§ 17. Салыстырмалылық теорияның элементтері

Кейбір есептеу жүйесімен салыстырғандағы υ жылдамдыкпен қозғалған дененің l' ұзындығы осы жүйеде қозғалмай тұрған дененің l₀ ұзындығымен төмендегідей қатынас арқылы байланысады:

мұндағы ;с — жарықтың таралу жылдамдығы.

Бақылаушыға қатысты υ жылдамдықпен қозғалатын жүйенің ішіндегі Δτ' уақыт аралығы, бақылаушы үшін қозғалмайтын жүйенің ішіндегі Δτ₀ уақыт аралығымен төмендегідей қатынас арқылы байланысады:

Массасы т дененің оның козғалысының жылдамдығына тәуелділігі мынадай теңдеумен беріледі:

мұндағы m — осы дененің тыныштық массасы.

Дененің кинетикалық энергиясының жылдамдыққа тәуелділігі мынадай теңдеумен беріледі:

Жүйенің массасының Δm шамаға өзгерісі мынадай жүйе энергиясының өзгеру шамасына сәйкес келеді:

§ 18. Жылулық сәуле шығару

Абсолют қара дененің энергетикалық жарқырауы, яғни абсолют қара дененің бірлік бетінен 1 сек ішінде шығаратын энергиясы Стефан — Больцман формуласымен анықталады

мұндағы Т — Кельвин градусымен берілген температура, ал σ— Стефан — Больцман тұрақтысы.

σ = 5,67·10^-8 Вт/м² • град⁴.

Егер сәуле шығарушы дене абсолют қара дене болмаса, онда , мұндағы коэффициент әр уақытта да бірден кем болады. Энергетикалық жарқырау k абсо­лют қара дененің энергетикалық жарқырауының спектрлік тығыздығымен мынадай қатынас бойынша байланысады: .

Винның ығысу заңы бойынша абсолют қара дененің абсолют температурасының осы дененің энергетикалық жарқырауының спектрлік тығыздығы максимал болатын толқын ұзындығына көбейтіндісі мынадай тұрақты шамаға тең болады, яғни .

Абсолют кара дененің энергетикалық жарқырауыныц максимал спектрлік тығыздығы бесінші дәрежелі абсолют температураға пропорционал болып өседі (Винның екінші заңы)

, мұндағы .

Есеп шығаруда қажетті материалдар

Жарық бірліктері

6-кесте

Шама және оның белгілері	Бірліктерді анықтау үшін арналған теңдеулер		Өлшеу бірліктері	Бірліктер- дің қысқаша белгілсрі	Өлшем- ділік
Негізгі бірліктер
Ұзындық l	—		метр	м	L
Уақыт t	—		секунд	сек	Т
Жарық күші I	—		шам (свеча)	шам	I
Туынды бірліктер
Жарык ағыны		dФ=Idω	люмен	лм	I
Жарық энергиясы		dW =Фdt	люмен-секунд	лм-сек	T
Жарқырау			люмен квадрат метрге бөлінген	лм/м2	L-2I
Жарықтық			нит (шам) квадрат метрге бөлінген	нт	L-2I
Жарықталыну			Люкс	лк	L-2I
Жарықтандыру мөлшері		dHэ=Edt	люкс-секунд	лк • сек	L-2TI