А. П. Чехов.
УТ КЕЛН
Наталья Михайловна, баахн күүкд күн, эндр өрүн Ялтас ирәд, хотан ун бәәҗ зогсл уга дарҗңгнад, залудан, Крымин тускар ямаран сән — сәәхнинь келв. Залунь, байрта, екәр кевәр гергнәнь бахмҗта чирә хәлән сонсн бәәж, хая — хая ю бис сурад бәәв...
—Болв, тенд җирһл дегд үнтә чигн гилднә — гиҗ үгин хоорнд тер сурв.
—Яһж келхв чамд? Миниһәр болхла, үнтә гидгинь үлүлчкж, папочка. Шулмиг зургт зурсн дүңгәр мел бийнь тиим әмшгтә бишл. Би болхла, Юлий Петровнла дегд эвтә болн сән гидг хорад суткдан хөрн арслңгд бәәләв. Цуг, үр минь, күн болһна жирһл эврә чидврәс ирдм. Болв, кемр альдаран болвчн уулд одхар седхләчнь...
үлгүрнь, ай... Петри... тал... мөр бәрәд, мөрч авхла,— • тер цагт, нам үнтә, күчр, дегд үнтә. Болв, Васечка, ямаран уулмуд болхв! Чи бийдән дүңгнич, өндр —өндр уулмуд, мииһ дакҗ чонж дорхнь өндр... Деернь мел будн, будн, будн... Лорнь сүркә ик чолуд, чолуд, чолуд...
Ай, ухалҗ болшго юмн!
— Үгин заагт... би чамаг йовсна хөөн ямаран — би нег Ж|урналд тер һазрин мөрч — маңһдудин тускар умшлав... тним тедн күчр әмтс боллтал нам үүнндән тиим нег онц һар әмтсий?
Наталья Михайловна, дурго болсн чирә һарад, толһаһан нәәхлв.
— Йоста маңһдуд, төрүц өвәрц биш...— гиҗ эн келв.— Болв би тедниг холас әрә үзләв... Намд тедниг ташу зааҗ өглә, болв би тедниг оньгтан авсн уга биләв. Оньдин, папочка, би черкс, грек.... мавр... әмтсиг таньдг биләв!
—Тиим әәмшгтә днҗоунамуд бәәдг чигн гилднә.
—тиим чигн болх! Зәрм кишго гергд бәәдм...
254
Наталья Михайловна генткн әәмшгтә юм сансн кевәр ормасн өсрәд, өрәл минут дүңгәд әәмсн нүдәр залу талан хәләҗәһәд, үг болһниг утар татад келв:
— Васечка, би чамд ямаран му — шинҗтә әмтс . бәәхинь келсв! Ай, басл му шинжтә! Келхд, эгл эс гиҗ дунд һар улс бишл, келхд, шил — күзүтә, караг авцта
улсиг! Дегд күчр, би нам эврәннь нүдәр хәләҗ иткж
чадад бәәвв! Үкдг болв чнгн нам мартш угав! түду кемәр күн бийән мартҗ болдв... ах, Васечка, нанд нам теднә тускар келх дурм күрхш! Нам, намла хамдан йовсп
Юлий Петровнаг авад хәләхлә... залунь тпим сән, хойр күүкдтә... зөвин әмтсд тоолҗ болхмн, даңгин килнц уга юмна бәәдл һарһҗаһад генткн, нам ухандчнь орхий...
һаъцхн, папочка чамаг гигәд, хоорндан келхәс, төрүн күнд келхшв гигәд, намд амн үгән өгич?
—Нә, йир ю ухалжахмч! Күүнд келшго боллго.
—Үнрр келҗәнч? Хәләлч! Би чамаг иткҗәнав... эн баахн күүкд күн һартан бәрҗәсн вилкән оркчкад, чирәдән нуувчин үг келх өңг һарһчкад, шимлдв:
—Чи иим юм санж үзлч... одак Юлий Петровна уул орв... күчр гидг сәәхн өдр билә! Өмн захд тер эрвәннь мөрчтәһән йовла, невчк арднь — би. Маниг һурвн—дө-
рвн дууна һазрт һарад йовсн цагт, генткн, меджәнч, Васечка, Юлия хәәкрәд, өрчән татад одв. түүнә маңһднь түнүг белкүснәснь авб, эс гиҗ тер эмәләсн унҗ одх билә... Би эврәннь мөрчтәһән терүн тал күрәд ирхләм...
яһҗ одвт? Юн болв — болҗанав. «Ях, үкҗәнәв! Му болҗана! Уралан йовҗ чадшгов!— гиҗә^нә. Хәлалч, мини әәмсим! Нә тиим болхла хәрү хәрий — гиҗәнәв. «Уга, гиҗәнә, Наталия, би хәрү йовҗ чадшгов! Кемр би ода некхн ишкм ишкхлә, эн зөвүрәс үкн гиҗ бәәнәв! Мини зуркм татгдҗана, буйн болтха гичкәд, намаг болн мини Сулейманпг хәру балһс орад энүнд туслдг бестуҗе-
вск дусал эминь авч ирхиг эн ээрв.
— Зогсҗа... Би чамаг нам сәәнәр медл уга бәәнәв — гиҗ залунь маңгнаһан мааҗн бәәҗ келв.
— Үүнә өмн чи эн маңһдудиг мел ик холас үзләв гилч, а ода болхла Сулейман гидг юмна тускар келәд бәәдмч.
—Нә, чи дакад үгим шинҗлҗәнәч!
—Чирәһән хурняслулад күүкд күн икәр эс эмәсн бәәдл һарв. Бийән харгг бәрсн цагт нам тесж чадм уга! тесж чадм уга! Худл, Х|удл!
255
— Би чамаг шинжлжәхшв, болв... юигад үнәр эс келдг болхв? Маңһд.мудла ламдан катаглсн бол.хла, нә болснь болтха, хурла болг, болв... билдрләд юун керг бәәдв?
— Тм!.. Өәлтә күмб! — гйҗ күүкд күн алңгтрв.— Сулейманла намаг холвҗана! Чамаг мөрч угаһар тер У5'лмудт яһҗ одх бәәсичнь би санжанав! Санҗанав. Кемр чи тер һазрин җирһл эс меддг болхла, ду һарл уга тагчг бә. такчг бә! Мөрч уга тендчнь нег ишкдл чпгн ишкҗ болш уга.
—тиим болл уга!
—Буйн болтха, худлар инәмксл уга бә! Би чамд захан нег Юлия бишв... Би түнд зөв чигн өгчәхшв, болв би... пс! Би болхла бийән кнлнц угад саңҗахшив, болв
түдү дүңгәр би бийән мартад орксн уга биләв. Мини Сулейман эврәннь кемжәһәсн давдг уга билә... у-га. Маметкул болхла, Юляд ирчкәд кесгтән суудг билә, намд болхла әрә арвн непн час болв угай гихлә, намаг «Сулейман, марш йовтн!»—гихлә, мини һәргтә маңһд һарад йовдмн. Тенчнь, папочка, намд зарад заргдсн метәр бәәлә. Зн, экләд мөигнә тускар аль оңгдан юуна тускар болв чигн үг келхәр седхләнь, би яһна? гигәд орксн цагт, түүнә ухань һарч оддмн. Ха-ха-ха...
Нүднь меджәич, Васечка, хар болчкад, харас —хар, негл чолун нүүрсн, бәәдлнь манһд болчкад, тиим һәргтә болн инәдтә... Би тенүг мел эн кевәр бәрдг биләв! Эн
кевәр!
— Медҗәнәв... гиҗ залунь бөрклдсн дууһар, өдмгин
һолас долда кен бәәҗ келв.
— Худл, Васечка! Чамд ямаран ухан бәәхинь би медҗәнәв! Би меджәнәнв, ю ухалҗахичнь... Болв, би чамаг иткүлҗәнәв юңгад гихлә терчнь нам кеер һарад амрсн цагт эврәннь кемжәһәс Һардго билә. Үлгүрнь, уул ордг болв чигн эс гиҗ уулас ундг усн тал учан — су, орхларн би дангин келдг биләв: «Сулейман, ардас йовх кергтә,— гигәд оркхлам дангин тер ардас йовдмн, дуту хүвтә күн. тер биш, зәрмдән... Мел күчр өндр һазрмудар йовхларн би терүнд келдг биләв: болв чи болҗ — болҗ бийән маңһдан, намаг болхла статск еоветник күүнә гергим мартх зөв угач! Ха — ха... Баахн күүкд күн чанһар инәв, дарунь генткн эргәд хәләчкәд, әәсн чирә һарһад, шимндв...
— Ай Юлия! Ай, тер Юлия! Би игҗ медҗәнәв Ва-
256
сечка, яһад эс альвлҗ болх бплә юңгад эс амрч чнгн болх билә тин-м сәәхн жирһлд кемр үүт.рмҗ үзгдәд бәәхлә! тигж болҗана... альвл. сән седклтә бол, чамар төрүн күн төр кех чигн уга, бдлв эн тоотар төр хүүв кеһәд энүнәс ноолда татад... уга, яһнач — кегнәч чн, би болхла нам медҗәхшив! Ухалич, тер хочдг билә, не. тер һәргтә йовдл бнший? Нег дакҗ терүн тал Маметюул ир'В, терүмә нәәж... тер гертән уга бнлә... Нә би тенүг бий талан дуудвв. экләд бидн хойр иим—тиим гилдәд ю бис күүндвдн, теднчнь ямаран инәдтәһинь медҗәнч! тигәд нам сууһа суутл медмҗән угаһар асхн давҗ одв... Тенткн Юлпя дәврәд орад ирв.. Нам тал, Маметкул тал эн дәвржәнә... Тпгәд манд цүүгә татжана...
фу! Би тиим юм меддм уга, |
Васечка... Васечка берклсн |
|
ду һарчкад, маңгсиһәд, |
гер |
дотраһар нааран — цааран |
йовад бәәв. |
тенд |
тадн бәәсн бәәжт, келәд |
— Сергмҗтә кевәр |
||
кергго! — гнж жигшңһү кевәр инәмсглҗ эн келв.
— Нә, ямаран эн һәргтә — гиж Наталпя Михайловна залудан еңгнв. — Би медҗәнәв, чамаг юуна тускар |ухалҗахичнь! Оньдин чамд тиим кишго ухан орна! төрүц би чамд үнәс хооран үг келдгән уурнав!
Баахн күүкд күн урлан шошалһчкад тагчк болҗ одв.
Орчулснь Санһжин Бося.
ҺАРГ
Д. Л у н а ч а р с к и й. Леннн Совнаркомд
А м у р-С а н а н.
Политбюрон сүүрд хальмг төөр хапллһн
М а ц г а |
И. |
|
|
|
Сусен |
Хальмг урн үгин лнтератур Леиинә тускар |
|||
А. |
|
|
|
|
|
Ленннә туск дун |
|
|
|
Харцхан М. |
|
... |
|
|
|
Ленин |
|
|
|
|
|
|
Шүлглән |
|
Инжин Л. |
|
һурвн шүлг. |
|
|
дурдач |
* |
|
||
|
Амулң |
• • |
||
|
Уралан, өөдән |
. |
||
|
Горолвиковин туск дун |
|
||
Харцхан М. |
|
|
|
|
|
Орән манһарла |
|
|
|
К у к а н Т. |
дун |
• |
|
|
|
Дурта |
|
||
Хойр шүлг
Дентелинова Р. Сурһульчнрин дун
Майин цецгүд « К ө г л т и к Д.
Хәәртә ундн-поэм Балакан А.
Зовлң диилсн жирһл . Санһан Леонид.
Чон, туула, аю һурви Шүлгч орчулачд һурвн бнчкн шүлг
Н а р м и н М. |
Келврмүд болн очеркс |
|
ж |
||
Энгин көвүн |
||
Эрнжәнә К. |
г |
|
Өлзәтә бүүр |
Халх.
5
.6
11
19
20
23
24
25
26
27
28
28
29
. 42
. 102
. 103
. 104
. 107
. 121
С ә н-Б с л г н н. Хар-Чолун
К ө к т ә и Э.
Хаалһин саллтд
К £ л я п С. |
күүкк |
Зөрмг |
|
Д о р җ и н Б. |
күрх залу |
Үгдән |
|
Б о р к а п С. |
|
Шннрсн теегин улс Б а л а к а н А.
Хар Булг эргнд Көгшә
Критика
К н ч к ә Т.
Ууһһ шүлгчин дегтр
Фольклор
Л о р җ и н Б. Моцһл тууль
йукшан Бадма Улажпк Мергн (тууль)
Орчуллһн
. 130
138
173
176
190
. 204
. 208
. 215
229
236
Буревестник шовуна туск лун. Орчулспь Сап-
һан Л. |
• |
. |
. |
. |
. |
245 |
Харцх шовуна туск дун. Орчулснь Санһап |
Л. |
247 |
||||
А. Чехов. |
_ |
|
|
|
|
254 |
Ут келн. Орчулсяь Сангаджисва Б. |
|
|
|
|||
«ТЕЕГИН ГЕРЛ- № 7.
Хальмг урн үгин альманахин редакционн коллег:
Инжин Лиҗ, Калян Санҗ, Көктән Элдә, Көглтин Дава. Нармин Морхаҗ (редакторнъ), Очра Уташ
болн Сян-Белгин Хаср (сегләтрнь)
«СВЕТ В СТЕПРЬ литературно-художествеиный альманах на калмыцком языке.
№ 7.
Редакционная коллегия:
Л.О. Инджнев, С. К. Каляев, Э. М. Кектеев, Д. Н. Кугультинов.
М.Б. Нармаев (редактор), У. У. Очнров, X. Сян-Белгин (ответ. секрегарь).
Техн. редактор Я. |
Гайдаш. Корремтор X. Бадыаева. |
||
|
|
иБ. Манджиева. |
|
Калмыцкое хнижное издательство, г. Элиста, |
1960 г. |
||
Сдано в набор 6.1Х-60 г. Подписано к лечати |
4.Х-60 г. |
||
Бумага |
Авт. л. 12,3. Уч.-изд. л. 12,5. Печ. л. 13,14. |
||
Бум. л, 8,125. Тираж 2000 экэ. Заказ № 6112. |
|||
|
К00809. |
Цена в переплете 6 руб. |
|
Краевая типография, г, Ставрополь, ул. Артема, 18.
