Добавил:

plewgs Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.

Вуз:

Национальный исследовательский университет «Высшая школа экономики»

Предмет:

[НЕСОРТИРОВАННОЕ]

Файл:

Теегин герл. Хальмг урн-үгин альманах, №1. Элст, 1957.pdf

Скачиваний:

Добавлен:

21.04.2023

Размер:

11.04 Mб

Скачать

☆

<<< < Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1516 / 1816 17 18 > Следующая >>>

Бадмин Дулахн

ХУДГ

(Р асск аз)

Сӓдкн нОмгън, Дӱнъ-Дӱдӓ, ӧрӱн эртӓс авн нарн цон^

ЛулВ. Усан уусн хӧл нег-негнӓинЬ кӧд заатур тоЛГъасан				I	’
бултулдж ӓмсХЛдцжӓнӓ, зӓрмснь эВӓн сдаД сӱӱДрЛДац к
Ах хӧӧч Манджин ӒОрдж чиГН ХОТан амнцан кен иеца					’
удсн yra хсйр нӱднь аньгдцж ОДВ. Дсрдж Дундин нУР1^7?’					-
гарсн наста, эгцлсн сахдта, хар-удан заду. Барун орГНД					оиг
вӓр ик сӧрВтӓ, зӱн гариннЬ чиГЧХӓнЬ унъГарн уга. Эн				O1..V н
хӧӧч аВад хсйр cap бОлаД уга. ДсрДЖин бӱЛНЫ ксвӱн					У
хойр, кӧвӱнь—Бсрис, гер авад ӧрӓл джил шаХДЖ йОВна.
Кӱрӓд уга наста, ияр-чиирг, . эцгӓн цурасн цунДИН			н>Рг		’
нӓрхн хар кӱн. Бернъ—Кермн, хӧр	гарсн наста, ^шар		удан
рӓта, хойр ут ӱсӓн ценъкр Лентӓр бООГьаД, хсйр эм Деегур
ардан хайдж. Бийиннь герин кӱн — БуЛгън		бӓӓнӓ. Цугган х I
кӧдлмшт Дасмгъа. Дсрджин кӱӱкнь — ӒЛЛӓ, арвн ТаВТа,				наамД
гч класс чилӓгьӓД, Ода йисцгчд сурхмн.				.. ..
— Амрн тусад эрг-Дӱрг гигӓц	авчв — гиДЖ Дсрдж			нӱда
нухад, бОсад суулгънЛань, Бсрис	Кермен хсйр ОрДЖ ирв.
— Ямаран цаг бОЛДж йсвна?—гидж ДсрДЖ сурв.				_	_
— Хойр час боЛДж ЙОВна—гидж Бсрис хӓрӱ ӧгв.
— -Пӧӧ! Тиигхдӓ шамДх кергтӓ. Будгън киигн цӓ баанӱ.
гиДж гергнӓсн ДсрДж сурВ.		бОЛХ,	хӧн		гарТЛ
— Цӓ бӓӓнӓ, зуг сӓӓнӓр киитрӓл yra
киитрдж ОДХ.			ХОЛД		бӓӓх
«Кедӱ машид ус зӧӧцжӓдг бОЛХ? Ус зӧӧхЛӓрн
ХудГудас зӧӧнӓ; Тосхдтд МОД, чслу зӧӧДГ,		машиД	кӱртЛ		Уга»

кӱн бӓӓдГ термуД, ӱв^тДӓн хӦД хургъдуЛх дудан хашас хашнъгар кеГДДЖ ЙОвналм. КемрДжӓн стар бслгънД дурнДан кӱрТДг Уста ХудГуя бӓӓсн бОлхла, тер машидӓр моя, чслу бӧдн нанъ чигн кергтӓ юмс зӧӧх билӱс. Артезанс бургЪуддж гаргъТЛ хуДг кеза чиГИ мана газрТ Кергтӓлм»—гицж ДорДж ДОТран ухадДжагьаД

ИИГДЖ кеЛВ:

144

тесДЖ болш° vra унЛгГДЖ ухзлджанав: машигьар зӧӧсн	усао
Мадтх хппг^•• Ундассн цагтан киитн ус уудг апгт,	&

«Уг даргдюк’оч"УЛД УРДНЬ Р'РВН худг бӓӓсмнода тер х’удгуд зӧвгӓ ДеГД ГУН б0ЛДМН бишалд фп 7га

Дакад талля»аЛГХа ГИДЖ танд кен келлӓгазрин идг хуучрхла

*УДг мал?хм биш тигТ7? ГаЗРУР

™н-

буусн б^

боХнд

-— угя

иш ТИГТлан—гидж ксвӱн бурушав.

бӓрсӓр идг

*УУЧРДМН ’б™, меДДЖӓхшч, эн газрт нег зӱсн мал

хӓРӰлӓл

цоокн хонгт -Х0°Ран болн ӧмӓрӓн

гаргъдж

РӰлӓд

нрг

Т Ц°0КН Х0НГТ деегшӓн

болн доРгшан

гаргъд™

одв

Э ’ нег /хУДгин усар

бӓӓдж болдмн.

хӧд

гарх'цаг болдж

КОВУН хойриг иигӓд кӱӱндӓ бӓӓтл,

КУдГ^п^ ХӦӦдӓн гаРгъТН, сӱӱдринь даХулдж гаргътн,

би эндр

-L тдж малтнав.

бӓӓнӓт

1Д

шат кех МОд кен

ӧгх билӓ,

ӧнъгӓр

цогцан зовахар

Шат Kepr уга, ик усн гархла совхоз бийнь ирӓд шатлХ...

УрдуанъгъдУРтнь

халун

уЛм

кӱч

авб,

хӧд

ӧрӱни

ӱд

болХас

?,СНд °РДЖ ирв. Кермн Ӓллӓ Хойр ХӦӧдиг багъ-багар тас-

Дорд СН^ °РУлджана, Bopnc цисТернӓ ӧӧр зогсад ус кеджӓнӓ,

Hip»

Ус УУсйнь барун тадагшанднь

гаргъад,

зӓрм

Хӧӧднг

^зрн бӓрдж авад, баГ-шееГИнь Хӓӓчлӓд тӓвӓд бӓӓнӓ.

црдя ..

КаД юмн болхмб, ус зӧӧдг машин Ода

кӱртл юнъгад эс

Боп ^хмб? Ирх цагнь болдж одв, усн нам чилӓд ирв—гидж

рис келв.

ус

.ЛӓРНь гигьич, кем.рджӓн усн эс ирХлӓ яяхмб? Эн саамд

Кӱрх бӓӓдлтӓ, зуГ аяртан яяхмб?

ик зовл-

Н-Ьг~'''

Машигъӓр иим хОлас ус зӧӧдж хӧд услна гидг

тИгта-Юмн- Машин ХамХрдг уга биш, кӱн

гемтдг

уга

биш

Дсп С

УУгъад

хансн

ХӦӧдиг

аюрхн

туугъад

зааглдж

йовад,

РДж генткн

сана

авсн кевтӓ келв:

’ Тетӓд чигн худг малтх ухан нанд орла.

Худгтн ямаран гӱӱнд малтгдв?— гидж Борис^сурв.

ЗӧВӓр

малтгдв,

минигьӓр

болхла

ӱдин

хӧӧн,

Кермн

Д0Ла эдниг Хӧӧнд гаргьчкад хоюрн оч терӱг малтхмн—гидж РДЖ келв.

Гӱг/д кецӓснӓ ХӦӦН. Кӧвкр цаГЗН ӱӱлдӱд сӓлкнд туугдад дее-

Чаһ ӱУРӰДНӓ, дора, газр деер бӓӓсн кӱн		агьрусн	угад	xan-xan
тУсна. Зӧвӓр ик ӱрглдж ӱӱлнӓ чачр даХад Дордж Бори-
ДаУлад*	малТДЖЗХ Худтурн ирв.
Аав,	иим ӧндр газрт ягъад малТджаХМТ, тер хотхрт нег
д бОлв чигн ӧӧрхнд усн харгъх билус—гидж ковӱнь сурв.
Энчнь учрта. Минь энӱнд Хуучн,		даргддж	одсн	Хӱдт
° АЛһ1				И5
ь^анаХ

бӓӓдмн. Терӱнӓ усн кедӱ мал услв чигн шавхгддГ уга билӓ, булгнь эн туст бӓӓх зӦВТӓ.’ХОтХр газрт мадт.ХЛа, икӓр xyp срсн

цагт усн аваД, Худг нурдж Оддмн.

Дсрдж тииГДж келчкӓд, киилгӓн тӓӓлӓд, кӧдӓн нӱцкЛЧкаД, axp ишгӓ кӱрзӓн тӱрӱлӓд Худг дотр орулад хайчкад, сдсна нег

ӱзӱрӓс БОрисӓр татулджагьад, худгур орчкад хӓӓкрв:

— Не сууЛгь ас нааран, зуг шавринЬ ненчк тӱдӱХид асхджа. Ик гидг суулгъар даран-даранднЬ цуцрл yra БОрис таТВ.

Тиигӓд эцг кӧвӱн хсйр ХӦн Ордж иртд зӧвӓр тӱДжрӓД кӧддӓд

Оркв. Тӱрӱлӓд ХудГас Гарч ирхӓсн урд шаир татджасн ОЛсарн ХудГин кемджӓ авб. Кӱрзӓн суулгъ дОТр Тӓвӓд ГаргъчкаД, °л- сна нег ӱзӱрӓс татад Дсрдж Гарч ирв. ХудГин тӱӱнӓ кемджа Хӓлӓчкӓд:

— МанЪгьдур уснд кӱрчӓнӓвдн, тудгчнЬ Herxn меТрТ маЛТ-

гдХ: шаврнь умсрад, чииггӓрӓД ЙОВна, усн ӧӧрДХЛӓ Тиитдмн.

— Хойр гарм икӓр ӦВдӓд бӓӓнӓ — гиаж манъгьДур ӧрӱнДнь Борис келдж 6ocb.

— КесГӓс нааран кӱнд кӧддмш кед yra hobch учр, генТкн кӧдлӓд ӱгдрнӓ гидг тер. Эндр кӧдлхдӓ, ӧвдДгнв уурч ОДХ гидж Дордж хӓрӱ ӧгв.

АсХни ӱд сӓн бОлад уга, халун чиГН нОмгърХш, бОЛВ Дсрдж адгъад бӓӓдж чадхш. Эндр худган Дуусдж, ус таргьдж авХ гих ухан энӱг бӓӓлгъджӓхш.

Щавр чиигтӓрӓд, суулгъда нааддад, кӧддмш удм кӱнДрвНарн суугъад, xapx цаг болв. Дсрджин дӱнЪГӓр бслхЛЗ буЛГ харгъх цагнь ӦОлчкВ.

Гаринчнь ӧвДдгнь ягъб?—гидж Дордж кӧвӱнӓси сурв. Гарм ӧвчӓх угань медгдхш, зуг дегд икӓр -зОвдж ОДВВ-

Туурсн тӧр уга билӓ, кемрджӓн усн зс тарХЛа, ӧнъгӓр бий-

ан зовагьад, газр буучац бӓӓнӓ гицг ямаран юмн—Гидж БОрис му ухан орсар, цӧкрдж келВ.

Эн ӱгднь Дорцж хӓрӱ ӧгд уга, герӱрн ирӓд кӦЛ-Гаран угъ-

ачкад, герт Ордж ирв.	н
Би тадниГ эрт ирх гигӓд хОтан	кечклӓв, кӧрч ОДСН

ООЛХМН. Худган дуусад ирдж hobht, уснь икий, ӓмтӓй?-гиДЖ Оулгън СурВ.

КӰ ВДН. 3УГ булг харгъдж ӧгсн уга — гидж Дордж

Adpy ОГВ.

тппг^°яг^Яин .Дорд>к орнДан орв. ЦОгцнЬ зОВсн Дсрдж дерД

ГРПЦКЯП ПппУРГН УНТӒЖ 0ДВБОЛВ, сӧӧни Ӧрӓл ДНВСН ЦЗГЛЗ серчкад, Дорджин носрнь дакдж кӱрчӓхш. Газа кевТСН кӱя

ТпУ П ИРПӒЭТРТДЖ хӓл?гЪӓд, булг эс ХаргъснЬ				уХанаснь
r р у	т	э. енЪгрин уЙДЛ Деед-ӧмн ӱзтӓс	дОрд	ар ӱзтӱр
ТенЪриГ	ХОир	анъглдж хувадж. Оддуд хаяУхая	’тенъгрт цагъан

ХаалГЪ ТЗТа.д гилвкдж гӱӱдж ЙОвад унтрна. «АкаД юмн бпЛХмб,

Her бсЛХЛа булг гоодан гӱӱдг уга болджана, ГОЛ кевТӓ мӓТИДЖ ГуудГ бОЛЗД Тер бУЛГ Харгьджахш. Тиигдж биш, цӧкрдж бОЛШ ута, Терӱг ХОир буЛнъгинь кӧндӓлӓд хӓӓгъӓд цӧкрх кергТӓ»—•

146

гидж «тооладТ^Р" б,нд™ кӰӰВДӓД Дордж кевтнӓ. Иигӓд оддуд-

ДоРдж

’

У* а

ТУН'ьгъагъад,

олп

зусн

тоолвр тоолад

бӓӓтл

РДАИН хойр нуднь хӓрӱ аньгдв.

чкад

н?.!1 “ин

гарч йовна-

Укс гигъӓд хувц-хунран ӱмсӓд бос-

J. Кп1

ара-“ УгъахаР седдж йовад Дордж кӧвӱгъӓн

сурв.

«Ол °РИС хоонд гаРч одла ~ ™Д*

Булгън Келв.

ӱсн

гапг КеНИГ ..дах>'лдж ХУДГ °РХМИ бол.хмб, ИК багъ болв чигн

Хотан

у в

Теруг йу>'х Керггӓлм»—Гидж дотран санад Дордж

*Нрӓ^с?

келсн

Уга> ӓ угагьар

гарч

одчкад,

Хӓрӱ

ордж

чКң

зу/УЛГЪ авад> олс’ КӰР3

белдчиӓд,

зӧвӓр

удан

ЗОГсв.

Нев-

сУгълг

ЗОгсджагъад сӱк

аиад,

газа

кевтсн

кӱрзин

ишинь

Усн

Дж авад; тер зер-зевӓн баГлдж азад .худгур йобдж одна.

УДГТ КӰРЧ ИРН»

ӦКӓгьӓд худГин

ЙОрадур Хӓлӓ.хлӓ,

гилвКсн

хадХ7я\ӧолв терӱг ӱздж Дордж байрлсн уга. Уснь ик биш,

гат УГЪаРи

КевТСн сууЛгь ӱзгднӓ. Усир бут.\ачл yra цев гигъӓд

anin

авч ИР^Д Дордж амсдж

ӱзнӓ. Дордж

э.чӱг

зальгчкад

2. аршадсн мет болв.

Усиг

йӱӱХЛӓ кесг цаг кергтӓ, йӱӱл

уга

бӓӓхлӓ

ягъна

ч>>^гидж уХадджаГъад, ӱкс

кӱрзин ишӓр rac»—гидж ндХал-

*һ а ГъаЛ,

ӱдс

кӱрзин ишӓр гас кедж, .худгас тӱдӱХНд сӱкӓр ЦО-

1<Уп^^1аагъад’

олснаннь Her

ӱзӱриг

терӱнӓс

батлдж

боочкад,

4с,

-ХУДг ДОТР

хайчкад,

ардаснь бийнь орв.

Усн

нӓрн шнл-

Мг

арӓ давб. Кӱрзӓн шӱӱрч авад маятхар седчкӓЧ

«шазрииь

б°л.хмб»— Гидж

ухали. «Кемрджӓн

булг

харгьсн

цагт,

шавр

хӓрӱ

терӱг бӧглчкХ,

малтл

уга

Хӓрӱ

ягъдж

—Г,,ДЖ у.халджагъад,

дсрд-ар

булнъгинь

кӧндӓлдж

7^?’ ШавринЬ наадк булнъгурнь тарагъад Хаяд баав.

Шдһ

мегр ШЗХУД кӧндӓдгддж малтГДВ. «Ода Her цсн курз

Звлг?

авч

хаяд цӧкрлгътӓ» — Гидж

санад нег ик кӱрз

шавр

*айчкад,

дакад

xorip-ryps

кӧндӓлӓд

чавчад

орихлань,

усн

хагдад гарад ирв. Булг харгьхиг ядджасн Лордж,

Г2' агдад*

гарад ирхлӓ бийнь зӧвӓр

чочв. Курзарн дакн хоир-

VеРв Шавринь авад бийурн ӓрчкӓд, хойр

гариннь аль.хн

деер

ке„аВаД амсдж ӱзв. «Амтӓхн»—гидж ӧӧран

кун

баах

кезта

Удсн уга

усн Дорджин ӧвдгт кӱрв. Дордж укс

гигъад,

£грзӓн боочкад

олснасн татад давшад худгас гарч ирв. Дакад

РГ сУУлгъ ус татад авч ирӓд, гар-кӧлан угъачкад. герурн ирв

Олдж авбв-гидж герт ордж ирн Дордж Булгънд келв

IO Олдж авбТ?

оолвдн...

Булг

nm vcan ӓӓмшГ yra

Дордж турун

6О?«РИН

АрдДг

цагларн

хӧд уснд

ордж

ирв.

байрга зӓнъГ Бсрисд сОнъсХВ.

** *

орнав, ТааЛЬ Кедж ӦГТН Гидж $РӰндӓн, эрт бОсад совхоз шаТлдж orx гидж санджа-

Ктрӓс сурнав. Дакад ХудГИГ "" Г:Идж Дордж БорисТ келв.

10*

147

	ӧрӱнднь хӧӧчнриг босн ихяӓ Дордж					мордад			ирӓд
бӓӓдж. Тазрин оралд омнаснь, «ГАЗ-69»						маши		1
зогсв. дордж менд, иим эрт ягъдж йовнат?							гидж совхози
пектор Николай Петрович Борисов сурв.							керг баа		•
Р	_РБи танла			харгъхар йовнав, нег баахн
	— Ямаран кадгв тертн, хӧд гару уга					баану?—гид>			_
	- Хӧд		гару	уга,	таргън-цатхлнъ	баацханап			ж
малтвв, тегӓд, Тер худгтан таалЬ бОЛН шаТ кеягулха!
йовлав-			сӓн намаг		.. ..	••	•• „ х -т	Ан	дарУнЬ
	_	Не,			кӱЛаджатн, ХудГИТН	хаЛагьаД		ип

ирнӓв —гиД/К келчкӓД, дирекТОр ЙОвдж				сдна.				ирц.
Машин ирӓд ХОш герин газа зсгсв. ГерТӓс БуЛГЬН г								р
— Менд бӓӓнт		герин	эзн — гидж ДирекТОр			Булгън
атхдж мендлв.				Орад	таняа		уяогьхар
— Менд бӓӓнӓвдн, Дордж ссбхОз							л	г
ЙОВДЖ Одла.							пиоекТ°Р
— Не, сууЛгъ, аргьмдж аитн, Хуцг Орий — гиДЖ д н
Келв.		.						;<рлв:
Бульгьн герТ орад зОвар уцан бӓӓДжагьа.д, гарч							г1‘г. лДхШ-
— Нег ут Олсн аргъмдж бӓӓдӓ, бийнъ авч on кувта»									1<тор
— Бслг, машинд орад суутн — гигьӓд машина ӱӱЛ АИР
Бульгънд секдж ӧгв.								ЪМДЯС
Машин Худг деер ирӓд ЗОГСВ. БуЛгъна хӓӓсн ОЛСН аргь
хсйр суудгъ, кӱрзтӓгьӓн хуцгин ӧӧр кеВтДЖ.						ДиреКТОР				'и11
машинӓсн бун суулгьиг худгт орудал буЛХудв. Суулгъ										и1<
йоралд кӱрхлӓ ТаТад гаргъад авч ирӓд усиг					амсдж ӱзв-.. ..
— Амтӓхн усн		бӓӓдж —гидж келӓд, нег			киигъӓр			3°8dl
ус уув. Тиигчкӓд уснд кӱрӓд НОрсн ОЛсна кемДЖӓ авб.										%0-
...СОвхОзин дирекТОрин кабинет, у-эЛвг,					ширӓр		ширД			Зӱң
pa. Нег с-ТОл, барун бийднь ДегтрмӱД тӓвдг шиЛТӓ шка$’эрсТ
бийднь, булнъгднь цӧ авдр, ДиректОрин гиДжг							гуСТНЬ
Ленинӓ ик зург ӧлгӓтӓ бӓӓнӓ. Столин xoftp ӧнцг							ТусТНЬ
суӱдг хойр ДЖӦӦЛКН студ бӓӓнӓ. Уӱцнӓ мӧрӓс авн' стоЛИ-Н
гъур срулад, дирекТОрин кӧд кӱрТЛ гюл деегӱр							ДелГДГ,чмуД>
дегӓлТӓ.	Герин	эрс	даХудзД тӓвчксн кесг			Олн		сч’У'*
бас нег диван бӓӓнӓ.				*				КадМ»
ДОр.Дж срдж ирнӓ, терӱг дахЛД-н napropr СанДЖИН Ь
прсфсОюзин комигеТИн ахдач Гӓрӓн Церн бОЛИ							сОвхозИн
ЗООтеХник Гаврилов НикОЛай эдн Оодж игшкӓВ										*xptP
. -.Д°Рджин		ма^сн худг Хӓлӓгьӓд ирвв. Уснь хойр								ме
ӱлӱ бӓӓдЛТа, амтӓхн. Эн сӓн сеДВр. ЭнӱнД биДН ханк 3^вТтОоЛ'
Койр меТр ӱлӱ дӱнЪгӓ усн ямаран Олн ХӦӧнД кӱрх ГИД^
ДжанаТ?— гидж директОр ДОрлжас сурв.								..
Ма„на отарТ дурндан кӱрх гидж ТООЛджанав.										*ццг 1
ХОир кубомеТр усн ямаран слн ХӦӦНД кӱрх била»
таслцан	ХОд ус	уугац гартд, дакад		хсйр	кубсмеТр			УсН
немгДДЖ гарТха?

148

; УГа, Тиим биш. Усна кемДжӓнд учр yra, уршг булгт бӓӓнӓ. Тер хуДгин усн кецӱ мад усдн чигн цур шавхгДхмн биш.

—Не, тиим бОЛхда сӓн, сурсн tootth манЪГЪдур uyr белн болх, дакаД юн кергтӓ?—гиДЖ ДирекТОр сурв.

—Нег ут снЪгьц кергтӓ.

Дсрджин кедсиГ дирекТОр бичдж авб.

ДорДж тарч Одна. Невчкн зуур тагчГ, ӓ-чимӓн yra сууцхав. «Чи ю у.хаЛДжанач?,—гисн бӓӓддтӓГъӓр Санджин Бадм гад

ДирекТОр хӓдӓв.

— ТааЛЬ кегъӓд авч Одац хӧ усЛац хӓЛӓхмн. Ксммунист Манджин Дсрдж ик сӓн керт кедж. Кемрджӓн Тер ХуДГмн усн

ОТариг Лавга тегкх бОЛХЛа, ДсрджиГ мӧрӓдӓд, ОТармуД боЛгъар xypr кедж нааДК хӧӧчнрт ӱлгӱр-ӱзмДЖ ке.\ кергтӓ. Да-

кад ДсрДжд маЛТсн худГИННЬ ӱнинЬ ӦГХмн — Гидж Санджин

Ьадм кедв.

.. — Би бас ТИигдж уХЗЛДжанав. Манъгъдур ТаалЬ авч ОДаД ход усЛаД ХӓдӓХмн. Церн Никояай xoftp 0ч Хӓлӓт.Хӓ — ГИДЖ

ДиректОр кедв.

♦ * *

ХӦД ОрДж ирТЛ ТааЛЬ тӓвӓД, цисгернӓ ӧӧр бӓӓсн ОнъГЪциг ^КОЛВТагьинь авч ирӓД бед кечкв. Keern гӱӱГ аич ирӓД Дсрцж

бийнь морДЭД ус Татв. Тӱрӱн эргццӓн		ардан хӓдӓгьӓД мӧриг
и°ВДНЪгарнЬ ЙОвуЛДж тагад, мӧрн эргХ газриГ			темДГЛДж		авч-
КаД, ДакаД ХЗТруЛЗД бӓӓв.
Онъгъц Дӱӱрч ОДв!—ГИДЖ хуцгин амн Деер ЗОгсад снъ-
^Һцд ус кеДжӓсн БОрис Хӓӓкрв.		серД-серд		сӓдкнД
.. .Онъгьцар Дӱӱрнъ	усн меЛМЛзӓД,		гисн
саӓхн эрӓтрӓд бӓӓв. ДсрДж мӧрнӓсн		буугьад	кииТН	ус	уув.
^аРунь хӦД Онъгъцур	ӧӧрцв...

Ладжин ЭрнцН

цагъан мӧнгн цокц

1942-гч джил. Хурц нарн деерӓс халун герлӓи ӧгч мандлна-

Кӧкрсн ИдЖЛИН уснд ЙОВХ ОИЪГЪциН ДЖИЛК мет, КОВКр									гиН
уӱлн, кӧк тенъгрии агъарт ӧӧмнӓ/ СерджнЪСН						саЛькнД
цевр сенр агъар кӱӱнӓ чеедж эзлдж канъкн'на.								*моДДМ 1
Кӧтчнрӓ нутга Ӓмтӓ-Бургъст гидг ссЛӓнд кӧкрсн									„г.ӱңд
сӱӱдрт, Киитн булгин амнд, кӧк ногьан деер ДӦрвн							Тавн		УУ
берӓд байр иктӓ, баХТа кӱӱнДвр кедж сууна.									ӱптӓ,
Эзмӓн цоксн эгц хар ӱстӓ, эргсн тӧгрг ууТЬХН хар									НУ	’
теглг нургъта, хӧрнд ӧӧрдсн дӱнъгӓ				насТа, дӱӱрнЪ				хаР	\нд
чирӓтӓ куукн чиркин	туск	тууцж	ЭНЪкр		кӱргни		сеДКЛас
иигдж цӓӓлгълӓ:	хойр	ӧдр мана		Орн-нуТгТ			бОЛИ		иаоТа
Июнь сарин хӧрн									Р
орчлнъд ТемдгТӓ ӧдр. Тер дОТр эн			ӧдр нанд			ӱлӱ	о.1;1Чта:.			_
ӓмтнӓ ӧшӓтн галзу Гитлерин цергин ӧмнӓс, ӧнр ТОрска
cxap мана баатр дӓӓчнр босла. Эн ӦДр мини БаДМ цергт
мОрдла.	эн мӧӧлӱр цӧкциг чамд					белг		гидж „
Энъкр иньг минь,
джӓиӓв — гидж ӱр кӱӱкдим чирӓд Бадм нанд ӦГЛӓ.									.
Юн учрар Кӱӱрч хамхрдж Одх шид чирк нанД беЛГЛСнь и
снаннь Хӧӧн сӓӓнӓр	медӱв.							„		-
Эн чи-ркӓр хОт'уухм бОЛгън, энъкр Бадман нӱднлӓн ӱзДГ о
лӓв. ЯгЪДЖ чирк ӧгснь, ягъДЖ гарим атхац намаг								энъкрлс
цугъар зӱӱднД Орджах мет ӱзгДӓц бӓӓдг					бидӓ.				w

ЭнЪкр мини Бадм удл уга, cap бОлая уга бӓӓцж хОир^и ИЛГӓв, ГурВДГЧ бичгтӓн «Чини хӓдӓц» гидг шӱдг нанД нерадД^

ӧгӱлдж».

159

сУРлдв.НД СУУСН берӓД КӱӱКД ЭНӱг тер шӱлгӓн Умшдж ас гидж Цагъан удсн уга, бичглӓгьӓн дӱрсн шӱлгиг эклӓд умшв:

...Экц xap ӱснчнЬ

Ээмӓн цОкад шавшна, Чирмдж Хӓдӓдг нӱднчнь Чини дуричнь медӱлнӓ.

Хар улан чирӓгъичнь

Хӓдӓдж 6axM Ханхш, Сенр джӧӧлн кедичнь СонъсДж’ 6axM ханхш. Чини энъкр ХӓдӓцчнЬ

Чееджтк зӱрким аВЛна, Чини дурта Хӓлӓцчнь Чидл нанд ӧгнӓ...

ц*Энъ..кР Цагъан чамдан нерӓддж бичджӓх шӱягм эн. Мана

Ргт баӓХ багьчуд айс срудад дуудцхана. Энӱнд айс Орулад аДн бас дууЛцХаТн.

ЭврӓннЬ зкДӓн, Олн ӱӱрмӱдтӓ.н нанас Халун менд кел. Энъкр

ньг Цагъан мини, эн мини бичГТ.м эрт хӓрӱгъинь бичич. Мини

Гсн белтиг бат сӓӓнӓр Хадгълич. Чини Бадм». $ Бадмин бичТ бОЛн шӱлГ ӱӱнД суусн удсд ик гидГӓр таасгдв.

и Дууг цугъар бичдж авад сӓн айс Орудад дуулХ бОлв. Тер нъгад гикдӓ, эднӓ энъкр иныӱДнь бас Бадм мег иим хадун

дУРТанЬ ЛаВТа.

£Jer дакдж Цагьанд ик ГИДГ Гунддта ЙОвдд Харгьв.

Генткн сенТябрь сарин шин алдар Цагъана зкнь чиркинь УН'Ьгьагъад хамХлдж Оркв. Тиикд экдӓн ӧӧдж, хамХрсн чиркӓн

аРмцдл< Kecr уульла.

Иигӓд Цагъан сеТКЛиннЬ Тӧвкнӓ аЛдад, rypBH Дӧрвн сарин

эРгдд чееджӓр зОВад бӓӓтлнЬ Бадмас бичт кӱрӓд ирВ.

f «ЭнЪкр Цагъан мини, байрин Хадун мендиг барун тартчнь ат чанъсар аТХулджанав. Кӱӱкн цОГцичнЬ ӱсХӓр седнӓВ, керсӱ

^ли-чнь сОнъсХар седнӓв... Зӱркн туусн газрас нӱдн хӧӧгъдго ^ӓд, зӱркн Туссн чамагъан зӱӱдндӓн ииГдж ӱзнӓв: эргсн хар ^УДнчнЬ энкрӓр нанур хӓлӓнӓ, ЭГц ӱснчнь ээмичн цокДж...

Г^ӧШна. TeerT уртъсн сян зӱсн цецгӓс заатас темДгтӓ сӓӓХн

£лан бамб цецГӓ нӱд эзЛДг. Кӱӱнӓ седкд-дурн сӓн сӓӓХнд тусдг. ieP меТ бӱрн-бӱТН чанЬ-чиирГ цОГТа кӱн ӱзмДЖТӓ сӓӓХн бОЛдт...'

? саак цатЛарн ӓдл бишв, Her мӧч Тагув. Дӓӓнӓ Гӱдӱд срад

Унд шав авбув. Бийм сӓн бОЛДжана, Даругьас rapxB. Xoth

елӓнӓ улст нанас Хадун менд кел. Чирк мини бӱтн бӓӓнӱ?.. Чини Хӓрӱ кӱлӓтч чамд энъкр Бадм».

ГОспиТЗЛЬд кевТСН Бадмд олн ТООлнр уХанДНЬ Орад бӓӓдж. Мӧч ТЗТу нанд Цагъана седкд бишрӓд чигн ОДХ, намат Ода

чигн ОркХ Гитӓд бичгиннЬ Хӓрӱ кӱЛӓгъӓД Бадм икӓр чеекӓр зовв. БОЛВ пОчтар иим Хӓрӱ ирв:

151

«ЭнЪкр ииьгБаДМ мини! Чини бичтинчнЬ ӱндснЬ нанд сӓӓнӓр

медгдв. Тиим ЭВГО седкл санснчнь би икӓр ӧӧлӱв. Одн мана

джиргьлин тӧлӓ, Орн нутгиннь тӧлӓ цусан асХдж НООЛДДЖ йовх баатр цергчнриг мана ОЛн-ӓмтн цугъар энЪКрЛдж кӱнДЛнӓлм.

Тиикдӓг чамаг кен эс кӱндлХв, кен эс	тевчх, Тер дОТр	чамла
ам авлцсн би цугтагъаснЬ кӱчтӓгъӓр	ЭИЪкрЛХ зӧвТӓв.	Чини

цОгцд ямаран эрмтг гарв чигн би чамаГ гОЛдж Хайш yraB. Чини

сӓӓхн эрӱд цсгцДчнЬ дурдсн мини дурн тер мет Хадун энЪкр кевтӓн бӓӓгъӓ. Чини нанд даадгъсп дурнчнЬ, чееДЖДМ Хадгълата.

Энъир Бадм мини чамаг шулугъар ирхичнь кӱсджӓнӓв. ЭрТ ирХичнь эрджӓнӓВ...»

Удсн уга, Бадм кӱрӓд ирВ. Бадм Хӱврмси уга, нам махшаД бӓӓдж, Хаджугъас хӓлӓхд зӱн rapub yra, ЭВГО шинеяиннЬ зӱн

ханцнЬ	суд унджад йсвна. Седкд yxaH занъгнЬ саак	кеВТӓн
байрта	тиньгр, зӱгӓр зӧргнь чанъгрсн, зӱркнь задурсн	темДГ
йилгъӓн	медгднӓ.

Бадмин ӧгсн белг энЪкр дурни ТзадВр бидӓ, Бадмин келсн ӱгнь бас тигдж сангдла. Тегӓд чирк ХамХрсиг медхдӓ ягъв читН

мини дурн хӱврдж оч гидж Бадм санХ, ӧнЪгӓр чееДжӓрн зовХ гигӓд Цагъан чирк ХамХрсиг медӱлсн уга. Тер ДОТр мини зӱркнӓ дурн эвдрсн уга билӓ,— гидж Цагъан санв.

Дасн икӓр Орад, газр цӓӓнӓ. Ӓмтӓ — бургъстин ГОЛин амн деер зӧвӓр олн шавр Гермӱд ӱзгднӓ. Барун ӧмн бийднЬ Нимгрӓ Ьадмин дӧрВн терзтӓ ӧндр шанр гер бӓӓнӓ. Гсдин ӧмнк ӦНДР деерӓс нег мӧр татсн цан аашснн ӱзгднӓ. Эн xoth Тад хаджигъад Бадмин герин ӧӧр одад зсгсв.

Цан деерӓс хсйр кӱӱкц кӱн, джолач ӧвгтӓгьӓн буугъаД беЛ-

ган авад герӱр орв. Гиичнр суутд, сумкан ӱӱрсн ик байрТЗ Цагъана дӱ кОвӱн Церн шкОлас ирв.

ерин эзн бер, экиннь эгч болн эврӓннь эгч ХОЙр Гиич ирснД бас ик байрта баана. Tep юнъгад гихлӓ, Цагъан Бадм хойрин

МД иамрагьа эс ирсндӓн, ода йӧрӓхӓр гиичлдж ирджБагъ-

эгч хойпт	паааЛар’ сетклснь тӧвкнӱн бӓӓнӓ. Эврӓннь эгч, экинь
Kvvwnrnn	Ц ан	ю эс келхв. Tep	заагт темдгтӓ иим	ӱгмӱд
луундгдв.		кӱрӓд эн намр би	Бадмд одув. Мана байрта
«Келен ӱгдӓн
	т пНл°ДрТ °™.мана ӰӰРмӱд, элгн-садн цугъар ирла.
Мини экм тер одр ик байрта бӓӓи.				гаргъаД
Ьадмин чирад экм бӓрдж чадл уга, мини нуунчиг
ИЛЬднь келчкВ».			J

УГа ц,агъан’ мӧӧлӱр чирк, энъкр тана Дурни эрК Her темДг бида, тер чиркнь хамхрдж ОДЛа. ТегӓД Хамхрсн ӧлрнь

сентябрь сарин нег шин бидӓ. Нам санаД бӓӓхнЬ, эн чирк xaM-

Хрсн иОрТЗ юмн аадж гидж би эврӓгъӓрн, хуучнагъар саннальВ. Тер юнъгад гихлӓ, эн ӧдр, Бацм, чини шав авсн ӧдр бӓӓдж. Мана Цагъана Дурн эн мӧӧлӱр чирк мет цеВриг оЛН ТЗДН цугЪар медджӓнӓт. Тана кӧгшн ээджтн эврӓннь гартасн

152

S энькр танз чирКИГ		ХамхЛЛав. Тӱӱнд би				ГемТӓв, Цагъан-
‘	а Оиш. Цагъана Her	гемнь	энъкр		ингиннь		дуран	экдӓн
даалгъснв Тер мӧн».
хапс а^Та °РЧЛНЪГД Дурнас ax юмн				уга	тидж	кеддг. Орн нутг
*дӱп	?РКН иег. ДУРиг Бадм эврӓннь			цӧгциннь		нег	мӧчӓр	ме-
ЧИр.' Мини Кӱӱкн Цагъан, Бадм, чамд,					цанЬ уга		дурТагъан эн
КРИн	ХаМХрХД МеДӰЛВ. ЭН	МӦӦЛӱр	ЧИрК		ЭДЛ,	бичӓ ХЗМХЛ эн-

ДакдНЬ дУРан»„эРДНЬ меТ Хадгъл тидж Бадм кеЛЛӱс гичкӓд, кедӱ хамД>К НанД кӰӱкм уулЬСн бОЛХв. Чирк ХамХрснд энъкр дурнтн

ду0‘ХРСн Уга» энъкр Тана экТН цуггнь меДджӓнӓв. Тан Хрйран Xav И Таал?Р эн ЧИРКИН Тууцж эндр Танд эркн ТӦр бОЛджана.

Хой1ХРС-н м$ӦЛӱр

чиркинТн

Орчд

би цагъан мӧнъГН

цӧиц та

цӧ

^т..оелглД>Кӓнӓв. Насни Турш Хадгълтн.

Та

ХОйрт

ганцХН

л>.

°ГДГм бас учрга: эндр ӧдрӓс

авн ХОйранТН ӓмнТН

читн,

Xoio

ЪЛтн

чигп

негы

бОЛджана.

Тиикдӓ

эн

цӧкщгӓ

ӓӓргиг

Гъ

Кувагъад ууТН. Тедӱ мет, xootk, npx сӓӓгьӓн чигн, муу-

Гйг

ЧИГН

хамдан

хувагьаД эдддж йОВтн»,— гидж цӧкцтӓ

ӓӓр-

ЛКм

Бадмд бӓрӱЛЛӓ.

чиГН ӱрнд ӧгГДДгнЬ темДгтӓ

Бод

Кин

седкл кезӓ.д бОЛВ

биший.

* Мана ээджин дурн седдкнь мӧӧлӱр чиркӓс цевринь эндр

х1Ин

Ик..сӓӓнӓр меДГдджӓнӓ. Цагъана Дурн ӱнн

баТ.ньЛ

бас ИЛ,

иГьӓр бОЛХЛа, ХОЙр энъкр иныин ӱнн дурн, иим бОЛХ зӦВтӓ:

Нег

Мар-ан хатУ ТӰРӰ зовЛНЪ ӱзв чигн Her неГӓн xaftx

зӧб

yra.

ңзнцНегнӓннь ЗОВЛНЪГИГ

хоюрн Хувадж ДааХ

кергтӓ. Her

нег-

ДЖиргьЛД баГТХ зӧвТӓ. ЭнрӓннЬ бӓӓсн джиргъЛД Хандж,

ӱчпЭҢНь ДжиргъЛӓн улм сӓӓрӱЛХИн Тӧдӓ Хамдан нООЛДХмн. Тер

TyL	^ееРӓс, ЭЭДЖ, Тана бедгитн читн, кедсн ӱГитн чиГН насни
гЪам	арТ хадгьЛдж hobx биДН.
	ӧдрӓс авн мана rep	бӱлин Джиргъд экддӓ»,— гидж Ца-
г5р	ЭвРӓннЬ хӱрмД экиннЬ	бедт ӦГСН цагъан мӧнгн цӧкциг

ирсн гиичнрт ӱзӱдв.

Байдин Санджара

КЕРМӒШ И Н ЗУУДН

нег сӧ

Сӧ хойр часин алдн билӓ. герт цугъар амтӓхн нӧӧрӓр унтдя* кевтцхӓнӓ. Зуг ганцхн эрод ӧлгӓтӓ бӓӓсн час чик-чик гидж

сӧӧни тагчгиг эвднӓ.

Минь эн цагла, дОТрк ӧрӓд, срн Деер унтдж кевтсн Кермашт

зӱӱдн орна.

Нег ик цагъан хӧн Хаша дОТр инцклӓд, ЗОваД кевтсинь Кер мӓш ӱзӓд, ХургьЛХар бӓӓХИНЬ медӓд, ӧӧрдӓц Одна. «Буйн бОЛХ,

нанд дӧнъ бслич, би йир икӓр ЗОВджанав» — гисн бӓӓдлТагъар, цагъан ХӦн ӧргӓрн газр дӧнънӓд, Кермӓш тал хӓлӓнӓ. Иирин малд дурта Кермӓш, Хӧӧнӓ ӧӧр ӧвдгддж суугъад, тоЛГьагъинь илӓд: «Сӓн, сӓн, бичӓ ЗОВ, би чамаГ ЗОВЗХН утав, нӧкД ООЛнав,

шудугъар	Хургьл,	шулугьар...	гурвн Хургъ,	сӓний?»	гидж
кеЛВ. Хӧн	хургьлна.	Даранднь	бичкн—бичкн	цагъан,	чииГТа

хсйр Хургьиг Кермӓш татдж гаргъаД, цеврдӓД, экиинъ ӧртн дор

тӓвдж долалгъна.

Удсн уга, гурвдгч хургъна шиирнь бултадж ӱзГднӓ. Кермӓш, сааК кевтӓн, татдж ӱзнӓ_, Хургън гарч ӧгхш. Тиикдӓ мадин Туск медрлӓн, ЭВ—аргьан цугинЬ таргъдж эн зӱТкнӓ, цур ТӦрӱи юмн бОЛдж ӦГХш, Хургън нег кевгӓн бӓӓгъЗ. Экнь, кӧӧрк икӓр зов-

Джана.		о_
ГенТКН Кермӓшт му ухан срна: Дӓркс ӓӓлдГ, укдж ОДХИИ...
Ода яГЪДмби?» — HerxH аГчмин дунд,	эн yxaH	тОлгъалнь Орн
гарад ОДна. Энӱнӓсн ӓӓгъӓД, дав—Дав	гигъӓц	чичрӓД, зӱркнъ

154

тук Гидж чанъгьар цОкснЬ бийднЬ СОнъсгдна. Генткн цаИаги Х°Н 30вл™н тесДж ядад, му ду гарад, мӓӓльнӓ. Эн ӧсп"Н ?гчмд’ КеРмӓш Орн деерӓсн, «дӓрк мини» — тидж кедӓД,

чигг ”°Сад иРнӓЗӱркнь йир чанЪгьар луг—луг тидж цОкна, paгьаснЬ, цуг маХмудаснЬ киитн кӧдсн асХрад бӓӓнӓ. Эн У эртан Хӧӧндӓ НООлдсн ӓддӓр кӧшдж, ЗОздж, зуг Хаджуднь

чагъан xoh yra.			J
Га	$оссн Кермӓш, Her атч.мд чигн Орн деерӓн торсн уга.
бос3	хаврин ТӰРӰН> зӦВӓр серӱн цаг билӓ, Тер бийнь,		срнасн
сн	кевТӓн, КӦЛ нӱцкӓр, цагъан	кииЛггӓгьӓн, xoiip	ӱӱдиг
ОдЦ1~тПИШ Гидж Дарзи—даранднЬ		секӓд, ӱкн Хурцарн	гарад

ДВ. Тер кевТӓн, шудТан Хӧд зааГар Орад ирв. Хашан дундк ик

л- н.?.. 3->11 бийднЬ, бешин ӧӧр, панр шагалгъаТа бӓӓнӓ. Тер герӧӧрддж ирӓд: Даша,... Даша, ӓлд бӓӓнӓч!— тигъӓд, сӧӧгъӓр

онӓ Тӧя ЗВхудджасн ӱр Кӱӱкӓн дууда. ЭнӱГ Даша гигъӓд

. УУДЛгьнлаиЬ, тернь хӧӧнӓ Хашан нег aaxac, нег биидӓн нилх

нег биидӓн СОЛОМ сӱӱпдсч Гӱӱдж ирв. Кермӓшин занЪааринь сӓӓнӓр меддГ ӱр кӱӱкнь, энӱг ирснднь икӓр аднътрсн

*,Л» бОЛвчн: «Юю ӓӓджӓнӓв, ягъдж йОвнач, нӱцкӓр сӧӧнь ӧрӓдЮн ӦОЛВ?»—ГИДЖ сурн, Хургьн СОЛОМ ХОйран газрт буудгън,

ууРӰрн ӧӧрдв.

Vra, юмн бОлсн yra, йирдӓн Тиитӓд, тидж кедӓд, зн Даа-

311 авч ирсн НИЛХ Хургъит Теврдж авад, тОЛгьагъинь идӓД Тзадв>

- Даша йиринӓ ӓвртӓ тидГ тӧвшӱн, ик бОЛГъамджТа кӱӱкн

ӦдрТИЬ кеер хӧӧнӓ арД ЙОвб читн, Her ӱдӱ, сӧӧднь манаД

Уӱсц цатТан, эн кест зӱсн yxa уХаддт бидӓ. Минь иим татчг, ^Д/Куд шуутан yra, кӱн yra цагг чеедждӓн бӓӓсиг цугинЬ Д}ДНЬ гаргъад, ӧӧрХн инЬГЛӓгьӓн аргъуХдан—аргъулхан кӱӱн-

		суух	дурнь Her ӱлӱ кӱрдт билӓ. Ӱр-инЬГ кӱӱкнлӓ тиигдж-
	УӱДЖ кӱӱндХ			дурнЬ кӱрӓд, дакад		бОЛХЛЗ		энӱг, юн учрар,
	^ад иим цат			биш цаГЛа нӱцкн	Гӱӱдж ирсӓн			келХинЬ	медӓд,
	еРӱнӓс мӧшкДЖ юм сурси уга, зуг су					«нааран» тидж келӓД,
	Ургъц деернЬ фуфайк кӧдргӓд, СОЛОМ деер суулгъв, бийнь бас
	еРГЛӓд суув.
	Кермӓшин тӱӱдж гарлгьна ӓӓд серсн экнь, алнъ бОЛад, Тер
ъ	аРУНЬ ХОйо кӱӱкн таЛ кӱрч ирй.						юн рОЛВ, Хӓӓмн минЬ?
		Кермӓш минЬ, сӓӓхн иньтм, ятъвч,
	Иийм ЧОчадж адн тивч... ӓӓвшӱв, нам,						Гитъӓд ООрдӓд суув. Эн
§агла, хашан Тер биЙДК ӧрӓлднЬ бӓӓсн							Хӧӧдин	ӧӧрӓс, ax Хӧӧч
	аДМ, Кермӓшин ЭДГНЬ, зднӓ ӓӓгъӓр ирв.								кедн,
	— Уй		тадн	цугъар унТЛГО	ягьджацХанаТ?— тидж
	втхасн ’папирОС Гаргъад, тад КеГъӓд,					тӱӱнар		кииЛчкӓд,	таГЧ-
аР ТӓмкиннЬ уТагъан пӱрГӱдӓд бӓӓв.							ЗОбсн	кууна баадЛТа.
п	Валмин		бийиннь бӓӓдЛНЬ йир		икар
L rH		ик манънагьинь утднь зурсн хурнӓсд, сӧӧгьин шамин бут-
°гРг		герлд	нег хурагдад. нег тинилдад бааснь узгднӓ. Хойр ик
		хар ’нӱднь онъгъагад, дотрагшан орад,						урлиннь	арсн

155

салькнд шуурад, чирӓнь цӓӓвртсн болсн бӓӓдлнь, эн хаджуднь

СУУ<<Хӓӓ’мнь“ЛхӓУӓмнь.а''ӧдр чигн. сӧ чигн уга унтсн-серӱн хои_ рин заагар кевтджӓгьӓд, босад йовдж одна бишии эн. Нег улу

малин тӧлин цагт, цаглагъан ирдж хотан чигн уухш, мел дан седклӓр зовад: «тер нег хӧн эндр багъар ус уусн баадл г

пад бӓӓв гемтсн болхий? Эн нег хӧн урдкасн эцджах баадлта,

ӧтн—шар’х бӓӓвзго гигъӓд, неджадар барДЖ	збч	хада.х»,	ме
эн биший.	ягъ	..	.• _
Оца иигӓл седклӓр зОВад бӓӓХЛа, эцдгО	ягъ	тинаТ ЭНУ!*.

гидж Бадмин гергн Байрта дОТран санац, седкднЬ урсад баав.

Нег Дакдж БаДМ унтдж кевТӓд: «ягъджанач, ХӦД бичӓ ӱрга, ар-

гъуЛд!» — гигӓц ХӓӓкрсинЬ бас Байрга ухадв.

«Ола нам ХОЙр—негн част, ӧр цӓӓъл Одад кевгӓд амрич,. БаДм; нӱднчнь ОНЪгъаГад, гемтӓ кӱӱнӓ бӓӓдл гарад, *юмн бӓӓцл уга бОлджч, бидн ӧр цӓӓтл бӓӓджӓсвдн»,— гидж келад,

сура бӓӓдж, ӓрӓн гидж задугъан Байрта Хӓрӱдв.

Кермӓшиг ягъсн—кеГСинь Ода бийнЬ кӱн медӓл уга. Эк эиг хойрнь бОлхда, йирин кӱӱкнӓннь занъгинь меддг, тегӓд кезаД болв чигн, кӱӱкӓн coHbH бӓӓдЛ гаргъхЛань, тер Дарунъ ягъсинь сурцхадмн биш, зуГ невчк тӦВкнӱдчкӓД теГӓД Оч медцхӓДМН.

Эиӓн Хӓрсн дару Кермӓш эгч ӱр кӱӱкн ХОЙрТан зӱӱдӓн кеЛӓД ӧгчкӓд: «нам ӱнӓртӓн хӧн Хургъан гаргъдж чаддгО зов-

джаВчв гидж сануВ.., ӓӓВВ»,— гидж кеЛВ.

— Унӓргӓн Тиигӓд ХӦн Хургъан таргъДЖ чаДЛГО бӓӓсн бОЛХла, чи яяХ билӓч?—гидж эн Дашагъас сурв.

— Би ягъад бОЛв чигн, ӱкӱдугО авх бидӓв, нанд БаДМ						даа-
дӓ дасхла,— гидж Даша хӓрӱ ӧгв.		зуГ	би гурвДГЧ		хургъинь-
— Нанд чигн бааджа	Дасхда,
гаргъдж авч чадсн угав,— гидж келӓд,			кӱӱкн	эк ТЗЛан Хӓдав.
— Ягъджанач, терчнъ	зӱӱДндм,	йиринцӓн		бОЛХла	чи	эв

аргъинь меднӓлмч,— Гидж экнь кедв.

— Би малин эмч бОлсн бОЛХнь, нег чигн тОЛгъа ӱкӱдшгО би- лӓВ,—гигӓд Кермӓш гӱӱнӓр саналДВ. ТиигХЛӓнь экнь: «Чи бийчнь ниднин арвн кдассан чидӓчкӓД, институтд. оД гихлӓ, уга, ХОй-гурвн Джил хӧ Хӓрӱлнӓв гигӓд, дурдад бӓӓвшч. Мадин

эв-дсвинь сӓӓнӓр меддж авад, цааранДнь сургъудян ДасаДЛ бӓӓХговч, одачн наснчн багъ, шинъкӓн хӧр Орцжанач,— ГИВ.

«Уга, би адгъджахшв, йирин ветирнарн институтД срхм иЛ, зуГ сдачн хойр—негн джидд хӧ цахнав»,— гидж Кермӓш кедв.

Тер ХООрнД Даша бссад, хургъта хӧӦДт ӧвс Тӓвдж ӦГВ. Хашан Her ӧнцгт, нег хӧн ӓӓгъӓн ӧгӓд, хургъЛджаснь СОНЪСГДВ. Кермӓш эктӓгъӓн ХОюрн зерг бссад, хургъЛДжасн хӧӧнӱр hob-

ЦХЗВ.

«Баав, би... би эврӓн»,— тигӓд Кермӓш хургьиг Гарарн ӧртӓд авб. Ода ирдж экнь кӱӱкӓн кӧд нӱцкн, кииЛГТӓгьӓн йовХИНЬ ӱзчкӓд, терӱрн гӱӱдж ОДад, хувцинь авч ири. Дарунь бас

Her ХӦн Хургьдв, бас негн... бас негн... Тиигӓд ӧр цӓӓтд.

156

ХургъДИГ цуГинЬ Кермӓш бийнЬ, Даша эк ХОЙриннь гар кӱргӱлЛгО, арчад, цеврлӓд, экнриннь ӧмн тӓВдж ӧгӓд ЙОВб. Тӱцӱ дӱнъгӓ эн кӱӱкн бийдӓн дааЛгъсн кӧдлмшт, мадд дурта бидӓ. Тиигӓд эн Гурвн кӱн хӧӧдиннЬ ӧӧр tip цӓӓлгъв.

Ӧрдӓ, бӱрнъ—барнъГЛа Бадм биннЬ хаша.гъур Ордж ирв.

— «Бааджа, бааджа! АсХнас авн арвн тавн Хӧн ХургъЛВ. тецнӓс арвнь икрлв!»— гидж, ик байртагъар кӱӱкнь эцгтӓн келВ.

Удсн yra, ӧр шардад, ӧдрин теГӓн газрт унВ. Дарунь манДлсн шар нарн манъХадж делкӓ ӓмдрӱдв. Hoxa—шсвуна, мӓӓдЛДСн Хӧӧдин, Хургъдин Дун, сӓӓХн ӧрӱнд байсдж, нӓр—Хӱрмин дун меТ ниргдж шуугв. Хӧн ТӦдӓн авЛГъна чинртӓ, кӱнц ӦДрмӱ-

Дин бас нег ӧцрнь арД ӱддВ.

ДАШАН ДУН

Даругъас Кермӓш ӱӱртӓгъӓн Хамдан хӧӧнд гарв. Даша эн ӧрӱн ик байрТа; Давсн ӦДрмӱдТ Гарсн Хургъд цугъар менц, ӓмД

авгдснд, дакад КермӓшТ зӱӱДн ОрдГ сӧ эс кӱӱнДсӓн эндр кӱӱнДхӓн санад, ХОТна захас збн джинънсн нӓрнӓр татад дууЛВ:

ДееД ХОТна кӦВӱн Дуран цӓӓдгьдж кеднӓ, Даша, чамас тадданД Дурм тусХш гинӓ.

ТииГХЛӓнЬ би кедӱв: ТӱрӱЛДЖ нерӓн сОнъгсХ.

КӱӱКД бийснь чамур Кӱргӓн кеХӓр ирХ...

Эн дуугинъ сОнЪСсн Кермӓш, ӧӧрддж ирӓд, шсГЛдж кедв: «чи кӱӱкн, шин ахр Ду Дуудад, невчк ОнъгДарсн бӓӓдл гарад бӓӓдмбч? Зӱркичн нег кӧвӱн неВчк кӧндӓтъӓд Оркдж кеВтӓ»—

гигъӓД, ГОШ—гОш инӓв.

— «Ююгъинь кеЛХВ»,— гидж Даша бас тесдж чадЛГО, xoюрн нег дуугьар ГОчкндж инӓддцХӓВ. Дӱӱрӓнд, ӧрӱн цевр агъарар, эДнӓ инӓдн, ики ХОЛД дснъгъддж СОнъсгдсн Дашан дууна айсин ардас, ӧртн теегӓр нисв.

—«Кермӓш! Чи Петькиг Тӓндвч? ЭцГНЬ СОВХОзин мастерскОЙД дарХн бОЛДЖ кӦДЛнӓ, бийнь ТрактсрисТ, иим... Ода ямаран гиХВ чамд... ДЭЛТа—ээмгӓ, Torpr шар, Хурц ХӓдӓцТӓ бсдсн кӧвӱн. Тиитдж кедн, Даша ХӓрӱгъинЬ кӱяӓлго цаарандЬ кедВ:

—«ШидрХн нанд ПеТЬк, би цааранДНЬ Тесдж бӓӓдж чадшroB, мини бӓӓддӓр, yxa—сецкдӓр чи бийчн медӓ бӓӓдг ООЛХЧ,—

гиДЖ кедв. ТиигХЛӓнЬ би: «Цур ТӦрӱн юм медджаХШв, кӱӱкнд дуран цӓӓЛГЪХӓсн урД, ОЛН—ӓмтн дунД ӓЛ—бисӓрн бОЛВ читн Кӱнцтӓ нер зӱӱХ кергтӓ»—гибв. Тиитдж кедӓд инӓгъӓД:

157

— Меджӓнч, Кермӓш, чи? Петьк нанД тӱрӱн		нӱӱрт	йовгч
Трактсрист болнав,	гидж угӓн ОГВ.	багь	,„ruu
Кермӓш ОЛн дала	юм Дашад келсн уга. ХОир	багь	улсин

кишг—ДжиргъЛнь кӱӱнӓ ухагъар бслшГОгъинЬ эн медна, дакаД Петькиг хойр—нег зервк ӱзХӓс биш, сӓ'ӓтӓр таньхш. БоЛВЧН, Петькин келсн ӱГИЬ—дурна тӧлӓ нӱӱрТ йсвгч кӧдлӓч бОЛнан

гиснь, йир икӓр таасгдад:

_ Тиим халучрхг, шудрмг кӧвӱнӓ дуриГ тевчсиД гем yra. Дурна кӱчнӓс даву юн бӓӓХВ? Нарта Орчлнъгд бӓӓХ удс цугъар тиим сӓӓхн, кӱӱнӓ кеджӓХ кӧдлмшиг уралан ЙОвуддГ, тан ХОЙран дурншнъ дурар дурлцХла ямаран сӓн бОЛХ. ӒМТнӓ джиргьл сӓӓХрӱлдг, кӧдлмш гидг юмн угагъ'ар кӱн бӓӓдж чадшГО биший, тер мет дурн угатъар бас кӱн бӓӓдж чадшГО,— тидж Кер-

мӓш ӱгӓн чилӓв.

Xoftp кӱӱкн ОТаран идпгнЬ кӱргӓд ХӓрӱдВ, удлгс ардаснЬ Байрта, хургълсн Хӧд цуглулдг тергӓрн ирв. Тертнӓ ардас даХЛдн. ӱвлзнъгиннь ӧӧр ӱлдсн Хӧӧдин ӧӧрӓс, ax Хӧӧч Бадм бас ирв.

Бадм, дадмг, дамшлТТа, эзн кӱӱнӓ нӱдӓр, ОТаран эргдж йовдж Хӓлӓгьӓд, уддго Хургъдн ГиджӓХ дслан—нӓӓмн xo шинджлв. Байрта Хургълсн Хӧд зӧӧв, Кермӓш саак кевтӓн, хургън бОлгънд эк бОлад гювб.

ТЕЛЕфОГЪАР КУУНДЛГЪН

Нег дакдж Орӱгъӓр Бадм Отаран эргдж Хӓдӓдж ЙОВад, Her хӧн ярвсн бӓӓдлтӓгъӓр, Хургъдан кӧкӱллтО, кӧлӓн ӧртӓд, зудад йовсинь ӱзВ. Хӧӧг бӓрдж авад ХӓдӓХЛӓ, деднъГднЬ нег бичкн шарх гарад, тернь салькнд шуурад, хагу-дӱрӓл, тер учрар xon зовад ЙОвсн бӓӓдж. Бадм Кермӓштӓгъӓн ХОюрн эн xoor таддан клеткд Орулад, эвдӓд, деднъгднЬ ЙОВсн ӱсинв саадж таргьв.

Малд ӧр ӧвч Кермӓш Тесдж бӓӓдж чаддГО, велссипедӓр гӱӱлгӓд ферм ops. KoHTopT ганцхн Toon суусн бӓӓдж, ветсанитар ӧрӱн ӧрлӓ малин эм авХар центральн усадьб Ордж Одсн бслдж гарв.

Кермӓш удан ухалсн уга, тедефОна трубк авад, совхОЗИИ Toon Вера Кӱӱкндӓ кӱӱндВ:

— «АллО... аллО... би СОнъсджанав... неглгч фермий? ЮнЪ-

гад эс	ӧцклдӱрк	хургълсн Хӧӧдин то идгӓнӓТ?.. цат ТӱдЛГО,
шудун	бОЛдгар	илгӓгхӓ — Гигъӓд, КермӓшТ ӱг кедӱЛЛГО.
цаадкнь Трубкар		хӓӓкрв.

— «ЗОгсджа, зОгсджа тинӓВ, буйн бслтха, бОЛХ хӓӓкрснчн, энд Хӧн темТӓ бӓӓнӓ, чи бОЛХла мел эВрӓнн.Ь тс-диг rnxac онъ^ тдан юм медХшч. Шулугъар ӧӧрӓсн малин эмчнрӓс кӱн бӓӓ.хла ЙОвул нааран... Хӧн гемтӓ! Хӧн темгӓ гинӓв! Медджӓнч? Хургъдан кӦКӱЛДЖ чадджахш, юнъгад чи медхӓр эс седнӓч энӱг?>— гиГӓд, малин эмчдӓ нам бийдӓнЬ кӱӱндджӓх гишнъгӓр, Кермӓшзаадж кедв.

158

— «Э, э! Ода тедниг слдг кӱн ягъджанач иим цагда малин эмчнриГ ценТрлЬН усадЬб Деер кӱн Хӓӓцв? Теднчн цугъар ХОлар бӓӓХ Отармуд эргдж ЙОВцХана; ах эмч НикОлай Иванс-

вич йирдӓн кабинетдӓн тӧрӱц cyyxui, дӧрвн—тавн ӧдрӓс нааран нам xapaHb читн ӱзГдӓд уга. Тиим юмн бОЛджана, инъГ минь»— гидж Вера ӱгӓн чилӓв.

— «Кен тӱрӱн ӱзГдсинЬ, хӧ Ьмндж чадХ бОЛсн Хӧӧн нааран ирТХӓ тидж кед!»— Гитӓд Кермӓш Трубкан Оркчкӓд Гарад Хӓрв.

Энӱгинь медсншнъ, асХЛад СОВХОзин мадин ах эмч НикОлай ИванОВич, централЬн усаднбур Хӓрдж ЙОвад, зууран негдгч фермӱр ирв. ТеГӓд фермин мадин санитарга ХОюрн Бадмин

ОТарур ирцХӓВ.

Кермӓш эцггӓгъӓн, ярВсн Хӧӧнӓ Хаджуд, «яяХмб» — гицж

бӓӓцХӓдӓ.

«Мендвт!»— гидж кеЛН„ Бадм Кермӓш хОЙрла эдн гар анч менДЛӓд, ярвджасн Хӧӧнӓ кӧкинь шинджддж ХӓдӓцХӓВ. Дарунь НикОЛай ИванОвич вегсанитарт, ююгъар, ягъдж эмнхинь заагъг ад кедчкӓд, Бадмур: «цаглань, Тер дарунь ӱздж медӱдснтн сӓн боддж, дада ӓӓмшг уга, удЛго эдгдж Одх. Иим ӓрвджгс шарХин бийнЬ удан бОЛчкХЛарн, Хӧӧнӓ дедньгиг кевтнь ӱрӓчкдг

чигн учр Харгьна»,— ГИВ.

НикОЛай ИбзнОВич эн джил шинькӓн, инсТитут чидӓсн бааХН специадист бидӓ, бсЛвчн бийиннЬ бОЛгьамджарн, меддӓрн ОЛН ДунД ТООМсрТЭД ТООЛГддГ бОЛЧКЛа. СОВХОзд эн хоюрхн cap maxy

Кӧдлджӓнӓ.

Тӱрӱн аВгтан, ярвсн хӧӧнӓ ӧӧр эртдж бӓӓХдӓн, НикОЛай ИванОВич КермӓшиГ Оньгъджасн yra бидӓ. Генткн э.н Кермӓшӱр хӓлӓХЛӓнь,, Терӱнӓннь ГЗЛ ассн Хурц Хӓдӓц, зӱрк аВЛМ чирӓзӱснЬ, энӱГ шӧвГӓр xhtxch ӓдд чсчав. НикоЛай ИванОвич дстран

«урднь би эн кӱӱкиг ягъдж Эс ОНЬГЪСН бӓӓсмб?»— тидж санЛгь-

нлань, тернь кедв:

— Ур эмч, мана ОТарур дару — дарунн ирджӓгн, юнъГЗД гиХлӓ, мана Отарт ХӦн икӓр темтдмн биш, бОЛВчн цааранднчн нег читн xo темтӓЛГО, кемр гемгӓд бӓӓсинь дарунь эмндж ЭДтӓдж бӓӓХЛӓ Her ӱлӱ сӓн. НикОЛай ИванОвич юн гидж Хӓрӱ ӦГХӓн ОЛдж ЭС чадджагъад: «ТерТН йир сӓн» ГИГӓд инӓмсГЛв.

Xo бӱрӱЛин адднД кертӓн кӱцӓсн xoftp эмч Хӓрв. Нарни сӱӱрдӓ буЛЯЛДДЖ Гарсн арвн Тавн cap манъ.хадж ӧӧддӓд, бӱрньбарнЪГин ХарнЪгъуГ Тарагъад, ӧдрдӓ ӓдл сарин саруд бОЛВ.

Сян-Белгин Хаср

ЭКИН БАЙР

Ӧргн тег Дедгӱдӓн кӧкрӓд, ОЛн зӱсн цецгс шавшна. Нур Тӱӱрнъ уснц нугъсн-гадуД ниргЛДнӓ. Тенъгрт, ӱӱпн заагт Хут-

хддад, кесг-кесг шОВуД ДедӓД нисЛДнӓ. Ӧндр кӧдтӓ уТ кӱзӱтӓ гОгърун кецин ташуц ДОнъгъДна. Царнъ Дунд, ӧрӓсн шиЛВтӓ гсгъруна бӓӓДЛ гарац, хуцгин занъгъ иювлзна. ХаджуднЬ хураЛгъаТа orr аргьсн, салькн, ОрдГ нӱкТӓгьӓр ХОршултдад, ӓдЛ-ӓдЛ 6arap тевкрдӓтӓ. Тер аргьсн заагар Her бултад ОраД, ТенъГр ӧӧд ЦОрхасн занъгъин ӱзӱр Деер нег гарад, Хӓрӱ буугъад шар цООхр ШОНТЛ «кук-кук» гинӓ. Усн срцж бӓӓХ ТемдГ. Эрг-

нин шиирс деВрӓд, ЭЛВГ ГОЛ	бОЛад урсац бӓӓв. Байрл, ӧргн
Ter, кеерӓд кӧкрх сам бОЛВ.	«Ку—ку—ку»...

Хаврин тӱрӱн ЭКЛснӓс аВн, намр ирх кӱрТЛ ӧрГн кӧк тег мел нӓр джиргълӓр ДӱркЛсн бсддж медГднӓ. Хур срсн цагг эн Хамг

УЛм сӓӓХрӓд, кеЛТӓ кӱн метӓр ӧртн	теГ ӧртӓд дуудсн бОЛна.
Тер сӓӓХН ӱзмдж Ter Дундан кеерсн,	кӱкдтӓ кӱӱкн мет.

Манц ГИДГ гОЛНЬ, манурсн сӓӓХН гсд—гигӓд кезӓна-кезӓнӓ Дуудсн дун, ода ирӓд чикнД кӱнъкннӓ. Манцын кец ӧртн. Эргнин шиирс Олн салата. ЭнЪкиЛДӓД кӱрисн Олн ХамрмуД ӱӱдн дстр манураД, ДееГӓрнЬ Джирдгъӓн ДжирдзӓД тӱӱнӓ. Орчднъ снчта сӓӓХн!

Яшкл ГОЛин экн, ЯГЪсн ууДЖМ ХОЛ бОЛДв... ДееД Яшкудин экнд Делсдж бӓӓХ саЛВрХа xap rep, Харач-унярн уйДЗД бӓӓнӓ.

ТееГин саЛЫ<н удм-удм кӱч аваД, терм уньнь ширДжнъ— нӓц—тачкнад ирв. ГанцХН гаснас арХЛата саЛВрХа xap rep саЛЬкнд дииЛгдВ: ХамХраД нурв. Герин эзн заду кеер, кӱӱнӓ Мадин арц йовна. БийнЬ Keep бОЛВ чигн, сеДкЛ-удань хстнД ӰЛДсн саЛйраХа хар гер ТЗЛ Тусна.

— Гер уга ӱЛднӓ ГИДГ эн! Ягъсн Хӓӓр уга, тенътрв? Ягъ- лав!—бОЛЭД, кӧнДӓ теегт шуукраД Оркв. Нань кеняӓ кӱӱнДХВ, КенД зОВЛъГан кедхВ? ЭцжгО эрм цагъан кӦДӓ!Кӱӱнӓ йср гисн

11% '163

кӱчр мергн юмн. ЙОР, урдас, зӓнЪГЬ деерӓс — гигӓд Хальмг ӱлгӱр харадан келгдхш. Арднь ӱЛДсн, амнЛагьан цацурсн ацата, тергнь арвн удан маХч кӱӱкдТӓ, гаЛВ бсдсн саЛЬКНЛа теслцДг аргь уга, ганцарн герт чидлнь кӱрхш. Тер Хамг цугъар энД, кеер йовси эзнд, медгднӓ. ХамХрад салЬкнд нурсн сад-

Bpx’a гернъ ХОЙр нӱднднь ӱзГднӓ.

Нурсн гериннь газа, бичкн кӱӱкдӓн xopwa дОран авсн, кӱнД экнь кӱчр ӧнъггӓ сууна. Кендӓн келХВ, ягълав? Кен медхмб экин зОвлнъгиг? Салькн нОмгърв, xo бӱрӱдин ӧмн, мадан хотнур залад, ялч орад аашна. Ууджм ХОЛас иджЛДСН геран

угалЬВ.
— Хӓрнь,		тиимнь	ЛЗВта	бидӓ! — гигӓД,			ут	ӧдрин	ТурщД»
ХОрдад	гундл келн,		тагчг	бслад ОДВ. ХОТндан				ирн, Хар-цагь-
ан дун	уга,	хамхрсн	гериннь		кӱӱшя	ope.	Xo	бӱрӱл	дахад,
дӧрвн	тер'м	Хоршулад, ӱл.Дсн			цӧӧкн	уньДарнь		цаХЛад,	детла

гер бӓрӓд абв. Тер сӧ, деглӓ гер дстр, герӓрн лӱӱрнгъ кӱӱкдтӓ, хОтна ялчин бӱлд кӱӱкн ТӦрӓд ХОнсиг кӱн медсн yra. Кенд тер кӱӱкн кергтӓВ? ТӱӱнД Яшкл гиДг нерн ӧггДВ. Кӱӱкн ӧсӓД бссв.

Деглӓ кесг удан хстна ард даХад ЙОвб. Axup—ачнриннь ардас даХлдад, otxh кӱӱкнь Яшкд гиджгтӓ кӱӱкн бОЛВ. Ахнрнь opca КӱӱТрмӱд кедӓд, кӧддмш Хӓӓгъӓд тарВ. ЭгчнрннЬ эвзӓӓгьӓн бас ОЛцХаъ: зӓрмнъ Хӓрд МОрдцХЗВ, зӓрмнь хар тазрТ. чигн орцхав. Эцг-эк ХОЙрнь ОЛН ӱрдТӓгъӓн Kecr ГенӓД-гесӓД

ЙОВб Гичн деГЛӓ Герӓсн Хагъцдж чадсн yra,		Уддсн otxh ;кӱӱ
кӓн Яшкдиг ОргъаХ ОрулаД,	Бурат гОЛин	ӧмн	амнД бӓӓсн
Церн-Ушна кӧвӱн Ларид ӧгӓд тӓиб. Арцнь		ӧвгн-эмгн		ХОЙран
наснь кӱцӓд, зӧвнь бОЛВ. Газр Деер телн, ОЛн				ӱрдиннь
джиргъл ӱзсн уга. Газр Дор тӱӱг Тедн Хама ӱзХмб?..
Орчднъ сӓӓХн. Тег дуулна, тенъгрӓр кесг зӱсн ӱӱЛД нӱӱЛДнӓ.
Телтрӓрн дӱӱрнъ шиирин усн	буЛьгдна, тег	ДОтр	мад	мӓӓЛДЖ

мӧӧрдднӓ, Орчднъ сӓӓХн. Орчднъ, чавас, Орчднъ—opa бОЛн джО-

ра.	Одн	кӱмнь Хӱв тазр деер уга бОлхла, тер хӱв хама
тӱӱг	кен	медДв?

Демӓ терӓс, Деед Яшкдин экнӓс мсрдад, Буратин ГОЛИН ӧмн амнд ирсн Яшкл, ӱр-садан гаргъад, ӧрк-бӱл бОЛВ. Цагъ-

аТин Хамрин наад амнд. Ӧмн Джимгрин экнд, ШартдГ будт

деер ОргъаХн бӓӓдмн. Кӱрдт сеЛӓн, ОргьаХн xoftp ХООрндан ӧӧрХн. БураТин ӧмн амнд, xoopaH Хӓлӓсн ии салад Кӱнъкрг

ГИДГ КӱӱТр бӓӓнӓ. Эн кӱӱТр деер залунь Лари, Корниенко

ГриГОрий opera ХОюрн Кӱрлг селӓнӓ Орс-баячудин мад Хӓрӱлнӓ.

Олн цэГТ хамдан бӓасн Орс-ХЗЛЬмг xoftp аХ-дӱӱлӓ ӓдл 60лна. Одна ХӱвТӓ Джиргъдин сӓн ХаалГЪ эклчксн цат билӓ. ОкТябрин алдр ревОЛюц деЛГрдж ЙОвда. Тӱӱнӓ заЛЬ теегин арЛ бодсн Оргъахнд Кӱрӓд yra, бОлв Хадун залин уурнЬ ӧӧрддж йовла. Гриша Лари ХОЙран тертд Her ӧдр ГилТӓ xoiopH цагъан

164

ТӦр бОЛцхав. КОрниенкО ГригОрий кӧвӱндӓн ВасиЛий—Вася гидж нер ӧгв, Яшкд Лари хсйр кӧвӱгъӓн Иван—Ваня гидж

нерӓдв. Гриша Лари ХОЙр кедӱ ялч бОЛв чиГн, кир-дӱнЪгӓрн хӱрм кегъӓд байрддВ.

Эн ХОЙр кӧвӱднь бай-рта	цаг	экллгънлӓ гарсиг тиигХдӓн
Тедн эс меддӓ.
ДжиргъЛ ЗОВЛнъ xoftp урддад ЙОВна. Байр гундл xoftp			бас
даХЛдна. Хсйр бӱдин байр	удан	бОЛСн yra. Гришин	гер-

гнд тем ирӓд, кӧкӱд ниЛХ Васян ӧнчрӱдӓд, Her бӱркг ӧдр ӧнЪГрв. ГемТӓ бӓӓХДНЬ ЯшКЛ, opc хаЛьмг xofip кӧвӱнд кӧкӓн кӧкӱдӓд бӓӓсн мӧн. Ода экнЬ ӧнъГрдж ОдХЛа, нам гертӓн авад бӓӓВ. Ваня Вася xoftp Яшкдин xoftp бийӓс, негд икр Хургъд КеВТӓ нудрад Ордмн. Тус-тустк «ЭВрӓ» кӧкӓн медцХӓдмн.

Удан болсн уга, ХОЙр кӧвӱд босджад бОСлдад ирВ, джилӓ ӧӧндӓн ЙОвцхана. Иим цаттан бичкн кӱӱкд басд ӧкӓр! Таалад cyyx дурн кӱрнӓ, таадур кӱӱкд Гидг мед ӱнн. Таадур бОЛХ кӱрТЛӓн тавЛдж экӓн ЗОВадж анна: кедӱ сӧ бссад кӧк ӧгнӓ, ӦЛгӓгЪи-НЬ ХӱӱрӓЛнӓ. Гем ярвг ирӓд, ӓ«рӓ ирнъ-тар.нъ гихлӓнь, экнЬ энлӓд сууна. Энӓс энъкр бӓӓ.хий-ЭКин седкд ӱрнд.

Яшкд ОЛН ӱрд гаргъла: кесгӓснь хагъцда. Экд ӱрн кезӓд читн ӱлӱ бОЛХш. ЭднӓннЬ зОВЛНЪ-джиргъл ХОЙран Гӱртӱд Яшкд ГОЛ торкӓн тӧрӱц марТВ. Яшкд ГОЛ, БураТ ХОЙр ХООрндан ЯГьсн ХОЛ юмсв?! Эн насна Туршдан ГиЛТӓ, Деед Яшидд бӓӓХ Тӧркпӓсн Яшкд ӓмТӓ кӱӱндӓ эс xaprbB. XoHra тазрТ бӓӓХ xoiip ГОЛИН удс ХООрндан, насн джиргъдин туршд Харгьцл yra ЙО-вна.

Тер ХамГ туудь бОЛдж медГднӓ. Тер ӧртн, ЭЛВГ, ХаалтЪнЬ ОЛн. Хӓрнь Тер Хамт туулв биш, Тууджин ЛавТрХа ӱнн.

Одн дада ӱрд гаргъсн, ӧсиЛНЪ toxmt3 Ларин reprn ЯшкЛД

Ода ӱлдснЬ гурвн ӱрн: ик кӦВӱнЬ МуутЛ, дарукнЬ Буува кӱӱкн, ОТХЛь Ваня орс кӧвӱнь Вася хоюрн ӓрӓ ӧӧндӓн кӱрч йовцхана.

ЗОВлнЪд ТЗХсн бӱдд джирГЪЛ кезӓ ӱз-гДхмб? ЗсвЛНЪ yraджиргъл yra,— ГиГӓд уудьн дууЛХЛа, ЯшКлин шавХГдсн xoftp нӱднӓс дакн-даин xap нӱдмсн цадд-цаЛд acxpna. Арвн нӓӓмДгч Джил, дӓн-даджГИН кӧл Д-отр Халун гемӓр ӧвдӓд, хӓлӓсн авалЬНЬ-герин ззн Лари ӧнЪгрв.

— 3x, Лари, Лари!—тидж 'кедчкӓд КорниенКО Гриша ас-

хрудаД ууЛЬВ. Тер даругъан шин hoc харсхар, Удана цергг Гриша мордв. Ардан ташуТа ӱ.рӓн Яшклд даадгъад Гарв. Тер

Керӓр xofip ӧрк ӧсХин срчд буйсХИН кемд ирВ. Му ЙОрТа Хӱвб?

Хойр ӧркии ззн	ХЗЛЬМГ opc	ХОйр,	ВХ-дӱ амрт болсн залус
°Дрин ХугърХад	ГилТӓ yra бОЛв. Ӱддсн бӱдинЬ Яшкл ТОЛГъалВ.
Кенз кӱӱк-тӓ	Яшкд Кедӱ	ЗОВЛНЪ	ӱзсн бОЛ.хв? Кенд Тер Хам-

ан кеЛХв? Кен ТӱӱГ медХВ? Кезӓ цагг Яшкдин седкл деВТХмб? ЯшкЛИН сеДКЛ acbtx кемнЬ бас ирв. Тер кем байрга uar.

165

Бичкн цагтан кӱӱкд зӧвӓр зовлнъ ӧгнӓ. Ик болад ирхларн кӱӱкд-ик зовлнъ болна. Умсх-зӱӱхнь кергта, уух-идхнь хаагд нӓ. Кӱ кех кергтӓ, ӧрк-бӱл ӧндӓнӓ. Эн хамг цугъар экин сед-

клин килӓсн.		Кӱӱнӓ экн-ээдж, усна экн-булг.	Урн-садн		осад-
бОСХла	ӱзсн	хамг зовЛнъ мартГдна. ЗОвднъ	узаД,	Яшкд эмг
Джирп	насн	кӱртдӓн джиргъдин ардас кӧӧддв.		УТД	kooch

кӱсЛ ашднь бӱтнӓ. Уугън кӧвӱнь гертӓ-малта заду бслв, куукӓн кӱӱнД ӧгв: бас нег ӧрк-бӱд. КОВӱшгдсн Вася, эврӓ, ксвун Ваня ХОЙрнь Хӧрӓгъӓд кӱрВ. Cobgthh байрта цаг экдӓД кеду джил бОлдж ЙОВХиг Яшкд эн xoftp ӱрдиннЬ насар ТООЛна. Эднь

Октябрлӓ цацу наста.

Ээдждӓн эдн xoftp седкд салврХ ӱӱддвр ӱзӱдцХӓнӓ. 1 ер-

тӓн cyyxin: клуб Орцхана, комсомОЛин xypr бОЛЗД		йОВЦхана,
футбол наадцХана, КОЛХОзин кӧддмшТ ӧдрин дуусн		ЙОвцхана.
— Гер авцХЗТн, кӱн 6ОЛЦХЗТН — тинӓ	ЯшКЛ.
— ЦОЛ уга, ээдж,— бслад, эднь инӓдднӓ.		баЛгъсн
Элст шинъкӓн экдӓд бӓртджӓХД эдн	ирлӓ, Ода

ӧсӓд дӱнъгӓв. Эдн Ода эврӓ гертӓн бӓӓнӓ. КОЛХОЗ джил ирвас улм-улм ӧсӓд-ӧргджӓд йобнз. Эднӓ гер дОТрк бас ясрв: дууЛДг машин, радис бӓӓнӓ, кӧвӱднъ костюм ӱмсӓД, кеерЛДӓД Гарна. Эн Хамг сӓӓхн цаг дӓӓнӓ кӧдд ха-ргъаД цаг зуур тӱрХИГ ӱзДЖ кен ирлӓ.

— ЙОвтн, цергт мсрдТн. Эн амгъуЛНъта йОсан харстн.-нд гидж келӓд, гурвн ӱрӓн Яшкд эмгн ХааЛГЪднь ӱДшлӓв. Кӧвӱ-

днЬ чигн, бийнь чигн уудьдж бӓӓХш. Бслв, ӱрдӓн мсрдуЛЗД ЙОВулчкад, кӧндӓрсн гертӓн Яшкд невчк меекӓрӓд, му санаД

авб.	м.. ..
Удм цаарандан бОлхда, Яшкдин седкл-уХан	багрв. Дӓӓна

кӧлӓр ӱрн-саднасн Хагъцац, бӓӓсн герӓсн кӧндрӓд кесГ газр кедв. ДжиргъЛ, байрта сӓӓхн цаг геедрХМН бОЛХВ?

БайрТа nar ГеедршгО’. Одн джидд эргӓд, Хӓрӱ ЭдстДан Яшкд эмгн, наЙТа наста цагтан Гертӓ-мадта, ӱртӓ саДТа ХОир кӧвӱгъӓн даХулад ирв. Эдниг да.хлддж ОЛН зеенрнь, ачнрнь

джичнрнь бас ирцхӓв.

Кӱ кесн, алтн уурган кӧкӱлсн ээджӓн Яшкл эмГ.уг КорниенкО Василий ГригсрЬевич Дибн станц Деер машигъӓр ирдЖ тесдж авб.

~	—Гидж келӓд ТеврӓД ӱмсӓц, ЯшкЛ эмтн, «бай'рлсн
керӓ	бӓӓгнӓ» гидгӓр — биркЛӱдӓД уудьВ. КорниенкО Василии
ГР;1?.го.1.рьев:?гч Элст		балгьсна	Ленинӓ	нертӓ	КОЛХОЗД ах	хӧӧч-
Сӓӓнӓр кӧдЛсндӓн ачдгдсн xoftp адтн медӓдтӓ.						эмгиг
Эднӓ байриг ӱгӓр цӓӓдгъӓД кергтӓ биш. Яшкл
ВасяХН	ӓл.д залХан	медХШ,	эднӓхн	цугъар	ХООрнцан булаЛД'

на.

— Мана ээдж эирӓ газртан ирӓц, кӦЛ-гарнЬ чанЪГьраД» кӧӧдж кӱцГдшГО бслВ. БӱкЛ xoftp ДуунаД бӓӓХ Ацян ТаЛ Яшкл

Гуӱгъӓд йовдж Одна. СелО ОраД Васин Тад бас Одна,— гитӓД бернЬ, Ванин гергн Галя, тачкнац инӓнӓ.

166

Ик ковӱн Ларин Муутлин герт нег сӓн ӧдр эдн элг-садарн

хурад, байр кецхӓв. Цугъар герт эс багтцхав,—элвг тӓвн кӱнэдн цугъар Яшкл эмгнӓ ӱрд-садд, ачнр-джичнр, берӓднь, зеенрнь. Сӓн тавта болсн, найта эмгн, тегӓд иигдж дуулв:

Савгър-саВгър МОДнь — СаЛа бичрин кӱчн. ' Сарул джиргъЛтӓ бОЛДГнь СОветин ЙОсна кӱчн. Ӧндр-ӧндр мОднь

Ӱндсн-бичрин кӱчн. ӧнр-ӧргн бОЛДгнь — УртЛдж ОЛна кӱчн...

— Дӓн уга тӧвкнӱн болтха. Дедкӓ ниидӓр амуднъ бӓӓтхӓгиДж Яшкд эмгн йӧрӓЛ тӓвб.

Элст, 1957.

ЭГЛ УЛС

НсмГЪн ТенЪ дОГддаД бӓӓв. Ӧмн энъ, ар энЪ хсйринЬ унДж аваД эвцлДШГО xofip манъгьс нӱр ӦОЛВ. ЦаГ зуур Тӧмр кӱчӓр

элВгДӓн цагин хар манъгьс бсдх Дӓӓсн, юмнД ДанЪдаД yra баатр улан манъгьс бОЛДг СОветин цергиг Тенъ Деегӓр шахад тартЪх сам бслВ.

ОЛ.н манъгьс зааГас Онцрдж тасрад, цуХрад	Гарсн	тӧрксн
цертиннь сӱд харац, танк хамхЛДг буугъан авсн	нег	баатр
энъкр Тенъсин ар амнД тудаД хаддВ. Тӱрӱн танкинь		хаДЖ

хамХЛЭД Тӱӱм'р кегъӓД шатав, ХОйрдГЧнь бас бал-цсг ӦОЛВ.

Дӓврӓд ирсн	немшин танкин КОЛОнн	дӓӓвдӓД	бӓӓв,	тӱрӱн
хойр танкан геечкӓД, сӱрДӓД ХОрцхав.
— Хадьмг	кӱн xoopaH цухрцмн	биш!—ГИДЖ	гер	баагр
хӓӓкрв. КӱчТӓ	Дунь Тег дундан дӱӱрӓД одв. Ӧшатнӓ			тазрар

ЙОВДГ ТӦмр чиДЛнь эн баатрИГ ДИИЛДЖ чаДшгс бОЛЗД, ТусднЪ Тӱӱг харвхД Тенъгрӓр ЙОВДг самюЛетс иЛгӓв. Деерӓс Хур-мӧнД-

рӓр асХрн ХагьрДГ сумн баатрин хсйр кӧдинЬ Тас цскад тасЛдж, буугъинь эвдв. •

Ӓмцӓр ХОрТНД кеЛ бӓрГДШГО ӓмн анДГЪаран кӱцӓгъӓД, Бум-

бин Орна баатр, удан гадзн ӧвДгӓрн мӧлкцж ирӓд, ӧвк бОЛСН буурЛ Тенътин ӦВрТ Орв. Нсмгьн Тенъ цусн ДОЛЬГагьар урсац,

ШуукрДЖ ЗӦВӱрЛВ.

Эн ХамГ Туудь болДЖ меДГДнӓ. Тер баагр Джанъгърин арВн хсйр бОДнъгин негн бОЛна. ЗӱГӓр, эн ТууЛЬ биш, Тер кӧвӱн-баагр биш. Йирин нег эврӓ нер-усТа сержанТ—эгд дӓӓч. ТеДн ӱӱрӓрн ЭГЛ упс тО-уга ОЛН биЛӓ!

167

эцг КӦВУН ХОИР

Хальмг	танъгьчин ӧргн агъудТ™	л^кӱртл,
Ӓӓдрхн тал,а^°сартг7дСтедниг Санчр темдгтӓ сӓӓнӓр мед-
Т°-ЛГЪ?знКӓ	хӓалЛнь ?ерУдам-ӧӧдмӓр дӓврӓд гарла.	теднар

"•=ггЙПЙӒ-Ӓ

хӓӓртӓ ӱрн аддршгсн *1нерТӓ	баагр ДедикОВ	Эрлнь	уК	У
МбТхНаХГкӱРх1ора7цуХ биш!-гидж ӱкхинчь				ӧмн
келсн, ӱкл уга мӧнък, ода герӓсн болсн ӱгнь		Санчрии	орч
зӱркнд хадгдв. Тер зӧрмг дуудврнь, тууна халун зуркнь				хон
КӦЛ уга ӱлдсн, цусндан ӧӧмс.н	аврдггО ЗОрмг	uorUHb	амдр
Ӧмннь боссн бОЛДЖ ӰЗГДВ.			-vvncn
ӒӓдрХн деер, Агъшин бӓрддӓнд шавтсн, туунд нернь тУуV!
Санчр гОспиТальд кевтлӓ. Зӧрмг бааграр ДедикОВ Эрднь
нӓсц хагьцсн narac авн дзЛа улан бслад уга,		бОЛв туурсн оа -

МДЖнь мӧнъкинд нерн бслХмн. Эндр ӧдр Сӓнчрин сеДКЛД н тӱрӱн ӧдрлӓгьӓн ӓдЛ ивТрКӓгъӓр ope. Эдн хоюрн эддв энъ Р болцХадмн. Эрднь Санчр xofip Хамдан ӧсяӓ, Хамдан Her шко

сургъуЛЬ сурда.	Ганцхн	..
— Эрднь!—гидж энлӓд	Ганцхн	ӱг келв, цааранДНЬ У
келдж эс чадв. Уудьв...	Тегӓд	Санчрии уХанд ӧшрлгЪН

андгъар эврӓн тӧрВ. Наадк ЙОвдднь заядар ГИЛТӓ ӱӱдв.

— Андгъар, ӱгдӓн КӱрХВ... ӱинӓв!—боЛДЖ зОВЛНЪта уТ на' Гин эн агчмд уха тунъгъадж ХОЙрдГЧ ӱгӓн кеЛВ. Эн Догшн

агчмин зуур Санчрин тОлгъан ӱсн буурЛТад Одв.

— Tacro, эбгО Кӱн уурлдмн биш!—гидж Кедсн ӱг ардан

сОнъсад, ДОран Санчр эртВ. Ӧмнӓснь, бӓӓсн бийнъ цагъан, нӱдндӓн пенснэ зӱӱсн эвтӓкн ӧвГн аашсиГ ӱзв. ТсЛГЪа, oprH, чирӓ кӱртлӓн тОшилгъдж Хусгдсн, цасн цагъан хувинасн йилгърХШ. Тӱӱнӓ сӓӓХн ӧнЪгтӓ ценъкр xofip нӱянь ююнда ЧИГН

НИИЛХШ. Джӧӧлн, иенд ЧИГН санань зОВсн бӓӓдЛТӓ хӓЛӓцарн

Онцрна.

— Дӓрк мини, Хӓӓмнь!—Гидж кедӓд, эврӓ ӱснДӓн хсйр гардад дсктр Орв. Санчр ӱкс ӱсӓн дунц ХургьнДзн Ораяж аваД татад таслв. Нӱдндӓн авч ирӓд ширтӓд хӓдӓв. Тер ӱсн бии-

иннь биш, кӱӱнӓ-буурЛ ӱсн. Her бОЛХЛа, минь эн шавТа улсин эцГ бОЛсн ӧлзӓтӓ ӧвгнӓ.

—Эн ӱсн мини биш, тана ӱсн. Abth ӱӱгӓн, герӓсЛТН на' мат Тӓзтн. Буй эдлтн!

—Ююн? Хамаран?! Ягъад? Энгн, адрЛгън! Yra, yra...

—Буй эдлтн, эрсм эн бОЛТха! Бичӓ бурушагн, ТӓвТИ, ӓМ'

ндм орТн!

— Шав ЭдГӓд угадм, наадк негнь нам бӱрЛДӓД чиГн Уга* БОЛШГО, сӓӓХН ины, чадщ угаВ, хӓӓмнь. Эс сурснчнЬ деер

бОЛХ.

168

— КӱндТӓ эмч! Мини шавин тускиг мартий. Цандг бОлсн

цусн ДОтран, хсйр кӧд уга бийнЬ ӧвдГӓрн ишкӓд, ӓмӓн гартЛ Деликов Эрднь цергӓн хайсн уга билӓ. Тӱӱнӓ ӧшӓ авХиг нанД

зӧвшӓЛТн. Танас би эрджӓнӓв, таниг тер бас сурдж бӓӓнӓ. Тӱӱнӓ нернӓс, Эврӓ бийиннЬ седкдӓс Тӧрскн ӧргн теегӓн тер газадин

адмсмуДас, мӓӓртсн Олн Hoxacac цеврлнӓв гидж		анцгъаран,
амн ӱГӓн ӧгч бӓӓнӓв!—гичкӓД Санчр Доктрин	ӧмн	ӧбдГЛдж
КИИСВ.
— Кемр, хӓӓмнь, мини эврӓнм Гардцсн ӱрн бОЛХла, ӱӱдинь
бийдӓн даагъад, зӧвшӓрӓн orx билӓв. Мини кӧвӱнд,		учр	уга...
— Тана кӦВӱн бас талин нег эмчин ӧмн эн	кевӓр		эрдж

сУрдж бӓӓдГ бОЛХ. Тӱӱг би ӱлӱ сӓӓнӓр меднӓв. Буй эдлтн, танас эртчм! ХаЛЬМГ дӓӓч ээджин Таадмджд, эс ГИХЛӓ зврӓ бийиннь ӧрк—бӱддӓн ХОцрдг ЙОвдд yra юмн. Тӱӱнӓ тӓндГ, медд-

ГНЬ кеер кец дердӓд, Тӧрскнӓ ӧшаТндӓ сӱӱр бӓрлддж йсвад

баагрин ӱкЛӓр ӓмнӓсн Хагьцдмн. TooMcpTa эцг, тана кӦВӱнтн намат фрснт ОрудтХа гидж танас сурдж бӓӓнӓ!

— Би эврӓн, бӱрддӓд yra шаВта бӓӓтдм, Сгалинград xap-

СХд ЙОвудгдаД cap бОЛв,— тидж ЭКЛН ТОТХад келв.— Ыегд бичКндк цзГларн ӓддӓр, Гарч нааднав гиДжӓх мегӓр нанас сурв: «Папа, зӦВшӓр, чи сӓнлмч, чамд би знъкрВ, чи бас нанд дурТач» бслад эрӓд сурда, теГӓд Ода ӱрнӓсн Хагъцвв. Зӧрмт баатРар ӓмнӓсн хагъцв, Ӱксн бийнЬ repon нер зӱӱВ. Витям!!!—гидж Кӱӱнӓ седиЛ кӧндрм кӱнъкнсн дОмбрин айстагъар кедчкӓД, ДОктср Санчрит тат тев-рӓд opi<B. Эн ХОйран бӓӓддӓр, ямр шӱлГч ягъдж сӓӓХн дуулХмн бОЛХв?! Тер дун тенъкӓн yra 6axМдж бОЛХмн!.. Эдн ХООрндан ӱг-дун угагъар ӱлӱ тОдрХа седкдӓн меддцв. Киигъӓн авХларн, ӓрӓ кӧндӓсн гарин атХЛтар,

цӱднӓ Хӓдӓцӓрн неГ-негӓн ТӓнцХӓв. Тер ХамГИГ нӓӓрӱддж ТӓнлдӱЛдг аргь нанд мел yra.

— Витя, сӓӓХӓн иньг! Шннӓс ӓмдрӓд ирвч, ХОЙрдад зцгӓсн зӧвшӓд сурнч, яяХар, ю кехӓр? УкХӓрий?! Уга, боЛшгс! ОнъгДан эцГИГ ӱрн yra ӱЛДӓдж чадштОв! Мини кӦВӱнд учр yra, ТӧрсКн ӓӓмшгтӓ бӓӓсн цагт,—Гидж аюрХнар, утар тагад, нӧӧртӓн келджӓХ метӓр ӧвгн кедв.

— Нанд ЭЦГ yra. Та мини эцгг! Ӓмӓн Харсад гархЛари,

ӧшӓТндӓрн дакн-дакн бӓрддХӓр ЙОВЛав. Танас эрсм бОЛГ,— гидж Санчр зӱтив.

— ЛейтенанТ ОчирОВ?—-ГИДЖ reHTKH дОКТр xary, багрсн Л'Уугъар кедв. СеДКЛИн зӧвӱрӓн мартв. ДанЪ Her мӧсдсн ӓӓгӓ

ӦОЛВ.

— Цугинь би меднӓВ, шавга удс зӧӧдГ кермӓс кӱми ӧврмӓрӓмц гарВт. Тер кермиГ, кишГОс, СТадинГрад’ин ӧӧр шаТадж чиӧӓВ. Тер ЙОВДЛ кӱмнД СОНЪСГдац yra... Аюд!.. ОнЪГдан ивтрХӓ Уг Олдж эс чаДв.—АдусД чиГН тиим ЭВрЛТ yra ЙОВДЛ Гаргъад Уга юмн!—Гидж уг сӱӱлднь кедӓД арагъан зууВ.

— Эртчм бОЛтХа, Тӓвтн намат!

169

— ПОлкавник Кирчман чамаГ Хӓдӓнӓ,— гидж, сурсн		ӱГИнь
тӧртӓн эс авсн бӓӓдлтӓгъӓр ДОКТр цааранднь	кедв.— Шавта
удс зӧӧдГ керм чивснӓ хӧӧн ӒӓдрХн кӱртд кӱнд	шаВта	ЙОвгъ-

ар гидтӓ ирлӓч. Эн хамгиг нанд гВардейск танкин зуртъадГЧ

бригадин кОмандир пОлксвник Кирчман СОНЪСХВ. Тер бии>нь тер бас кӱнд зОВлнъгта бӓӓнӓ. Ӧцкддӱр ӧдр Тӱӱнӓ энъкр ӱрн Эв кӱӱкнь ӓмнӓсн Хагъцсна туск сснъсХвр ирдӓ. Ягъсн ухата

сӓӓхн кӱӱкн билӓ, мана	ВиТЯЛӓ		Хамдан сурч			ЙОвда!—гидж
газагъан нОмгьн дуугъар кеЛВ, дОгран эвкддӓД бӓӓв.
— Эрднин тӧдӓ, Витя, Эва ХОйран тӧдӓ! Эрсм эн бОЛТХа,
ӧшӓгъӓн авнаВ!—тидж	уг сӱӱЛднЬ Санчр				кедв.	Зӱн		Гарарн
Санчриг ДОКТр теврӓд, бийинЬ ТОЛГЪЗТагьинЬ Хӓрӱ							кецӓЛДӰ"
Лӓд, барун гарарн, coxp	кӱн	метӓр,		чирӓ,	манЪна,		хаЛХ, <нӱ-
Динь идв. Илсн ХургъднЬ Тус-тусдан кӧндрЛДВ.
— Кӱӱнӓ ӱнн седклӓрн сурцж бӓӓХ эрЛгьиГ							opc	кӱӱнӓ
седкд тевчлгс бӓӓдж чадХЙ? Уга, тесцж чаДшгОВ, буру тиш*
ТОВ... Кӧвӱм, сӓӓХӓн иньгм,		менд		амуднъ йсв,			керг-тӧрӓ’Н
кӱцӓ!—бОЛад Санчрит теврӓд ӱмсв.
Ханджанав, эцгм!— гидж			Хадьмгин		ӱрн	Санчр		ӓӓмдж
келВ.

ОНЦ ДААЛГЪВР

....‘Ч?олин ӧ°Р Дӓӓнӓ Хувцта ӧндр xap кӱн сууна. ТОЛГьаДНЬ

. зоовар буурд ррдж. Ахрар тевкрдсн, ЙОрш кецж хӓӓчдсн ӱснь осн зсгсна. Тӱӱнӓ буурлнь сӓӓнӓр йиЛгърДЖ меДгхш. Манънан тал дунднь кӧмсг ХООрнцагъар зула кӱртЛ ОДСН киизнъ тэТасн шаВнь газагъас Ордж ирсн кӱн бОЛгънД тсдрХа ӱзГДнӓ. Манънь хурнасар шинДжлхЛӓ, эн кӱн икӓр уха тунъгьаДЖ суунааниин ^Ригада'Рн «Сӓӓнцг» Дӓӓддж авх Даадгъвр ӓӓрмин штаб Кирчман ПОлкОВникД заква. Тер ДааЛгъвр кӱцӓЛГЬН

прпгТп ба -х газрт бӱкл зун тӓвн километр ивтлдж танкин «XvntP дав лгън болдж гарна. Аӓдрхнӓ хаалгъар тӱрулаД

оанпн1\ГИДГ стан“ харгънаДарунь		«Сӓӓнцг.,	дакад	наа-
«Сӓӓнпг» ,ТпТЭЛ	*v TT>>- ӧшӓтнӓ Дӧм	уга гисн	газрнь	ганцхн
пр.пгяп пмг оДЭН	<<УттаР>> тулг кесн,	ӧмнӓн «Хулхтин»		кӱчтӓ

тиим пяяпгт.ЛСН	Ӓаврдж йовна. Эн хамгиг меддж авад, штаб
Ӓӓдохиг амяп £°лковникд		х?РаДан	закдж бӓӓхш.		ӦшатВ
~ Vnnui. пп„Р	елдджана-	ТӰӰН® кӱчн-чидлимь		салвлх керг"
йовлаР Эн даалг1впК ИИМ даалгъвР			«есг саадж	авч,	*кӱцӓД
йовла dH Даалгьвр ончта		нарн болна, болв тӱӱг		эрк	биш ку-

цах иоста, дакад болзгтнь кӱцӓх кергтӓ. Кемр йовгъар, гетӱл кедж илгасн разведк болв чигн делгӱ бӓӓсн фпонт ивтлдж гархд ик кунд юмн. тиигхлӓ эн танксар дӓврлгь келгьн, хаалгъдан харгьсн ӱӱрмг цергиг дӓврӱлдӓд балвлх, бӱкл

170

Кӱчтӓ церГЛӓнь чирӓцдж ДӓӓддЛГО, эргӓц rapx бслна. Дакад нег ик зОвлнъгнЬ ХЗЛЬмг теегӓр газр меддг нег чигн кӱн эн бриГадт yra: газрч, бӓӓрн газрин кӱн кергтӓ. Тӱӱг, тиим кӱӱг, кенӓр ДамджуЛдж Хамагьас Олдж аВ.хмб... Минь иим уутьрмДЖТа цагда, цергӓ ишкддӓр аЛХмнад Санчр Ордж ирВ, дӓӓнӓ ЙОсар медӱдв:

—Лейтенант ОчирОв тана меддд ирв!

—Сӓн, суутн... УГ сӱӱЛД-нь OBrnr ӱГдӓн Орудад авад Орквт?

—ТииМ, ӱр ПОЛКОВНИК. ӦВГН ЗӦВТ ӦЗГТВ.

—Сӓн, сӓн. ӦЛзӓтӓ ӧвгн кӧӧрк.

—ӦдзӓТӓ, ӧлзӓТӓ!—ГИДЖ ӱГ даХЛцуддж Санчр кедсн ӱгинь даВТдж, зӧВТНЬ баГТВ.

—«СӓӓицГ ГИДГ тазр меДДг, Тӱн тад ОДдг чик хаадгъ меддг кӱн керггӓ бОЛджана.

—Тиим кӱн ОЛДХ1ИН, ӱр пОЛКОвник, тер кӱнь бив. Зӱгӓр тас-

ro биш. Хаалгь эргдгътӓ бОЛХмн. Тер юнъгад гихдӓ, «Худхт» деер ӧшӓтнӓ церг бӓӓнӓ.

— Тер тООтинь меднӓвдн. Манит туслнъ «ХулХтиГ» суддХТХа гиДж 'ИЛгӓджӓнӓ, тӧгӓддж давад, «Сӓӓнцг» деер батрдж аваД, хӓрӱ эргдж дӓӓЛЛдХ зӧВтӓВДн. Тӱӱнӓ арднь ГОЛ кӱчӓн мана Дӓврдж ЙОВХ ӓӓрмин тӱрӱнД ирсн церГЛӓ негдӱдх зӧвтӓвДн. Тегӓд дӓӓсиГ ардаснЬ Туугьад, ӧмнӓснЬ дӓврӓд, xofip ӱзГӓснь

шаХдж Хавчад, негд ганнрсн анъсуд метӓр сӱрдӓХмн, ТвДН ТОЛ-

гъагьан геегъӓД мана тӓВсн ямр чигн ypx—ХавХД эврӓн ирДж тсрДгар кеХМн. Тер хамг мецгДнӱ, ӱр Лейтенант?

—ТсдрХа медГДнӓ, ӱр пОЛЕОВник!

—Кемр ТОдрХа бОЛХЛа, эврӓ ухагъан медӱд, эн мана танки.н ДӓърЛГънӓ зура Лавддж кей—гидж полковник кеЛВ.

— ЗӧВшӓртн!— бОЛад	Ормасн	ӧсрцж бссаД, ПОЛКОВникин
юмн ДедгӓТӓ бӓӓсн карТ	Тад ОДВ.	Тер картиг эдн xoftp сӓӓнӓр

меДХ учрга: поЛковник энӱг Дӓӓнӓ гӱн эрдмӓ.рн медХМн, дейтенанТ газр—ус ТанЬдГарн. Санчр Тер ХамГИГ СОНЪГСЗД—сураД ТОДЛЭД ЗВЧКВ. Эдн ХОюрн зӧВӓр сууцХав. ТееГӓр бӓӓх тОЛгьа— Кецсиг, сада—сарТГудиг тсдрХа кевӓр темдгддж авцХав.. ДӓВ-

рЛгъни зура чикӓр кеГДВ. Эн танкин кОЛО-на ӧмн ЙОВДЖ, ХааЛгъчнь бОЛДЖ ЛеЙТенант ОчирОВ чаДХМН. Керг—тор цуг ДуусгДВ. Санчр бссад, барун гаран цОХДан наагъаД кеЛВ:

—Hobx зӧв ӧГТн!

—ЙОВтн, суЛДВТ ӱр ЛеЙТенанТ. Эн ЛеЙТеңанТин цеВ—цев

ишкДЛНЬ ӱӱДНД кӱрӓд yra бӓӓТЛ, ТеЛвфсн ДжинЪнснЬ СОНЪСГДВ.

—Тана бриГЗД Танкар ДӓВрдгъ кеЛгьнӓ Туск цӓӓдгьВр СОНЪСХТн!— ГИДЖ ӓӓрмин кОмандующий теЛефсгьар кедв.

—ЦуГ бедн, ӱр Генерад!— ГИДЖ ПОЛКОвник ценънДЖ cohk-

СХв.— Кезӓ зн ТӦр экЛХиг закнаТ?

—ЛаВта цуг беднй?

—ЛавТа беЛН, ӱр тенераЛ!

171

— ТенД ягъдж кӱрх ухатавт?			„	ХалЬмг кун,
_ КоЛОна	ӧмн ЛеЙТенанТ	Очирсв	hobxmh.
газриг сӓӓнӓр	меДнӓ.	...........		уомя
—- Сӓн. Штаб таЛ иртн, кезӓ экдхан куунДДЖ шииДии. лама
харгъхан ӱгццж диГлй.		пОлкОвник ӱкс		адгъаД гарв.
— СОнъсджанав’— гичкн,

ТЕГ ДОТРАГЪАР

ӧргн дӱмбр Теегиг ӧшӓТн цусн дугъуГъар бӱсдӓц оркв. Тер

дугъу Агъш Хӓдӓдж нег Кӧдӓн сунЪГЬВ, наадк кӧдӓн ӒӓДрХН

тал джииВ. Эврӓ бийнЬ тООЛвртагъан Эдст бадгьс ДерЛВ. Фа-

шисТнр ХальмГ ӧрГн Тег дОТр дурндан бОЛад, кӱчн—чиДЛан шивӓ кедж батдв: газр—агьунЬ дада, xot—xoohhb чилшгО элвГ.

ӧнр будг бОлсн элвг теегг кӱртлӓн, ӧ—шугъу мсдар цамджад, теднлӓ тас уга гиичнр бОЛСн паргизанрас тенд—зндӓсн базгъуЛад, эдн Хаалгьдан ууТЬрмдж'га ЙОвда. Эн теетт тер партизанр бӓӓдг хОргъ уга, Тедниг гарХлань дурТа цапган ОЛДЖ ав^ал, ДУР' та цагтан алад буйсадж бслХмн. «Зер гуг! РиХ tmx’» (Йир сан.

Чик!) бОЛад Тедн кӧӧрддӓд бӓӓцХӓв, цусн—нӱд тзТЦХав, Тӱӱ-

Гӓрн байр—6ax КецХӓв. Kecr минЪгън цецгддж ЙОВХ багъчудиь найн нӓӓмн кӱклтӓ кӱӱкдиг, нӓӓхЛси сӓӓхн кӦВӱдиг энЛӓцхав. КоммунисТнрӓс бӱрдӓсн Баруна ОТрядиг Агъшин ӧӧр бӓрД'к

авад алцХав.

Олнас теднЛӓ ӧшӓрдж гарсн партизан йсвсн Удана АдяС МарХадГа Каши ХОйраг кӱӱнӓ зӱркн ишкрмӓр зОВадж алцхав. ӓмдӓр нӱдинЬ СОХлцХав, чикинЬ керчцхӓв. Одна энъкр ӰРДУ-3, Кссин Володя, ХаХЛина Тамара хойр, Бадмин Мандж, Хӧӧчин Павел эдн зӧрмг кевӓр дӓӓдддж йОвад ӓмӓн ӦГЦХӓв. Ганцхн гарта Адучин Бадм ӱкХиннь ӧмн ӧргнд танцХН барун гаран ӧргдж авад, фашисгнр сӱрдХ цааджинЬ умшдж ӦГВ: «ХаЛЬМГ теегӓс, кӱн чОнмуд, ӓмд га'рцХахн угат. ТаанрТ мана ОЛН, ком-

муна парть xoftp, эрситн гартгн бӓрӱЛХ!!!

Энъкр тӧрскн теГ Олн ӓмтн ХОйрт здн кедӱ аюд ӱзӱясн бслХВ?.. Тег мини, теегм, сӓӓХн иным! Ӧргн дада бОЛсн Ter, эн

теГ дотр, ӧзднъгӱд, эрсӓн эдлхт, ӱкдӓн ОЛХ'г!.. Иим—иим ОЛН yxaH Очра Санчрт ут Хаалгъднь тООЛгдад йсвна.

Танкин КОлонн урдк кевӓрн ӧмӓрӓн ЙОваД йОВна. Нӱр машин деер Очра Санчр, комбриг Кирчман пОЛКОВНИКЛӓ ТасЛТ yra раДИОгьар ХОорндан кӱӱнДӓД йовцхав.

Ямр ЙОВДЛ ӱзгдв чигн буугъин ду бичӓ гаргЪТН. *Хахм 1 биш!—ГИДЖ пОЛКОВник закВ.

«ХулХТД» бӓӓх ӧшӓтнӓ цергиг эдн эргӓд ууджмар ГЗраД» давХар ЙОВна. Ӧрӱн ӧрлӓэн аддиД ирдж дӓӓддӓн бОЛХмн. ТӱӰг

ӧшӓТН эс ХарлГ... Бат нӧӧрӓр унТцХатн, шудмс. Гвардейск Тан кин бригад таанриГ эртдж гарад, зуддг ХааЛгъиТН бӧГЛӓд, гиДЯ<-

172

ГӓсТн «Гиич» бОЛдж ирХ, унъптн тӱӱмр ӦГХ, эрсн Хамгитн гарт-

Тн бӓрӱЛХ, таанрТ «КапуТ» каардт бОЛХ. Ода деерӓн унтцхатн, 3ӰӰД зӱӱдлТн. Сӓн зӱӱд ӱзцХӓтн, зӱӱдндӓн тӧмр кирс мактал авсн бОЛцХатн, ТӱӱГ дӓӓлдӓнд ОЛДЖ чадцХадГ yra бОЛХЛа...

Kecr Тиим—Тиим йОвддмуд ПОЛКОВник уХалдж йсвна, цугъаР ухадцхах цаг ирв. Танкин бийнь йсвдж йовад агдгълзна, Дакад цугъар Her дӱӱгӓд-ӱӱГӓд ГарцХана, кеЛХд ӓмд кӱӱнлӓ

ӓдлӓр уха тунъгъацХасн бслдж медгднӓ: нег газрт ду тасраД ДӓӓсиГ тетХв, Her тазрТ ӧртн тееггӓн дурндан ӱӱ-Гӓд тад кедӓн бадрагъад ӧшӓТндӓ ӧрцХВ тисн бОЛна.

Сӧ нӱд чичм ХарнЪГЪу. ХарнЪгьу co Тӧрскн Ter ХОЙрм. Кедӱ сӓӓХн ХЗЛЬМГ кӱӱкд энъкр иньгӓн Хӓӓдж, та Хойр келн уга герчнрин нӱӱрТ башрдцХасн бОЛХ? Ягъла, хамаран сдда тедн, Таанрин цсдд Хӧӧчин нӱднӓс ХОргъддж, ээдж—ааВИН шООдврас эмӓдж йОВсн дурта иньгӱд ода ӓдд йоВцХана. Дун-би rapxin, байрта инӓдн сснъсГдхш, кӱмн улс кевтӓн ӱзтдХш. ӧргн тееГиг

эзЛсн ик саната ӧзднъгӱд дурндан бӓӓцХӓнӓ. Ӱзгдд уга ОдцХатн, эрЛгин элчнр!.. Тиитдж Лейтенант ПОлковник xofip уХалдж ЙОвцХана, Тиитдж ОЛн цергчнр уХадна, газр—усна ■бийнь, тедндӓ хаМдан Тиим yxa уХална.

Сталинградин бӧк харсдт ДИИЛХ учрга, Тер ӧшӓТнӓ цусн Дугьу Тенъ дееГӓр шивГдХмн, тиикин эркД ӒадрХнӓс авн экдхмн. Тӱӱнӓ экдцин темднГнь эн танкар кеджӓХ дӓврдтин xa- алгъ—ӱӱнӓс аВн геншгабин закврар мана ӓӓрмин дедгӱ дӓврлгьнӓ ХааЛГъ экдгддж бӓӓнӓ.

ӒӓдрХнд ӱддсн Генерад бас yxa тунъгьаГад сууна, унтХ амрхан мартВ, бООцсн цаг бОЛгъндан эврӓ ӱгцсн бӱтӱ нуучин кӱӱндврӓр Танкин КОЛОНЛЗ тедефОгъарн кӱӱндӓд бӓӓнӓ, эн дӓВрЛгьни

•ХааЛгьар ик тӧр кеджӓнӓ.

— «СӓӓнцГ» кӱрТЛ ХОЛИЙ?— тидж тӱрӱнк Танкас пОЛКОвник

сУрна.

— Арв uiaxy килОметр ӱлдв Дӱнънхд, ХОЛ биш гисн хӓрӱ ӧгнӓ.

—ДӱнЪГндт уГагъар, ӱнӓртӓн?

—ӒӓдрХнӓ ик ХааЛГЬД кӱрӓд аВчкад, ТеГӓд ӱнн чикӓр кед-

хӓс биш, Ода ДӱнЪНХ-бОДХас ОнЪГдан аргь уга. ХОЛ биш.

— Сӓн, сӓн. 3yr ямр Газрт ХааЛГъ керчдж Ор.хмб?

— «ХуЛХт»,	«СӓӓнцГ» ХОорнДагъур керчгДхмн, Сӓӓнцгӓс
йисн киЛОмеТр	бОЛХ.
— Сӓн. ХааЛГЪД кӱрӓд эрк биш медӱЛТН. Эдӱ—Тедӱ цат
ӧнЪГрнӓ, -КОЛОн	йОвна, Хаалгъд ирӓд, килОмеТрин тонЬ бичӓтӓ

бӓӓхнЬ ӱзГднӓ. ХааЛГъин йОВдд чик зурсн зурагъарн кегцдж— «СӓӓнцГ» кӱрТЛ нӓӓмн киЛОмеТр ӱлддж.

— ГазрТан кӱрВвдн, кӱцдиннЬ ӧӧр ирввдн, нӓӓмн ӱддв— ГИДЖ ПОЛКОВ.НИКД СОНЪСХВ.

—Тӧр—ЙОвддан ЭКЛХмн! ДааЛГЪвран кӱцӓги!

—СснЪСДжанав, экднӓв — Гидж ПОЛКОзник Хӓрӱ ӦГВ.

173

— Зер—зеВӓн белдтн! Тӱрӱн йсвсн, Очирсв барун заХд тарчг тОЛгъаЛгч экипаж бОЛДж ДаваД «Сӓӓнцг», «Утг» ХОйран хООрнд кӱрхмн. Бӱслӓд ДӓнрХмн гидж пОЛКОВник эакВ. Харнъгъу сӧӧгъӓр ran падраД кӱчтӓ бӓрддӓн экЛВ. Ӧшӓтн сӱрцв. ӦрӱнДНЬ syr

ямр ӱӱлдвр кегдснь кӱгцдӓн медГДВ, сӧӧгьӓр кесн дӓӓЛЛДӓн манД туста сӓн ӱӱлдвр бОЛДж. ӧшӓтнӓ фрОнтд ӓӓмшттӓ xarbpxa гарв, ӧмн нӱӱрт ЙОВсн цергнь ардк тудгасн Хагъцв, ДеЛГӱдӓн.

ӧшӓтн ӱӱмдж сӱрдв. Ӧшгнӓ танкс ӓӓмӓд ДӓӓЛЛДДЖ чадцХасн уга, дӓӓлдХӓр седдж теднӓс Гарсн турвн Танк гарад зудв. Тедниг энрӓ хаалгъдан кӱрч йОвсинь Очра Санчр ӱзӓД хав. ЭДН

хӓрӱцдж дӓӓЛдсн yra, эртӓД бӱсдӓТӓ тидж саиаД, «УтТ» xaЛӓгъӓд зуЛцХЗВ. Эднӓ сӱрддж ӓӓЛгън ДаВЗД, ӧмнӓн ракет хайаД герд кечкӓД, эврӓ церг тадан танюг hobx цуг зер—зевӓрн зӧрӱ- лад сумар асХЭД Хагъад иОвцХав. Тер ХамгиГ Санчр сОнъсдяс

медӱлВ.

—Эдниг кӧӧдж кӱцӓд цугъарагъинь хамХЛдж Хайнав. Зӧв огтн — гидж сурв.

—БОЛшгс! Зӧв ӦГХ бӓӓтХӓ, тиим ЙОВДЛ гаргъХМН биш,

гидж закрджанан. Чама уГагъар теднчнь энрӓ цертӓн сӱр-

Д??Ж’ чини Rex кӧддмш кедж ЙОВцХана... Сӓн, сӓн цаГнЬ бОЛХЛӓ КӦӦШГ ӓмтс кӱӱнд нӧкД бОЛдГНЬ бас ӱзГДХМнджн... Заквран ДУУ'

сад ПОЛ'КОвник кӱрДжнънӓД инӓснь Санчрт рациар тОДр* а

СОИЪСгДВ.

Элст, 1951

<<< < Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1516 / 1816 17 18 > Следующая >>>

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]

#
18.05.2023388.39 Кб4Теегин герл 1963 1.docx
#
18.05.2023308.03 Кб7Теегин герл 1963 2.docx
#
21.04.20237.72 Mб3Теегин Герл №7, 1960, октябрь.pdf
#
21.04.20237.35 Mб2Теегин Герл, №2, 1957.pdf
#
21.04.20236.87 Mб3Теегин Герл, №3, 1958, август.pdf
#
21.04.202311.04 Mб7Теегин герл. Хальмг урн-үгин альманах, №1. Элст, 1957.pdf
#
21.04.20234.95 Mб3Теегин герл. №6, 1959, декабрь.pdf
#
21.04.202353.41 Mб33Хуучн үгд худл уга (1).pdf