- •1 Бөлім. Экономикалық теория ғылым ретінде.
- •1Тақырып. Экономикалық теория пәні мен әдістері.
- •Экономикалық теорияның даму кезеңдері төмендегідей бөлінеді.
- •Экономикалық теорияның зерттеу әдістері
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Қоғамдық өндірістің құрылымы
- •Ұдайы өндірістің типтері
- •Ұлғаймалы өндірістің түрлері:
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •3 Тақырып. Экономикалық жүйелердің түрлері
- •Дәстүрлі экономиканық жүйенің сипаттамасы:
- •Әкімшілік - әміршілік экономиканың жүйенің сипаттамасы:
- •Таза нарықтық экономикалық жүйенің сипаттамасы:
- •Аралас экономикалық жүйенің сипаттамасы:
- •Нарықтық экономикаға өтудің Қазақстан республикасындағы басты міндеттері мыналар:
- •Қазақстан республикасының нарықтық экономикаға өтуінің ерекшеліктері:
- •Қазақстан республикасында экономиканы құрылымдық тұрғыдан қайта құру мәселелері.
- •«Қазақстан –2030» стратегиясы»
- •Ұзақ мерзімді жеті басымдық:
- •Экономиканы реформалауда меншіктің орны
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Меншік субъектісі меншік объектісі
- •Жекешелендірудің тәсілдері
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •5 Тақырып Қоғамдық шаруашылықтың түрлері.Тауарлы шаруашылық.
- •Натуралды және тауарлы шаруашылық сипаттамасы
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •6 Тақырып. Нарық шаруашылықтың жалпы сипаттамасы.
- •Нарықтық жүйенің негізгі белгілірі мыналар:
- •Артықшылығы
- •Кемшіліктері
- •Құрылымы жағынан нарықты мынадый критерилерге бөлуге болады:
- •Нарықтың құрылымдық түрлеріне байланысты. Тауарлар мен қызметтер нарығы
- •Қаржы нарығы
- •Нарық үлгілерінің сипаты
- •Шоғырланудың бағыттары
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •7 Тақырып. Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері.
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және праволық жағдайлар
- •Кәсіпорындардың негізгі формалары
- •Кәсіпкерлік істің элементтері
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •9 Тақырып. Капиталдың айналымы.
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •10 Тақырып. Кәсіпорынның шығындары мен табысТаРы.
- •Өндіріс шығындарының классификациясы
- •Шығындарды есепке алу тәсілдері бойынша:
- •Бухгалтерлік шығындар
- •Экономикалық шығындар
- •Өндірілген өнім көлемінің өзгеруіне байланысты:
- •4 Өндірістің тиімділігін және табыстылығын анықтайтын шығындар:
- •Орташа өнім (ар) – көрсеткіш жалпы өнімді (q) өзгермелі фактордың санына бөлумен анықталады:
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •11 Тақырып. Өндіріс факторлар нарығы жӘне факторлық табыстардың қалыптасуы.
- •Өндіріс факторлар нарығы
- •Еңбек нарығы
- •Жер нарығы
- •Нақты тәжірибеде жалақының әр түрлі формалары кездеседі.
- •Мерзімдік
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Мұнда а – амортизациялық жарнаның сомасы.
- •Жиынтық сұранысқа (ад) әсерін тигізетін факторлар
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Негізгі терминдер мен түсініктер
- •Фрикциондық жұмыссыздық
- •Бақылау сұрақтары
- •14 Тақырып. Экономиканың циклдық дамуы жӘне экономикалық Өсу.
- •Тоқырау фазасының сипаттамасы:
- •Жандану фазасының сипаттамасы:
- •Өрлеу фазасының сипаттамасы:
- •Циклдардың себептерін зерттеген басты бағыттар
- •Мемлекеттің дағдарысқа қарсы қолданылатын құралдары
- •Экономикалық циклдардың типтері
- •Экономикалық өсудің типтері
- •Интенсивті
- •Экстенсивті
- •Экономикалық өсудің факторлары:
- •Экономикалық өсуге жету барысында қойылған міндеттер:
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Ақша түрлеріне байланысты айналыс жүйесі екі типке бөлінеді:
- •Несие функциялары:
- •Несиенің түрлері
- •Несиелік жүйенің незізгі элементтері:
- •Банктердің функциялары:
- •Қазақстан республикасы Ұлттық банкінің қызметтері мен міндеттері:
- •Екінші дәрежедегі банктердің қызметтері:
- •Мемлекеттің ақша-несие саясатының мақсаттары:
- •Мемлекеттің ақша-несие саясатының құралдары:
- •Несиелік белсенділікті басқару
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Каржы негізінде төрт қызмет атқарады:
- •Мемлекеттік бюджеттің төлемдері:
- •Салық жүйесінің принциптері:
- •Салық сипаты тұрғысынан:
- •Негізігі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •17 Тақырып.Мемлекеттің сыртқы экономикалық
- •Мемлекеттің сыртқы сауда саясаты екі типте жүргізіледі.
- •Сыртқы сауда саясатының салыстырмалы сипаттамасы.
- •Халықаралық экономикалық интеграция
- •Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялау бағыттары.
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Бақылау сұрақтары
- •Негізгі түсініктер мен терминдер
- •Абстрактылы еңбек - тауар айырбасы кезінде көрінетін жалпы адам
- •Ең төмен жалақы - мемлекеттің ресми белгілеген еңбек (минималды) ақысының ең төмені деңгейі.
- •Тақырып 1. Жалпы экономика теория пәні, оның әдістемелік негізі (1кредит-сағат)
- •(1Кредит-сағат).
- •(1Кредит-сағат).
- •Арасындағы айырмашылықтар.
- •Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тақырыптар жинағы.
- •Студентің өзіндік жұмысты ұйымдастыру туралы нұсқаулар
- •7. Негізгі әдебиеттер
- •Қосымша әдебиеттер:
- •8. Курстың саясаты.
- •9.Білімді бағалау ақпараты.
- •Пән бойынша білімді бағалау кестесі.
- •Студенттердің білімдерін емтиханда бағалау
- •Студенттердің білімін бағалау шкаласы.
Дәстүрлі экономиканық жүйенің сипаттамасы:
Өндіріс, бөлу және айырбас дәстүр, салтқа негізделеді.
Өндірістің дамуы мен әлеуметтік – экономикалық даму ең нашар деңгейде.
Техникалық прогресс шектеулі.
Халық санының дамуы өнеркәсіп өндірісінің өсуі деңгейінен тұрақты түрде артып отырады.
Сыртқы қаржылық қарыз өте күрделі.
Мемлекет пен қарулы күштердің ролі өте жоғары.
Әкімшілік - әміршілік экономиканың жүйенің сипаттамасы:
Әкімшілдік-әміршілдік жүйеге бұрынғы советтер одағы шығыс Европа елдері мен бірқатар мемлекеттер жатады. Бұл жүйенің ерекшелігі барлық экономикалық ресурстарға және өндірілген өнімдерге қоғамдық, шын мәнінде мемлекеттік меншіктін болуы.
Экономиканың жоғарыдан басқарылуы, яғни экономиканың монополиялануы мен әкімшілік түрде ұйымдастырылуы, халық шаруашылығының орталықтан жоспарлануы.
Ерекшеліктерін нақты төмендегідей бөлуге болады.
Өндіріс құралдарына мемлекеттік меншік.
Экономикада орталықтанған жоспарлау.
Өндірушілердің монополист ретінде көрінуі.
Орталықталынған ресурстар қоры.
Өндіріс нәтижесіне деген әрбір өндіріске қатысушының жеке ынталығының болмауы.
Таза нарықтық экономикалық жүйенің сипаттамасы:
Таза нарықтық экономика жүйесі – таза нарықты экономика жағдайында шаруашылық механизмі айтарлықтай өзгереді. Басқа экономикалық жүйелерге қарағанда нарықты экономика өзінің икемділігімен ерекшеленеді. Ол ішкі және сыртқы жағдайлардың өзгеруіне байланысты қайта құрылып, оларға бейімделіп отырады.
Алайда таза нарықтық жүйеде мемлекеттін ролі шектеледі. Кейбір әлеуметтік маңызы бар мәселелер толық шешемін таба алмайды.
Нарықты экономиқаға тән қасиеттер:
Өндірістік өнімдер мен ресурстарға жеке меншіктін болуы.
Халық шаруашылығын (экономиканы) еркін бәсекеге негізделген
нарықтық механизм арқылы реттеу мен басқару.
Қоғамда өз өнімдерін еркін сата алатын дербес өндірушілер мен өнімдерді таңдау арқылы еркін сатып ала алатын тутынушылардың болуы.
Аралас экономикалық жүйенің сипаттамасы:
Қазіргі кезде көптеген елдерде аралас экономикалық жүйелі пайдалану дұрыс деп есептейді. Оның негізгі ерекшелігі:
Мұндай жүйеде мемлекеттік меншікпен қатар жеке меншік орын алады.
Халық шаруашылығын ұйымдастыру мен басқару әдісі тек таза нарықтық механизмге ғана негізделіп қоймай мемлекеттік реттеу мен толықтырылады.
Мұнда экономикалық саясатты жоспарлы түрде жүргізу қоғамның нарық талаптарына белсенді бейімделіп отыруына мүмкіндік тудырады. Сонын нәтижесінде экономиканы дамытудың күрделі мәселелері жаңаша әрі дұрыс шешіледі. Мысалы: өнімдердің құрылымы мен көлемі кәсіпорындарды маркетингтік зерттеу арқылы және қоғамдық қажетіліктерді мемлекеттің болжауы арқылы (және қоғамдық қажеттіліктерді мемлекеттің болжауы арқылы) анықталып отырады: бұл кәсіпорындардың қалыпты жұмыс істеуіне және ол арқылы пайдасын молайтуға жағдайлар жасайды.
Сондықтан нарықты экономика жағдайында мемлекеттін ұлттық және салалық бағдарламаларынан бас тартуға болмайды.
Аралас экономикалық бірнеше үлгілері бар.
Американдық үлгі – нарықтық капиталистік үлгі. Мұнда жеке меншік басым, нарықтық бәсеке механизімі толық жұмыс істейді. Ірі кәсіпкерлер мен талапты жұмыскерлерді қорғайды. «Өз күшіңді өзің көр».
Жапондық үлгі – бұл реттелетін корпоративтік капитализм үлгісі. Мұнда капиталдық көбею (қорлану) мүмкіндігі мемлекеттің белсенді реттеу ролі мен байланысып отырады.
Шведтік үлгі - бұл әлеуметтік үлгі. Оған өте жоғары деңгейдегі әлеуметтік кепілдік сипаты тән. Мұнда кәсіпкерлердің бәрін қолдайды, бәріне пайда табуға жағдайлар жасайды. Кәсіпкерлерден түскен салықты бюджетке жинап, оны салықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге тегін білім алумен емделуге жұмсайды. Шведтік социализм деп айтатын себебімізде осыдан.
Қытайлық үлгі – бір жағынан нарық механизімімен экономиканың мемлекеттік емес секторының, екінші жағынан жоспарлау негізіндегі мемлекеттік реттеу мен әлеуметтік кепілдіктің үйлесімділігі,Қытай экономикасында социалистік үлгінің қалыптасқанын көрсетеді.
Экономикасы дамыған елдер осы уақытқа дейін дәстүрлі экономика жүйесі сақтануда. Дәстүрлі экономика артта қалған технологияға қол еңбегіне және ұлттық шаруашылықтың әр түрлілігіне негізделген. Кейбір елде қауымдық шаруашылық пен натуралды өндіріске негізделген натуралды қауымдық жүйе түрі сақталуда.
Экономикалық жүйелерді ұйымдастыру үлгілеріне жалпы сипаттама берсек: Меншік барлық қоғамдық құрылысқа тән объективтік қатынас болып қаралып қашан болмасын ойшылар назарынан тыс қалмаған. Әр түрлі өркениетті өкілдер меншіктің табиғаты туралы және қоғам дамуындағы рөлі туралы өз пікірлерін ортаға салып өткен.
Меншіктің әр түрлі формалары мен түрлерінің мәндік қасиеттері экономикалық жүйелерде байқалады. Экономикалық жүйе халықтың шаруашылық практикасының нақты жағдайында пайда болатын, қоғамның ерекше құрылымын бейнелеп көрсетеді. Бұнда халықтың шаруашылық дағдысы, дәстүр- салты, рухани қал- жағдайы, оның құрметтеп бағалайтын жәйттары және өмірге, дүниеге деген ерекшелік көзқарастары қамтылады.
Экономикалық жүйенің ерекше қасиеттері болады, экономиканы реформалағанда солармен есептесу керек.
Бір жақтан, экономикалық жүйе сыртқы ортамен зат және қуат айырбастасып отыратын ашық жүйе болады, әлемдік тәжірбие айырбасына кедергі жасамайды, өзінің элементтерін жаңартып отырады, т.б.
Екінші жақтан, нақты өркениеттің мәдени құбылысының бір көрінісі ретінде, экономикалық жүйе, алдымен өркениеттің осы типін ұдайы өндіруге мақсатталады. Сондықтан ол қатал, тұйық жүйе болып әрекет етеді: бір экономикалық жүйеде пайда болған үлгінің, басқа экономикалық жүйелерде қолданылу мүмкіндігі төмен, шектелген болады. Табиғи шек қоюшы тетіктер рөлін осы қоғамның тұрақтылығын және оның өзін- өзі ұдайыөндіру қабылетін сақтауға ат салысатын, экономикалық жүйенің әдет- ғұрыптары атқарады.
Бұрынғы социалистік елдердің нарыққа өтуі - адамзат қоғамы дамуындағы қайталанбас нәрсе. Олардың нарықтық экономикаға өтуінің өзіне тән ерекшелігі бар. Бұл өту құбылысы дәстүрлі түрде емес, жоспарлы экономикаға енетін аздаған мемлекеттердің өзіне қатысты ерекшелігімен сипатталады.