- •П.С. Лопух
- •Уводзіны
- •1.1. Вада як адзін з кампанентаў геаграфічнага асяроддзя
- •1.2. Дзяржаўны водны кадастр
- •1.3. Гідралогія, прадмет, яе задачы і сувязь з другімі навукамі
- •1.4. Метады вывучэння водных рэсурсаў
- •Глава 2. Фізічныя і хімічныя ўласцівасці прыродных вод
- •2.1. Фізічныя ўласцівасці вады
- •2.2. Хімічныя ўласцівасці
- •2.3. Распаўсюджванне святла і гуку ў вадзе
- •Глава 3 Рух вады ў прыродзе
- •3.1. Сцёк вады ў прыродзе як сусветны працэс
- •3.2. Унутрымацерыковы кругаварот вады
- •3.3. Вадаабмен вадаёмаў
- •Тыпізацыя вадаёмаў па вадаабмену (паволе б.Б.Багаслоўскага)
- •3.4. Механізм руху вады
- •4. Гідралогія рэк
- •4.1. Басэйн ракі і гідраграфічная сетка
- •4.1.1. Гідраграфічная сетка. Вадазбор. Тыпы рэк.
- •4.1.2. Фізіка-геаграфічныя характарыстыкі вадазбору
- •4.1.3. Гідраграфічныя характарыстыкі рачнога басейна
- •4.1.4. Марфаметрычныя характарыстыкі ракі
- •4.1.5. Гідраграфічныя характарыстыкі даліны ракі
- •4.1.6. Марфаметрычныя паказчыкі рэчышча
- •4.1.7. Паўздоўжны профіль рэк
- •4. 2. Хуткасць цячэння і расходы вады рэк, метады іх вызначэння
- •4. 2.1. Хуткасць цячэння і турбулентнае перамешванне вады
- •4.2.2. Размеркаванне хуткасцяў па вертыкалі і жывому сячэнню
- •4.2.3. Вымярэнне хуткасці вады з дапамогай гідраметрычнай вяртушкі. Характарыстыкі сцёку
- •4.2.3. 1. Рачны сцёк. Характарыстыкі сцёку
- •4.3.1. Характэрыстыкі сцёку
- •4.3.2. Водны баланс рачнога вадазбору
- •4.3.3. Расчляненне гідрографаў па тыпам жыўлення
- •4.3.4. Уплыў геаграфічных фактараў на сцёк
- •4.3.5. Размеркаванне сцёку па тэрыторыі
- •4.3.6. Унутрыгадавое размеркаванне сцёку
- •4.3.7. Рух вады ў рэках
- •4.4.1. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках
- •4.4.2. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках
- •4.4.3. Уплыў цэнтрабежных сіл і адхіляючай сілы кручэння Зямлі.
- •4.5. Работа і наносы рэк. Рэчышчавыя працэсы
- •4.5.2. Наносы рэк і іх характарыстыкі
- •4.5.3. Донныя наносы
- •4.5.4. Рэчышчавыя працэсы
- •4.6. Лядова-тэрмічны рэжым
- •4.6.1. Фактары, якія вызначаюць тэмпературу вады рэк
- •4.6.2. Змяненні тэмпературы вады па часу
- •4.6.3. Лядовы рэжым рэк
- •4.7. Асноўныя рысы гідрахімічнага і гідрабіялагічнага рэжыму рэк
- •4.7.1. Гідрахімічны сцёк
- •4.7.2. Гідрабіялагічны сцёк
- •5. Гідрологія падземных вод
- •5.1. Паходжанне падземных вод
- •5.2. Віды вады ў порах грунтоў і механізм яе руху
- •5.3. Умовы залягання падземных вод
- •5.4. Падземныя напорныя воды
- •5.5. Жыўленне і рэжым грунтовых вод
- •5.6. Узаемадзеянне грунтовых і паверхневых вод
- •5.7. Мінеральныя воды
- •5.8. Раяніраванне грунтовых вод
- •6. Гідралогія азёр
- •6.1. Агульная характарыстыка і гідралагічная роль азёр у прыродзе
- •6.2. Паходжанне азёрных катлавін
- •6.3. Марфалогія і эвалюцыя азёрных катлавін
- •6.4. Марфаметрычныя паказчыкі
- •6.5. Водны баланс
- •6.6. Ваганні ўзроўня вады
- •6.7. Лядовы і тэрмічны рэжым
- •6.8. Цячэнні
- •6.9. Ветравыя хвалі і сейшы
- •6.10. Перамешванне водных мас азёр
- •6.11. Гідрахімічныя асаблівасці
- •6.12. Біялагічныя асаблівасці
- •6.13. Азёрная седыментацыя і донныя адклады
1.3. Гідралогія, прадмет, яе задачы і сувязь з другімі навукамі
Гідралогія, літаральна азначае як навука аб вадзе, займаецца вывучэннем прыродных вод, з’яў, працэсаў, якія ў іх працякаюць, а таксама заканамернасці размеркавання вод на Зямлі, ў глебе і грунтах і па якім яны развіваюцца. Гідралогія адносіцца да комплекса геаграфічных навук, якія вывучаюць уласцівасці Зямлі і у прыватнасці частку яе – гідрасферу. Прадметам вывучэння гідралогіі з’яўляюцца водныя аб’екты: акіяны, моры, рэкі, азёры, вадасховішчы, балоты і вільгаць у выглядзе снежнага покрыва, ледавікоў, глебы і падземных вод. Асноўнай задачай гідралагічных даследаванняў з’яўляецца вызначэнне геаграфічных характарыстык водных аб’ектаў: іх размеркаванне па тэрыторыі, памераў, агульных апісанняў, а тасама выяўленне заканамернасцей узаеадзеяння вады з навакольным асяроддзем (заканамернасці перамяшчэння, выпарэння, таяння снега і ледастава, уздзеянне вады на дно рэчышча). Вада даследуецца як элемент геаграфічнага ландшафта, з аднаго боку, і ўстанаўленне фізічных заканамернасцей, якім падпарадкоўваюцца гідралагічныя працэсы, з другой.
Водныя аб’екты сушы, вада паветранай абалонкі і зямной кары цесна звязаны паміж сабой. Пагэтаму пытанні дзейнасці вады на сушы разглядаюцца таксама другімі навукамі: метэаралогіяй, геалогіяй, глебазнаўствам, геамарфалогіяй, фізічнай геаграфіяй і другімі навукамі, якія вывучаюць атмасферу літасферу. Найбольш цесныя сувязі існуюць паміж гідралогіяй і метэаралогіяй. Для адной і другой навукі агульнымі пытаннямі являются працэсы выпадзення і размеркавання атмасферных ападкаў, выпарэння з паверхнасці вады водных аб’ектаў, з глебы і расліннага покрыва.
Агульным пытаннем для гідралогіі, геамарфалогіі і глебазнаўства з’яўляюцца пытанні развіцця воднай эрозіі і адкладання прадуктаў разбурэння горных парод. Аднак, усе прыродныя працэсы, якія цесна звязаны з вадой, у той ці ў другой ступені звязаны з агульным сусветным працэсам – працэсам сцёку вады. Дзякуючы яму на Зямным шары адбываецца малы і вялікі кругаварот вады і, у сувязі з гэтым, кругаварот рэчваў.
Па вывучэнню водных аб’ектаў гідралогія падзяляецца на гідралогіяю акіяна, ці акеаналогію, гідралогію сушы. Па характару вывучаемых пытанняў і метадам даследаванняў у гідралогіі выдзяляецца агульная гідралогія, якая вывучае агульныя уласцівасці водных аб’ектаў, працэсаў, якія адбываюцца ў іх і гідраграфія, ў задачу якой уваходзіць даследаванне канкрэтгых водных аб’ектаў, іх размеркавання па тэрыторыі, іх рэжыма. Гідраметрыя займаецца практычным вымярэннем памераў і элементаў рэжыма водных аб’ектаў, распарацоўкай метадаў і прыбораў для палявых даследаванняў.
Гідралагічныя працэсы, якія працякаюць о розных водных аб’ектах, істотна адрозніваюцца паміж сабой, што абумоўлівае етады іх даследаванняў. Таму гідралогію сушы звычайна падзяляюць на:
гідралогію рэк;
гідралогію азёр;
гідралогію балот;
гідралогію падземных вод;
гідралогію ледавікоў.
Даволі часта гідралогію азёр назваюць возеразнаўствам. У тых выпадках, калі пры іх вывучэнні даследуецца гідрабіялагічны рэжым азёр, яе называюць лімналогіяй. Сучасная гідралогія падземных вод сфарміравалася ў самастойную сучасную дысцыпліну – гідрагеалогію. Гідралогія падземных вод і ледавікоў разглядаецца ў курсе гідралогіі сушы с пазіцыі іх уплыву на гідралагічный рэжым рэк..
У сучаснай гідралогіі сушы сфарміраваліся новыя навуковыя накірункі, раздзелы, якія істотна развіваюць агульную гідралогію. У межах інжэнернай гідралогіі разглядаюцца пытанні разлікаў і прагнозу характарыстык гідралагічнага рэжыму. Змест гідрафізікі уключае даследаванні фізічных і механічных уласцівасцей прыродных вод у розных агрэгатных станах, заканамернасцей выпарэння , утварэння і таяння снегу і лёду, термічнага рэжыму вадаёмаў і др. Даследаванні хімічных уласцівасцей вод сушы займаецца гідрахімія. Галоўнай задачай гідрахіміі у сучасных умовах з’яўляецца ацэнка якасці вады, гідрахімічны маніторынг. Вывучэнне заканамернасцей перамяшчэння водных мас, ветравога хвалявання, цячэнняў аб’ядноўвае дынаміка вод сушы. У гэтай сувязі ў рамках гідралогіі сушы выдзяляецца самастойная дысцыпліна дынаміка рэчышчавых працэсаў. У канцы ХХ стагоддзя сфарміраваліся новыя накірункі гідралогіі – гідралогія вадасховішчаў, гідралогія сажалак, гідралогія кар’ерных вадаёмаў. Структура сучаснай гідралогіі прадстаўлена на рысунку , які сведчыць, што сучасная гідралогія сушы прадстаўляе сістэму самастойных навук гідралагічнага цыкла, ці проста гідралогію.