Делән дневник

...Удлго хойр сар болхмн. Эн, оңдан цагт болхла ахрхн, ода мини бәәдлд чилшго болзгин эргцд мини кесн, күцәсн тоот юмби? Мини сурһулян хайсн шиидвр чик болхви, аль оңдан хаалһнь деер бәәсн болхий?

Йисн җил дундур сурчкад, нег цөөкхн сар үлдсн цагт сурһулян хайна гисн күчр һундлта йовдл. Болв герән бәрҗәсн эцкән больницд күргчкәд, орн деерәсн босдго экән хайчкад, сурһуль сурнав гиҗ бас келҗ болшго. Үннднь келхд, хаҗудк хотн-хоша әмтс: сурһулян бичә хай, бидн экнчн хәләхвдн, асрхвдн гиҗ келцхәлә. Эврән гертә-малта, дәкн совхозин көдлмшт бәәх улст өрәл әмтә эмг даалһхд бас хату болна. Тер төләд, эврәннь шиидврән эндр өдр авад шүүхлә, чик болҗ медгднә. Ода яахв?

Арһ уга. Хөв бәәһәд, эк, эцк эдгхлә, дәкәдчн сурх цаг ирх.

Эцкиг эмнлһнд күргәд нег сар болсн цагт аак невчк сән болад, гер дотран тайгар йовад, хот-хоолдан зөвлдг болв.

Герән халулад, хашадк үкртән хотынь өгәд, кевтринь арча бәәтл, үвлин ахр өдр чилнә. Будта, бүрҗңнсн чиг орсн, нег-негән дурасн, бүтңһү болн уудьврта асхн селәнә уульнцар салькнд туугдад орад ирнә. Терүг дахлдад серсхр өвртә, шөвг мет шовһр өвртә эс гиҗ өрәсн өвртә улан, цоохр, һалзн үкрмүд, адһсн бәәдлтәһәр, ард бийәсн орад ирцхәнә. Мана һазрт үвлднь ик цасн орхш. Тер төләд өрүн болһн эзнә малмудиг көөһәд, Шорвин нуурин шагшг хулснд күргнә. Намр эклснәс авн хавр күртл нег мөрәр һарһад, нег мөрәр тууһад авч ирдг малмудин, хойр сөвәнь оңһасн, начн нохас мет, зелҗңнәд, гермүдән темцнә. Тенднь, усинь меклҗ авхин кергт нег сүүв өвсн, эс гиҗ боднцгин хальсн, хотын үлдл эдниг күләҗәсн бәәдмн. Эн цагас авн хойр шаху часин тур­шарт күүкд улсин, бичкн күүкдин дун нирглдәд, шуугад одцхана. Хотн ниргүләд, хавшад хуцсн нохасин дун, хала суулһин йоралд чирдсн үснә ә, хаҗуднь хорҗңнсн һахан дун, хурһан хәәһәд мәәлсн хөөнә, харңһуд бәәрән хәәһәд ниссн такан җиврин ә, хая-хаяднь экән күләҗ ядад чишкәд уульсн бичкн күүкдин дун негдҗ, тиньгр болн элдү өргн тег дунд геедрсн Соят селәнә көгҗм болна. Дәкәд нег час болад, даран-дарандан гермүдин үүдс җиигәд хаагдна, малмуд тогтнад, асхн бәәрндән орна, нохасчн хуцдган уурцхана, зуг деед ар үзгәс лугшад күрҗңннсн һанц моторин дун соңсгдна. Терүгинь дахлцн гермүдт терз болһнас һарһад цацснла әдл севкл сарул герл, кө мет харңһуг әрҗ, көндә уульнцд орман эзлнә. Һаза уульнцд таг харңһу тагчг зуг гер болһна дотр эврәннь тууҗ, эндрәк байр болн эдгшго зүркни шаркллһн.

Нег һарин тавн хурһн әдл болхш. Тер мет Соятин гер болһна дотр соньн болн солю улс бәәнә. Хәләлтн, мел мана герин дару Мөңкин Сарл эмгн өвгн хойр бәәнә. Мөңкин Сарл — мини аав. Кезә юңгад эклҗ аав гисән медхшв. Зуг күүнә уха меддг болснасн авн «аав» гиҗ келәв. Эн өвгн манла элгн-садн биш. Болв аав гиҗ энүг бүкл Соятин бичкн күүкд цуг гишң келнә. Эн, дал һарсн наста, хагсҗ одсн хамтхасн тәмклә әдл хурняста, хавчур хар чирәтә, зеегтә, керсү хар нүдтә, көк судцснь ирзәлдәд үзгдсн, күнд көдлмш кен гиҗ арзаҗ одсн хойр ик һарта, невчк нүрү нурһта өвгн билә.

Йисн зун арвн нәәмдгч җил Яңхл балһсна баячудин мал хәрүлҗәсн Сарл геедрҗ гисн зәңг эврәннь хотнд ирсн бәәҗ. Нег җил болад шовһр махлата, шпорта һоста, маңнадан улан од зүүсн Мөңкин Сарл ирҗ гисн соньн зәңг Соятд шуугҗ. Гражданск дән чилтл Буденна мөртә цергт йовад, хәрҗ ирсн бәәҗ. Яһҗ дәәлдсн, ю кеҗ йовсинь негчн күн медхш, юңгад гихлә, энүнлә хамдан, церглсн күн Соятд биш, нам мана эргндк селәндчн уга билә. Эврәннь тускар келхдән эн йир дурго билә. «Альк цергт йовсинь кен медхв?» гиҗ маһдлдг улс хотнд бас бәәҗ. Зуг нег дәкҗ... Октябрьск революцин түрүн арвн җил болсн өөнлә Мөңкин Сарлд Москваһас Буденна һарта йөрәлһни цаасн ирсиг бичкн күүкд күртлән медсмн бәәҗ. Терүнә хөөн негчн күн маһдлдган уурч. Хөөннь колхоз бүрдәлһин, түрүн тавн җилмүдин шунлтд Мөңкин Сарл угаһар негчн төр Соятд күцәгдсмн биш бәәҗ.

Теднә дарук, цаһан силикатн кирпичәр эрсинь тәвсн, өргн тавн терзтә, өндр модн кирлцәтә, цаһан мөңгн мет гилвксн, шиферәр дееврлсн ората герт одахн гер-мал болсн тракторт көдлдг баахн наста Мергнә Арлтан, Нүүдлә гергтәһән, нег бичкн көвүтәһән бәәнә. Ташр цаадк гертнь үрн-садн уга далн тав күрсн Ямана һалзн өвгн эмгтәһән хоюрн бәәнә. Теднәһәс хойр гер һатц дарандан сенкәлдәд, урлданд орулхар тавлчксн мөрд мет, мегдлзсн, ке сәәхн болн өндр гермүдиг һутаҗах, һавш нохала әдл, һазрла наалдсн, шалдарнь хурсн, ут шавр герт мана фермин контор бәәнә. Эн герәс көлтә, эндр асхн болсн үүлин тускар бичхәр седҗәнәв.