Khabunova_E_E__1210_ulmt_205_str_2005g

Һазад өңгән яссар дотрин Харңһу әрлх уга.

*

Мөрн харада шовун кедү ундасвчн - Далад суухнь удан, Цецн күн ядурвчн -

Муңхгин хаалһд орхнь удан.

*

Медхд үг кел, Мергнд гөрәс шах.

*

Мөрнә сәәг йовад меддг, Мөңгнә сәәг хәләһәд меддг.

*

Керүл-дөңцәл икдхлә, Амрг-җирһл баргдх. Кетркә-ховдг икдхлә,

Эдл-аһурсн баргдх.

*

Күүнәс аһурс хулхалхла, Кишг буйн баргдх.

Керг догшн икдхлә, Иньг-амрг баргдх.

*

«Көөрк» гишго юмнд, Көлән бичә өвдкә. «Хәәмнь» гишго юмнд, Хамран бичә дүр.

*

Кесн тусиг үгәр дегд ачрххла - буру. Кеҗ болшго йовдлд дегд зүткхлә - буру. Кедүхн малта бәәҗ байрлхла - буру.

*

Көлгнә сәәнд һазр тань, Келнә сәәһәр кү тань.

131

*

Күн уга һазрт - бийән шинҗл, Күүтә һазрт - үгән шинҗл.

*

Күчн уга күн килңнсәр юунд туслхв? Күчн тотгсн күүнд килңнәд юн кергв? Залу сәәндән - кү тань Мөрнә сәәнд - һазр үз.

*

Заң муутин - хөөмрт бичә су, Тохм муутин - күүк бичә ав.

*

Занин сүл болхар, Ботхна толһа бол.

*

Зун күүнә чирә үзхәр, Нег күүнә нер мед.

*

Һарх күүһәр Һал бичә түлүл.

*

Буру күсл эдлхлә – Бийин эрдм буурх, Бусдт худл келхлә – Бийин иткл буурх.

*

Бөргтх әдл аһурсар Керг күцәхиг кецә, Байсаңһу сән үүлән, Олна йовдлд кецә.

*

Бат сән зүркәр Эрдм сурхд кецә, Баттахн сән седкләр Чик йовхд кецә.

132

*

Байндан бичә нәәл - баргдх, Уга гиҗ бичә кел - олдх.

*

Байр ик гиҗ Орндан бичә дуул, Зовлң ик гиҗ Орндан бичә ууль.

Сурһмҗта арвнтс

1.Нег цөгц әрк уухла, Ундан хәрүлх.

2.Хойр цөгц әрк уухла,

Хань хәәх, нәр нәәҗ болх.

3.Һурвн цөгц әрк уухла, Һолдк ухаһан һарһад келчкх.

4.Дөрвн цөгц әрк уухла, Дуулад дүркрәд одх.

5.Тавн цөгц әрк уухла, Тавшад бииләд одх.

6.Зурһан цөгц әрк уухла, Зурһан ухань сулдх (үзх, соңсх, өвдх)

7.Долан цөгц әрк уухла, Дәәвләд одх, догдлад одх.

8.Нәәмн цөгц әрк уухла, Ноолда татх.

133

9.Йисн цөгц әрк уухла, Йиртмҗин бәәдл меддгнь уурх.

10.Арвн цөгц әрк уухла, Аминь ноха долах.

(Овшин Эрнҗән)

Арвн хойр җилин дөрвн ивл болн харш

Уут хаһлдг хулһн, Үүлн деегүр йовдг лу. Үзсән дурадг мөчн - Эн һурвн тусин ивл.

Мана саадг үкр, Матарҗ йовх моһа,

Манаст бәәдг така - Эн һурвн тусин ивл.

Күч иктә бар, Күлг сәәхн мөрн, Күм зуух ноха -

Эн һурвн тусин ивл.

Хорһдҗ гүүдг туула, Хотнд кевтдг хөн, Хоркрҗ гүүдг һаха - Эн һурвн тусин ивл.

***

Бар җилд төрсн күүнд - мөчн җилтә күн харш.

Туула җилд төрсн күүнд - така җилтә күн харш.

Лу җилд төрсн күүнд - ноха җилтә күн харш.

134

Моһа җилд төрсн күүнд - һаха җилтә күн харш.

Мөрн җилд төрсн күүнд - хулһн җилтә күн харш.

Хөн җилд төрсн күүнд - үкр җилтә күн харш.

Мөчн җилд төрсн күүнд - бар җилтә күн харш.

Така җилд төрсн күүнд - туула җилтә күн харш.

Ноха җилд төрсн күүнд - лу җилтә күн харш.

Һаха җилд төрсн күүнд - моһа җилтә күн харш.

Хулһн җилд төрсн күүнд - мөрн җилтә күн харш.

Үкр җилд төрсн күүнд - хөн җилтә күн харш.

Кемәлһн

Хол, өөрин цууд, Хәр халуна нүүрт

Суусн сүүрин седкл тевчәд, Сегәтә мергд метклднә:

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Бошхн-тошхн бор уул гиҗ кемәлһсмн.

-Бошхн-тошхн бор уул гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг Алтта Ала уул гиҗ кемәлһсмн.

-Алтта Ала уул гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Өмн бийднь үвлзсн күмн Өөкн-тосар һардг, Ар бийднь үвлзлсн күмн

Әәрг-чигәһәр һардгин төләд Алтта Ала уул гиҗ кемәлһснь мөн.

-Пөө, һәәвһә элдв ниһүртә уулв!

135

II

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Хан һәрдин җивр гиҗ кемәлһсмн.

-Хан һәрдин җивр гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг Хурдн хута бүргдин җивр гиҗ кемәлһсмн.

-Хурдн хута бүргдин җивр гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн Алтаг өмнкинь үд күргл уга меңндг, Ардкинь асхнд күргл уга меңндг төләд, Хурдн хута бүргдин җивр гиҗ кемәлһсн мөн.

-Пөө, мууха һәәвһә хурдн шовумб!

III

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Агт мөрни аран гиҗ кемәлһсмн.

-Агт мөрни аран гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг арнзлын соя гиҗ кемәлһсмн.

-Арнзлын соя гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн ооныг олң уга күцдг, Хуныг худрһ уга күцдг төләднь

Арнзлын соя гиҗ кемәлһснь мөн.

-Пөө, мууха һәәвһә хурдн мөрн бәәсмб!

IV

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг урн күүни уху гиҗ кемәлһсмн.

-Урн күүни уху гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг беркт көк тәәһн нохан чикн гиҗ кемәлһсмн.

-Беркт көк тәәһн нохан чикн гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн адргин шар аратыг Альвлулл уга бәрдг,

Көдәһин көк чоныг көндәл уга бәрдг төләднь Беркт көкт тәәһн нохан чикн гиҗ кемәлһснь мөн.

-Пөө, мууха һәәвһә хурдн ноха бәәсмб!

136

V

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Далврң цаһан царң гиҗ кемәлһсмн.

-Далврң цаһан царң гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг тальван цаһан ташу гиҗ кемәлһсмн.

-Тальван цаһан ташу гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн түрг хаани түмн цаһан агт Түрү уга бәәрлдгин төләд

Тальван цаһан ташу гиҗ кемәлһсн мөн.

-Пөө, һәәвһә у ташу бәәсмб тер!

VI

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Урсхлын улан һол гиҗ кемәлһсмн.

-Урсхлын улан һол гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг Урмблын улан һол гиҗ кемәлһсмн.

-Урмблын улан һол гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн түрг хаани түмн цаһан агт Урлан уснд күргл уга, Туруһан шаврт күргл уга, Унһн, дааһн уга багтад, Ууһад, һарад оддгин төләд

Урмблын улан һол гиҗ кемәлһсн мөн.

-Пөө, мууха элдв у услурта һолв!

VII

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Төдгт хар баатрин маңна гиҗ кемәлһсмн.

-Төдгт хар баатрин маңна гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг баатр эрин маңна гиҗ кемәлһсмн.

-Баатр эрин маңна гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн түмн дәәнд түдл уга ордг,

137

Бум дәәнд буцл уга ордг төләднь Баатр эрин маңна гиҗ кемәлһснь мөн.

- Пөө, һәәвһә зөргтә залу бәәсмб!

VIII

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Дөш хар эмәл гиҗ кемәлһсмн.

-Дөш хар эмәл гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг алтта, мөңгтә эмәл гиҗ кемәлһсмн.

-Алтта, мөңгтә эмәл гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн агт мөрнд Авад тоххд - гиигн,

Аһ күн суухд амр төләднь Алтта, мөңгтә эмәл гиҗ кемәлһснь мөн.

-Пөө, һәәвһә гидг урн кесн эмәл болна билтәл тер!

IX

-Үүниг юн гиҗ кемәлһсмб?

-Үүниг Дада хатни сәәр гиҗ кемәлһсмн.

-Дада хатни сәәр гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц.

Үүниг сән эмин сәәр гиҗ кемәлһсмн.

-Сән эмин сәәр гиҗ юуни төлә кемәлһсмб?

-Эн төрхләрн, көвү һарһдг, Төркчлхләрн, темә көтлдг төләднь Сән эмин сәәр гиҗ кемәлһснь мөн.

X

-Залу ах, түрд гитн:

Теңгрнь өгхлә, кенәһәс чигн көвүн һарх, Төркнь байн болхла, кенә чигн гергн темә көтлх.

-Эбә, эбә... би эндү кемәлһәд орксн бәәҗв, Эн земсгәр хот кедг, Земдгәр хувц уйдг,

138

Харңһу сө зү нүдлдг, Ханцн дотран үүл бәрдг төләднь

Сән эмин сәәр гиҗ кемәлһснь мөн. - Мөн болх чигн зөвтә, Мууха элдв урн үүлч эн бәсмб!

XI

-Пуф! Эн яһсмб?

-Яах билә, өтг ичҗ.

-Ай өтг үүнд юңгад ичсмб?

-Уга, тер мини буру кемәц. Үүнд ноцхн ноцхлҗ.

-Нооста ноцхн ноцхлсмб, Аль ноосн уга ноцхн ноцхлсмб ?

-Нооста ноцхн ноцхлл уга - Ноосн уга нүцкн ноцхн Ноцхлх билү?

Нооста ноцхн ноцхлл уга ...

Ноцхлх билү?

(5 дәкҗ кииһән авл уга келх кергтә)

***

Олн хурсн сүүрт Оньдин иигҗ метклддг, Кен келмрч, мергн - Кемәлһнә мөрәг шүүдг, Хәр халуна нүүрт,

Хол-өөрдин нернд, кемәлһдг нурһна шинҗәр Кен эс соньмсна ?

Урн үгин уурхан саңгас, Урдксин һәәхдг сергмҗәс, Өдр сөөһин хуһцанд, Уудьврин саамин нег агчмд Меткәд мергҗтхә гиһәд,

139

Күүндән, зооган кетхә гиһәд, Күүкдтән дасхтха гиһәд, Кемәлһдг нурһна шинҗ Кезәнә көгшд номлҗ...

Олна дуд

Алта гидг һазраснь

Алта гидг һазраснь Алг борарн мордлав. Альк учрсн йовдлыг

Әдстә шүтәндән даалһий.

Үм мөрин уснь Үзм шикрин амтта,

Үүлдх дүрстә Богд, тандан Үнн сүзгән тәвләв.

Замн мөрин уснь Зандн һалвр амтта,

Залрх дүрстә Богд, тандан Заяһан даалһҗ мөргләв.

Сагсг тоха мөринь Самрин бүчр намчта, Санад уга бәәтл Генткн залрад ирит.

Бор уулын белднь Богшада болад цервнә, Болзг сәәхн һазртнь Мини аав ончта.

Кецин олн адунь Кеернь чигн ончта,

140