уңһасн болвзго?»— гих ухан генткн орад, бийнь мел менрҗ одв. Болв, ә-чимән һархш. Нег бичкн зуур кевтҗәһәд босв. Авч йовх телеграммаи геечксн болвзгов гиһәд, хавтхдан һаран дүрәд хәләв, тернь ормдан бәәсинь медчкәд, төвкнв. Барун өвдгнь йир икәр өвдәд бәәв. Баахнар доһлад, унсн ормасн босад һарв. Чикәр йовж, йовх санатаһар уралан ишкв, болв теңгр харңһу болен учрар, йовҗ йовсн үзгән гееһәд, дакн барун талан һарв.

Санлин санаһар болхла, хошт күрх бблҗ одв. Болв, өмннь, арднь юн чигн үзгдхш. «Хаалһар йовсн болхла, ирчксн бәәх биләв, һоолнав гиһәд, төөрч йовх бәәдлтәв» — гиҗ дотран санад, уралан гүүв.

Генткн өмн бийднь хойр баран харлад үзгдв. Санл чочн тусад, зог- св. Невчк зогсҗаһад, «чон болхла намаг таслад идчкх билә,— гиҗ ухалад, көвүн өмнән үзгдҗәх баран тал өөрдв. Эннь мөрд бәәҗ. Сан­лин седкл невчк санамрдв. Мөрд көвүнәс зулад, цааран һарв. «Хөөч- ңрин мөрд болх, эдниг эздүдтнь күрглхтә» гиһәд, бийнь йовҗ йовсн үзгүрн туухла, теднь эргәд зүн талагшан һарв. Болв, Санл мөрдиг көөҗ күцәд, дакад эргүлхәр седв. Болен уга. Морд Санлин седкләр боллго, урдк талакшан Нарад зулцхав.

Эврэн бийнь йовҗ йовсн үзгән хаяд, Санл мордин ардас дахад гүүв. Тигәд, зөвәр йовад орксн цагла, омннь хуцен нохан дун соңсгдв.

Энүг соңссн Санлин седкл төвкнв. Тууҗ йовсн мөрдән дахад, нохас хуцен һазрур адһв.

Санлин хүвәр, нохас уята бәәҗ. Захин герүр эн орҗ ирв. Герт эзп гергнэс менд сурн, Дорҗиг хәәҗ йовхан келв.

22