- •П.С. Лопух
- •Уводзіны
- •1.1. Вада як адзін з кампанентаў геаграфічнага асяроддзя
- •1.2. Дзяржаўны водны кадастр
- •1.3. Гідралогія, прадмет, яе задачы і сувязь з другімі навукамі
- •1.4. Метады вывучэння водных рэсурсаў
- •Глава 2. Фізічныя і хімічныя ўласцівасці прыродных вод
- •2.1. Фізічныя ўласцівасці вады
- •2.2. Хімічныя ўласцівасці
- •2.3. Распаўсюджванне святла і гуку ў вадзе
- •Глава 3 Рух вады ў прыродзе
- •3.1. Сцёк вады ў прыродзе як сусветны працэс
- •3.2. Унутрымацерыковы кругаварот вады
- •3.3. Вадаабмен вадаёмаў
- •Тыпізацыя вадаёмаў па вадаабмену (паволе б.Б.Багаслоўскага)
- •3.4. Механізм руху вады
- •4. Гідралогія рэк
- •4.1. Басэйн ракі і гідраграфічная сетка
- •4.1.1. Гідраграфічная сетка. Вадазбор. Тыпы рэк.
- •4.1.2. Фізіка-геаграфічныя характарыстыкі вадазбору
- •4.1.3. Гідраграфічныя характарыстыкі рачнога басейна
- •4.1.4. Марфаметрычныя характарыстыкі ракі
- •4.1.5. Гідраграфічныя характарыстыкі даліны ракі
- •4.1.6. Марфаметрычныя паказчыкі рэчышча
- •4.1.7. Паўздоўжны профіль рэк
- •4. 2. Хуткасць цячэння і расходы вады рэк, метады іх вызначэння
- •4. 2.1. Хуткасць цячэння і турбулентнае перамешванне вады
- •4.2.2. Размеркаванне хуткасцяў па вертыкалі і жывому сячэнню
- •4.2.3. Вымярэнне хуткасці вады з дапамогай гідраметрычнай вяртушкі. Характарыстыкі сцёку
- •4.2.3. 1. Рачны сцёк. Характарыстыкі сцёку
- •4.3.1. Характэрыстыкі сцёку
- •4.3.2. Водны баланс рачнога вадазбору
- •4.3.3. Расчляненне гідрографаў па тыпам жыўлення
- •4.3.4. Уплыў геаграфічных фактараў на сцёк
- •4.3.5. Размеркаванне сцёку па тэрыторыі
- •4.3.6. Унутрыгадавое размеркаванне сцёку
- •4.3.7. Рух вады ў рэках
- •4.4.1. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках
- •4.4.2. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках
- •4.4.3. Уплыў цэнтрабежных сіл і адхіляючай сілы кручэння Зямлі.
- •4.5. Работа і наносы рэк. Рэчышчавыя працэсы
- •4.5.2. Наносы рэк і іх характарыстыкі
- •4.5.3. Донныя наносы
- •4.5.4. Рэчышчавыя працэсы
- •4.6. Лядова-тэрмічны рэжым
- •4.6.1. Фактары, якія вызначаюць тэмпературу вады рэк
- •4.6.2. Змяненні тэмпературы вады па часу
- •4.6.3. Лядовы рэжым рэк
- •4.7. Асноўныя рысы гідрахімічнага і гідрабіялагічнага рэжыму рэк
- •4.7.1. Гідрахімічны сцёк
- •4.7.2. Гідрабіялагічны сцёк
- •5. Гідрологія падземных вод
- •5.1. Паходжанне падземных вод
- •5.2. Віды вады ў порах грунтоў і механізм яе руху
- •5.3. Умовы залягання падземных вод
- •5.4. Падземныя напорныя воды
- •5.5. Жыўленне і рэжым грунтовых вод
- •5.6. Узаемадзеянне грунтовых і паверхневых вод
- •5.7. Мінеральныя воды
- •5.8. Раяніраванне грунтовых вод
- •6. Гідралогія азёр
- •6.1. Агульная характарыстыка і гідралагічная роль азёр у прыродзе
- •6.2. Паходжанне азёрных катлавін
- •6.3. Марфалогія і эвалюцыя азёрных катлавін
- •6.4. Марфаметрычныя паказчыкі
- •6.5. Водны баланс
- •6.6. Ваганні ўзроўня вады
- •6.7. Лядовы і тэрмічны рэжым
- •6.8. Цячэнні
- •6.9. Ветравыя хвалі і сейшы
- •6.10. Перамешванне водных мас азёр
- •6.11. Гідрахімічныя асаблівасці
- •6.12. Біялагічныя асаблівасці
- •6.13. Азёрная седыментацыя і донныя адклады
4.1.2. Фізіка-геаграфічныя характарыстыкі вадазбору
Фізіка-геаграфічныя ўмовы маюць вялікае значэнне на працэс фарміравання паверхневага сцёку. Яны ўзаемазвязаны паміж сабой і з рэжымам водных аб’ектаў. Да фізіка-геаграфічных характарыстык вадазбору адносяцца геаграфічнае месцазнаходжанне, геалагічная будова, рэльеф, кліматычныя ўмовы, расліннасць, глебы, іншыя водныя аб’екты на плошчы вадазбору. Разгледзім некаторыя кароткія тлумачэнні гэтых характарыстык.
Геаграфічнае месцазнаходжанне вадазбору вызначаецца геаграфічнай шыратой і даўгатой найбольш аддаленых кропак вадазбору. Часцей вызначаюцца крайнія заходняя і ўсходняя, паўночная і паўднёвая кропкі на вадападзельнай лініі, на вадападзелах з другімі вадвзборамі. Геаграфічнае месцазнаходжанне цесна звязана з кліматычнымі ўмовамі рэгіёнаў.
Геалагічная будова мае вялікае значэнне на фарміраванне падземнага і паверхневага сцёку. Водна-фізічныя ўласцівасці розных тыпаў глебаў, горных парод уплываюць на страты ападкаў пры прасочванні вады. Блізкае заляганне воднанепранікальных парод да паверхні зямлі вызывае працэс забалочвання. Наяўнасць карстуючых парод значна мяняе гідралагічны рэжым рэк.
Рэльеф вадазбору ўплывае на яго кліматычныя ўмовы (тэмпература паветра, колькасць ападкаў, велічыня выпарэння, размеркаванне цвёрдых і вадкіх ападкаў і г. д.).
Кліматычныя ўмовы маюць галоўнае значэнне пры фарміраванні сцёку і вызначаюць водны рэжым вадаёмаў. Найбольш значны ўплыў на рэжым вадаёмаў маюць атмасферныя ападкі і выпарэнне з паверхні вадазбору. Гэтыя фактары абумоўліваюць колькасць вады, якая паступае ў рэкі. Выпарэнне вызначае страты вады з яе паверхні. Такім чынам, сцёк з вадазбору з’яўляецца функцыяй ападкаў і выпарэння. Астатнія фізіка-геаграфічныя характарыстыкі ўплываюць на водны сцёк цераз уплыў іх на ападкі і выпарэнне. Выпарэнне з вадазбору у сваю чаргу залежыць ад дэфіцыту вільготнасці паветра, ступені турбулетнага перамешвання паветра, вільготнасці глебы і характару расліннасці.
Расліннасць вадазбору звычайна характэрызуецца звесткамі аб асобных відах (лясах, лугах, сельскагаспадапчых культурах і г. д.) з назвай плошчаў, якія яны займаюць. Найбольшы ўплыў на сцёк аказвае лясістасць вадазбору, якая ў параўнанні з бязлеснымі раёнамі павялічвае колькасць атмасферных ападкаў прыкладна на 10 %. У выніку аблесеныя раёны маюць большы сцёк. Выпарэнне з лесу і з адкрытай глебы прыблізна аднолькавыя. Расліннае покрыва прадухіляе размыў глебы і грунтоў.
Глебавае покрыва ўплывае на інтэнсіўнасць прасочвання ападкаў і, такім чынам, значна спрыяе фарміраванню паверхневага і падземнага сцёку.
Водныя аб’екты на плошчы вадазбору прадстаўлены азёрамі, вадасховішчамі і сажалкамі. Яны змяншаюць сцёк шляхам выпарэння вады з іх паверхні і рэгулююць сцёк па сезонах года.
На характар узаемадзяння вады з глебай уплывае узорванне глебы. Ад ступені ўзаранасці вадазбору (%) залежыць хімічны і цвёрды сцёк, характар праходжання паводкаў.
Акрамя паказчыка ўзаранасці для колькаснай ацэнкі фізіка-геаграфічных умоў ужываюцца паказчыкі аблесенасці, азёрнасці, балоцістасці, якія паказваюць працэнт плошчы лясоў, азёр і балот адносна агульнай плошчы вадазбору.