БАДМИН АЛЕКСЕИ

Алтн шорад даргддго

Романас

1. ЗУД

Дөрвн хонг дараһар һалзу шуурһн шуурчана. Сиврин һазрт үвлднь дөрвхн хонгт биш зурһан-долан хонгт шуурвчин өврмҗ болхш. Зуг, эн үвл дараһар дөрвн хонгт шуурһн шуурна гисн, күн-мал угаг зутах- йосн зуд болна гидгнь эн.

Кесг жиләс нааран боладго һац өцгрсн зун болен учрар, «Победа» колхоз малдан күрх күмс белдж чадсн уга. Тегәд эн үвл онц дегәд түрү болхинь цуг колхозникүд меднә.

Сакл асхн зөвәр ора хөөнә хашаһас герүрн ирлә. Эмгн болн хойр күүкнь орндан орад унтҗ одцхасн бәәж. Беш деерәс кастрюльта цәәһән авад агч ааһдан кеһәд, һуйр угаһар сорад уучкад өвгн бас кевтв. Шар- сн боднцг, өдмг бәәсн бийнь, энүнэ хоолд хот орхш. Эндр өдрин дуусн хөд хот уга зогсцхаснь Саклин сананас һархш. Бураһар гүрәд кечксн эрстә, дотр һаза угаһаснь шаврар шалдчксн хашаһан мерлдәд, хөд орҗ ирсн кү үзхләрн, мәәләд ниргцхәнә. Сакл теднә әәд тесж эс ча- дад, хоша бәәсн үкрин фермүр шуурһн дотр ирв. Үүдинь секәд орхла, нмнәснь үкрмүд бас мөорцхәв. Тер кевтән хөеч колхозин конторур темцв.

Хойрдгч бригад орж одсн ахлач ода чигн уга, тсгәд хәрү хашаһурн йовад, манач евгн асхн ирхлә, герүрн хәрсн тер. Сөөнь дуусн хойр нү- дән харһулҗ невчкн зуурчн, дуг гиж унтҗ чадси уга. Дару-дарунь бо- сад шуурһн тогтнсн угаһинь терзәрн хәләчкәд, хәрү орндан орад кев- тәд бәәв. Үвлин ут сөөһин дуусн кедү зүсн тоолвр эн медәтә, жир кур­ен наста Саклин уханд орсн болхв.

...Көк теңгсин көвәһәс һарсн ут улан эшелон арвн зурһан хонг йовад төмр хаалһин Олуйск гидг станц деер, асхн ирҗ зогсв. Январь сарин хүүрә киитн чирәг чим-чим гиһәд хәәрәд бәәнә. Сөөнь бийднь эшелонас буулһад, бичкдүд, көгшдүд угаг шуугулҗ ниргүләд, «Союзмука» гидг заводын клубт орулв.

Әмтн, хурһдаснь салһад хашад орулсн хөд мет ниргнә. Тер кевтән клубт хонцхав. Өрүнднь сагсг ик девлмүд өмссн улс, әмтсиг шүүһәд авад һарад бәәнә. Эдн әмт йилһж авхар ирсн колхозмудин элчнр. Маля даах тоотнь дәәнд мордсн, көдлдг күн уга күчр цаг билә. Тегәд колхоз болһн көдлҗ чадм кү ядж бәәсмн.

— Колхоз «Доброволец» орх күн бәәнү?

— Колхоз «Труд» кен орна?

— Манд, көдлҗ чадх улс кергтә!— гисн дун, клуб дотр күңкнәд, энд-тенд һарна.

Арвн зурһан-долан хонгт хаалһдан зовад, түрәд, кир-нуһудтан дарг- дад ирсн хальмгудт нам альдаран болвчн хаацта, төвкнүн нег һазрт күрч, цогцан амрахнь күсл болжана. Тегәд, тер даруһан альднь сәи болна гилч?—гих ухан кенд болвчн орсн уга. Орс кел меддго зәрмснь, цуһар нег бәәрнүр одхмн гиж медәд, захас харһсн көлгнднь сууһад һарцхав.

Тер учрар, кесгнь ахнр-дүүнрәсн, эк-эцгәсн саллдад, оңдан селәдт тусцхав.

Тер өрүн Саклур-зөвәр медәтә, зүн һарнь маля кевтә девлиннь хан- цн дотр унҗсн, күн ирәд келв:

— Та, мана колхозур одх болвзгот. Энүнәс арвн хойр дунад бәә- нәвдн.

39

Сакл оньдинд күн болһна үгд ордг төләдән зөвән өгәд, тер күүтә хоюрн өлг-эдән паи деер ачв. Олуй һол үвлд көрч одсн цагт, тустан иовхла арвн хойр биш, нәәмхн дууна бәәҗ. Удсн уга, мөрн цаи Мака­ров селәнүр орад ирв. Эн селәнд, Саклин өрк-бүлтә хөрн хальмг өрк ирҗ зогсв. Ирсн өрк болһниг цөөкн бүлтә улсин герт хамднь орулв. Селәнә клубт тавн өрк орв. «Шахм болвчн-һундл угаһар» — гиҗ орс улс келдг.

Түрҗ-зүдҗ ирсн хал^мгудиг делгү седклтә, ах-дү орс улс гертән үвлзүләд, бәәсн хот-хооласн хувацв. Удан күләсн хавр ирв. Сакл хав- ртнь парад гер бәрҗ авб.

Сакл тер хавр колхозин җирн хойр хө тоолж, авла. Өвгн Көк тенг- син көвәд парад, эврәннь эн наснаснь туршарт заһс бәрлһнд йовсн— көдлмшч күн. Зуг эк-эцгнь әмд цагт, арвн нәәм күртлән малый ард йов- ла. лөөннь, дөч шаху җилд Көк теңгсин көвәһәс холд одсн күн бит. 1егәд энд ирәд, хө хәрүлдгт орхла, түрүн авгтан кесг харшлт харһҗ зовав. Ьолв, ямаран көдлмшт болвчн күч-көлсән әрвллго көдлдг Сакл дарунь шин көдлмшинни һаринь авад дамшв.

Ода долан-нәәмн җилд хөөнә ард тахшад, альк нег эв-довинь да- сад, ямаран һазрт хәрүлх, ямаран хотар асрх, яһҗ төлинь һару угаһар өскх-эн хамг эв-арһннь дасв..Хөөнә тонь җирн хойрас, миңһ күрв. Сакл хашадан орхларн һанцхн бийднь медгддг темдгәр, хөн болһниг зүсләд таньдг билә. Үвлин сө җиллә әдл ут. Сөөнь туршарт зовньад, нөөрнь күрлго бәәнә «Маңһдур шуурһн эс тогтнхла яахмб!»— гисн әәмшгтә тоолвр орв. Кирслҗ кесн хойр көлтә харһа орн, сүүҗән сольх болһнднь олн зүсн дууһар җиигнә. Орс беш деер кевтсн эмгнь, өвгән унтлго бәә- хинь медчкәд, келв:

_бил'~ ®^вгн’ ^яһ^аД эс унтнат? Эрт көдлмшт одх күн невчк нудән харһулх

Герин эрст өлгәтә зевтә, тонь билрәд бәәсн. дорань унҗсн шннҗүр- тнь кесг олн зүсн төмр дүүҗлсн час чик! чик! чик!—гиһәд ә һарна. Сакл босад хәләхлә, дөрвн час болҗ йовна. Девлән көдрәд, ик бешин эрст тавгарнь шахад наачксн, ул татчксн ик хар ишкә һосан авад, ор- наннь көлд, ширдг заагт хавчулад дүүҗлчксн киртә бор цуглаһан көл- дән ораһад хувцан өмсв.

Өвгн ^яһ^сн эрт босҗахмт?— гиҗ эмгнь беш деерәсн сурв.

— Ферм орад, мал хәләһәд ирнәв — гиҗ Сакл хәрү өгв.

^м_л^аР^{ан К}Ү^Н болхв эн өвгн! Таниг угаһар тер колхозин мал үкҗ одхмо? Аль танд әмтнәс икәр күч-көлснә өдр бичн гиҗәхмб!— гиҗ келн, уурнь тәәлрәд өвгндән цә чанҗ өгхәр, толһа доран дер кесн хув­цан шүүрч авад адһмта босв.

Саклин эмгн—Җирһл, өрүн болһн, тавн час болад уга бәәтл босад, өвгндән цәәһинь чанад өгчкдг билә. Җирһл кезәдчн босх цаган медҗ эрт сердмн. Зуг эндр Сакл нам тер цагасн эрт босҗана.

тл^ВТ’ ^кевт’ Б*¹ УД^{ЛГ0 ХӘ}РҮ ирнәв,— гиҗ өвгн эмгән тогтнулв.

— Иим шуурһнла халун хот угаһар күн йовдв. Би дарунь цә бус- лһчкв. һалд өр кех, хүүрә мод асхар бел кечкләв,— болад эмгн бешәси шувтрҗ буув.

Тер хоорнд, хувцан өмсчксн Сакл, үүднә деер, хадад өлгәтэ бәәсн сагсг цапан махлаһан толһадан дарҗ өмсәд, негчн уг келлго һарч одв.

Сакл паза һархла, шуурһн тогтнх биш, улм чаңһрсн бәәдлтә. Өцкл- ДҮР хүүрә бәәсн болхла—ода чиигтә. .Гертәс ферм күртл һурвн зун метрәс үлү биш. Сакл нәәмн җилин туршарт хавр-үвл уга эн хоорнд иовн гиҗ мөр һарһад, нүдән аньчкадчн күрх бәәсмн. Үүднәс көлән ал- хад пархларн белкүсцәһән цаснд булхв. Гем уга, гертәс тедүкнд хаалһ оәәх зөвтә, цааранднь йовхд амр болх гиҗ санад, булхсн көлән татҗ авад мөлкв. Кирцәд хаалһд һарч ирн, хойр көл деерән зогсв, болв дакн өвдг күртлән булхҗ одв. Сөөнь дуусн иим ик цасн орсн болхв гиҗ са- 40

над, цааранднь һарв. Сальк өрҗ йовхд күүнд, шуурһн дегәд догшн бо- лад, кииһән авч болхш, тегәд Сакл нег цеөк ишкчкәд, хәрү эргәд уру- дад зогсжаһад уралан һарна.

Хурлзад-хурлзад шуурчах шуурһн көшсн кевтә зәрмдән агчмин зу- ур амраһан авна. Тер цагт эре болад цәәжәсн эргндк тольрад одна. Нег тиим цагла фермд күрх болв гиҗ санжасн Сакл, өмнән һаран суңһхла—күрм чигә һазрт, цасн дунд шовасн һас үзв. Өөрдәд хәләхлә. хаалһин дундурт бәәх тагтд шиңкән күрсән медв. Арһ уга, цааранднь йовх кергтә.

Тер кевтән, мөлкн-дәвн йовҗ хөөнә хошдан нрв. Үүдинь секәд орл- һнла, өмнәснь Саклин ижлдсн зуңһугин шүвтр үнр каңкнад одв. Ба- рун булңгд өлгәтә бәәсн «летучая мышь» гидг фонариг шатачкад хә- ләхлә, маңнадан шар төөлгтә, җил болһн икрлдг цаһан хөн үүдн тал кевтнә. Эзән орж ирсинь медчкәд, кевәсән кевжәсн эвтәкн аман әрә көндәһәд, өкәр дууһар «маниг яһснчн энв!»— гисн бәәдлтәһәр мәәлв. Наадк хөөднь «эн медҗәнә» гисн кевтәһәр терүг дахад мәәлцхәв.

Тер дуунднь тесж ядад, зүркнь мснрәд Сакл адһҗ фонаран унтрач- кад гүүҗ һарад, ардан үүдән батлж хааһад, һазаһаснь тееглв. Саклин дарук хөөч Сергей Мальцовин гер хөөнә хошаһас хол биш бәодг билә. Тер кевтән адһмтаһар Сергейин герүр ирәд, үүдннь цокв.

— Сергей, шулуһар бос, хөд үкжәнә!— гиҗ терзднь хәәкрв.

Удсн уга, Сергей товчан товчлн йовж, гүүһәд һарч ирв. Сакл цөөки үгәр эврәннь шиидврән нөкдтәи келж өгв. Хоюрн хол биш бәәсн ко- нюшньд ирәд мөрн цан татад һарад йовцхав.

Тер хоорнд, дорд бийәс теңгр шармгдад, өр цәәҗ йовна. Шуурһн тогтнх бәәдл уга.

Бәәсн гер уутьхн болвчн, Сакл өвсн, түләһән дотрнь хадһлхар, нидн зуна шин хаша бәрхләрн у, өргәр кечклә. Әмтнә дөңгәр эрсинь шаврар цутхж кеһәд, соломар оралла.

Сакл туһлта нег үкрәс талдан мал хадһлдго билә. Тегәд өмнк җил- мүдт үкр-туһл хойран сиинцдән үвлзүлҗ һарһдг билә. Эн җил намрар хадсн невчкн өвсән, үвлә түләһән орулсн бийнь хаша көндәрәд бәәв. Үүдинь бас өргәр, мөрн цаниг ууцарнь цухрулхла багтмар кегдлә. Сакл эндр, хашад орад, хойр хонгт хот уга мәәртҗәсн хөд үзчкәд, авсн шиид- врнь иим болв.

Урднь кесг җилд сиинц дотр орулад дасчксн үкриг хәрү хуучн ор- мднь орулҗ болҗана. Үкрин хот чилв. һалин түлән ил бәәвчн, гем уга.

Сакл нидн жил хашаһан оралхларн түрүн хадгдсн үүрмг, цәәлә әдл көк, арван соломар бүрклә. Зурһан тергн солом, хойр хонгт хоосн бә- әсн хөөдт нег өдр болвчн өлг өгх гиҗ шиидв. Тегәд эврәйнь нөкдтәһән хоюрн гертән ирәд, цанан ууцарнь цухрулад, хашаннь үүдәр орулчкв. Бийнь, күрз биил авад, хашан ора деернь һарад, бүркәһинь дорагшан хольвлв. Гертәс Җирһл һарч ирв. Түрүн авгтан герин ора деерк цас хайҗана болһад, эмгн алңтрж өвгндән келв:

— Шуурһн тогтнад уга бәәтл, күн цас уңһадв. Түүнә орчд, орад халуһар цәәһән уутн!

Дакад, хаша цумлад деерәс хольвлад уңһажах солом үзчкәд, чи- рәнь хүврәд, дора цанин өөр биилтә зогсжасн Сергейүр гүүҗ ирв.

— Сергә, энчн ю кеҗәхмб!— гиһәд, ханцнаснь татад, Җирһл деег- шән заав. Сергей шуурһна дуунд, эмгнә келсн үгинь эс соңссн бийнь, докъяһар медчкәд иим хәрү өгв:

— Колхозин хөд хот угаһар үкҗәнә, тсгәд эн соломиг тиигән авч од- хар бәәнәвдн.

Шуурсн шуурһна дун, деерәс хольврсн соломин цасна ә хойрас кел­ен үг соңсгдхш. Җирһлин уханд ода бийнь күрәд уга. Зуг, Сергей дее- рәс хольврсн соломиг бииләр өргҗ авад, цасинь сегсрж, уңһаһад, «цеб- цеб» — гиһәд цан деер тәвәд бәәхлә эмгн юн болҗахиг бодад медв.

41

Яһлав! Яһлав! Эврәннь үкр хоосн зогса бәәтл, герән хольвлад колхозур зөөһәд бәәдг күн бас бәәдви! Эс гиҗ энүндтн дон гем ирж кевтә! Харачнь хамхрна гидг эн!

Җирһл герүрн нег орад, хәрү һарч нрод, хәәкрәд гүүһәд бәәв.

1 ер хоориднь, нег сон цан солом буулһчксн Сакл деерәс һәрәдж оууҗ нрв.

— Яһҗахмт? Эврәннь үкрт өгдг хот уга бәәҗ, тер соломан колхоз­ур зөөһәд бәәдг?.. Аль үкрән хурлд бәрҗәнт?— гнҗ уурлв

— Гем уга, үкртән боднцг өгәдчи һархвдн. Колхозин хөд зутҗа- на,— гиҗ Сакл цәәлһв.

гиж'~маднәт?^ГаР Ү^КР ^асР^{хмт> ЭВ}Р^ӘН идхмт? Кедү суулһ боднцг бәәх

— Меднәв! Меднәв! Зун суулһ.

— Кедү гинә! Альдас медсмт?

— Одахн эврән келләч!

* * *

...Өмн биидк эрсиь сууһад дальҗиж одсн ширдснь чигн, зеврснь чигн медгддго халаһар бүрксн шар ората, хуучн, бор модн герт кол- хозин правлено контор бәәнә. Эн гер хойр ик өрәтэ. Нег өрәднь ахла- чин кабинет наадкднь — тоочнр көдлно. Колхозмн ахлач Николай Ива­нович Шестаков Сиврт тохм-үндсәрн өссн-боссн, бәәрн һазрин күн Николаи Иванович 1935 жил трактористин курс чиләһәд, Глотовск М1С-ИН тракторист болҗ, «Универсал» гидг трактор унҗ хөрн һурвта- дан эврәннь һарсн селәнүр ирлә. Шулун-шудрмг, шамдһа көвүн дарунь әмтнә нүднд үзгдҗ таасгдв. Хойр җил болад тракторн бригадын бри- ^ГаД?а^^{ШИИДГДВ}’ ^Тер °Р^мдан Дэәнд мордтлан көдлв.

1946 җил дәәнәс хәрҗ ирв. Шестаков фронтас эрүл-менд ирсн үүр- мүдәсн болн баһчудас шин бригад бүрдәв. Дәәни туршарт ясвр уга, күн болһна парт эдлгдәд, хамхрад эвдрҗ одсн техннкиг болн механиз- мсиг хәрү босхҗ, әм өгнә гисн—күчр, күнд юмн бәәсмн.

Болв Шестаковин күч-көлсн үрсн уга. Дарунь Глотовск МТС-т Ше- стаковин бригад нүүрлгч орм эзлв. Тегәд, эврәннь әрүн цаһан седк- ләрн, күч-көлсәрн болн седвәрәрн Николай Иванович олн колхозникү- дин зүрк авлв. ’

Өдгә цагт «Победа» гидг нертә колхозин эзлҗәх һазрт күсдундур җил хооран, тавн колхоз билә. Эн колхозмуд негдүләд икдүлх хургт урднь бәәсн тавн ахлачин арһта гисинь үлдәв. Болв, күсдундур җил’ давб, негдҗ икдсн колхоз өсҗ-өргҗх биш, унтрн гиҗәх һал мет, зальнь улм тасрсн болад бәәв. Әрән гиж эн үвлин өрәлд күрх малын күмсн белдгдв. Наадк дуту-дундинь нам барҗ келҗ болшго. Тегәд эн җил ян- варин чилгчәр болен тооцана болн сунһврин хургт колхозникүд нег дү- упар урдк ахлачан һарһад, Николай Ивановичиг шиидв. Хургт үг босҗ келсн болһнь һардвр сулин уршгар колхоз дор орҗ йовна гиж кел- цхәв.

...һанцхн сул һардврин уршг болхий, аль оңданчн учр бәәхий. Кемр бәәхлә... Ямаран?—Иим сурврин тәәлвринь.олх тоолвр Николай Ива- новичин седкләс сүүлин хойр сарин туршарт хөөһхш. Болв эндр түдл уга күцәх төрнь: зурһан зун бод мал, хойр миңһ һар хвд, миңһ һар һа- хас болн такас үвләс толһа бүтн авч һарх төр. Хавр кезә ирхнь медг- дҗәхш. Март сар шиңкән чилв. Апрель нурһлҗ үвлин сар. Дакад, цасн хәәльвчн, эцсн-турңха һарсн мал шиирән бальчгас татҗ бальчгт’ ндш- лҗ чадшго. Николай Иванович өцклдүр малын хашас эргчкәд, сүүлднь дөрвн дуунад бәәсн хойрдгч бригадас әрә гиҗ арвн хойр час сө ирв. Тендәс ирчкәд фермин һардач Тарасовиг хойр бригадирән конторурн дуудулад, малд хот-хоолин то-диг кецхәв.

42

Ашнь—һашута! Әрвләд өгсн бийнь долахн хонгт күрх хот үлдсн болҗ һарв. Арһ юундв?.. Эндр; шуурһн эклснәс нааран дөрвдгч хонгнь. Нам үлдсн өвсән авч ирдг арһ уга! Арвн дууна һазрт бәәх өвсиг мөрн цанар, иим нүд чичм шуурһнд авч ирнәв гиҗ санж болшго. Трактор бәәсн болхла—оңдан билә. МТС күртл һучн тавн дууна. Телефоһар күүндхәр седхлә, суңһугнь салькнд тасрсн бәәдлтә, хәрү өгхш. Яһдг болхмб!

Николай Иванович өрүһәр контор тал орж ирәд, деернь плащ-па- латк өмсксн күнд хар девлән тәәләд, үүднә өөрк хадаснд өлгв. Цер- гәһәр уйсн күрң киилг деерәһүрн хойр келтә һорькта комсоставск өргн бүсиг гесәрн мегдәтл татад бүслж. Кинлгинни өңгтә галифе шал- вурин барун хавтхас альчур һарһад, цоохр чирәһән-чиихлтсн үүрмг көлсән арчн йовҗ, герин тал дунд одҗ зогсв.

— Не, Павел Петрович, чи нанар болхла дамшлтта, удан көдлж йовх күнч. Эндр шуурһн зогсдг бәәдл уга. Эн теңгрин аюлас яһж гет- лхмб? Юн гиҗ саннач?— гиж Шестаков, конторт бийинь күләжәсн фермин һардач Павел Петрович Тарасовас сурв.

Тарасов 1942 жил кунд шавта әмтнәс түрүн болҗ Макарово селә- нүр дәәнәс ирв. Колхозд күүкд улс, көгшд үлдсн цаг билә. Дарунь болен колхозин хургт терүг ахлачд суңһв. Дәәнә цагин тату-тартг, тү- рү-зүдү хамг Тарасовин уйн ээмд ачгдв.

Тарасович өөр негдгч бригадын бригадир Миша Чекмарев сууна. Миша дән төгсхин өмнк жил арвн зурһатадан сө көдлж йовад, зетк- рин үуләр тракторасн унад, барун көләи дәврүлв. Болв, хүвнь бәәһәд көлиннь үзүр харһад, менд һарсмн. Тегәд, Миша ода бийнь сүдглзж йовна. Тер уршгарн цергт одсн уга.

Энүнәс талдан кеду әәх-сүрдх йовдлмуд үзгдсн болх! Тер цагт кол­хозин ахлач бәәхәр, нам нег зүүдән бууһан бәрәд, эгл салдс болад дәәнд орсңь амр билә. Зуг Тарасовиг дәәнд дәкж авсн уга. Тегәд «кү- үкд улс бичкн күүкд хойрла дәәлдх болв»— гиҗ шоглдг бәәсмн.

Конторин бешин хала деерәснь сорсн салькнд көндрәд җиңнәд бәә- нә. Көрч одсн терз һатцас һазак орчлңгин бәәдл үзгдхш. Ахлачин стол деер сөөни дуусн шатен арвдгч шам улң-улң гиһәд, тоснь чилҗәх бәәд- лтә.—«Эн шамла әдл, әмтнә урмд-күчн бас игж чилхмн болхов!» — гисн үхан Тарасовд зервк орв.

«Тиигх зөв уга. Әмтнә арһ-цегән булг мет, ца-цааһасн урсад һарад бәәх зөвтә!»— гиж Павел Петрович бийән аадрулв. Тер хоорнд һаза ә һарв. Удлго конторин үүдн секгдәд, көвңгәр кесн дед морозин бәәд- лтә күн нурһарн орҗ ирәд, ардан үүдән хаав.

— Сән хонцхавт?.. Яһсн арнисн бәәдлтә суухмт!— гиж келн, тер кун махлаһан зүн һарарн авад саҗв,— Басл күчр гидгәр шуурчана!— гичкәд, орҗ ирсн күн уралан һарв.

Цуһар нег дууһар мендин хәрү өгцхәв.

— Байрлх дала юмн уга,— болж ахлач шуукрв.

— Тегәд яахмб? Мадниг саналдад, шуукрлдад, эвшәлдә бәәтл, эмтн, йосн коммунистнр, колхозин малыг зудас әмд авхин туск эв-арһ олад авчксн бәәнә,— гиҗ орҗ ирсн, сельсоветам ахлач болн колхозин парторг Федор Молчанов келв.

— Хәрнь гиһич, яһсн амр юмб терчн, манд бүкл хойр хонгтан то- олвчн олдхш!— гиж дамбрлен бәәдлтәһәр ахлачнь келв.

— Намаг иткжәх бээдл уга эдн! Миша, шулун болдгар коммунист­нр болн комсомольцнр конторур цуглул... Ферм эргҗ йовлав. Хөөнә хашан һаза нег цан ачлһн ирэд зогсхлань алн болад одад хэлэвв. Кен болх гиҗ медҗәнәт?.. Бамбаев Сакл эврәнни сараһан цуцлад, Соло­мине хөөдт авч ирҗ!— болж Молчанов цәәлһв.

Эн зәңгәс ахлач Тарасов хойрин чирэ герлтэд одв.

— Манд тиим ухан яһҗ эс эртэр орсмб! Чи, Федор Васильевич,

43

манд некд бол, соломар орален герто улсин тооһинь авхмн. Список кехмн,— гиҗ ахлач байрлад, столикий яршг татад, цаас һарһад, ем­ка» боосн ручк һартаи авб.

— Түрүн кама бич, би бас ниднин герои соломар ораллав, адгтан хөрн тергн һарх,— гиж Федор Молчанов келв.

Тер хоорнд Миша һарч одв.

* * *

— Ку-ка-ре-ку1— гиж дер дорнь хоокрсн мет. эр такан дуунас Аль­ма генткн чочад серв.

Сүүж доран делген хату ширдг болн деерэн хучата баосн сагсг девл хойрт түрүн авгтан Альма алц болв.

— Альд кевтсм энв? Юн такан дун болхв?— гиен тоолвр терүнд серен дарунь орв. Нүдән күцц секлго, девл дорас һаран айсдан татад, чиро деерэн кендлн. кевтсн нэрхн кенчр авч ханхар седхлорн хату шив- рлг атхчкад, генткн санан орв.

«Э, йир... би сөөнәһә Саңһҗас зулхларн, эвронни орнасн босад, ээ- җин ард орж кевтсн биший. Хоокрҗосн такань болхла, өцклдүр хаша дотрк такасас негнь келон келдочкеинь үзәд, хадм экм авч нрж эвр- эннь орн дор хонулен биший»,— гиен тоолвр борин уханд торс-торс гив.

...Өцклдүр өрүн Санһж босад, хотан уучкад, «колхозин контор ор- нав»— гиһәд, хувцан батлж өмсәд, һарч одла. Арднь, Альма герои ахулчкад, үкрән саав. Үкр бүрү хойртан, һурвн хөөндән өвс товб. Да­кал боднцг, һуйрин кевг хойриг семрж буслһад һахадан авч одж өгв. Үүдн хоорнд, терзмүд тус хурсн көр авч хайчкад гертән орҗ ирв. Ге­рин барун бийд, шигдәч эрәтә шар сатиһәр кесн бүтү көшг өлгәтә бә- әнә. Дотрнь болд суңһугар кесн сетктә никеләр хордасн төмр орн ту- лата. Альма зузан көвң девскр ясад, улан һадрта хаваста көнҗл дел- гәд, деерәснь цаһан простынәр бүркв. Бешд халулчксн ус авад, суулһд кеһод, хойр хораһан шурд гиһәд, шулун болдгар уһачкв.

Эн көдлмшән Альма өдр болһн кено. Дакад колхозин көдлмшт од­на. Болв һурвн хонгас нааран шуурһн шуурад Альмаг күн көдлмшт дуудулхш. Урд чилгр цагт Альма эрт босад, эвронни кех зөвтә тоотан кечкәд, тегәд колхозин көдлмшт һардг билә. Энүнә геринь нань күн ахулхш. Альма көдлмшәс яһад зовад ирвчн, өдр болһн хойр хоранни полиг уһаһад авчкдг било. Эн бичкнәсн авн цевр-цеерин тускар кү өм- нәһурн һарһдмн биш.

Альмаг һаза-дотр угаг ахулад, хураһад ирхлә, хадм бергнь—Цаһан, шиңкән орнасн босад, нүр үздг герин өмн бийд зогсчкад арвисн үсән самлҗана. Цаһана көвүн, күүкн хойрнь өрүн эрт босчксн, эмг экинни орн деер нааджана.

Альма һазаһас хамхлсн түләно мбд авч ирәд, бешиннь өөр хайчкад, бийән ясҗасн Цаһанур хәләв.

Цаһан урднь сәәхн гүрәд, хуваж хойр талан хайчксн нигт, такминь иокад бәәдг чилм хар үстә било. Одахн Олуйск балһс орхларн теру­гон экцлүлҗ хәәчлүләд, зуурм һарсн каракуль хурһна хурсх мет, үүр- мг-үүрмг отх тәвүлчкиҗ. Дакад орнасн босн чирәдән крем болн пудр түркәд, бийән җалдад бәәхәс даву юм кедмн биш. Альма түрүн авгтан терүнд санань зовдг било. Күүкд күн күүкд күүннәнни зовлң эс мед- хлә, кен медхв? Тер өцклдүрк бәәдлнь эндр сананднь орв. Цаһана за- лунь—Дорж, Саңһжд өмн герә ах бәәсмн.

Доржин эцгинь өнгрхлә, хотна көгшдүд цуглрж күр кеһәд, херн тавта бериг арвн йистә көвүн дүүднь — Эрдньд хаалһсмн. Тер цагт хальмгт үртә-садта бериг төрл-төрснәсн һарһдго било. Тегод көвүн дүүһәснь болвчн, көвүһән теврәд үлдсн белвсн берәснчн зөвинь сурлго, тедниг хамцулад, өрк-бүл кечксмн.

44

Эн хойр ханьцсна хөөн һарсн үрнь—Сацһҗ бәәсмн. Эрднин ач кө- вүн Дорж,. эврә көвүн Санһҗ хойриг асрад көлинь дөрәд, һаринь һанзһд күргхин» төлә зүткв. Болв, «Санан хурдмб, салькн хурдмб» — гишңг, эиүнә санан күцсн уга. Удлго Эрдньд гем ирәд, бичкн хойр үрән боли генн, баһ наста гергн—Хаалһ һурвиг өнчрүлҗ үлдәв.

Тигхд нэп цецглжәсн цаг бәәсмн. Хашадан кевтүлдг мал уга, хәәмнь гидг ах-дү уга, хойр кенз үртә белвсн бериг зарҗ-закрхнь олн болв. Өдрин дуусн өвдгән дарлго, өөрк улсиннь ахуһинь кеһәд Гювдг билә. Долан нәәм күрсн наста Дорҗин бийнь, хотна туһлмуд хәрүлҗ, хөөрмг- бозан олдг билә. Хаҗудк байн улсин ховдг бәәдл, әмтнә уха әрә мед- җәх ДорҗИн зүркиг, аралҗн мет-гөлмәр орав. Тер дарунь колхозмуд бүрдәв. Әмтнә бәәдл-җирһл оңдарв. Болв, тер девсн цагин авъясиг Дорҗ хайҗ чадсн уга. Доржиг эвтә-довта, өңгтә-үүртә күн гиҗ әмтс келдг било. Тернь үнн, бийиннь олзин төлә Дорҗ ямаранчи эв-арһ кечкх арһта бәәсмн. Тер хамган дүүдән—Саңһжд сурһхин арһ хәодг билә.

Дорҗ дән чилснә хөөн цергәс ирн, колхозд кладовщик болж орла.

— Чамла әдл долан класс чиләсн болхла би энүнәсн даву көдлмшг бәәх биләв,— гиҗ дөрвдгч класс күцц чиләлго, сурһулян хайсн Дорж дүүдән үлү үздмн. Дорж хойр жил хооран долан дуунад бәәсн селәнд ^үрмд нәәрлҗәһәд, согтуһар шуурһнла һарад төөрәд гертән күрлго көлдж өпгрв.

Арднь, Доржин ормд колхозин кладовщикт оңдан күүг орулхар ссдхлә, хаврин тәрәнә экнә буудяг чицнүрдлго көдлмш авдг күн һарсн уга. Чнңнүрдн гпхлә, оцдан сул амбармуд уга болж һарв. Тегәд кол­хозин правлснә.хн Саңһжиг ахиннь ормд үлдәв.

Ахиннь өөр оньдинд эргәд. эв-довинь, олн зүсн мскннь дассн Сацһ- ЖД эн ормд көдлхд эсвго күнд болен уга. Урднь бәәсн колхозин ахлачд дарунь эн таасгдв. Кергтә тоотинь: махн-тосн болн һуйр-буудя келл- дән угаһар ахлачин герт эврән оньдинд күрч ирдг билә. Зуг шин орсн ахлач яахинь кен медхв? Урднь, тракторн отрядт бригадир көдлҗәх- днь Саңһж өөрхнәр энүг меддг било. «Ик сурһульта, деерәс ирси ах­лач мини һарт орсн болхла, эн альдаран одх билә»—гиж Саңһж бий- ән аадрулдг бәәсмн.

Тегәдчн, шуурһи болад әмтс эсх көдлхлә Саңһҗ өрүһәр көдлмшт одсн болад гертәсн һарчкад, шикрин свеклар кесн эврән нердг әрк күүнә гертәс уучкад, асхи болһн согту күрч ирәд бәәв. Асхна бас сог- ту ирчкәд, бөөлҗәд бәәхләнь, Альма орн деерәсн босад, хадм экиннь ард ирҗ унтла.

Такан дуунас чочад серсн кевтән Альма дакж унтж чадсн уга. Бо­сад стол деер бәәсн шамд гсрл өгәд, асхна бслдчксн хүүрә түләһәр һалдан өр орулчкад, һаза һарв. Шуурһн урдк кевтән,— тогтнжахш. Колхозин малмуд яһжадг гилч. Саңһҗ өдр болһн колхозур одсн болад, зуурасн согтуһар күрч ирәд бәәснь энүнд мсдгднә. «Иим улсиг даалһ- врта көдлмшт бәәлһәд бәәдгнь болж,— гиж залудан уурлад,— эндр яһад болвчн эврән, колхбзд күрх кергтә»,— гиж Альма шиидв.

Дарунь хаша дотр бәәсн өвснәс малдан хайҗ өгв. Тер хоорнд, йос- ндан өр цәәһәд, шамнн герлин күчнь тасрад ирв. Деед бийд кевтсн Саң- һҗ, дарук хорад нөөрлсн Цаһан болн бешин өөр унтсн хадм эк—Ха* алһчн босх бәәдл һарһцхахш. Тедниг кесгтән босшгоһинь медәд, беш деер болһад һарһчксн хотас, Цаһан хала ааһд кеһәд, экләд уув. Дигтэ эн цаглань, һазак үүдиг цоксн ә соңсгдв. Альма үкс босад үүдән тәәлв. Цааһаснь үүднд әрә багтсн Матрсна Семеновна орж ирв.

— Чини начальникүдчн ода күртл сүркләд унтав?— гкж ардан үүдән хаачкад, залу күн кевтә бөркр дууһар Матрена Семеновна келв.

— Батракан зарчксн улс, үд күртл унтлго яах билә эдн. Чи, Альма, бичә эднән босхинь күлә. Бригадир Миша мадн хойриг көдлмшт ду-

45

УДЖ нрв. Тегәд чамур ирсм эн. Колхозин малмуд хот уга үкҗәдгж, хаша-хаацинь шуурһн дарчкҗ,— гиҗ тәвҗ егсн стулд сун йовж, Мат­рена Семеновна Альмад зәцглв.

— Эн сән залутн яһад эс босҗахмби? Тенд амбариннь ораһинь шу- урһн авад шивчкиҗ гинә,— гиҗ Матрена Семеновна, Альмаһур дора- һар нүдән чирмчкәд келв.

Матрена Семеновна, Альма хойр хавртнь хамдан шикрин свеклд көдләд, үвлднь болхла, олн зүсн көдлмш кецхәнә. Ямаран көдлмшт тәввчн, хоюрн хамдан һарцхана. Тәв күрсн наста эн белвсн орс гергн, әрә хөр һарсн хальмг бер хойрин иньгллһн ямаранчн экч-дү хойрин иньгллһәс дөт, эңкр бәәсмн. Альмаг хәрд һарад уга күүкн цагтнь эклж эдн таньлдла, терүнәс авн эндр өдр күртл эн хойрин хоорнд нег чигн заг уга.

Альман залу—Сацһж, хадм бергн—Цаһан хойр гер дотрк эдл-аху, һаза бәәх мал-герт һар күрч көдлмш келго, тер хамган Альман уйн ээмд аччксинь Матрена Семеновна меддг билә. Тегәд, Сацһҗ, Цаһан хойриг харһх болһндан мааҗад, эс гиҗ чирәднь му келчкдг бәәсмн.

Оңдан күүнд үг өгшго азд Цаһан, даалһврта көдлмшт бәәх нертә, ик саната Сацһҗ хойр, ил үгтә Матрена Семеновла хәрүцхәсн әәцхәдг бнлә. Кедү чигн бат юмиг күүләд, хамхлад оркх чидлтә, күдр-бат цог- цта, үнн цаһан седклтә гергн. Түүнә келсн үгмүдинь соңса бәәцхәси бнйснь, Саңһҗ Цаһан хойр унтсн болад кевтцхәнә.

— Не, Альма өтрл, маниг күләҗәцхәдг болх,—гиһод Матрена Се­меновна ормасн босв.

— Бн белнв—гиһәд, деед бийдк хораһас шар фуфайк өмсәд, хөөяә ноосар өлгҗ кесн, цаһан альчур боосн Альма һарч ирв.

Саңһҗинәс малын үвлзц күртл хол биш, зуг гермүд хоорнд урднь хурсн көрмүдлә шин орсн цасн цацурад тегшрҗ оч. Тегәд, көрт еврәд, белкүсцәһән цаснд булхад, күн‘йовхд йир күчр. Гертәс һарн, белкүс- цәһән цаснд булхсн Альмаг татад һарһчкад:

— Шалврин шуңһрцган ишкә һосн деегүр һарһчк,— гиж Матрена Семеновна селвг өгв.

Цааранднь хоюрн нег-негндән дөң боллда йовж, фермин захар орад ирцхәв.

Хөөнә кошарин өөгүр һархла, Сакл, Сергей Мальцев хойр солом бу- улһжаснь үзгдв. Цаад бийднь эрсинь гүрҗ кеһәд, хоорнднь хомһл ас- хад шалдчксн, саалин үкрмүд орулдг хашан һаза малчнр болн сааль- чнр үүмлдәд бәәцхәнә. Дарунь һазрла наалдсн маштг, туһлмуд орул­дг хаша зогсжана. йирин маштг хашаг дөрвн хонг дараһар шуурсн шуурһн алс авч дарсн учрар әрэ өркнь үзгдҗәнә. Цаад бийднь, ниднэ шин бәрсн, һахас орулдг хаша бәәнә. Колхозин хаша-хаацс болн ма­лын үвлзңгүд Олуй һолин көвә көөһәд зеллднә. Үвлин цагт малыг ту- уҗ услхд амр болтха гиһәд, һолин барун өндр эрг деер бэргдцхэсн бэ- эсмн. Эн хойриг үзн, саадг үкрмүд орулдг хаша талас бригадир Миша болн парторгин гергн—Варя Молчанова хойр һарч ирцхэв. Бригадир эдниг туһлмудин гер дарсн цас малттха гиһәд закчкад, йовж одв.

Деерәс цасн орад, хаҗуһас шуурһн цольга бәәтл көр малтна гиен күнд юмн. Малтснь даргдад йовна. Тер бийнь үүдн тускинь малтҗ, яһад болвчн секэд дотрк туһлмудинь хәләх бәәсмн. Эдн зөвәрт ноолда бәәҗ, үүдинь секәд авцхав. Дотрнь арвн хойр туһл бәәнә. Шидрә һар- сн һурвн бичкн туһл, үкҗ одсн юмс мет, тоһшлад ар цәв заагтан хон,- шаран шурһулчксн кевтцхәнә. Үүдн хоорндк зөвәр бөдүрәд бәәсн һур- вн туһл, дорак шеегән мөлҗәд идчксн, орж ирсн улсиг залху нүдәрн хәлән, сөөлңкә дууһар мөөрцхәв. Түрүн орҗ ирсн Матрена Семеновна, Альма хойр үүднд өөрхн уята бәәсн, һалзн маңната улан туһлин ба­рун бөөрнь ноосн уга, нүцкн үлдсинь зерг үзцхәв. Түрүн авгтан эдн яһад туһлин бөөр халцхарсиг оньгтан авсн уга, зуг дахлцн орж ирсн

46

Молчнова Варя:— Боже мой!— гиж сурдж хәәкрв. Хажудк туһлиннь уянь сул болен уршгар тигж.

Ик цогцта болвчн шулун-дулун Матрена Семеновна укс хувцан тэо- ләд, туһлмудур өөрдв. Ардк хойрнь энуг дурав,— Та хойр, хувцан тээл- лго, саадг үкрмүд бәәсн хашаһур эрт одцхатн. Ямаран болвчн хот авад ирцхәтн. Эн бичкн туһлмудт өгх усн бәәхлә бас автн,—гиж теднд закв.

Хойр нөкдән һарсн хөөн, Матрена Семеновна гер дотркиг ахулад, туплмудин дорк бәәринь ясад, уяһинь диглҗ, хоорндан нег-негндэн күршгоһар боов. Хамгин бичкн һурвн туһлнь әрә әмтә бәәцхәнә.

„ Тер хоорнд, туһлмудт хот авхар одсн Варя, Альма хойр көгҗрәд оәәсн нег бичкн боодг солом уүрсн орж ирцхәв.

— Зуг энви?—Тер бичкн туһлмудт ю өгхмб?—гиҗ, авч ирсн хо- тинь әәлһсн бәәдлтәһәр, Матрена Семеновна сурв.

— Энүгитн чигн саальчнрта ноолда бәәж әрә гиҗ авбдн. Үкрмүд һурвн хонгас нааран хоосн зогсата чигн. Эндр өрүнас авн соломар буркәтә гермүдин орас цуцад, малмудур зөөҗәцхәнә,— гиҗ тедн зәң- глцхәв.

— Не бичкн туһлмуд укн гиҗәнә, яахмби? Эн шуурһн эклснәс наа­ран хоосн бәәҗ кевтә,— болҗ Матрена Семеновна өр-өвдв.

~ ^^га’ өцклдүр өрүн улдсн невчкн өвсинь бичкнәр хуваж өгләвдн. Ьаһ туһлмудтңь бичкн болвчн, үс өгләвдн,— гиҗ Варя цәәлһв.

Өцклдүр өгсн үсн альдв! Гуһлмуднг ним цагтнь өдрт дөрв-тав асрдмн.

~ Үкрмүд ус өгх биш, бийснь харһнад, нег-негән иди гиҗәнә, гиж Альма һашутаһар келв.

— Не, тиклә яахмби? Мана укр эс дүурсн болхла, гертәсн ус авч ирх биләв,— болҗ Варя һундрхв.

„ Өрүнә үкрән саачкад һарлав, би ус авч ирнәв.— Альма йовх оәәдл һарв.

һанцхн үсн юмн болшго. Эн соломтн хот болх гиж медҗәцхәнт? ләрнь дор орҗ одсн туһлмудиг улм алх. Арһ бәәһәд көк өвс авч ирхлә йир сән болх билә.— Манад нег сүув дүңгә өвсн улдлә, би бас авч ир- иәв,— гиҗ Матрена Семеновна герчлв.

Матрена Семеновна гер Альман герое зовәр ууҗмд билэ. Тегэд зднэ гер куртл хамдан ирчкод, цааран һархларн игҗ закв:— Би гер- тэн курн, тер улдсн бичкн өвсиг мишгт кеҗ авад ирнэв. Сулар авч иовҗ болшго, зууран салькнд нисәд әрлх. Чи, усэн бел кечкәд, күләҗә.

Альма цаенд бүргдҗ одсн елгмр альчуран сиинцд тәәлҗ өлгәд, мөстҗ одсн ишкә һосан үудн .хоорнд тәәләд, герүрн орв.

Герткснь столан төгәлҗ сууһад, үдйн хотан ууҗацхана. Деед бий- днь Саңпҗ, халхнь миичиһәд уласн, уутьхн нүднь бүрлзәд усн гүүсн бәәдлтә сууна «Эн күүнтн маңһаран тинилһчксн бәәдлтә» гиҗ Альма дотран санв. Альма оньдинд ноолдад, әрк, уудгинь уурулхар седхлә, Цаһан әрк дүрҗәһәд Саңһҗд нувчинәр өгәд амштаһад бәәдг билә Эк-’ ләд нег уучксн күүнд тернь баһдад, деернь немүр хәәдг билә. Шидрәһә нам Цапан бичкнәр эврәнчн уучкдг болв. Ода хажуднь суусн хадм бергн бас баахнар халҗ одсн бәәдлтә. Цаһана дарунь көвүн күүкн хо- нрнь хотан ууҗ сууна. Хурц Альман нудн столын көлин өөр, пол деер зогсҗасн әркин шил үзв. һарһчксн белн хотин үнр соңссн, өрүнәс на- аран хоосн йовсн Альман хот уух дурнь курв. Бешин өөр цаһан алю- мень кастрюльта хальмг цә һарһҗ авад, доклзулад самрҗасн эмгн. бердән санаиь зовад:— Альма, сууһад халуһар хотан уухнчн,— гиж келв;

— Намаг таварлад хот ууһа суутл тер туһлмуд харһнад үкж одх- гов! гиҗ, герткснь колхозмудин туһлмудин тускар медсмн кевтә, тед- ндән уурлҗ, өрүнө саасн үсән орксн бәәрнәснь шүүрч авб.

47

— Юн туһлмуд үкҗәхмби?— гиж, амндан дүүрн өдмг үмкчксн Саң- һж, хотнь хоолднь тееглгдәд әрә гиҗ сурв.

Альма зутжах туһлмудин тускар цәәлһәд, немж келв:

— Тегәд, теднд әм орулх невчкн үс авхар ирләв.

— Нам гиһич! Колхозин туһлмуднг эврәннь үсәр асрх цаг ирсмби? Тер үсим бичә көндә!— болад эндәс эзн күүнә дууһар Цаһан хәәкрв.

— Харһнад үкжәх әмтә юмсас үс хармнхдаи ичхнтн!— гиж Альма хордав.

— Яһсндан ичҗәхмби? Эврәннь хар көлсәрн авсн малый үс колхозд эс өгсндән ичхмб? Семеновна та хойрла әдл сән нернд орхар бәәхшв. Бичә көндә үсим! Эврәннь көлсәр үкр олчкад, эзн бол!— гиҗ оньдинд гер дотр цүүгән болхла, һазак мал болн эн гер, мини залун зөөр гиж келдг үгән давтж, Цаһан һаньдглв.

Хойр күүкд улсин цүүгәг зогсахин кергт болн Цаһана җолаһинь невчк эс татхла, хату амта мөрн кевтә давхинь мсддг Саңһж:

— һанцхн тана көлсәр олсн мал биш тертн! Кеһәд ав, тер үснәс. Хәләһә бәож мал алхмн бит,— гиҗ гергндән зөв өгв.

— Нанд, кснз күүкдтә белвсн баавһад, юн зәв бәәх билә. Дорж бәәсн болхла нгж кслхн уга биләч!— гиһәд, стол һаццас босад, хойр һарарн нүдән халхлчкад, нульмсән һооҗулад, бир тәвәд уульв. Эднә хоорндан цүүглдсн цагиг олзлж, хахсн деер мах булана гиһәд, Альма суулһд кеж авсн үсән шүүрч авн һарв.

Сиинцд тәәлсн ишкә һосан өмсжәтлнь энүнә сананд орв: «Матрена Семеновна негхн сүүв өвсн бәәнә гнләлм. Арв һар туһлд тер юн болх бнлә?»

Өрүнә малд хот өгхдән, хашан булңгд хойр тергн шаху, шимтә көк өвсн бәәхинь Альма үзлә. Тер өвсиг шии туһлсн үкрт өгдг билә. Үлд- синь туһлиг невчк өсхлә Саңһҗнн таңсглад хадһлҗасн өвсн билә. Да- кад хашан ард, адгтан һурвн тергн, невчк шарлад бәәсн болвчн, мал идхд му биш өвсн цаснд дарата бәәнә. Тер көк өвсиг намрин чилгчәр машиһәр ачж авч нрхдән Саңһж келлә:

— Нег үүрәсн авч ирүв,— гиҗ.

— Басл колхозин һазрт хадсн өвсн болхгов, тиигтлән чини үүрчн эврән һазрта бит!— гиж Альма өвс буулһҗаһад шоглҗ келсмн. Тигж келх Альман зөв бәәсмн. Юңгад гихлә, тер жил ик һаң болен учрар колхозин һазрт өвс хадулсн уга. Колхозникүд нсжәд, хошад малдан Олуй һолин көвәһәр урһсн модд хоорндаһур, зәрмснь Глотовск свек­лин совхозин һазрт өвс хадцхала. Саңһҗ болхла альднчн өвс хадсн уга билә. Зуг цасн орхин өмн, өвс хуралһна көдлмшт орлцсн .улст, иа- туральи өглцин ормд, намрлад атавлж һарсн өвс хадх зөв правлень өглә. Өвс хуралһнд көдләд цуһараһаснь ик күч-көлснә өдр шиңгәсн Альмад күртсн һазраснь һурвн тергн өвсн һарла.

Намрин сар урһад, Сиврин шүрүн үвл өөрдх дутм һазаһан бәәсн хойр-негн малыннь күмс белдхин арһ хәәлдәд, зәрм колхозникүднь ход биш бәәсн Глотовск совхозд одҗ солом хуралһнд көдләд, хураси соло- минь нәәмнә кесн нег хүвинь авцхав. Саңһҗ тедниг дахсн уга, седк- лнь санамр бәәв.

— Үвлдән малан асрх күмснә тускар юм ухалжанч, угай?— гиҗ Цаһан нег дакж сурла:

— Ик толһата мөрн ухалтха, колхозин кладовщик күн тиим үүрмг- заармг юмна тускар тоолж толһаһан зовадмн биш,—гиж наадн-шог хойрар Санһж өмнәснь хәрү өглә.

— Тер келсн үгннь. Альма шоглжана гнж тоолад, онытан авсн уга билә. Зуг хөөннь, цә мет шнмтә көк машиһәр дүүрн өвс авч ирхләнь, келсн үгинни ашиг медв.

Сиинцин үүднә ард тевкрләд хурачксн түләнә модн деер сууһад, ишкә һосан өмсжәһәд, өвс кеж авх сав хәәҗ эргндән нүдәрн харвв.

48