Khabunova_E_E__1210_ulmt_205_str_2005g

Орчлңгин йосар, Өөрдин заңгар бәәҗ,

Саңнаһарнь көлсн һооҗҗ, Салаһарнь тосн һооҗҗ, Ачнран таньшго өнр болҗ, Агтан таньшго байн болҗ, Олна амулңд багтҗ йовтха!

(Убушиева Байн Оконовна)

Берин чансн цә йөрәлһн

Манад орҗ ирсн бер, Көлчн чаңһ болҗ, Толһачн күнд болҗ, Һарчн ут болҗ (өглһтә), Тер һазрин үр-дүңгәс Орҗ ирсн һазр-усна Үр-дүңчн дала болҗ, Үсн мет цаһан болҗ, Тосн мет җөөлн болҗ, Орҗ ирсн гертән Эзн-хозн болҗ,

Әмн бийичн көвүн, күүкн давшч, Ар бийичн хөн, хурһн давшч, Кезәд чигн иигҗ цәәһән чанҗ, Кен ахан күндлҗ, Ааһта цәәһән бәрүлҗ,

101

Салаһарнь тосн һооҗҗ, Саңнаһарнь көлсн һооҗҗ, Идх-уухнь - тосн, үсн болҗ, Таалхнь - күүкн, көвүн болҗ, Мөңкин дөрвн цагт Амулң эдлх болтха! Өнр-өсклң болҗ, Ээҗ-аавин йөрәл бүтҗ,

Эн һазриннь заян сәкүснд багтҗ йовхичн Делкән эзн Цаһан өвгн Хәәрлҗ өршәх болтха!

(Убушиев Эрнҗән Нохашкиевич)

Бер йөрәлһн

Не, ирсн бер, Көгшн, бичкн, дунд һурван күндлдг Күчтә толһата, ухата, Кен икән тевчҗ,

Кен бичкнән эрклүлҗ, Аав-ээҗиннь авц-бәрц авч, Өлзәтә цаһан хаалһта болҗ, Ирсн һазртан эрүл-дорул бәәҗ, Байрар өрчнь дүүрч, Байнар гернь дүүрч,

Зүркнь кезәд чигн балар дүүрч, Идх-уухнь - иргин махн болҗ, Төрл-төрсн дундан күндтә болҗ, Кишг-буйнь өргҗҗ йовхиг

Деедс Делкән эзн Цаһан Авһа евәҗ өршәтн, Олн бурхд евәҗ өршәтн! Ом-мани-пад-ме-хум! Ом-мани-пад-ме-хум!

(Инжиков Лиҗ)

102

Шин буулһсн бер мөргүллһн

1.Һалын Окн Теңгрт мөргмү? - Мөргмү! Орҗ ирсн бер Окн Теңгрин хәәрнд күртҗ,

Орчлңгин бәәдлд багтҗ, Олн өнр болтха!

(Өөк авад, һалд хайх.)

2.Шар нарнд мөргмү? - Мөргмү!

Шар нарни герлд, Шалтг-шар уга, Өөк-тосар урсч, Өсч, өргҗҗ йовтха!

(Өөк авад, һалд хайх.)

3.Шаһа чимгнд мөргмү? - Мөргмү! Шаһа чимгнлә әдл шарлҗ, Өөк-тосар урсч, Өнр-өсклң болтха!

(Өөк авад, һалд хайх.)

4.Һазр-усна сәкүснд мөргмү? - Мөргмү! Эн һазрин кишг-җирһл Багтх болтха!

(Өөк авад, һалд хайх.)

5.Заян Ачур аав-ээҗин сәкүснд мөргмү? - Мөргмү! Урдксларн әдл мөңкрҗ, Зая иктә күн болтха!

(Өөк авад, һалд хайх.)

6.Һал-һулмтд мөргмү? - Мөргмү!

Орҗ ирсн гертән Эзн болҗ йовтха!

(Өөк авад, һалд хайх.)

7. Хадм экин, эцкин нер келәд, ...мөргмү? - Мөргмү! - Мөргмү!

103

-Орулҗ авч бәәнт? Орулҗ авнт?

-Бәәнә! Авл уга яахв?

(Өөк авад, эк-эцк тал хайх, амарнь тусх зөвтә. Теднь бәрҗ авад һалд хайх.)

(Убушиев Эренҗән Нохашкиевич)

Мордҗах күүк йөрәлһн

Һазаран һарчах му күүкн, Одсн һазртан нег эңкр үрн болҗ, «Ор» гихлә - орҗ, «Һар» гихлә - һарч,

Одсн һазриннь авг-бәрц авч, Кесн көдлмшәрн Олнд үзгдҗ,

Өмнәһүрчн күүкд-көвүд гүүлдҗ, Хаша-хаацчн мал-аһрусар дүүрч, Одсн һазртан шиңгрҗ, Ардан кишгән өгч, Дөрәһән суһлсн һазртан Амрч, җиргҗ,

Аав-ээҗдән өлзәтә үрн болтха!

(Даваева Киштя)

һал тәәлһнә йөрәл

Моһлцг толһаһан гекҗ, Мохр өвдгән сөгдҗ, Сарин сәәһинь секҗ, Өдрин сәәһинь ончлҗ,

Сәәни һазрт одсн теднә терүнд Шар толһата цаһан Хөөһәр һал тәәҗәнәв.

104

Не, теднә тер ...

Идәд, ууһад, ханад, цацад, Аньсан хәләҗ, атхсан тәвҗ, Ард үлдсн ах-дүүдән, Үр-садндан кишгән өгх болтн! Һалын Окн Теңгр, танас Кишг-буй сурҗ эрҗәнәвидн.

Хүрә! Хүрә! Асхрсн, алдрсн хәрү ирҗ Бүүрлх болтха!

Хүрә! Хүрә! Дөрвн зүсн малын кишг тогтх болтха!

Хүрә! Хүрә! Алд өвртә, аршм ташата, Арслң эрәтә шар цоохр Үкр малын кишг тогтх болтха!

Хүрә! Хүрә! Тевр сүүлтә, тевш семҗтә,

Торһн нооста күрң улан хөөдин кишг тогтх болтха! Хүрә! Хүрә!

Савһр делтә, Сарсхр сүүлтә

Шарһ алтн адун малын Кишг тогтх болтха!

Хүрә! Хүрә!

Хар шар атн, иңгнә Кишг тогтх болтха!

Хүрә! Хүрә! Шил сәәтә көвүдин кишг,

Шиврлг сәәтә берәдин кишг тогтх болтха! Хүрә! Хүрә!

Шинҗ сәәтә күүкдин Кишг тогтх болтха!

Хүрә! Хүрә!

105

Дөрвн нүдтә, Цаһан санхргта

Хар балтгин кишг тогтх болтха! Хүрә! Хүрә!

(Убушиев Эрнҗән Нохашкиевич)

Көвүнә гер йөрәлһн

Бәрсн гернь бәәшң болҗ, Бәәсн әмнь олн болҗ, Әмәр олн болҗ, Аһрусар байн болҗ,

Үүднәс эмәлтә мөрн хөөһлго, Үр-дүң, элгн-садн Орҗ, һарч, Кесн көдлмшнь

Уралан йовҗ, олнд үзгдҗ, Олна бүүрт бууҗ,

Орчлңгин җирһлд багтх болтха! Улан залата хальмгудыннь Йос-йовдл дахҗ, Урдк олн көгшдиннь Авц-бәрц авч, Амулң эдлҗ йовтн!

(Босхаева Галина)

Көвүн гер авлһнла тәвдг йөрәл

Бәрсн гернь бәәшң болҗ, Бәәсн бийнь байн болҗ, Әмәр олн болҗ, Аһрусар байн болҗ,

Үүднәс эмәлтә мөрн хөөһлго, Эркнәс эндкнь хөөһлго, Орсн хамгтнь ундынь белдҗ,

106

Һарсн хамгтнь белг бәрүлҗ, Хәр халунас ирснднь Хаалһин ундынь белдҗ, Хулха-худл уга, Хов-шив уга,

Кесн көдлмштн өмәрән йовҗ, Кенәв гихлә, өвкиннь нерән дуудулҗ, Амулң эдлҗ йовхитн Олн бурхд өршәх болтха!

(Болдаева Бора Босхаевна)

Шин бүүрин йөрәл

Буухд утан бүргҗ, Нүүхд тоосн бүргҗ, Бүүрин буйн-кишг Буусн эзнднь хальдҗ, Хулха-худл уга, Хов-шив уга, Чон-нохан аюл уга, Чим хорхан шалтан уга, Хур-борань дуслҗ, Хурц нарнь мандлҗ, Зурмна толһад хадлһта, Зуухин амнд тоста, Үкр, гүүни үс ууҗ, Үсн, тосн элвг, Хаалһар йовсн улс Хаҗуһартн эс һартха, Хәр халунас ирснднь Хаалһин ундынь белдҗ, Хәәстә хотан кеҗ, Бүүрин өлзә хальдҗ, Бустын аюлас зәәлңгү

107

Бүрн төгс менд Бүгдәр амулң бәәцхәтн!

(Адучиев Церн)

Хулд ишклһнә йөрәл

Эрән-томан уга Элгн-садн хурҗ, Сарин сәәһинь секҗ, Өдрин сәәһинь ончлҗ, Эн өдрин өлзәд

Эрәнь цоохр эдән эвдҗ, Эдлх эздүдтнь Эклҗ ишкҗ уйҗанавидн: Эднь элтхә,

Эздүднь ут нас наслтха! Хәәч, утх күргсн му йориг Халун һал дартха!

Һалын, түүмрин му йорд Һалвта усн дарңх болтха! Усна му йориг Тосна күчн җөөлрүлх болтха!

Өлг-эднь өлзәтә болтха!

Үрн-саднь ут наста, бат кишгтә болҗ, Орчлңгин йосар, Өөрдин заңгар, Олна амулңд күртхә!

Дөрвн өңцгтә дер Дерлҗ, толһа негдүлх болтха!

Күргн, күүкн оньдинд иньг-амрг болҗ, Көнҗл дүүрң көвүд һарһҗ, Көш дүүрң күүкд һарһҗ, Күүнд келүлл уга, Нохад хуцулл уга,

Олна кишг-җирһлд багтҗ йовх болтха!

(Мангутова Анна)

108

Күн өңгрхлә тәвдг йөрәл

Не, көгшн авһ....

Цааран хәләҗ, Чик хаалһдан орҗ, Буйян бийнь эдлҗ,

Кишгән ардан үлдәҗ, Арднь үлдснь өсҗ-өргҗҗ,

Сәәһән хәәснь төрлән төрҗ йовхиг Заян ачур аав-ээҗин сәкүсн хәәрлҗ өршәх болтха!

(Овшин Эрнҗән)

***

Сәәһән хәәсн көгшә Буян өмнән бәрҗ, Бурхн таралңд төрч,

Үлдсн үрн-садндан, ачнр-зеенртән Эврәннь мөңк наснаннь кишгән хәәрлҗ, Төрлән төрҗ йовхитн Делкән Эзн Цаһан Аав хәәрлх болтха!

(Овшин Эрнҗән)

Үкәр бел кехлә тәвдг йөрәл

Не, сүл хаалһдан йовҗах ....

Эн нарта орчлңд бәәсндән ханад, Нутган соляд йовҗах Хаалһтн һо, төвшүн болтха! Бәәсн бәәшңтн Бийдтн тааста болтха!

Атң-хотң угаһар йовад, Одсн һазртан амрч-җирһҗ йовхитн Деедс хәәрлх болтха!

(Овшин Эрнҗән)

109

Далһ авхларн тәвдг йөрәл

Сәәтәр һарсн ...

Үзсн хамгдан багтад, Идсн хамгдан цадад, Өмссн хамгдан байрлад Ханад, цадад,

Үүнәс сәәхн һазр орад йовҗанат Буян нурһндан үүрч, Ардан тачал уга, һундл уга йовҗ, Һо хаалһдан орҗ, Атхсан тәвҗ, Аньсан хәләҗ,

Ардан кишгән хәәрлхитн эрҗ сурҗанавидн, хәәрхн!

Магтал (Тугтн Шемнрә ура)

Алта хаани Арслң өтг хойриг базһлдулн зурсн

Алтн шар цоохр тугиг Арвн хойр үйдән бәрсн Алдр тугтн шемнр арвн Өргн доран уста, Өвцү доран идгтә, Өнр-өсклң тохмта, Түшсн һазртнь —

Төгәлңдән бүслснәр көкрдг, Нудрмарн чичсн һазртнь - Нур, цандгнь, Әмтәхн булгнь һардг,

Зурһан Худг гидг һазрт бәәдг Дөрвүд дунд дүңгәҗәх Дунд Хурла шемнр

Тугтн Шемнр арвн болдувидн!

(Убушиев Э.Н.)

110