Khabunova_E_E__1210_ulmt_205_str_2005g

(Гер-мал болхин төр босхла, көвүн эцкин үглә таарч келҗәх үг)

Хәәҗ йовх зольвиннь Тускар сурад, зар тәвҗ, Төгәлҗ йовнав.

(Хотна күүкд шинҗлҗ йовхиг медүлҗәх үг)

Мөр мөрдҗ эс ирсн болхла, тертн Мел «зүүвр зәңгәр олдхд берк».

(Мел манаһур кергәр эс ирсн болхла, таднла цааранднь күүндәд бәәхнь берк гисиг медүлҗәх үг)

Өнчн көвүн хормаһан даашго, Өлн ноха гесән даашго хүрм. (Байн хүрмин тускар келгддг үг)

Мел бөөрәсньчн уга, Нуһлурасньчн уга Яһҗ бәәлһхв?

(Көвүнчн биш, залучн биш болад, цааранднь иигҗ бәәҗ болшго гиҗәх үг)

Һаран һанзһд күргәд уга, Көлән дөрәд күргәд уга. (Цагнь ирәд уга гиҗәх үг)

Күн болх цагтан орчкв.

(Гер авх насндан күрч одв гиҗәх үг)

Тана му күүкиг Эврәннь көвүндән Түшүлхәр седләв...

(Тана күүкиг көвүндән авч өгхәр седләв гиҗәх үг)

121

Герт бичә су, Һаза бичә су.

(Ирг секәд, ирг терм хойрин хоорнд суухиг медүлҗәх үг)

Урсхлын белчәрт, Урһмлын йозурт

Уульмха мәәлмхәг җальмҗана.

(Һолын көвән өөр, модна йозурт чон хө идҗәнә гиҗәх үг)

Күүнә нег төл, Тавн зүсн малын нег җилә төл.

(Мордҗах күүкнд цуг алвтарн инҗ өгчәнә гисиг медүлҗәх үг.)

Күүкнәсн дуту хот уухшив.

(Хүрмин хот дутал уга авч ирхиг сурҗах үг.)

Нег орута - хувцн хагсу, Хойр һарута - үсн уга, түлән уга, Нег һарута - хувцн норҗ, Хойр орута - үстә, түләтә.

(Туһл хәрүлҗ йовх күүк шинҗлҗ келсн үг)

Зөвтә үг келхлә - зүркн хандг, Зөв махла өмсхлә - толһа хандг. (Худ бәрлһн деер келдг үг)

Зольвим нанд хәәрн болтн.

(Күүкндтн әрк зөөх зөв өгтн гиҗәх үг)

Мини хәәҗ йовх зольвм: Һурвн җил хамринь хатхад уга Һунн шар торм, Ханцн уга девл.

122

Тер зольвим нанд хәәрн болтн. - Геедрҗ одсн Хар цоохр үкр хәәҗ йовнав.

- Хар цоохр үкртн Эн хотнас тер хот орад, Хамр доран шеестә, Амн деерән бааста,

Сольр нүдтә бух дахҗ йовҗ одв.

(Уга, болшго гисн үг. Күүкнд әрк зөөһәд ирхлә, әркинь уулго йовулхар седхлә, ирсн улс дегд арднь орад бәәхлә, күүкнә талас уурлад иигҗ келдг үг)

Нәәрин ахрнь сән, Насна утнь сән.

(Худнр йовхан медүлхләрн келдг үг)

Далнь - өмәрән, Бөөрнь - хооран ( ардагшан), Далнь - деед бийд, Бөөрнь - дорд бийд.

(Худнриг герт орулад суулһхларн, медәтәнь деед бийд, баһчуднь - үүдн бийд суутха гисн үг)

Бәәх зольв сурит, Бәәхлә, танас бичә давулсув. (Нег бортхд келдг үг)

Нуһн күүкд нутган эзлнә, Окн күүкд өңг шилгднә. (Худ бәрлһнд келдг үг)

Танас давҗ чадшгов.

(Эцкнь көвүндән: «Гер авч өгчәнәв», - гихлә, тернь: «Гер авнав», - гиҗ хәрү өгдго, тегәд этүдәр иигҗ келдг бәәҗ)

123

Бидн танд нег эрднь белглнәвидн, Тадн маднд бас нег эрднь хәәрлтн.

(мадн танахс (күүкнә ахнр-дүүнр, аавнь) унх мөр авч ирүвидн, тадн маднд күүкән өгтн гиҗәх тәәлвртә үг)

Сән залуһин кергт Му күн үкв чигн һундл уга.

(Хадмуд хәәхәр, әрк орулхар йовҗах күүг магтад иигҗ келдг бәәҗ)

Мөрнә чикн хойр болв, Мордх цаг негн болв. (Худнр хәрхән медүлҗәх үг)

Орсн боран гиидг, Ирсн гиич морддг.

(Ирсн гиич хәрхән медүлҗәх үг)

Таньлдцхд хәр күн деер.

(Худ бәрлдхд хол һазрин хәр улс сән гиҗәх үг)

Үргснәс - учрсн.

(Генткн герүрн кү дуудснд орхнь, эвинь олад, һаза харһхларн, манаһур орад һартн гиһәд, орулад, цәәһән өгәд, зөв кергән келснь сән болх гисн утхта үг)

Толһа цоорв - махла дотр, Тоха кемтрв - ханцн дотр.

(Күүнә уханд юн бәәхинь медҗ болшго гисн үг)

Көл толһаһан дахдг.

(Күүкд күн герин эзн залуһиннь уха дахх зөвтә гисн үг)

Тохман дуудулхнь - манад бәәнә, Темә дахулхнь - танад бәәнә,

124

Тер хойрин тускар Төр кехмн болвзго?

(Көвүн күүкиг кү кехин кергт ирсн улс «көвүн манад - күүкн танад» гиҗ ухаһан медүлҗ келдг үг)

Өлгәһәсн һарад уга күүкд Нанла ноолдулхар, Кү зоваһад бәәдг генн күн.

(Худнр хоорндан марһлдхларн келдг үг)

Өдртән хатрхла - мөрн, Үгдән күрхлә - залу.

(Худнр үгән авлцхларн келдг үг)

Улан торһнь унҗҗ, Көк торһнь делсч.

(Мордҗах күүкн, көгшн гисиг медүлҗәх үг)

Сурһмҗта үг

Даарснд хулс түл, Өлсснд өвцү чан. Ичр үкләс дор.

Үгтә, күүртә күүнә керг күцдмн. (Тагчг күн ард үлдҗ йовдмн гиҗәх үг)

Олн дунд үгән аҗгл, Онц һазрт хувцан аҗгл.

(Хаалһд һарад йовҗахла келдг үг)

Залу күн ичснд орхнь Үкснь деер.

(Келх үгән келҗ, күцәх үүлән цухрл уга кеҗ йовх кергтә гиҗәх үг)

125

Залуһин сәәнәс үүл хөөһдго, Уулын өндрәс будн хөөһдго.

(Көвүнә керг күцәлһнд тоомсрта, медрлтә залу орлцад күцәх керг, йовдл дала гисиг медүлҗәх үг)

Гүҗрснә - гүзән бат.

(Адһад, гүҗрәд кергән күцәчксн күн олзта гиҗәнә)

Залу күн заңһсн талан Зандн модн нәәхлсн талан.

(Нег сансн юман күцәх кергтә гиһәд, хаалһд һарад йовҗахла келдг үг)

Төрлән һолсн көвүн му, Төркән һолсн күүкн му. (Көвүн, берд келдг үг)

Хойр көлтә күн биш. Дөрвн көлтә мөрн бүдрдг.

(Эндүрсн кү гемшәһәд келхлә, терүг харсад келдг сурһмҗта үг)

Күүнә һазр күндтә, Көлән болһаҗ ишк!

(Күүнә улс заагт эврә болтлан сагар бә, гиҗ мордҗах күүкнд келдг үг)

Далн адуни ээҗнь бол, Долан көвүни эк бол. (Берд келдг үг)

Нәрн цаһан зөг насндан күрч, Өндр цаһан сүүдр үүднд күрч!

Махлата бә. (Берд келдг үг)

126

Хотын сәәһинь идҗә, Хувцна сәәһинь өмсчә,

Өдрт һурв тольд бийән харҗа! (Экнь күүкндән келдг үг)

Залу күүнә үүл тавг дорнь.

(Залу күн герән эргәд бәәдг уга, кергән йовад күцәдмн гиҗ керг күцәхәр хаалһд һарад йовҗахла келдг үг)

Залуһин сән - гергнднь.

(Берд келдг үг. Залуһиннь сәәһинь өргәд, мууһинь дарад бә гиҗәх сурһмҗта үг)

Гүүсн ноха яс кемлдг.

(Герин эзн болх көвүнд йовсн күн олз олдг гиҗәх үг)

Һазаран ухата күүнд Седклән бичә медүлич.

(Күүнә улст элгн-садан, хадмудан бичә му кел гиҗәх сурһмҗта үг)

Орн деер көгшрсн өвгнәс Ор эргсн көвүн даву.

(Хаалһд йовҗах көвүнд сүрә немҗ келдг үг)

Сохрин һазрт нүдән ань, Доһлңгин һазрт көлән өрг.

(Мордҗах күүкнд әмтнә бәәдл хәләҗ, ухалҗ, әмт дахҗ йов гиҗәх үг)

Күүкнә керсүнь Ишксн ишкдләрнь медгддг.

(Мордҗах күүкнд, берд келдг үг)

127

Өөһин өөр - ө, Көөһин өөр - кө.

(Сән улста үүрлҗ йов, му улсас хол йов гиҗәх үг)

Залу күүнә җирһл Күүкд күүнәс.

(Залу күн цевр-цер, хотта-хоолта, чик хаалһар йовхин учр гергнднь бас бәәнә гиҗ, берд келҗәх сурһмҗта үг)

Гүүсн туула кевтсн туулаг босхдг.

(Шулун, шудрмг күүг күн дахад, үүлд орлцдг гиҗәх үг)

Күн уга һазрт бийән шинҗл, Күүтә һазрт үгән шинҗл.

(Олна заагт бийән нәрнәр бәрхмн гиҗәх үг)

Негдгчнь - ам авлцсн иньгәсн түрүлҗ үк; Хойрдгчнь - буслсн бор шөл үзҗ, амсл уга бичә һар; Һурвдгчнь - хаалһ хаҗһр гиҗ бичә дөтл;

Дөрвдгчнь - хар баһасн ханьцсн иньгиннь һурвн мууһинь үзл уга бичә ал.

(Худл авлһнд келдг үг)

Тоха мөлтрв - ханцндан, Толһа мөлтрв -махладан.

(Күн болһн эврә ухата, күүнә уханд юн бәәхинь медҗ болшго)

(Мууһан күүнд медүлхмн биш гиҗәх үг)

Олн дотр Үгән аҗгл, Онц суухларн, Седклән хар.

(Күрг үзүллһнә хүрмд һарад йовҗах көвүндән эк-эцкнь келдг үг)

128

Сән гергн - герин чимг, Му гергн - герин буг.

(Мордҗах күүкндән, эс гиҗ шин орҗ ирсн бердән келдг үг)

Хотын сәәг күүнд өг, Хувцна сәәһинь бийдән үлдә.

(Мордҗах күүкндән уха зааҗ келҗәх үг)

Йөрәл уга алтнас Йөрәлтә зес.

(Ямаранчн кергән эклхиннь өмн көгшдүдәр йөрәлһ гиҗәх үг)

Эк муутин күүкиг бичә ав, Үүдн муутин деед бийд бичә су.

(Му эктә, арһ уга эцктә күүкнд бичә әрк зөөтн гиҗ хадмуд хәәҗәх улст келдг)

Хол болвчн хаалһар йов, Көгшн болвчн күүк ав.

(Гер-мал болн гиҗәх көвүндән һольшг, әрүн шагшавдта, цеврцер күүк олҗ ав гиҗәх үг)

Аавин бийд кү тань, Агтын бийд һазр тань.

(Эцкчн әмд бәәтл күн болад, өркән өндәлһәд авчк гиһәд, гермал болх цагнь өөрдсн көвүнд эк-эцкнь келдг үг)

Күүнә кеерүл - келн, Келнә кеерүл - үлгүр, Үлгүрин кеерүл - үг, Үгин кеерүл - толһа, Толһан кеерүл - экн.

(Ухаһан туңһаҗаһад үгән келх кергтә гиҗәх үг)

129

Өндр теңгрин үүднд күрт, Өнр экин хормад күрт.

(Эцк-экин кишгт багт гиҗәх үг)

Аав әмдд кү үз, Мөрнә сәәнд һазр үз.

(Эк-эцк әмд деер күн бол гиҗәх үг)

Күн ахта, девл захта.

(Кен ахан күндлҗ йов, захта хувц күүнд белглҗ йов гиҗәх үг)

Баймб гиҗ бичә деерлк, Угатяв гиҗ бичә ууль.

(Бәәсән чикәр эдлҗ үз гиҗәх үг)

Күүкнд кел - Бер соңсх.

(Берд уха заахларн, экинь олҗ келҗәх үг)

Һаха хадрсн һазрт Һанцаран бичә йов, Һазаран ухата күүнд Ухаһан бичә медүл.

(Күүнд һолдк ухаһан бичә медүл гиҗәх үг)

Сурһмҗ

Олн әмтнд туслхла, Алдр нерн делгрх. Онц бийән татхла, Му нерн делгрх.

*

Нүүрсиг кедү чинән уһав чигн - Цәәх уга, тедү мет -

130