3.2 Экономикалық тиімділіктің есебі

Игеріліп жатқан Қаражанбас мұнай-газ кен орнында қабаттағы көлбеу ұңғының мұнайбергіштігін арттыру мақсатында анағұрлым жетілдірілген механикалық өндіру әдісі қолданылуда. Түз қышқылын қолдану ұңғының орта тәуліктік шығымын және ұңғының өнімділік қуатын ұлғайтуға қол жеткізеді.

Мақсаты: мұнай өндірудің жаңа және анағұрлым жетілдірілген механикалық өндіру әдісін енгізу кезіндегі, барлық шығын түрлері бойынша калькуляция құрастыру нәтижесіндегі жылдық экономикалық тиімділікті анықтау.

Қаражанбас кен орнында электірлі ортадан түз қышқылдарды 2009 жылдың басынан бастап қолданыска енген. Іс-шараны жүргізгеннен кейін орта тәуліктік шығым 100 %-ға артты. Ұңғыны пайдалану коэффициенті 0,93-тен 0,96-ға дейін өсті [8].

3.1 - Кесте

Алғашқы берілгендер

Ұңғы қоры, Nұңғ дана.	11
Ұңғы шығымының өсуі п, %	100
Орта тәуліктік шығым, т/тәул.	45
Жөндеу жүргізу уақытының қысқаруы Тж, сағ.	900
Айдалатын су көлемі Qсу, т	1200
Түз қышқлға жұмсалатын шығындар Рм , т • МЭ А	2,0
Материалдардың құны Цм, тг/т	1300000
Мұнайдың меншікті өзіндік құны С1, тг/т	13000
ӨӨП саны, адам	12
Мұнайды дайындауға және тасымалдауға кететін шығындар Цтс, тг/т	450

Бір жылда өндірілген мұнай көлемін бір ұңғы үшін мына формуламен анықтаймыз:

Q=q*N_ұңғ*Т*К_пайд (5.1)

мұндағы q – орта тәуліктік шығын, т/тәул; (5.1)

N_ұңғ-әрекеттегі ұңғылар саны, шт.,(біздің жағдайда бір ұңғыны аламыз)

Т_к – жылдық календарлық жұмыс күн (365 күн);

К_пайд – пайдалану коэффициенті.

Ұңғыманың орта тәуліктік шығыны q_кө=45 т/тәул, К_пайд=0,80%.

Q_кө= 45 *1*365*0,80=13140 т/жыл

Ұңғыманың орта тәуліктік шығыны q_кө.қ= 87,9 т/тәул, К_пайд=0,97

Q_кө.қ = 87,9*1*365*0,97=31120 т/жыл

Өңдеу кезінде алынған мұнай өнімінің жалпы өсуін анықтаймыз:

Q=Q₂-Q₁= 31120 –13140=17980 т/жыл

Іс-шараларды енгізгенге дейінгі пайдалану шығынын анықтау, яғни көлбеу ұңғы шығындары

Жаңа техникаларды енгізген кездегі мекемелер күрделі қаржылар номенклатураларының түгелдей емес, ал олардың жеке шығын есептерін талап етеді: жабдықтарды иелікке алу, транспорттық жеткізу шығындары, құрастыру және бастырма құны. Пайдалану аймағындағы тиімділікті анықтайтын болсақ, күнделікті шығымның жылдық өлшемін анықтау, қолданатын жабдықтармен қамтамасыз ету. Бұл шығында сол машиналардың көмегімен өндірілетін өнімнің өз құнын құрайды, жабдықтармен және кез-келген басқа техникалардың көмегімен.

Күнделікті шығындар - бір жыл мерзімінде үнемі өндірілетін, өнімді өндіру кезіндегі қоғамдық және ірі еңбек шығындары.

Капиталды шығындар - өнідірістік қорларды жасау үшін капиталды салымдар түрінде жинақтау және олардың ұдайы өндірісінің ұлғаюы, қайта техникалық қамтамасыздандыру.

Мұнай өндірудің шығын деңгейін есептеу үшін калькуляция бабы бойынша іс-шараларды енгізуге дейін 2009 жылғы жоспарлық құжатынан алынған негізгі мәліметтер (5.4 кесте) көрсетілген [8].

3.2–кесте - Пайдалану шығынын есептейтін нормативтер

Аталуы	Шама
1 тонна өндірілетін мұнайға кететін электроэнергияның меншікті шығыны, кВт r/т	24,55
1 м3 тұтқыр серпінді қоспа (ВУС) айдауға кететінэлектроэнергияныңменшіктішығыны, кВт r/м3	7,75
Электроэнергияныңқұны, тг/ кВт r	13
Қазіргі 1 ұңғы қорының жұмысшылар саны, жұм/ұңғы	12
Еңбекақы, тг/жұм 1 жылда	602124
Әлеуметтік сақтандыру, зейнетақы қоры, жұмыстылық қоры, % ЕАҚ – нан	11
Жинауға, тасымалдауға, дайындауғакететінменшікті шығын 1т мұнай, тг/1т мұнай	899
Амортизация мөлшері, %	5
Күнделікті жөндеу, %	1,2
Жалпыөндірістікшығындар, тікелейжәнежанама шығындардыңпайызы, %	21
Өндірістентысшығындар, толықөзкұндылықтыңпайызы, %	0,5

Жалақы фондысының есебі

ЕАҚ=Ж_МИН·К_ТАРИФ·К_РАЙОН·К_ТЕР·К_{ДОП.ЗАР}·Ч_ППП·12 (3.10)

ЗП_МИН – ҚР ең төменгі жалақы 21364 теңге құрайды

К_{тариф.орт}=4,2

К_район=1,14

К_тер.=1,14

К_{доп.зар.}=1,25

АС=12 (ШТС қанша адам жасаса, сонша адам БОТЭС-н да қызмет етеді)

Еңбек ақы қоры: ЕАҚ= Ж_мин*k_тар *k _қос*k _ауд*k _айм *АС*n

ЕАК = 21364*1,14*4,28*1,25*1,14*12*12=21389889,7

3.3 – кестеЕңбек ақы қоры:

ЖминҚР минимальді еңбек ақы, тг		21364
kтар – тарифтік коэф.	ӘБ	11,73
	ИТҚ	8,53
	Қызметкерлер	4,28
АС – айлар саны		12
k ауд –аудандық коэффициент		1,14
k айм -аймақтық коэффициент		1,14
k қос – қосымша жалақы		1,25
n - адам саны		12

3.4 - кесте

Көлбеу ұңғыманы игеру үшін кететін жалпы жылдық ЕАҚ

Персонал	Адам саны	ЕАҚ=Жмин*Ктар*Кқос*Кауд*Кайм *АС*n	Жалпы жылдық жалақы қоры, тенге
ӘБ	1	ЕАҚ=21364*11,73*1,25*1,14*1,14*12*1	4885190,94
ИТҚ	3	ЕАҚ=21364*8,53*1,25*1,14*1,14*12*3	10657462,59
Қызметкер	8	ЕАҚ=21364*4,28*1,25*1,14*1,14*12*8	14259962,49
Барлығы		29802580,02

1.Әлеуметтік шығындар: ӘШ= ЕАҚ_і*0,11

ӘШ₁= 43993121,44* 0,11 =4839243,358 тг

2.Үстеме шығындар : ҮШ=ЕАҚ*0,21

ҮШ₁= 43993121,44*0,21 =9238555,502 тг

Электр энергиясының шығынын есептеу

Шараларды енгізу нәтижесінде орнатылған қуат пен жылдық энергия шығынының өзгеруіне байланысты тікелей мұнай өндіруге кететін энергетикалық шығындар өзгерісін табуға болады:

(5.2)

УР_Э – 1тонна мұнайды көтеруге кететін электр энергиясының салыстырмалы шығыны; УР_Э- көлденең ұңғымада 2,7 кВт/сағ;

Р_Э – 1 кВт/сағ энергияның құны; Р_Э=9,56 теңге (Ақтөбе облысы үшін)

Э₁=13140* 2,7* 13= 461 214 тг

Э₂=31120* 2,7* 13= 1092312 тг

Амортизациялық төлемдер

Амортизация кәсіпорынның негізгі объектілеріне байланысты құрал-жабдықтардың баланстық құнын есептейді. Амортизация - өтеу деген мағынаны білдіреді. Амортизациялық төлемдер құрал-жабдықтарды күту және пайдалану шығындары статиясындағы амортизация нормалары мен техниканы сатып алуға салынған күрделі қаржы салымына байланысты есептеледі [8].

А_жыл = Б_алг*N_a/100 = 9 750 000*14,5/100 =1 413 750 (5.3)

мұндағы С_алг -құрал-жабдықтың алғашқы құны.

N_a– жылдық амортизациялық төлемдер нормасы.

3.5 - кесте

Амортизациялық төлемдер

Құрал-жабдық атауы	Саны	Б алғ, ақшалай,тг.	Na, %	Жалпы жылдық амортизациялық төлемдер
Арматура	1	9 750 000	14,5	1 413 750
Барлығы	1	43993121,44	14,5	1 413 750

Жалпы өндірістік шығындар. Ол тура және жанама шығындардың 26% құрайды, 23 178 220 мың тенгені құрайды.

Кәсіпорынның мәліметтері бойынша өндірістік емес шығындар 25 298 тенгені құрайды

3.6 - кесте

Жылдық пайдалану шығындары

Калькуляциялық баптар атауы	Сумма, мың тг
Электроэнергия	461 214
Еңбек ақы қоры (ЕАҚ)	21389889,7
Әлеуметтік бөліп шығару	4839243,358 тг
Үстеме шығындар	9238555,502 тг
Скважинаныңамортизациясы	1 413 750
Жалпы өндірістік шығындар.	23 178 220
Өндірістік емес шығындар	25 298
Қорытынды сомма	83027357,3

Пайдалануға кеткен шығындар сомасы келесідей анықталады:

_{экспл.шығындар}= 13140 + 43993121,44+ 4839243,358 +9238555,502 + 268 347,1 +1 413 750+ 23 178 220 +25 279 = 83040497,3 тенге

Мұнайдың 1 т өзіндік құны С₁ келесі формула бойынша анықталады:

С₁ =_{экспл.шығындар}/ Q_көл=83040497,3/13140= 6319 тенге/тонна

Өткізілген өнімнің (Р₁) өзіндік құны келесідей анықталады:

Р₁=С₁* Q_көл=6319*13140= 83040497,3тенге

Егер мұнайдың 1 т бағасы (К) 79 233 тенгеге тең деп Т₁ өткізілген өнімнің бағасын анықтаймыз:

Т₁=К*Q_көл=79 233 *13140= 1041121620 тенге = 7082460 $

Онда көлденең ұңғымаларды пайдаланудан таза табыс:

П (көлденең)таза=Т₁-Р₁= 1041121620 -83040497,3=958081122,7 тенге

Іс шараларды енгізуден кейінгі пайдалану шығынын, яғни ұңғымаларды Тұз қышқыл ерітіндісімен пайдалану кезіндегі шығымдарды есептеу [8].

1.Әлеуметтік шығындар: ӘШ= ЕАҚ_і*0,11

ӘШ₂=17 946 094,32 * 0,11=5 114 636,9 тг

2.Үстеме шығындар: ҮШ=ЕАҚ*0,21

ҮШ₂=17 946 094,32*0,21 = 3768679,8 тг

3.Электр энергиясының шығынын есептеу:

УР_Э- бұрандалы сораппен 5,55 кВт/сағ;

Р_Э=9,56 теңге (Ақтөбе облысы үшін)

Э₂= 31120 *5,55 * 9,56= 1651164,96 тг

Амортизациялық төлемдер

Амортизация кәсіпорынның негізгі объектілеріне байланысты құрал-жабдықтардың баланстық құнын есептейді:

А_жыл = Б_алг*N_a/100=7 505 662*11,2/100=840 634,1

3.8 - кесте

Амортизациялық төлемдер

Құрал-жабдық атауы		Саны	Б алғ , ақшалай, тенге		Na, %		Жалпы жылдық амортизациялық төлемдер
Сорап		1	7 505 662		11,2		840 634,1
Барлығы	1					840 634,1

1. Жалпы өндірістік шығындар 23 994 100 тенгені құрайды.

2. Көлденең сорапты пайдалану және қамтамасыз ету шығындары 75 500 мың тенгені құрайды [8].

3.9 - кесте

Жылдық пайдалану шығындары

Калькуляциялық баптар атауы	Сумма, мың теңге
Электроэнергия	1651164,96
Еңбек ақы қоры (ЕАҚ)	17 946 094,32
Әлеуметтікбөліпшығару	5 114 636,9
Үстеме шығындар	3768679,8
Скважинаныңамортизациясы	840 634,1
Жалпы өндірістік шығындар.	23 994 100
Өндірістік емес шығындар	75 500
Қорытынды сомма	53390810,08

Пайдалану шығындарының қосындысы:

_{экспл.шығындар}= 31120 + 17 946 094,32 + 5 114 636,9 +3768679,8 + 915 625,1 + 840 634,1 +23 994 100+ 75 500 = 53421930,08 тенге

Мұнайдың 1 тоннасының өзіндік құны:

С₂=_{экспл.шығындар}/ Q_көл = 53421930,08/31120=1716,64 тенге/тонна

Өткізілген өнімнің (Р₂) өзіндік құны келесідей анықталады:

Р₂=С₂* Q_көл=1716,64 * 31120= 53421930,08тенге

Егер мұнайдың 1 т бағасы (К) 31 800 тенгеге тең деп алсақ, онда Т₂ өткізілген өнімнің бағасы анықталады:

Т₂=К*Q_көл=31 800 * 31120=1046727760 тенге = 8849088,435 $

Онда көлденең сорапты пайдаланудан таза табыс:

П(көл)таза=Т₂-Р₂= 1046727760- 53421930,08= 993305829,9 тенге

Іс шараларды енгізуден жылдық экономикалық тиімділікті анықтау

Бұл жағдайда экономикалық тиімділік екі таза табыстардың айырымымен анықталады:

Эк.тиім=П(көл)-П(көл т.қ.)= 958081122,7-993305829,9= 35224707,22тг

Экономикалық тұрғыдан қарағанда, көлбеу ұңғыларды тұз қышқылымен өңдеу бірнеше есе тиімді екенін көреміз. Яғни, көлденең ұңғымалардың дебиті төмендегенде, оны көлбеу үңғымаларды тұз қышқылымен өңдегенде біз 35224707,22 тенге мөлшерінде экономикалық тиімділік аламыз.

3.10 - кесте

Түз қышқылын енгізгеннен кейінгі экономикалық тимділік

Көрсеткіштер	көлбеу		көлбеу (тұз қышқылымен)	Өзгерістер (+/-)
1. Мұнайды өндіру, т/жыл	13140		31120	+17980
2. Пайдалану шығымдары, мың тенге	83040497,3		53421930,08	-29618567,22
ЕАҚ	21389889,7		29802580,02	+8412690,32
Жылдық пайдаланган шығын	83040497,3		83040497,3
Энергетикалық шығындары, теңге	461 214		1092312	+631098
Жиынтық амортизация шығындары, теңге	840 634,1		840 634,1
3. 1 т мұнайдың өзіндік құны, тг/т	6319		1716,64	+4602,36
4. Өткізілген өнімнің бағасы, мың тенге	1041121620		1046727760	+5606140,15
5. Экономикалық тиімділік, тенге	958081122,7	993305829,9		35224707,22