бәәдг болх. Эрк биш бәәх зөвтә! — гиж көвүн шиидв. Церн ода байрл- сн дүр һарад, бийнь сергжәнә.

Бичкн Церниг иигәд уха туңһаһа бәәтл, һазаһас аав, ээҗ хойрнь орж ирв. Дарунь эк, эцг хойрнь бас ирцхәв.

Асхни хот ууцхана. Хотан ун бәәҗ, эдн ю-бис келлдәд шуугцхав.

— Нә, көвүн, Элстд ямаран зәңг-зә бәәнә?—гиҗ аав Цернә эцгәс сурв.

— Эн-тер гих дала юмн уга,— гиҗ Бата адһм угаһар келв.

— Нә, көдлмшин тускар юн болж һарв? — гиҗ аав дакн соньмсв.

— Көдлмш белн. Зуг баахн хаалһта болжана. Болв, төр угал. На- маг эн тана совхозд үлдәҗәхш. Намаг шин һарчах хөөнә совхозур ил- гәжәнә. Эндәс хойр зу шаху километр һазр.

— Хойр зу шаху?..— гиҗ аав хәрү сурв.— Бәәсчә, Бата, терчнь альд бәәх, юн гидг нертә һазрв?

— Хар һазрт. Манцин кецд шин бүрдәжәх совхоз.

— Гем уга. Шаңһа көдлмшлә наадҗ болшго,— гиҗ келчкәд, аав Цернүр хәләв.— Чи, Церн, Хальмг теегиг сән гидгәр үзн гиҗәнәч.

— Аав, тер һазр юңгад хар болҗахмб?—гиҗ Церн сурв.

— «Хар һазр» гисн — зуг нернь. Терчнь энүнллә әдл бас сәәхн һазр. Терчнь бас Хальмг теегт бәәнәлм. «Хар» гиж нерәддгнь иим учр- та юмн гиҗ аав ачдан цәәлһв: сәәхн гидг дулан һазр. Үвлд цасн удан бәәхш. Орн-дахлдн хәәлҗ оддмн. Цасн бәәхлә һазр цаһан өңгтә болх билүс. Тигәд, үвлд цасн хәәлҗ одхла, һазр оньдинд харлҗ үзгднә. Те- рүнәс иштә «Хар һазр» гиҗ нерәдсмн.

— Кезә йовхар бәәнәт, Бата?— гиҗ ээҗ сурв.

— Өрүндән. Эрт йовх кергтә.

— Аав, чи маднла йовнч?—гиж Церн сурв.

— Йовна, йовлго!— гиҗ аав келв.— би йовад дасчксн күнб. Хальмг теегәр йовхла чееҗм заядар байрлна...

Теегин хаалһар.

...«Волга» машин зам улан хаалһар зөвәр хурдар гүүҗ йовна. Цен- ,дә шоферлә зергләд, экиннь өвр деер сууҗ. Церн аав, эцг хойриннь хоорнд сууҗ йовна.

Дорд үзг, агчм ирвәс улавтрҗ, оошктрад, нарн удл уга һарх цаг болчкв. Церн эн сө йовх күн болад, килүрхәд, сәәнәр унтҗ чадсн уга. Ташр деернь, машинә гүүдлд саатулгдад, көвүнә нөөрнь күрв. Зөвәрт эрг-дүрг гигәд, үрглҗ йовад, көвүн духуцад унтад одв.

Цернд ода негнь негнәсн үлү зүүдн орж йовна: Цернә өссн балһсн. Бичкдүдин сад. Хотн дотр олн бичкдүд цуглрҗ. Тедн «мис-хулһн» бо- лад нааджана. Витя — «мис», Церн — «хулһн». «Мис» «хулһниг» ик гидг хурдар көөҗ йовна. Ода «хулһниг» тер күцәд, шүүрәд бәрн алдад ирв. Болв «хулһн»— Церн дәлтрәд һарад одв. «Мисиг» тер ямаран әвртә кевәр меклв гинәт! Басл һавшун «хулһн» бәәҗ... Церн Цендәһән дахулад, цецгүд цуглулхар тег орсн болна. Тенд ик гидг чаңһ салькн көдлжәнә. Теңгр миркисн нигт хар үүләр бүркәтә. Тег эргндән көөгтәд, икл гидг уудьврта дүр һарч үзгднә. Хәәнә-хәәнә — нег чигн цецг олдхш. Басл һундлта юмн...

Көвүн иигәд зүүд зүүдлә йовтл, шофер часан хәләчкәд радио ке- .лүлв.

«Менд хонвт, үүрмүд! Москва келжәнә. Эндр 1962 жилин апрель сарин... Москван цаг өрүн зурһан час...» Дарунь Советск Союзин частр ард-ардасн асхрҗ күңкнәд машин дотркиг дүүргв.

Эцгиннь өвр дерләд, өвклзсн көгтә көвцг деер кевтсн Церн, чочн- тусн, серәд одв. Церниг серчкәд, ю үзсинь тадн меднт? Терүг яһж бай- рлсинь нәәрүлж келхд күчр!

13

...Хаврин нарн шинкән девшәд өөдән һарч йовна. Терүнә алтн герл олн зүсн өңгәр тег цецглҗ. Теңгр җилмәһәд сәәхн гидг цеңкртсн өңг һарад одҗ, хая-хая, семлчксн көвң мет, бичкн-бичкн көвкр цаһан үүлд өөмлднә. Тиньгр, токтун, чилгр сәәхн чигн өрүн!

Тег эң-зах уга өргн, тегш. Нүднә харан күрх һазрт тег мисхл болһн өңгән сольҗ, уняртҗ үзгднә... Тер негт көкрәд, негт солңһтрад, негт цәәһәд одна. Дакн нег мисхл давхла, тег оошгтрад, дакн цеңкртҗ көкрәд, улңһтрад бәәнә.

Цернә нөр ода айта гидгәр сергв. Иим сәәхн өрүн кенә нөр күрхв! Көвүнә дотрк байрар дүүрв. Цегән уняртсн цеңкр теңгртә, оньдин сол- ңһтрсн сәәхн өңгтә, цевр аһарта, серҗңнсн салькта, тегш, өргн, наласн тег, эң-зах уга!.. Иим һазрт зүркн заядар байрлна!

Машин зөвәр хурдар гүүһә. Кабинә терзәр әрә сер-сер гисн салькн үләҗәнә. Церн теегиг терзәр хойр талан зогсл уга һәәхҗ йовна.

Нарн улм өөдән девшв. Теңгр улм җилмәһәд, агчм ирвәс цеврдсн бәәдл һарад, улм сәәхрәд йовна. Тег улм өргдәд, улм тегшрәд, солңһт- рҗ, эргндән үзгднә. Яһсн эң-зах уга өргн тегв! Яһсн тегш һазрв!—гиҗ көвүн кенд келсән эврән медл уга дакн давтҗ келв. Иим сәәхн өрүн! *

Минь тер җирлзҗәсн җирлһ хәләлт! Мел ним зүүдн мет, сәәхн дүр Церн кезә үзлә?! Миңһн—түмн көк торһн күсмс теңгр, һазр хой- рин ниилүрт сәрвклдҗ шавшҗана. Тедн негт чичрлдәд, нег-негән көөл- дҗ наадсн болна. Негт дакн нәрдәд, күсмс кесг әңг болҗ тасрад одна. Болв, мисхл давхла, тедн дакн чичрлдәд, күсмс хоорндан нииләд, да- рунь тедн өргдәд, агчм хоорнд нег-негнләһән залһлдад, дакн чичрңнәд, теңгсин дольган мет, ард-ардасн көөлдәд, таслвр угаһар һәрәдлдәд, улм давҗ көөлднә.

Зөвәр уухн цаһан-цаһан гермүд үзгдв. Тедн, һолд өөмҗәх нуһсд мет, җирлһнд булхад одна. Негт гермүд җирлһиг дакн цумлҗ һарч ирәд, әрә-әрә көндрлдсн бәәдлтә, нарна герлд өңгнь улм цаһаҗ үзгднә. Тиигҗәһәд, гермүд җирлһнд дакн булхад, төрүц билрәд одна. Болв удл уга тедн хәрү чичрлдҗ һарч ирнә.

Иигән хәләхлә, бас нег бичкн селән үзгднә. Эн бас җирлһнә доль- ганд өөмәд наадлдҗана. Селәнә зергүд, терүнәс барун талнь, зөвәр- олн мал йовна. Болв, ямаран малнь медгдхш-хол. Ташр деернь, сәәнәр- хәләҗ болхш-цугтан җирлһнд булхна... Эн теегиг һәәхҗ чееҗ ханшго!

Ода машинә өмн зөвәр уухн нег мөртә күн үзгдв. Тер мана хаал- һиг керчәд довтлҗ йовна... Машин зергүднь иртл, мөртә күн хаалһ һат- лад одм бәәдлтә. Басл хурдар довтлҗ йовна тер! «Би бас иигҗ довтлдг даснав, мана Цендэ бас мөрәр довтлдг дасх» гиҗ көвүн дотран тоолв.

— Дарунь «ГАЗ-69» машин эднлә зөрлцәд давҗ һарв. Ода аһарт,. ик деер нег шовун нисҗ йовна. Тер негт җиврән түрг-түргәр сәвәд орк- на. Тиигҗ йовад, дакад үрвәд, мел эмн уга, телэд хадчксн юмн мет, нег ормдан зогссн болна. Терүнәс улм деер бас нег шовун эрэ торс-торс гиҗ үзгднә. Ямаран шовуднь Цернд медгдхш.

Эн ямаран нертэ шовумб?— гиҗ көвүн дакад соньмсв.

— Теҗәл хәәҗ йовна энчнь, Церн. Тиим деерәс энүнд цугтан үзгдх зөвтә — дораһур ямаран шовуд нисҗ йовхнь энүнд цугтан медгдҗ од­на—гиҗ аав көвүнд цәәлһҗ өгв. Энчнь ик гидг алач—махч, дадмг шовун.

Ода аавин келсиг батлсн мет, деер нисҗ йовсн элэ ик гидг хур­дар дорагшан бууҗ йовна. Болв цааранднь хәләҗ болен уга,— шовун машинә ард үлдв.

— Дорагшан буусинь үзвч?— гиҗ көвүн сурв.

— Үзв, үзв. Богшурһала көөлдҗ йовна. Идхәр седҗәнә. Шовунд чигн теҗәл кергтә,— гиҗ аав цәәлһв.

— Аавд ода кезәнә баһдан аду хәәрүлҗ йовад дуулҗ йовсн нег хальмг дун тодлгдв. Дарунь тер төвшүн арһул дууһар эклҗ дуулв:

14

Элә гидг шовунь Эргән эргҗ менңнә. Ээҗ, аав угаднь Элдв хату юмнла.

Аавинни дууг Церн ик гидгәр таасҗ, болһамҗтаһар соңсв. Көвүн аавдан дурталм. Аавдан кен эс дурта. Аавдан цуһар дурта.

Ода хаалһин барун ам көөҗ ик гидг олн керәс нисҗ йовна. Теднә' зәрмнь буулдв. Зәрмнь хаалһ керчәд, давад һарад одцхав.

Машин нег кевәрн, зөвәр хурдар гүүһә. Ода хаалһ керчҗ нег ик гидг баг харадас нисҗ йовна. Зәрмнь хаалһас ик хол биш суулдв. Волв­ик зунь хаалһ керчәд, давад һарад одв. Ода цааһаснь дакад бас нег ик баг харадас нисҗ аашна. Терүнәс улм ца, ард тасрад бас цөөкн харадас нисҗ йовна. Тедн эс адһсн бәәдлтә, нисҗ-буулдад, наадҗ йов- цхана...

Хаалһин зүн амар телеграфии модд дерәлднә. Тедн негт машинүр өөрдәд, негт ууҗад одна. Ода хойр тала.сн туллһта телеграфии модна өөр ик олн богшурһас суңһуг деер сууснь үзгдв. Тедн суңһугасн дораг- шан бууһад, дакад нисҗ һарад, хәрү буулдад наадҗацхана. Хаалһас хол биш, дүңнхд, 200 метр һазрт, нег икл гидг шовун сууна.

— Паап хәлә!— гиҗ көвүн адһҗ келв.— Ямаран нертә шовумб?

— Теегин һәрд, — гиҗ эцгнь ахрар хәрү өгв. Тер хоорнд шовун даалваган сарсалһҗ босв...

— Яһсн дала шовудв, паап!— гиҗ Церн эцгдән байрлҗ келв.

— Энчнь Хальмг теглм. Дулан һазр. Дулан һазр әмтә тоотд цуг- таднь таалмҗта. Дулан һазрт шовун чигн дурлҗ бәәршнә,— гиҗ эцгнь цәәлһв.

Машин уралан йовх дутм, тег улм көкрәд, улм сәәхрәд йовна. Цернд эн басл гидг ик байр болв. Тигл уга яһнат. Иим тег Церн күн болҗ үзәд угалм. Көвүн улм-улмар сергәд, дотр бийнь байрар дүүрәд йовна. Теегәс тер нүдән авчахш.

Җирлһн саак кевтән чичрә. Зәрмдән хаалһин өмн сәәхн ик гидг нур болад налаҗ үзгднә. Болв, өөрдәд ирхлә, тер өңгән соляд, аш сүүл- днь, билрәд одна... Нур болҗ үзгдҗәсн бәәрнд шавшсн ноһан көкрж үзгднә. Ода хаалһин барун ам көөҗ дөрвлҗлҗ сиилгдсн эрә һарад шин урһҗах эрдни-шишә үзгдв.

Сәәхн дүр! Минь өцкүлдүр күртл иим уудьврта теегт яһҗ бәәхмб- гиҗ санҗасн көвүн, ода ик байрта йовна. Көвүн ода игҗ ухалв: «Ма­на папа, мама хойр эн теег сәәхнинь яһҗ медсмб? Папа, мама хойр басл ухата улс. Би бас ухата көвүн болнав — папа, мама хойран ду- ранав...»

Аавин бәәсн фермәс һарад эдн элвг час йовчкв. Нарн улм-улм девшәд, өөдән һарад йовна. Машин ода чигн зөвәр хурдар гүүһә. Цендэ- болхла, машинә гүүдлд саатулгдад, эрг-дүрг гиҗ йовад, дакн унтж, одв. Церн, теегэр ода бийн өврмҗ кеһәд, ик гидг сергг йовна. Көвүнд ода нам бүкл долан хонгтан йовб чигн нөөрнь күршго. Иим сәәхн өрүнд кен күүнә нөр күрх билә! Иим тег кенә зүрк эс көндәхв!

Эднлә зөвәр олн машид зөрлцәд давҗ һарв. Теднә зәрмнь гиигн. машид, зәрмнь деерән ик-ик будкста. Болв, нурһлҗ ацана машид. Ода хаалһин өмн дөч шаху Цаһан-цаһан гермүд үзгдв. «Эн мана аавин' бәәсн фермлә әдл» гиҗ Церн дотран санҗ йовна. Терүнәс улм ца хөд. үзгднә. Машинә өмнхн, хаалһин амнд гилтә бас нег хош бәәнә. Хөд өрүни серүнд сарсаһад идҗәнә. Хөөнә захд нег машин үзгднә. Санхд, ус зөөдг машин бәәдлтә — өөрнь ут-ут хойр тевш оңһц үзгднә.

Хөөнә наад захд деерән җолмлҗ бәрсн харһа буудкта тергн зогс- җана. Терүнәс түдүхнд чөдртә мөрн үзгднә. Ода тергнүр нег машин ирҗ зогсв. «Автолавк», гиҗ аав Цернд цәәлһв.

«Волга» хөөнә хошла зергләд ирв. Ода тергн талас хаалһ амдад

15'

ик көк барг боң-боң гиһәд хуцад гүүҗ аашна. Эн медх зөвтә гисн кев- тә, терүнә ардас бичкн шар кичг дахлдад оркҗ. Көк барг ода, арһта болхнь машинүр орад одх дүртә, ик гидг уурта бәәдлтәһәр көөлдҗ йовна.

Машин ода чигн хурдар гүүһә. Барг ода бийнь, негл һалзу юмн кевтә, хавҗңнҗ хуцад, машинә төгә дор орн алдад гүүһәд йовна. Болв тиигҗ йовад, чидлән кирцв-яһв, барг сүүлән шарвадад, тогтнад, доран зогсв. Бичкн шар кичг, мини меҗә чигн минь эн гисн мет, бас генткн зогсв. Дарунь тер һундрхсн дүртәһәр шоң-шоң гиҗ хойр-һурв хуцчкад, хәрү гүүв.

Яһсн догшн нохасв гиҗ өврмҗ кеһәд, Церн нохасиг тәвл уга хәлә- һәд йовна. Ода көк барг өмнән нег юм үзсн бәәдл һарад одв — ик гидг хурдар гүүҗ йовна. Дарунь өмн хойр көләрн тер адһҗ һазр малтв. Бичкн шар кичг бас ю-бис шиңшәд, иигән-тиигән хойр аңһлзад гүүһәд бәәв...

Селән ода өөрдәд ирв. Хаалһин зүн амнд зөвәр олн туһл идҗәнә. Зәрмнь хаалһин барун амнд йовна. Дөрвн-тавн туһл мел хаалһ деер зогсҗана. Машин өөрдәд күрәд ирв. Туһлмуд, юмар эс төр кесн бәәдлтә зогса бәәнә. Шофер машиһән утар татҗ хәәкрүлв. Туһлмуд дарунь, шодра хатхсн мет, сүүлән өргәд, хаалһас гүүлдәд һарад одв. Ода тедн, машиг мел шин үзсн мет, ормалдад үлдв.

Зуг, нег бичкн туһл хаалһас һарл уга гүүһә. Икәр әәчксмб, аль дегәд бичкн генн болад тиигҗәхмб—зуг хаалһас һархан медхш. Сүү- дән сеглчкәд, туһл күзүһән һудилһс гичкәд, гүүһәд йовна. Шофер те- рүг күцҗ ирәд, дакн утар татҗ хәәкрүлв. Туһл ардан хәләв. Ода тер шинкән ирҗ сана, авсн бәәдл һарв. Дарунь туһл ар хойр көләрн, гүн йовҗ, аһар тиирәд оркв. Удсн уга хаалһас тер гүүһәд һарад одв. Ода туһл, «мел айстан гүүҗв» — гисн кевтә, машинә ардас болһаҗ хәләһәд зогсҗана.

Хаалһин зүн хаҗуд зөвәр ик цаадг үзгдв. Шофёр энүнәс мотор- тан киитн ус кехәр машиһән зогсав. Теегин цевр аһар киилхәр цуһар машинәсн буулдв.

Хаалһин хойр амар көк ноһан шавшна. Ноһан заагар олн зүсн цец- гүд үзгднә. Теднә зәрмнь дуд цаһан, зәрмнь улан, көк, оошк, цеңкр, шар... Энд кедү зүсн цецгүд бәәнә гинәт!

Церн адһҗ цецгүд цуглулв. Түрүн цуглулсн багла цецгүдән көвүн аавдан өгв. Церн адһҗ дакн цецгүд цуглулв. Хойрдгч саамдан Церн цецгүдән эцгдән белглв. Ода көвүн эрвәкәс көөҗ йовна. Бичкн Цендә бас ик гидг байрта, ахан дахҗ эрвәкәс көөлдҗәнә. Ах-дү хойр ямаран кевәр байрлв!

Аһар сәәхн цевр. Тег көк ноһана, цецгүдин үнрәр каңкнна. Теңгрт. ик деер кесг шовуна дун җирһнә. Альдв,— санхд хол биш — зурмна дун соңсгдна. Дакад болхла, кедү зурмн гинәт!

Хаалһд өөрхн эрдни-шишә көкрҗ урһҗана. Ке-сәәхн то-томҗ уга хаалһ татҗ, эрәтрҗ үзгднә. Эрдни-шишәһәс зөвәр цаахн хойр трактор үзгднә. Ик деер, нарна тслянд гилвкҗ самолет нисҗ йовна.

Цернд ода икл гидг байр болв — цецгүдиг көвүн нүдәрн үзәд, һа- рарн цуглулв! Зуг, өцклдүр өдр күртл көвүн эн теегт цецгүд уга гиҗ тоолҗала. Ода болхла, көвүн бийән бүкл нарт делкәд цугтаһаснь хүв- тәд тоолв. Эн теегт Церн ода йоста гидгәр дурлв. Эн Тег кениг эс дурлулна болһнат!

Цецгүд... цецгүд болхла, көвүнд мел күцл болҗасн төр. Церн ода Уралд бәәх эврәнни бичкн үүрмүдтән теегин цецгүд яһҗ илгәхән ухалв. Дегтр заагт тәвәд хатачкад конвертд дүрәд илгәнәв гиҗ негт ухалв.

Машин дорагшан өөмәрән хәләһәд гүүҗ йовна. Церн хойр талан соньмсҗ һәәхә. Хәләхлә, хәләх юмн дала!.. Тер ик-ик хашас. Тер адун йовна. Бас нег хош хөн. Энд-тенд хуралһата өвсн күрилдҗ үзгднә.

16

— Аав, Каака, хәлә. Шулуһар хәлә! Тер юмб?— гиж көвүн байрл- сн дууһар адһҗ хәәкрв.— Баав, Цендә, үзҗәнт?! Хәләтн, шулуһар хәләтн!

Эн сәәхн нүднә хуҗр эцг, эк хойриг бас байрлулв. Аав чигн байрлв.

— Гөрәсн!—гиҗ эцгнь бас көвүнләһән әдләр байрлҗ келв.

Хаалһ амдад элвг тәв һар гөрәсн гүүҗ йовна. Бүкл сүрг! Теднә өмн ик гидг оон гүүҗ йовна. Наадкснь терүнә ард цөврлдәд одцхав. Мел негхн җимәр!

Церн эцгдән чигн, аавдан чигн дакж сурвр өгч бәәхш. Кезәнь сурхмб! Цол угалм — сәәнәр хәләҗ авх кергтә. Өмн йовсн шархл оон әмтнә ду болн машинә ә соңсчкад, доран тогтн-тусад зогсв. Ода тер срмаһад энд-тендән-хәләв. Ардкснь бас, эн эндү һарһдмн биш гисн кевтә, нег жимәр цовлдад зогсцхав. Болв, удсн уга, цаһан элктә оон, ормасн генткн, өсрн һәрәдәд, уралан һарад гүүв. Наадкснь бас дахлдв. Ода гөрәсд урдкасн улм хурдар гүүлдв. Тедн, салькнд нисҗ йовх хамхл мет, тоңһс-тоңһс гилдәд, икл гидг хурдар гүүж йовна. Басл хурдн адусн!

Ода шофер машиһән хойр дакҗ ут-утар татҗ хәәкрүлв. Цернә эцг бас «Адь! Адь!» гиһәд хәәкрҗ йовна. Церн болхла, энүнд зуг, машинәс һәрәдж бууҗ болшго!.. Көвүн дегәд икәр байрлхларн, машин дотран тесҗ сууҗ чадл уга йовна.

Удсн уга гөрәсд хаалһ утлад, давад һарад одцхав. Басл хурдн адусн!

Зерлг адусдас Церн нүдән авчахш. Күн болҗ түрүн Церн гинү!..

• Эдниг кен чигн күн иигж һәәхнә. Гөрәсд хаалһас зөвәр түдүхн һарчкад. тогтнад идшләд бәәцхәв. Дарунь төвкнәд, тарлдад нилх ноһа хазлд- ф цхав. Тигәд дарунь гөрәсд машинә ик ард цәәһәд үлдв.

— Папа, юңгад тедн хаалһ керчв? Цааран юңгад эс гүүв?— гиж Церн аавас сурв.

— Гөрәсн эрк биш, сө болв чигн, өдр болв чигн, хаалһ керчҗ һарх зөвтә. Теднә зокал-тиим. Гөрәсн—ик гидг омгта адусн.

— Әвртә хурдн бәәҗ эсий, аав?— гиж Церн мөшкв.

| — Э, гөрәсн әвртә хурдн адусн. Эн теегт гөрәснәс хурдн адусн

тиҗ уга боллта. Эдн частан 75—80 километр гүүнә. Хальмг теегт гөрәсн йир олн. Зәрмдән хойр, һурвн зун, нам терүнәс чигн ик багар йовна. Болв, эдниг бәрхд амр биш. Гөрәсиг зуг көлнь харсна — түдү дүңгә хурдн. Гөрәсиг бәрдг эв-арһнь — зуг негхн. Хаалһинь амдҗ көөх керг- тә. Гөрәсн эрк биш хаалһ керчҗ һархар гүүнә. Кемр цааран гүүхлә, кен түрүг бәрҗ чадхв. Даслтнь—тер. Тиим, хаалһ булалддг авъяста адусн; Кемр бидн машиһәр көөлдәд, хажуһарнь һархар седсн болхла, тедн дакад мана хаалһ керчхәр гүүлдх билә. Кемр машин эргәд гүүһәд йовхла, гөрәсд чигн мана өмнәһәр давж хаалһ утлж һархар зогсл уга гүүх бәәсмн. Терчнь, тиим таалта, ик гидг омгта адусн.

КҮРӘД ИРВДН.

Нарна герл улм хурцдад, тег улм-улм сәәхн дүр һарад йовна. Җирлһн саак кевәрн чичрв. Зам улан хаалһин барун ам көөж теле­графии бахнс бас дахлдна. Хаалһин хойр амар нилх ноһан дольгарна. Ноһан заагар, өрүни серүнд сергсн цецгүд толһагарн геклднә. Машин уралан гүүһәд йовна...

Бата Бакаевич, үзҗәнт?— гиж шофер көвүн сергмжтә дууһар келв.— Ирж йовнавдн. Шин совхоз энд бүрдҗәнә.

— Цернә эцг бас соньмсҗ хәләв. Тег һазрт бүумр^тәв щаху гер- мүд үзгдв. Терүнәс ик хол биш нег хош хөн йовна. §€Йәнә барун'бийднь зөвәр холд бас мал үзгднә. -V... _г

Машин селәһәр орад ирв. Эдн селәнә дёёд өмн захд бээсн эвтэкн цаһан гер тус зогсв. Шин ирсн улсиг баахн наста, һорзасн өндр нурһта залу күн тосҗ һарч ирв. «Совхозин директор Иван Бадмаевич Дола­нов»— гиҗ келэд, ирсн улсла тер һар авч мендлв. «Бата Бакаевич Це- ценов» — гиҗ Цернә эцг нер-усан келҗ мендлв.

— Сән-сән. Таниг бидн күләҗәләвдн, Бата Бакаевич. Совхоз шин экләд бүрдҗәнә, эмч уга,— гиҗ директор сергмҗтә дууһар келв.— Өц- клдүр нанд танур эмч аашна — гиҗ районас зәңглхлә, нанд ик байр болв. Соңсн бийэрн танд маши илгэсм тер.

Ода директор генткн, мел чочсн кевтә, адһсн дүртә келв: «Ух, бидн мел айстан зогсҗанавдн. Патьртн тер. Үзҗәнә. (директор ода бичкн цаһан герүр заав). Му патьр белдв гиҗ бичә һундтн, Бата Бакаевич, дарук җил специалистнрин хөөчнрин болн культурин гермуд тосхгдхмн.

Шин патьр хәләчкәд, эдн ю-бис келэд шуугцхав.

— Радиоузел эврэ. Зуг патьрар ода деерән ховр бәәнәвдн. Болв,. намр күртл зөвәр слн патьр белн болх. Тер хойр давхр гер тосхгдҗа- на — гиҗ директор босҗ йовх герин тосхлтур заав.— Терүнд арвн зур- һан өрк-бүл патьр авхмн. Эн җил дөрвн тиим гер тосхгдхмн. Тер, ца захин тосхлт—школ. Ода тана ирсн хаалһ деер тосхгдҗах ик чолун гер — больниц.

— Больниц ода деерэн бичкн герт бәәнә,—гиҗ директор цааранднь келв.— Эн хавр күртл энд совхозин ферм билә. Ахрар келхд көдлмш күзүцә. Ода бидн хаҗудк совхозасн хөд тоолҗ авчанавдн. Мана сов- хозд 40 миңһн хө һарһҗ өгчәнә.

— Медгдҗәнә,— гиҗ Цернә эцг арһул келв.— Эрүл-мендин халхар' бас күцәгдх төрмүд олн боллта...

— Бәәнә, бәәнә,— гиҗ директор зөвшәрв.— Негдвәр болхла, боль- ницин тосхлтиг түргдүлх кергтә, Бата Бакаевич. Та амрч авчкад, цөн хонгас района центр орнт-яһнт... Эс гиҗ нам Элст чигн ортн.

— Кергтә болхла, юһинь күләһәд суухв, би нам эндр чигн йовҗ чадҗанав,— гиҗ Бата келв.

— Нә, тигхлә сән. Зуг эндр амрч автн та. Өрүндән чадхла, йовҗ үзтн,— гиҗ директор бас зөвән өгв.— Нә өрк-бүлтн эн тер уга ирвү? Эн «залу» школд срх болад угай? Директор Цернүр хәләв.

— Гем уга. Түрү-зүдү уга ирвдн. Өлг-эд ардас аашна,— гиҗ кел- чкәд, Бача Бакаевич бас Цернүр хәләв. Көвүн дарук җил школд орхмн.. Дарук җил күртл...

— Энүг школд ортл, әвртә гидг сәәхн школ белн болҗ одхмн,— гиҗ директор келв.

...Асхн ора. Церн Цендэтәһән хоюрн стол һатц сууна. Көвүн һар- тан оошг, цеңкр, улан, паһан цецгүд бәрҗ. Цецгүдиг хагсачкад тер Уралд бээсн бичкн үү;мүдтәи илгәхәр седҗәнә.

Эн цецгүд авхла мана бичкдүд яһҗ бийрлх! Церн илгәҗ — гиҗ. тедн байрлх!— гиҗ көвүн ухалв. Хөөннь, тиигән одхларн бас дала цецгүд авч однав. Витя, Коля нааран мана тег хәләхәр бас ирх. Тер цагт бидн хамдан теегт цецгүд цуглулад, эрвәкәс көөлдәд наадхвдн. Би теднд гөрәснә тускар келҗ өгнәв. Мана тег үзхләрн тедниг яһҗ байрлх гинэт? Церн иим сээхн теегт бәәҗ гиҗ мана бичкдүд келх... Тер цагт би бас байрлхв! Витя, Вова, Коля эднлэ би хамдан наадхв. Бидн цецгүд цуглцлхвдн. Теегин цецгүд үзчкәд, манахн яһҗ байрлх гинэт! Кун болһн һартан бамб цецгүд бәрх! Би һартан бас ик гидг бамб цецг бэрнэв. Ямаран ик байр болх гинэт!

Үүрмүдтән би иигҗ келхв: мана тег үзвт? Энтн—тег. Энтн—Хальмг тег! Би эн теегтэн дуртав.

ТИМОША НИКОЛАИ.

ХУДЛИН ХӨӨТК ИЧР

Эндр школас үлдхәр Багшан дахсн бичкдүд

Эрднь тоолвр кев. Бас орад ирцхэв,

— Элкм өвчәнә — гиҗ Эрдньд — үүртән золһхар

Экдэн эн келв. Эдн ирсн болцхав.

Көдлмшәсн экнь эмчд Көвүнәннь тускар зәңглв, Геминь чигн медулв, Гериннь номер бичүлв.

Бичә уурлтха гиһәд, Багштнь бас зәңглв. Сагин кергән күцәчкәд, Санамр көдлмшән кев.

— Көвүнтн гемтэ болхла, Көгшә хэртн,— боллдв.

Зовлңгинь үүрмүднь хувалцад, Заавр, селвгэн еглдв.

Эк ниссн мет

Эврэннь герэн темцв. Көдлмшин гүргү цагт Көвүһән гемтснд зовньв.

Адһҗ үүдән секн

Алл болад одв: — Акад юмб?— гиҗ Аман бэрэд зогсв.'

Герт, һаза, орндан Гемтэ көвүн үзгдхш. Яһад тоолв чигн Яһснь ээҗд медгдхш.

Генткн үүд цокад, Герүр күн орв. Эмч ирҗ йовхинь Эк хувцарнь медв.

Эмгн ормасн. көндрхш, Эмчүр хәләҗ чадхш; Толһаһан һазрур гекчкәд, Төрүц ду һархш.

— Көвүнтн альдв?— гиҗ Көлсән эмч арчв.

Көндрл уга зогсҗах Көгшәһүр болһаҗ хәләв...

Медәтә багш гергн Мендләд, деегшән һарв. — Эрднь.ямаран?—гиж.

Экәснь адһҗ сурв.

Хәрүһинь экнь келтл Хәңкнсн дун соңсгдв. Ишкрсн, дуулсн Эрдни Инәһәд, орад ирв.

Дааврта үүл һарһад, Дор ормдан бәргдв.

Худлнь дегд икдәд Хуухан мааҗад зогсв.

— Гер дүүрц әмтн Гемтсн чамур ирҗ.

Элкнь өвдсн күүнүр Эмч маши көөҗ.

Ба-гшчн үүрмүдичн дахулад, Бас чамд золһҗана, Мини кех көдлмш

Маңһдур күртл зогсҗана.

Кениг тигәд меклсмбч?

Кел, маднд медүл!

Гем угаһар гемтсн Гемән цугтаһаснь сур!—

Үнән геесн көвүнд Үкснәс дор болҗана. Үүрмүдтән, багштан, эмчд Үрснд тоолгдҗахан медҗәнә..

— Гемим тәвтн,— гиҗ Генткн көвүн сурв. Гемтдгән ода хайнав Герән эргнәв,— болв.

Эрднин келсн үгиг

Эдн цуһар зөвчлв: Түрүн һарһсн геминь Тәвҗ өкәр шиидв.

2*