Орчуллһн

НИКОЛАИ ОСТРОВСКИЙ

Болд яһҗ хатагдсмб

Романа тасрха

НЭӘМДГЧ БӨЛГ

Дора, эк-толһа угаһар давхрлгдсн чолудин өөр, тенге дольгална. Чирэг, хол Турц талас нааран үләҗ бәәх «теңгсч» гидг салькн орана, Теңгсәс төмр-бетонн молар хашален керм зогедг булң-шуһу һазр, кем- тркә дуһу мет көвәһүр ирҗ шигдж. Уулин зо теңгсд күрч таерна. Ики хол уул деер балһсна захии, наадһа мет бичкн цаһан-цаһан гермүд үзгднә.

Балһсна захд бәәсн хуучн парк тагчг. Кесгәс авн арчгдад уга жим хаалһс өвсәр хучгдж, тер хаалһс деер, намрин хумхарулсн, шар өңгтә, агч модна хамтхасд арһулхан унна.

Корчагиниг балһсн талас нааран, перс келн, әмт зөөдг өвгн авч ирв, суулһҗ ирсн соньн күүһән буулһҗаһад, тесҗ чадад — игҗ келв:

— Яһад ирвчи? Күүкн энүд уга, театр уга. Негхн шакал йовна... Ю кехәр бәәхичнь, медҗ бәәхшв. Үр зергәс, хәрү йовий!

Корчагин терүнд шаңгинь өгв, өвгн йовҗ одв.

Паркд күн уга, Павел кердг деер тенге тал хәләсн скамейк олҗ авад, халунь буурч одсн нарнур чирәһән кеһәд, суув.

Нааран, эн тагчг һазрур, бәәдл-ширһлнь ямр кевәр бүрдҗ бәәхнь, эн бәәдл-җирһлиг яһснь сән болхиг ухалхин кергт Павел ирв. То! Ди- гинь кеҗ, шиидвр һарһх цаг ирв.

Терүг хойрдад нааран ирснә хөөн Кюцамин өрк-бүлд һардг керүл- улм икдв. Өвгн Павлиг ирсиг медчкәд, адрад, гер дотран кецү ик ноол- да татв. Сөрлцлһ келһиг һардлһн, эврән бийнь, Корчагина һарт орв. Өвгн генткн күүкдиннь болн гергнәннь хаҗуһас күчтә сөрлцлһ келһн- лә харһв, Корчагиниг хойрдад ирснә түрүн өдрәс авн гер нег-негндән дурго болн өшәтә хойр әңгд хүврв. Көгшдуд тал ордг хаҗудк үүдиг таг хадад, хәврһд бәәсн хорасин негнь Корчагинд патьр гиҗ бәәхд өг- гдв. Патьрт бәәҗәх көлснә мөңгн өвгнд ик өмнәснь өггдв, күүкднь бий- әснь салҗ һарад, эдлврин мөңг сурш уга гиҗ тер, нам тогтнад одв.

Альбина дипломатическ тоолврар өвгнә хажудк өрәлд үлдв. Үзхлә нүдн өвддг күүнләһән харһш уган кергт, өвгн баһчуд тал өөрдхш, болв һаза, хаша дотр, энүнд эзән медүлхәр седҗ. паровоз мет сүүкннә.

Кооперативд церглхин өмн, өвгн хойр эрдмтә бәәж — посч болн модна урч — тер учрар, сарай дотран мастерской кечксн, сул цагтан, хаҗуһас юм шиңгәнә. Патьрт бәәх күүнд амр өгш уга кергт, удлго эв- рәннь станокан терүнә терз тус авч одҗ тәвб. Урлхларн чаңһар цокад хадас хадхларн, өвгн амрад бәәнә. Корчагинд дегтр умщхднь харш болҗ бәәхән, тер сәәнәр меднә.

53

«Арһулдҗа, би чамаг энүнәс нег сәәхн көөҗ һарһхв»... өвгн бийнь бийдәи хамр доран келнә.

холд, тецгр һазрин шавшлһнд, кермии утан хар үүлн болад үлдәд йовна. То уга олн цах шовуд доцһдҗ чишклдәд, тецгсүр заһс шүүрлдҗ унцхана.

Корчагин һарарн толһаһан бәрчкәд, күндәр уха туңһав. Терүнә иүднә өмн терүнә цуг бәәдл-җирһлнь, бичкн цагаснь авн сүүлин өдр- мүд күртл үзгдв. Эврә хөри дөрвтә насан эн сәәнәр эдлвү, аль мууһар эдлвү? Эврәннь бәәдл-җирһлән, чик зарһчла эдл, җил болһнинь дот- ран шүүҗ хәләһәд, бәәдл-җирһлм дегд му бишәр бәәгдв гиҗ ик гүн ханлттаһар темдглв. Болв һәрһтәһәс көлтә, баһ болснас көлтә, икңкнь эс медснә учрар кесг олн эндүс чигн һарад одв. Хамгин һол юмн — халун өдрмүдт унтҗ кевтсн уга, йосна төлә ноолдсн төмр бәрлдәнд эврәннь орман олв, революции хар күрңг туг деер терүнә чигн кесг дусал цусн бәәнә.

Зергләнәс тер, кезә чидлән эс чилтл һарсн уга. Ода җиврнь хуһрсн, тер фронт бәрҗ чадшго болҗана, терүнд һанцхн юмн үлдв—тылин ла- заретд кевтх. Варшавин өөр дәәлдәнд дәврлһ кеж йовтл, дәәчд сумн туссиг Павел мартад уга. Дәәч һазр деер, мөрнә көл дор унв. Үүрм- үднь шавта көвүг болсарнь шавинь бооҗ өгәд, санитармудт өгчкәд, хортиг күцхәр цааранднь адһцхав. Дәәч геедрв гиҗ эскадрон эврә гүүдлән зогсасн уга. Алдр кергин төлә иоолдлһнд тиим билә, тинм оолх зөвтә. Үн келхд, ончлх йовдл чигн харһдмн. Тер тачанк деср су- усн көл уга пулеметчикүд чигн үзлә — тедн хортна хамгин әәмшгтә ул- снь мөн, теднә пулеметмуд үкл, күүчлһ хойр тархаҗ йовцхана. Төмр теслһн, төв хурц нүдн хойрарн тедн полкмудин омг болцхав. Зуг тиим улс цөөкн билә.

Күүчллһнлә харһсна хөөн, зергләнүр хәрү ирх ицл төрүц уга болх- ла, тер ода бийән яахмн болхүв? Иргчд терүг энүнәс ик үлу сүртә әәмшг күләҗәхин тускиг тер, Бажановас келүлҗ авбшмн. Яһсн сән болх? Эн хаһлгдад уга сурвр терүнә өмн әәмшгтә хар нүкн мет зогсв.

Хамгин үнтә юман — ноолда кедг эв-арһан геечксн хөөн, ю хәәҗ әмд бәәхв? Одак маңһдурк байр уга эврә җирһлән юуһар аадрулхв? Терүг юуһар дүүргхв? йириндән кииһән авх, хот идх уух? Үүрмүд ямр кевәр ноолдҗ уралан ишкҗ йовхиг хаҗуһаснь хәләһәд/арһ уга герч болҗ үлдх? Отрядт ацан болх? Бийиннь урвчасн цогциг һаруд һарһх? Зүркндән сум тусхах — болад бәәснь тер! Му бишәр әмд бәәҗ чадвч, цаглаһан үкҗ чигн чад. Ацан .болш угаһар седсн дәәчиг кен бурушах билә!

Терүнә һар хавтхднь бәәсн хавтха браунингиг илв, хурһднь дасмһа авъясар бәрүлснь шүүрәд авб. Револьвериг арһул татад һарһв.

— Иим өдр күртл әмд бәәхч гиҗ кен санҗ бәәлә?

Револьверин амн терүнә нүдн тал дорацулҗ хәләв. Павел револь- верән өвдг деерән тәвчкәд, уурлҗ му келв.

—Ду көвүн, эн тоотчн цуһар цааснд бичәтә тоотиг дураҗ героизм үзүллһн! Бийән захан һәрһтә күн болһн оньдин, дурта цагтан алж чадх. Эн хамгин әәмтхә, гиигн кевәр бәәдләс мөлтрлһн. Бәәхд күчр болхла — ха. Чи тер бәәдл-җирһлән диилх эв-арһ хәәвчи? Төмр бүсәс гетлхин кергт, чи цуг тоотиг кеж чадвчи? Новоград-Волынскин өөр өдртән арвн дола дакҗ дәврлһ кеһәд, цуг тоотиг күүчҗ диилсән, чи мартҗ орквчи? Револьверән бултул, энүнәннь тускар кезәд чигн негчн күүнд бичә кел! Бәәдл-җирһл тесҗ болшго болен бийнь—бәәҗ чад. Терүг олзтаһар ке.

Босад халһ тал йовб. Йовдлин уулин күн эврә тергндән суулһад терүг балһсн күртл авч одв. Тендән Павел нег уульнцд бәәрн һазрин газет хулдҗ авб. Терг газетд Демьян Бедный нертә клубд балһсна парт- коллективин хург болж;ана гиҗ соңсхгдҗана. Павел бийиннь пәтр тал ик 54

с« ирв. Тер бийнь чигн медл уга, актив деер, ик хургт эврә сүүлин угон келв.

.Тая унтсн уга; Корчагиниг удан эс ирхлә терүг үүмән эзлв. Яһсн болхув? Тер хамав? Урднь оньдии серглцг иүднднь, эндр догшн, киитн боодл Тая үзв. Павел бийиннь тускар баһар келнэ. Болв нег ик му хүвтә юм тер даажахинь Тая медв.

Хашан үүдн ә һархла, экин хажуд бәәсн час хойр час болсиг ме- дүлж жицнв, Тая жакетән көдрҗ авад, үүд секхэр һарв. Леля эврэннь хорад, пор дотран нег юм келэд, унтад кевтнэ.

— Би чамас көлтә икәр зөвүрлҗ бәәләв,— гиж, терүг ирснд бай- рлҗ, Корчагиниг сиинцд орж ирхлэ Тая шимндж келв.

— Таюша, хамгин- үкл ■ күртл нанла төрүц юмн болш уга. Леля, унтҗ кевтнү? Чи медҗәнч, нанд төрүц унтх дурн күрч бәәхш. Би чамд эндрк өдрин тускар зәрм-зүрминь келҗ өгхәр бәәнәв. Чам тал одий, эс гиҗ Леляг серүлчкхвдн,— гиж, тер бас шимлдҗ хәрү өгв.

Тая алһлзв. Тер тавлла сө яһҗ күүндхмб? Кемр энүнә тускар экнь .медхлә, күүкнәннь-тускар юн гиж санхув? Болв энүнә тускар Павлд келҗ болшго, тер өөлх. Юуна тускар келхәр бәәдг болхув? Энүнә ту­скар ухалад, эврә хора талан орв.

— Тая, иим юмн болҗапа,— гиҗ бүтңкү дууһар, тедн харңһу хо­рад нег-нсгнәннь тус дегд өөрхн суусн учрар, күүкн терүнә әмсхүл соң- сҗах саамла, Павел эклж келв.— Бәәдл-җирһл икәр оңгдарн гижәх учрар, нанд иевчк өвәрцү болҗ медгджәнә. Би цуг эн өдрмүдт керг утаһар бәәвв. Цааранднь орчлңг деер ямр кевәр бәәхнь, нанд темдг уга билә. Эн өдрмүдлә әдл, мини бәәдл-жирһл кезәд чигн харңһу биш билә. Болв би эндр политбюрон сүүр кеһәд, аһу ик кергтә шиидвр һарһув. Чамд энүнә тускар келҗ бәәнә гиһәд, чи бичә өврмж ке.

Сүл сармудин эргцд санад тоолад йовснаннь болн балһсна захд бәәсн парк дотр ухалҗ санснаннь ик зууһинь тер Таяд келж өгв.

— Тиим бәәдлтә юмн болҗана. һол төрүрнь орҗанав. Өрк-бүл дот- рк идән-будан шиңкән эклжәнә. Эн үүрәс холд, энүнәс цевр аһарта һазрур һарх кергтә.

Бәәдл-җирһлән шинәс эклх гергтә. Би эн ноолданд экләд орсн хөөн, терүг сүл күртлнь кех зөвтәв. Чини чигн, мини чигн эврә бәәдл-җирһл- мвдн ода деерән байрта биш. Би терүнд түүмрәр хәрү өгхәр седж бәәнә. Эн юуг, чи медҗ бәәнчи? Чи мини иньг болхмч, мини гергн болхмч?

Тая Павлиг ода күртл ик гүүнәр әәмҗ соңсж бәәлә. Сүүлин үгәс генткн чочад одв.

— Тая, би чамаг эндр хәрү өг.хичн некҗ бәәхшв. Чи цугтаннь тус­кар сәәнәр тоол. Түрүләд эргүлл уга бәәжәһәд, генткн иим юм келхлә, чамд медгдл уга чигн бәәдг болх. Күүкн, би чамд һаран өгч бәәнәв, мә эн цуг тер тоот седклин гем күүнд керг уга юмн. Кемр чи эн саамд иткхлә, тер цагт меклгдш угач. Нанд чамд кергтә тоот ик юмн бәәнә, тер мет нанд кергтә тоотс чамд бәәнә. Би нег мөсләд шиидҗ оркув: би чамаг мана, йоста гидг кү кеҗ өскх күртл мана ниицән бәәх зөвтә, би чамаг кү кеҗ чадхв, эс гиж ик базрин өдр болен цагт би деншгт чигн күрч чадшгов. Тер күртл бидн ниицәһән эвдҗ чадшговдн. Өсәд күн болен цагт —цуг дааврас сулдҗ бәәнәч. Кен медхв, би цогцарн төрүц сулдр, әмн уга чигн болж одхув, тодлж ав, тер цагт чигн чини жирһлд харш болш угав.

Кесг секундт тагчг бәәҗәһәд, тер цааранднь бүләнәр, җөөлнәр келв:

— Ода би чамаг иньглхичн, дурлхичн эрҗәнәв.

Павел күүкнә хурһдиг эврәннь һарасн сулдхҗ бәәхш, тер зөвән өгчксн мет төвкнүн бәәнә.

— Чи намаг хайҗ оркхн угайч?

— Тая, үг энүгичн иткүлҗ чадшго. Чамд һанцхн юмн үлдҗәнә:

55

нанла әдл улс, эврәннь үүрмүдән урвачлҗ чаддмн биш... зуг тедн на- маг бичә урвачлтха,— гиҗ тер, һашутаһар үгән төгсәв.

— Би чамд эндр төрүц хәрү өгч чадшгов, эн тоотчн генткн болв,- гиҗ күүкн хәрү өгв.

Корчагин босв.

— Тая, унт, удл уга өр цәәх.

Тигҗ келәд хораһурн орж одв. Хувцан тәәлл уга кевтв, толһаһан дерд күргн унтҗ одв.

Корчагина бәәсн хорад, терзин өөрк стол деер, партийн библиоте­ке авч ирсн дегтрмүд, баглата газетмүд бәәнә, кесг бичж орксн блок- нтотс кевтцхәнә. Эзнә орндг, хойр стул бәәнә, Таян хора тал ордг үүдн деер, хар олн улан дарцгуд хатхсн Китдин ик карт өлгәтә бәәнә. Корчагин парткабинетәс литератур авх болҗ партии комитетлә күүн- дв, дакад болхла, балһсна хамгин ик портовой библиотекин заведую- щиг дегтрин халхар шеф автха гиҗ батлх болв. Удл уга көвүн тен- дәс кесг баглата дегтрмүд авдг болв. Өрүн эртәс авн асхн күртл, баа- хан зуур үдин, өрүни хот уухин кергт завср кечкәд, Павел дегтр ум- шад, юм бичәд бәәсиг Леля икәр өврҗ хәләнә. Асхнднь һурвулн Лелян хорад цаган өңгрүлнә. Корчагин экч дү хойрт умшсан келҗ өгнә.

Сө ики ора, һаза һархларн, пәтрт бәәх наар эс гисн күүнә хорад, хааһулин заагар нәрхн тасм гегә өвгн оньдинд үзнә. Өвгн арһул кө- линнь үзүрәр терз тал өөрдәд, хааһулин заагар стол деер өкәсн тол- һаг шинҗлҗ хәләнә.

«Әмтн унтад кевтнә, эн сөөнь дуусн өр цәәтл герл шатаһад һарна. Гер дотраһар, эзн мет йовдңнад бәәнә. Күүкд нанла керлддг болц- хав»,— гиҗ му сана зүүһәд, өвгн йовҗ одна.

Корчагинд нәәмн җилин эргцд түрүн болҗ иим ик сул цаг бәәнә. нег чигн дааврта көдлмш уга. Эн шинәс юм медҗәх күүнәһәр ик урм- дтаһар умшҗ бәәнә. Тер суткдан арвн нәәмн часдан көдлмш кеһәд су- уна. Иигҗ суулһн терүнә цогцд яах-кехнь темдг уга бәәсмн, зуг нег дакҗ Тая иим цөөкн үг келв:— Би комодиг талдан һазр һар- һчкув, ода чини хораһур үүдн секгдҗ бәәнә. Кемр чамд нанла юуна тускар болв чигн күүндх кергтә болхла, Леля тал орл уга, шуд нанур ирҗ чадҗанач.

Павел улаж одв. Тая байртаһар инәв — ниицән кегдв.

Өвгн герин өнцгт бәәсн терзин хааһул заагар сөөни өрәл давен наг­ла дакҗ герл үздгән уурв, экнь Таян нүднд дархар седсн бийнь мед- гдҗ бәәх байр үзв. Сөөд нөр угаһар һардг учрар—дотрнь буслҗах һа- лас көлтә гилвлзсн нүднәннь дора әрә темдгтә хурнясн буув. Гитарин айс, Таян дун хойр бичкн хора талас дару-дарунь соңсгддг болв.

Күүкд күүнә байр медсн Таяд, дурлсн дурнь хулхалҗ авгдсн болж медгдәд, зөвүр өгнә. Күүкн шуржгнлһн болһнас чочад одна, экиннь ишкдлмүд сонсгдсн болна. Сөөд эврәннь хоран үүдиг юнгад төдглнәч гиҗ сурсн цагт, юн хәрү өгхв гихләрн, икәр зөвүрлҗ бәәнә. Корчагин эн тоотиг үзәд, күүкнд җөөлнәр, тогтнулҗ келнә:

— Чи юуһинь әәнәч? Кемр йилһәд хәләхлә, энүнд чи бидн хойр эзндвн. Төвкнүн унт. Мана бәәдл-җирһлд күүнә улст ордг үүдн уга.

Тая халхан терүнә өрчд шахад, дурта күүһән теврәд, тогтнад, ун­тад одна. Павел ик удан күүкнә әмсхүл чиңнәд, терүнә әмтәхн нөр- таслш уган кергт, көндрл уга сууна; эврә насн-җирһлэн иткәд өгсн кү- үкнүр энҗүр дурн деврәд терүг эзлв.

Таян нүднд унтрш угаһар һал аслһна учриг турүн болҗ эгчнь медв, тер өдрәс авн экч дү хойран хоорндк ууҗмдв. Экнь чигн медв. Тааж медв. Саг болв. Альбина Корчагинәс иим юм күләҗәсн уга билә.

— Таюша терүнд ирлцш уга,— гиж экнь нег дакҗ Леляд келв,— Эн юн болҗ һарна?

56

Экин седклд амр уга тоолвр орна, болв Корчагинлә күүндхдән эмәҗ бәәнә.

Корчагин тал баһчуд ирцхәдг болв. Бичкн хорад зэрмдэн уутьхн болдмн. Зөөгүд җиигсн мет дун ввгнд соңсгдмн. Тедн оньдинд ни-нег- нәр эклҗ дуулцхадмн:

Тенге деер күн үзгдхш,

Тер өдр сяөго шуугна...

Павлик дуртаһан эклдмн:

Эңг-зах уга орчлңг нульмсар дүүрң...

Пропагндистск көдлмш даалһҗ өгтн.гиж бичснә хөөн, партии ко­митет Корчагинд өгсн көдлмшчнрин партактивин кружок игҗ цуглрна. Иим бәәдлтәһәр Павлин өдрмүд давна.

Корчагин залдг бәрүләс дакад хойр һарарн бәрв, кесг олн зөвүртә- һәр игән-тигән эрглһ өгсн бәәдл-жирһл, шин утх-уханур зөрв. Эн сур- һуляр болн литературар дамжад хәрү зергләнүр ирхәр күсл келһн билә.

Болв бәәдл җпрһлд нег саалтг деер бас саалтгс давхцж ирәд бәәх- лә, өмнән тәвсн төрән күцәхд, эн тоотс ямр кевәр харш болна гих амр уга санан тоолврта тосв.

Генткн Москваһас гергтәһән хоюрн санснь эс күцсн студент Жорж күрч ирв. Тер гергнәннь эцгинд зогсчкад, теидәс нааран экдән бәәсн мөңг шахҗ авхар ирдмн.

Жоран ирлһн өрк-бүл дотрк бәәдлиг икәр эвдв. Жорж, ца-наадкннь тоол уга эцгән татҗ, советин йосна өмнәс хар ухан-седклтә гергнәннь өрк-бүллә хамдан, яһад болв чигн Корчагиниг гертәс көөж һарһад. терүнә һартас Таяг салһж авхар ик зүткә кев.

Жораг ирснә хөөн хойр дола хонад Леля нег өәрхн районд көдл- мш-олҗ авб. Леля тиигән эктәһән, көвүтәһән йовж одцхав, Корчагин Тая хойр хол теңгсин көвәд бәәсн нег баахн балһснд одҗ бәәцхәв,

Артем дүүһәсн хая-хая бичг авдг билә, болв балһсна советд эвр- әннь стол деер, үзгүдинь өнцг һарһж, таньдг һарар бичсн бор конверт- дә бичг үзхләрн, эврә йирин төвкнүнән гееһәд, кесг дакж халхсинь ум- шдмн. Ода бас конвертиг секҗ бәәһәд, дотран җөөлнәр санҗана:

«Эх, Павлуша, Павлуша! Чи бидн хойр хамдан өөрхн-өөрхн бәәсн болхла, көвүн, чини сүв-селвгчн, нанд туслх билә».

«Артем, үзсн зовлңгиннь тускар бичхәр бәәнәв. Би чамас оңгдан күүнд иим бичгүд бичхшв. Чи намаг меднәч, үг болһна утхиг йилһхч. Эдгхин кергт ноолдлһ кежәх фронтд бәәдл-жирһл намаг цааранднь шахад ирв.

Даран-даранднь цоклһнла харһҗанав. Негнәснь әрән гиҗ мөлтрәд көл, деернь босад ирхлә, наадк негнь шинәс, өмнкәсн үлүһәр өршәңһү угаһар авад унна. Хамгин әәмшгтә юми—би сөрлцә кедг чидл уга бол- жанав. Зуг һарм көндрдгән уурв. Тер күчр билә, болв терүнә дару кө- линм әмн тасрв, урднь әрә көндрәд хора дотраһарн йовдг бәәсн болх­ла, ода ик күчр кевәр орндгасн столд күрнәв. Бәәдлнь, энүгәрн хуурх бәәдл уга. Маңһдур нанла юн болхнь ә—темдг уга.

Би гертәсн дәкҗ һардган уурв, терзәсн теңгсин нег тасрха бәәдл хәләнәв. Бийнь урвачлсн цогц болн, күч-көлснүр зүткүлж бәәх, тад- нур, төмрлә мет дәврлт, цуг делгү фронтар кеж йовх күч-көлснә гүдүд орлцач әәрмүр дуудж бәәх болыпевикин зүркн терүнә зүткән нег күүнд хамдан бәәхләг, терүнәс ик догшн һашута йовдл бәәхий?

Би олна зергләнд хәрү ирхв гиҗ иткнәв, дәврлт кеҗ йовх колонн дунд мини шора чигн үзгдх. Би иткл уга бәәж чадшгов, би тиим зөв

57

Энүг мергҗл, эрдм, кедг көдлмш, даслт-гиһәд соляд йовхд амр. Урн үгин арһ элвг.-

Романа нернь — «Ольдан күүкн». Иим нерәдлһн соньмслһта, күләв-^ ртә болж һарна... Эн нерн ор уга нерн биш, нег орта нерн, эцгинни нер* дуудулх үүлдвр үүлдсн күүкн болх гиж күләгднә: Хальмг келнә өвә- рцнь тиим.

— Эн кенә кесн көдлмшв?

— Ольдан күүкн — кеси көдлмш—гих татлһта күүндвр олн заагт һарх зөвтә. Зуг иим күүндвр олн дунд һархш, Ольдан күүкиг «Ольдан күүкн» гиҗ күн хурһан заахш. Ольдан күүкн кесн көдлмшәрн, һольшг бәрцәрн эцгинни нер дуудулх, олна келн болж чаджана.

Мини нег таны тракторист көвүн жил болһн Кавказ, Крым эргж сулдхвртан зуульчлҗ йовна, эсклә Ленинград, Москва орж, олн му­зей һәәхнә<

Совх'озмудур, колхозмудур жил болпн ирҗәх селәнә эдл-ахун ах специалистнр-нэрн медрлтэ, ик неквртэ, болвсн улс. Энд классическ көгжм чигн, урн үгиг чигн, живопись чигн сээнэр меддг, нэрн шинжтэ баһчуд. , _у.

Эдн сээнэр көдлдг чигн, сәәхнәр амрдг, жирһдг чигн эмтс. Иньглл- 11Н, үүрллһнь болв чигн йир сээхн, кен-негндэн килмжтэ, ниич, демч, ору-һаруһин тооцан баһ, долгу седклтэ улс гиж бас нсмж эднэ тускар келҗ болхмн. Амрарнь келхд, әмд күн дегтрин күүнәс холван соньн, сээхн болн олн зүсн шинжтэ.

Җирһл гидг юмн дегтрэс даву соньн, тегэд чигн зокъялар жирплиг бер тегшәр үзүлнә гидг дегд хату йовдл.* Полупроводник, электроник, ис­кусств, көгҗм, гүн ухата урн үг, делгү ик болн гүн медрл-эн хамг мана цагин селәнә үүлдэчнрин, эңгин күч-көлсчнрин неквр болн шиңгрлт. Эн хамгар агсгдсн «эңгин-биш эңгин» улсиг нәрәр үзүлҗ, зүрк авлм дүрмүд үүдәлһн-иргч үүлдврмүдин автор-бүрин күндтә болн җаңһрта дааврнь.

Шүүврт орсн роман-мана урн үгин өслтин йор. Дундта, дүүрңгтәпән эн зокъял мана цага жирһлин соньн бәәдл үзүлҗ. Эндрәк өдрт шилт- сн бичәч Инжин Лиҗ дарук зокьялмудтан, билгин дамшлтин көрңгән немж, шин диилврмүдт күрх ицг урһана. Соньн болн кергтә дегтр эн- бичҗ-гиж умшачнр тоолжана.