12. Қарахан әулетінің мем: саяси тарихы, Шаруаш. Және қоғамдық құрылысы.

942-1210 жж. Атасы Сатуқ Бограхан. Қарахандар мем. Құрулуы мен оның ерте тарихында басты рөлді Қарлық конфедерациясының тайпалары атқарды, оған қоса шігіл мен ягма да кірген. Қарахан иелегі Батыста Амудария мен Сырдария арасындағы Мауараннахрдан бастап, Шығыста Жетісу мен Қашғарға дейін кең көсіліп жатады. Шекаралары тұрақты, толып жатқан еншіліктерге бөлінетін. Екі иелектен: Шығыс хандық. Оңт. Шығыс Қаз. Мен Шығыс Түркістан, астанасы Баласағұн, кейде Қашқар. Батыс хандық орталығы Тараз, кейде Бұхар Самарқанды. Шығыс хандықтың қағаны ұлы деп саналған. Аса маңызды әлеуметтік саяси иститут әскери мұралық жүйе болған. Халқының ең басты тірлігі көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы болды. Түрік тайпаларының тұтас бір бөлігі егіншілікпен айналысады және қала мәдениетіне барып қосылады. Ежелгі түріктердің діни түсініктері орын алды. Тұтас алғанда Қарахандар дәуірі сапалық жағынан қоғамның барша саласындағы жаңа кезең болған.

13. наймандар керейттержалайырлар улыстары.

Тайпалардың орналасуы: Бұл тайпалардың мемлекет болып құрылуы Орталық Азияның шығысында Қазақстанмен шектес Монғолия аумағында қалыптасқан. Негізгі мекендеген жерлері – Монғолияның орта және батыс аудандары. Х ғасырдан бастап бұл тайпалар Қазақстан өңіріне қоныстана бастады.

Наймандар: Жазба деректерде ҮІІІ ғасырда «сегіз тайпа» бірлестігі Орхон өзені мен Алтай тауының аралығында өмір сүрді. Монғолша «найман» «сегіз» дегенді білдіреді.

ХІІ ғасырдың екінші жартысында мемлекеттің аты шығып, орталығы Орхон өзені бойындағы Балықты қаласы болған.

Найман мемлекетінің саяси тарих:1160-1203 Наркеш Дайын хан болды.1201 қырғыз, меркіт, найман т.б. Тайпалар құрылтайға жиналды.

1204 Монғол ханы Даян ханға қарсы жорыққа шығып, оны біржолата жеңді.

Керейттер: Жазба деректерде бұл тайпалар Орхон, Керулен, Селенгі, Аргун өзендерінің бойында тұрған. Тайпаның аты Керлин (Керулен) өзені бойында қоныстанғандықтан керілер деп аталған.

Керейт мемлекетінің шарықтау кезеңі Х-ХІІ ғасырда Маркус пен баласы

Құршақұз хандар кезі болды.

1202 жылы — Керейт билеушісі Торы мен Шыңғысхан өзара жауласып, Шыңғысхан керейттерді жаулап алды.

1203 жылы — монғолдар шапқыншылығынан кейін Керей мемлекеті құлады.

Жалайырлар: Монғол шежіресінде жалайырлар Селенгі, Хилок өзендерінің бойында, Орхон өзенінің жоғарғы ағысында, Қарақорым таулы қыратында өмір сүрген.

Жамұқа 1201 жылы Аргун өзенінің бойында құрылтай шақырып өзін «гурхан» жариялап таққа отырады.

Қоғамдық құрылысы:

Хан

сайлады

Мыңбасылар мен түменбасыларды шербиді

(Ондық, жүздік, мыңдық, (ұлыстардың ішкі істерін

түмендерге бөлінді) басқарды)

Шаруашылығы: найман, керей, жалайыр тайпалары негізінен мал шаруашылығымен айналысқан. Керейттер жылқыны көп өсірген.

14. Қыпшақ хандығы шаруаш. Және қоғамдық құрылысы.

Атауы ең бірінші рет 760ж. ежелгі түріктің руникалық ескерткіштерде. Қимек, қыпшақ және қуман тайпалары бұрын жайлаған жерді әскери саяси жетекшілік қыпшақ хандары алады. Ақсуйектер әулеті оңтүстік және батыс бағытта белсенді қимыл әрекеттерге кіріседі. Орта азия және Оңт.Шығыс Еуропа мем. Байланыста болады. Олар өз құрамына түрік тілді кимек, қуман, ежелгі башқыр, оғыз тайпаларымен бірге, иран тілді этникалық қауымдарды. Қыпшақтардың мем. Құру ісіне қаңлылардың көптеген тайпалары қатысқан. Олар Қазіргі Қаз. Шығ.Алтай мен Ертістен бастап, Еділ мен Оңт. Оралға дейін, Балқашқа дейін кең терт. Өкімет билігі мұра болып әкеден балаға қалдырылып отырған. Хандар шығатын әулеттік у ел-бөрілі екен.Қоғамы әлеуметтік және жіктік жағынан да тең болмаған. Мүліктің теңсіздіктің негізі малға жеке меншік болып табылады. Негізгі байлық жылқының саны. Кейбіреулердің байдардың жылқысының саны оң мыңға жеткен және одан да көп болған. Ал тікелей мал бағып, бар ризықты өндіріп жүрген малшылар безбеннің екінші басында тұрған. Қоғамның қатардағы мүшелерінің басым көпшілігі еркін де ерікті болған. Бірақ өзі де, дүние мүлкі де өзінен әлдеқайда әлуетті туысқаннын қарауына өткендіктен, сол дәулетті жақынына тәуелді болған.Сөйтіп, қыпшақ хандығы қалыптасқан, ертефеодалдық мемлекет болды, ол көнетүрік мемл. Дәстүрін дамытып, жалғастырды.