41

РАДИОАКТИВТІ (ИОНДАУШЫ) СӘУЛЕЛЕРДЕН ТУЫНДАЙТЫН АУРУЛАР

Кәрібай А. Бергенева Н.С. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ ұлттық университеті

e-mail: assyl.karibay@gmail.com

«Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша қазіргі уақытта өлім-жітімнің басым бөлігіне обыр ауруы себеп болып отыр. Жыл сайын әлемде обыр ауруына 10 млн адам шалдығады және 6 млн адам көз жұмады, олардың қатарында Қазақстанда да бар. Әлемде жыл сайын онкологиялық аурулар орташа есеппен 5%-ға артып отырғаны байқалады».

Қатерлі ісіктердің себебінің бірі иондаушы сәулелерден туындайтын ауруларды насихаттау біздің бастыміндетімізболыпсаналады. Қазіргітаңдарадиоактивтіксәулеадамныңденесінеешбіркедергісіз ене береді. Ал одан қорғаныс амалы мен ағзадан шығарып тастау жолын ғылым мен медицина әзірге таппай келеді. Сондықтан адам өзінің сәулеленгенін сезбейді. Радиация қуаты денеге енгенде ет пен тері ауырмайды. Ондайда бүкіл дененің жасушаларындағы атомдар қозғалады да, биохимиялық процестер өзгереді. Оның соңы ағзаның тұтастай жүйесі бұзылуына, ішкі органдардың істен шыға бастауына апарып соғады. Ағзаның жыныс бездері, кемік, ащы-ішек, қалқанша безі, өкпе сияқты ұлпалары радиацияны тез сезіп, қабылдауға бейім. Радиоактивті сәулеленген адам өмір бойы түрлі жұқпалы аурулардан, қоздырғыш таяқшалардан қорғанып жүруге мәжбүр болады. Себебі иммундық жүйеніңжасушаларытезқырылабастайды. Ақырыағзадақатерліісіктернесәулеліаурулартағыбасқа ауруларға шалығады. Радиация іштегі шарана мен жаңа туған нәрестенің иммундық жүйесін де жойып жібереді.

Иондаушы сәулелену ағзада биологиялық өзгерістерді сыртқы сәуле алу (сәулелену көзі ағзадан тыс жерде) кезінде де, ішкі сәуле алу (радиоактивті заттар ағзаға пероральдік немесе ингаляциялық жолмен енеді) кезінде де туғызады. Иондаушы радияцияның әсерінене туатын радиобиология мен радиациялық медицинаның қазіргі кездегі теориялары бойынша, үш топқа бөлінуі мүмкін:

-соматикалық (жедел және созылмалы сәулелі аурулар, жергілікті сәулелі зақымданулар – катаракта, терінің және т.б қатерсіз зақымданулары);

-соматикалық-стохастикалық (өмір сүру ұзақтығының қысқаруы, лейкоз, әртүрлі ұлпалар мен жасушалардың қатерлі ісіктері);

-генетикалық (гендік, хромосомдық мутациялар).

Үздіксіз сәулеленуге ұшыраған адамдарда соматикалық нәтиже дамиды. Сәуле ауруының екі түрі болады: жіті жәнесозылмалы. Сәулеауруының жітітүріқысқа уақытаралығындаүлкен дозалы сәуле алу нәтижесіндеболады. 1000 бэрдозакезінде, ағзаныңзақымдануылездік(«сәулеалу өлімі») болады.

Қысқа уақыттық сәулеленулер әртүрлі деңгейдегі айқындылықтағы радиациялық ақымдануларды тудыруы мүмкін.

Қарапайым халықтың радиациядан қорғануын әр түрлі жолдармен насихаттауға болады. Мысалы, шағын үн парақтар, бейнероликтер, теледидардан арнайы бағдарламалар түсіру және т.с.с.

ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТУДЫ КЕШЕНДІ БАҒАЛАУ

Мазенова Н. А. Үмбетбеков А.Т. жетекшілігімен

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

email: giza_forever@mail.ru

Құрылыстағы еңбек қауіпсіздігі қызметкерлердің денсаулығын өндірістік қауіп-қатерлерден және жазатайым оқиғалардан қорғау және еңбектің жоғары өнімділігі мен жұмыс сапасын арттыруға қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету үшін бағытталған өзара байланысты заңнамалық, әлеуметтікэкономикалық, техникалық, гигиеналық және ұйымдастырушылық шаралар, оның тиістіжүйесі болып табылуы тиіс.

Құрылыстағы еңбекті қорғауды басқарудан кейінгі шаралар жүйесіне еңбек қауіпсіздігі мен еңбек жағдайын кешенді бағалау жатады. Өндірісті басқаруда еңбек ұжымдарын кеңінен тарту жағдайында

272

және экономикалық есеп пен командалық келісімшартты кеңінен енгізуде оның маңыздылығы артып келеді. Құрылыс-монтаж жұмыстарын ұйымдастыруда (кәсіпорында) басқару жүйесі қауіпсіздік техникасы, өндірістіксанитарияережелерінсақтау негізіндеқауіпсізжәне зиянсызеңбекжағдайларын жасауға және қамтамасыз етуге арналған. Еңбек жағдайларын бағалау жұмыс орындарының (шеберханаларының) санитарлық-техникалық жағдайын нормативтік (минималды немесе барынша рұқсат етілген) факторлардың нақты мәндерін салыстыру арқылы сертификаттау нәтижелері бойынша жүзеге асырылады.

Осы жұмыс түріне құқығы бар заңды және жеке тұлғалардың сәулет-жоспарлау тапсырмасына сәйкес, жобалау құжаттарын әзірлеу орындалады. Әзірленген жоба негізгі талаптарға және сәулетжоспарлау тапсырмасының ұсынысына сәйкес болу керек. Сәулет-жоспарлау тапсырмасының талаптарынан жобалық әзірлеу ауытқыған жағдайда құрылыс салушы (тапсырыс беруші) сәулет және қала құрылыс органымен жобаны сараптамаға ұсынғанға және соңғы келісімін алғанға дейін келіседі. Еңбекті қорғау саласындағы жұмыстар көрсеткіштері, еңбекті қорғау бойынша жұмыстар нәтижелері саласындағы жетілдіруді дамыту және еңбекті қорғауды тиімді басқарудың қажетті бөлігі болып табылады. Денсаулыққа қауіпті байланыс пен аурудың өршуінің арасында едәуір уақыт өтуі мүмкін. Ауру туындағанға дейін немесе оқиға болғанға дейін жұмыстар нәтижелері бойынша ақпаратты тез айырбастауды қамтамасыз ететін бақылау жүйесі қажет екені анық. Осылайша, ескерту жүйелері мен озық көрсеткіштерді қолдану төтенше маңызды.

Құрылыс-монтаждау процестері жүргізілетін құрылыс алаңдарында жұмысшылардың еңбек жағдайлары мен жұмыс жағдайлары жиі өзгеріп отырады, онда жұмыс бірнеше ұйыммен жүзеге асырылады, сондықтан қауіпсіздік ережелерін сақтау тек жауапты іс-әрекет емес, сондай-ақ қиын міндетболыптабылады. Мұндағыміндетті, табыстышешуүшінжобалықшешімдердіңжоғарысапасы қамтылу тиіс, ондағы өндірістік жобаларды, соның ішінде технологиялық карталарды өлшеп отыру талап етіледі. Қолданыстағы нормалар мен ережелерге сәйкес құрылыстағы қауіпсіздік техникасы саласындағы қызметкерлер мен білікті қызметкерлерге білімдерін тексеруді және міндетті түрде құжаттық ресімдеуді ұйымдастырады. Бұл іс-шаралар қауіпсіз еңбек тәжірибесінде қызметкерлерді оқытуға және құрылыстағы қауіпсіздік техникасы саласындағы инженерліктехникалық персоналды тестілеуді білуге арналған үлгілік бағдарламаларға сәйкес жүргізіледі. Жаңадан жұмыс істейтін құрылысшыларға жұмыс орнында кіріспес бұрын еңбек қауіпсіздігі мен қауіпсіздік техникасы бойынша жұмыстар өткізгеннен кейін ғана жұмыс істеуге рұқсат беріледі.

ОҚУ ОРЫНДАРЫНДАҒЫ ӨРТ ҚАУІПСІЗДІГІ

Мамбеталиев Д.М. Жуманова Г.С. жетекшілігімен

әл-Фараби ат. Қазақ Ұлттық университеті

email: daulll13@mail.ru

«Мардан Сапарбаев атындағы ОҚО гуманитарлық институты» өрт қаупі бар нысан болып есептеледі. Өрттіңтаралужолдарыныңжәнеөрттіңкөзіболыпкөптегендәрісханалар, түскіасзалдары, зертханалар саналады.

Өрт сөндіру жүйесіөртті дер кезінде байқау және оны сорғы станциясы арқылы сумен немесе баска да әдістермен (газ, көбік, кұм, киіз және т.б.) сөндіруге арналған кұрылғылар кешені.

Өрттің алдын алу шараларын мыналар кіреді:

құрылыстық-жобалау;

техникалық;

ұйымдастырушылық;

өрт сөндіру тәсілдері менқұралдары.

Қатты жанатын заттар және материалдар (жиһаз және қағаз- 0.6-1.8 м/мин. жылдамдығымен таралады), сұйықтықтар және газдар оқу орнында жануы мүмкін. Өрт жиі себебі болып өрт қаупісіздік ережелін сақтамауы болып табылады.

Оқу орнында жану өнімдері және оталауы көлденең және тігінен, есіктер терезелер технологиялық ойықтардан, сатылық қапастар, ауа өткізгіш желдеткіш және басқа инженерлік коммуникациялар арқылы таратылады. Заттар және материалдар ылғалдылығы әдетте 9-15% құрайды, осы материалдардың тез оталдыруына, оттың соларға таралуына мүмкіндіктуғызады.

Қоғамдық ғимараттарда ең бастысы, өрттін пайда болу кезегінде адамдардың қауіпсіздігін қамтамассыз ету шаралары болып табылады. Көшіру есіктері шығу бағытымен ашылуға тиіс (бір

273

мезгілде 15 адамға дейін бөлмелердің есіктерінен басқа). Ныcaнның жeдeл-тexникaлық cипaттaмacын ecкepe oтыpып, өpт бoлуы ықтимaл opны ғимapaттa элeктp жүйecінің cымдapы қыcқaшa тұйықтaлуы мүмкін дeгeн бoлжaм бap. Ғимapaттың 1-ші қaбaтына кіретін жерде плacтик мaтepиaлымен қopшaлғaн. Oлapдың жaнуының caлдapынaн aуaғa өтe улы гaз бөлініп, түтін пaйдa бoлып, кeлecі бөлмeдeгі aдaмдapғa қaуіп төнуі мүмкін. Баспалдақ торының сыртқы есіктерін жеңіл ашылатын құлыппен ішінен жабылатындай тиіс. Бірінші қабаттың терезелерінде металл торларды орнатуға болмайды. Көшіру шығулар, өткелдер, коридорлар, тамбурлар, баспалдақ торлар әрқашанда ашық болуы тиіс.

Өрт қаупі материалдарды (спирт, бензин, бояулар, ағаштар) оқу дәрісханаларда, зертханаларда көптеген оңай жанатын және ғимараттың астыңғы қабаттарында жайғастырылатын шығу және эвакуациялық жолдар жанында болуы адамдарды құтқаруды және эвакуациялауды қиындатады. Оқу орнында өрт кезінде адамдардың қаза болуы мүмкін, осы ғимараттың жаппай мекендеуімен түсіндіріледі, ғимарат жоспарының қиын болуы және білмегендіктен, өрттің өршуі және адамдар эвакуациясының ұйымдастырылушылық деңгейі жетіспеуінен болады.

ДИНАМИКА РАСПРОСТРАНЕНИЯ СПИДА И БЕЗОПАСНОСТЬ ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Момунбекова В.И.

под руководством Зайнуллиной А.Ш.

Алматинский технологический университет

e-mail: Ce.ala.Momynbekova@gmail.com

В настоящее время перед человечеством остро стоит проблема безопасности жизнедеятельности, связанная с распространением эпидемии СПИДа.

Всемирный день борьбы со СПИДом, провозглашенный ВОЗ в 1988 году, отмечается каждый год 1 декабря. Целью Всемирного дня борьбы против СПИДа является ознакомление со способами инфицирования СПИДом, симптомами, лечением, профилактики, повышение осведомленности о ВИЧ/СПИДе и демонстрация международной солидарности перед лицом пандемии. Этот день служит напоминанием человечеству о необходимости всемирной борьбы против СПИДа и приложения всех усилий для того, чтобы остановить глобальное распространение эпидемии ВИЧ/СПИДа.

Согласно статистике, в мире 35,7 миллиона человек в возрасте от 15 до 49 лет инфицированы ВИЧ, из них 26 миллионов – работающие люди.

Внастоящее время почти одна треть всех новых случаев инфицирования и случаев смерти от СПИДапроисходитввосьмиафриканскихстранах, расположенныхкюгуотСахары. Здесьпроживают 67%, всех людей, живущих с ВИЧ, и зарегистрировано 91% всех новых случаев заболевания среди детей младшего возраста.

Ксожалению, эпидемия заражения СПИДом не обошла и нашу республику. В Казахстане попрежнему более чем актуальна проблема увеличения количества заболевших СПИДом. Показатель распространенияВИЧсрединаселенияреспубликиКазахстанвсреднемувеличиваетсяна20% каждый год.

По данным Министерства здравоохранения РК в первом полугодии 2017 года в Казахстане зарегистрировано 1430 ВИЧ-инфицированных, что превышает прошлогодний показатель за аналогичный период - 1346.

Основными путями заражения в ведомстве назвали половой и парентеральный путь. При этом в первой половине 2017 года отмечается рост случаев полового заражения на 96 случаев по сравнению с аналогичным периодом 2016 года.

Лидером по количеству заражений является Алматы - 224 случая в первой половине 2017 года, затемидетКарагадинская-172 иСеверо-Казахстанскаяобласти- 166 случаевзаражения. Самыенизкие показатели отмечаются в Мангистауской, Атырауской и Кызылординской областях.

ВАстане 2017 году диагностировано 171 случай ВИЧ-инфекции, что на 32 случая предыдущего.

Внастоящее время в учреждениях уголовно-исполнительной системы республики содержится порядка 1 200 ВИЧ-инфицированных лиц, в том числе 139 женщин. Согласно информации ведомства, наибольшееколичествоВИЧ-инфицированныхзаключенныхзарегистрировановАтыраускойобласти, замыкает список Карагандинская область.

274

Лица, инфицированные ВИЧ, получают антиретровирусную терапию в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, также им проводится лечение сопутствующих заболеваний и оказывается психологическая помощь и юридическое консультирование.

Госпрограмма развития здравоохранения РК «Денсаулык» до 2019 год в области профилактики ВИЧ является удержания распространения ВИЧ инфекции в возрастной группе 15-49 лет в пределах

0,2-0,6 %.

В настоящее время существуют методы лечения СПИДом, но не один из них не излечивает полностью. В связи с этим, проблема СПИДа остается на сегодня нерешенной.

ЕТ ӨНІМДЕРІН ҚАЙТА ӨҢДЕУ КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Мухаммедаминова М. Е. Үмбетбеков А.Т.жетекшілігімен

әл-Фараби ат. Қазақ ұлттық университеті

email: mmukhammedaminova@mail.ru

Қазақстанда отандық азық-түлік өндірісінің проблемасы атап айтатын болсақ, еңбек қауіпсіздігі, онда жұмыс істейтін адам денсаулығы т.б. бүгінгі күні ұлттық қауіпсіздіктің бір бөлігі болып табылады. Ет өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарында өндірістік жарақат алу үнемі өзекті мәселе болыпқалабермек. Өндірістекездесетінжарақаттану, қызметкерлердіңкәсіптікауруларымемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуына оң әсерін тигізбейтіні бәріне белгілі.

Халықаралық еңбек ұйымының деректері бойынша қолайсыз өндірістік факторлардың бүкіл әлем бойынша қызметкерлердің денсаулығына әсері жыл сайын дамушы елдерге әлемдік қауымдастықтың ресми қаржылай көмегінен 20 есе көп және дамыған елдердің жалпы ішкі өнімінің 4%-ын құрайтын жұмыс берушілердің қаржыларын азайтады. Сонымен қатар, бүгінгі күні Қазақстанда өндірістегі әрбір кезекті жазатайым оқиғалар - агроөнеркәсіп кешенінің қызметкерлеріне тиесілі және өндірістегі жарақаттану деңгейін төмендетудің жалпы үрдісі өндірістің көлемін және агроөнеркәсіптік кешенде жұмыс істейтін қызметкерлер санының азаюына алып келеді.

Жалпы алғанда еліміздегі ауыл шаруашылығы өндірісінің тек біраз бөлігі ғана санитарлықгигиеналық талаптарға сай келеді. Бұдан басқа, агроөнеркәсіп кешенін индустрияландыруға байланыстыенгізілгенмашинаменжабдықжаңартылуда, бірақкейбіретөндірісорындарындаескірген техника мен жабдықтардың саны азаяр емес, сондай-ақ еңбек қорғау шараларын қаржыландыру және агроөнеркәсіптік кешендегі қалыпты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету төменгі жағдайда болып отыр.

Нәтижесінде агроөнеркәсіптік кешендегі қалыпты еңбек жағдайлары бойынша санитарлық нормаларға сай келетін кәсіпорындардың саны орташа республикалық деңгейден 3,2 есе төмен. Ауыл шаруашылығында негізгі құралдардың тозу деңгейі 50% -дан асады, ал жұмыс орындарының, техника мен жабдықтардың негізгі бөлігі қауіпсіздік талаптарына сәйкес келмейді, ауыл шаруашылығындағы және өңдеу өнеркәсібіндегі жарақаттар мен апаттардың 80% -ы машина жабдықтарын ұстауға жұмсалады, ауыл шаруашылығы және өңдеу өнеркәсібі үшін жабдықтардың 45% -ы стандарт талаптарын қанағаттандырмай отыр.

Осыған орай, қазіргі кездегі көптеген кәсіпорындарда еңбек және техника қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі талаптар жоғарғы деңгейде орындалмай келеді, сондай-ақ жоғарыда аталған мәселерді түбегейлі зерттеу жүргізуді қажет етеді.

Сонымен қатар зерттеуді қажет ететін өзекті мәселелердің бірі өндірістердегі қауіпсіз жұұмыс жағдайын қамтамасыз ету, жазатайым оқиғаларға анализ жасау және кәсіптік еңбекжағдайларынфизикалық және норматифтік тұрақсыздықты анықтау.

Ет өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарындағы сою цехтарында т.б., атап айтқанда өндірістік жарақаттану мен кәсіптік аурулардың сандық сипаттамаларын анықтау статистикалық есеп деректерінің ағымдағы жүйесі бойынша мүмкін емес.

Ет өңдеу зауыттары ет пен жануарлардың шикізатын игеруді қамтамасыз етеді және қан, ішек, сүйек сияқты өнімдерді ұтымды пайдалануды ынталандырады. Ет кәсіпорындарының негізгі түрі ет комбинаты болып табылады.

275

МҰНАЙ ӨНДІРУ БАРЫСЫНДА АПАТТАРДЫҢ АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖОЮ

Нуратдинов Ж. Е. Жуманова Г. С. жетекшлігімен

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

email: zhandos_97kz@mail.ru

Мұнай-газ саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамуының негізгі қайнар көзі. Мұнай өнеркәсібінің дамуы мұнай өнімдері қалдықтары-ның артуына соның салдарынан қоршаған ортаның ластануына әкеп соғады. Қоршаған ортаны мұнай және мұнай қалдықтарымен ластау көзі бұрғылау мекемелері,мұнай өңдеу зауыттары, мұнай өнімдерінің қоймалары, мұнай сапасын анықтайтын зертханалар, мұнай тасымалдау құралдары және т.б. есептеледі.

Қаламқас мұнай-газ кен орны Қазақстан Республикасының Маңғыстау облысында орналасқан мұнай және газ кен орны. Қаламқас мұнай-газ кен орны өзі қарайтын «Маңғыстаумұнайгаз» акционерлік қоғамының жалпы мұнайының 70 пайызын өндіретін ірі кенорны.

Қаламқасмұнай-газкенорнындасоңғыжылдарыкелесідейтөтеншежағдайлар орыналды: 2007 жылы 27 мамырда №3358 газ ұңғымасында өткізгіш пен білікке бағытталған бағытта газ бөлінуі орын алды. Зардап шеккендер жоқ. Апатты жоюға "Ақ-Берен" ҚР ТЖМ 9 адам 2 техника, "Маңғыстаумұнайгаз" 14 адам 20 техника жұмылдырылды. Қаламқас мұнай-газ кен орнында 2012 жылы 12 маусымда вагон өртенуі салдарынан бір жұмысшы қаза тапты. Өрт сөндіру үшін Қаламқас мұнай-газ өрт сөндіру құрамасының 10 қызметкерімен 2 техникасы жұмылдырылды. 2016 жылы 20 ақпанда №5759 ұңғыманы жер асты жөндеу кезінде ұңғымалық бұрғылау құбырларының құбыр желісі арқылы қарқынды газды булану орын алған болатын.

Бұрғылау кезінде орын алатын апаттың негізгі түрлері қысып қалу, ұңғымада қашаудың және турбобурдың сынуы, бұрғылау құбырларының бұрандасының шешіліп кетуі мен сынып кетуі, ұңғымаға бұрғылау құралдары мен бөтен заттардың құлауы. Қаламқас мұнай-газ кен орнында апатты жағдайлар ұңғыманы пайдалану кезінде немесе жөндеу кезінде газдың бөлінуі нәтижесінде орын алып отыр. Апаттардың алдын алу және жою үшін келесідей шаралар қолданукерек:

-Мұнай ұңғымаларында орын алған апаттарға талдау жүргізу;

-Қызметкерлердің өзара бақылау принциптерін байыту және жылдам шаралар қабылдауға жауапкершілікті арттыру және өнеркәсіптік қауіпсіздік бойынша талаптардың бұзылуы туралы ақпарат беру;

-Мұнай-газ ұңғымаларында электр және өрт қауіпсіздігінсақтау;

-Мұнай-газ саласында технологиялық объектілердің қауіптілігін бағалау;

-Мұнай құбырларының қауіпсіздігінің концепциясы;

-Мұнай және мұнай өнімдерінің төгілуінен болатын апаттардың алдын алу және жою жоспарын

құру.

Мұнай ұңғымаларында орын алған апаттардың алдын алу үшін орын алған төтенше жағдайларға талдау жүргізу қажет. Яғни, апаттардың туындау себептерін, апатты жою үшін жүргізілген жұмыстар туралы білу қажет. Қызмет көрсетуші персоналдарға оқу-жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы төтеншежағдайтуындағанжағдайдажұмысшыларқандайіс-әрекетжасаукерекекенінбілетінболады. Мұнай-газ саласында технологиялық нысандардың қауіптілігін бағалау арқылы нысанның өрт, жарылыс қауіптілігін, техниканың жұмыс істеу мерзімін, істен шығу себептері анықтауға болады. Мұнай және мұнай өнімдерінің төгілуінен болатын апаттардың алдын алу және жою жоспарын құру арқылы апаттың алдын алуға немесе апаттан болатын шығынның аз болуына септігін тигізеді.

276

ШЕТЕЛ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ҚАЛДЫҚТАРДЫ ИГЕРУДЕГІ ҚҰҚЫҚТЫҚ – НОРМАТИВТІК БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ

Сабыржан А. Т., Отарбаева А.Е., Умбетбеков А.Т. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: aidan.kaznu@gmail.com, aizhan_s.t@mail.ru

Дамыған елдердегі қайталама қорларды пайдаланудағы заңнама ұзақ тарихты қамтиды. Мысалы, Жапонияда қалдықтарды өңдеу және тазарту, өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтарды жинау туралы заң өңдеуге жауапкершілікті кәсіпорындардың өздері құрған. Жапониядағы зерттеулерге арналған мемлекеттік шығыстар айтарлықтай маңызға ие. Осылайша, «Шикізатты қайталама пайдалану технологиялық жүйелері» ауқымды жобасы әзірленді. Жоба төмен температуралы қалдықтарды ұнтақтау технологиясын әзірледі, қалдықтарды фракцияларға бөліп, қалдықтарды пиролизмен бөлшектеуге және жану мен көму әдістерін толығымен қалдықтарды өңдеуге болатын жүйемен ауыстыру жолдарын жасады. Жапониядағы бірқатар ғылыми-зерттеу ұйымдары қайталама шикізаттың жекелеген түрлерінің мәселелерімен айналысады. Мысалы, 1971 жылы құрылған пластикалық қалдықтарды өңдеу институты қалдықтар мен полимер материалдарын тұтынуды зерттеуде. Жапондық сарапшылар бұл мәселенің экономикалық, әлеуметтік және технологиялық аспектілерін қамтитын қалдықтарды қайта өңдеу теориясын әзірлеу қажет деп санайды. Бұл теория екінші шикізатты пайдаланудың оңтайлы деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

АҚШ қатты қалдықтарды жою туралы заң қабылдады, ол қалдықтарды жинауға, оларды жинауға және өңдеуге, сондай-ақ осы мәселелер бойынша мамандарды даярлауға қатысты мәселелерді шешуге мүмкіндік берді. Кейінгі жылдары АҚШ Конгресі бұл мәселелер бойынша бірқатар басқа да заңнамалық актілерді қабылдады.

Францияда қалдықтарды кәдеге жарату және материалды қалпына келтіру туралы заң, егер жоба қалдықтарды пайдаланбайтын болса, кәсіпорындардың құрылысына рұқсат беруді тыйады. Соңғы 1015 жылда Швеция қалдықтарды қайта өңдеуді реттейтін бірқатар заңдарды қабылдады.

Көптегенелдердеқалдықтардыңұлттық, өңірлікнемесесалалықауқымдажиналуынжәнеөңделуін жоспарлау бойынша шаралар қабылданады, қалдықтарды басқарудың арнайы бағдарламалары әзірленуде және бекітіледі. Мұндай бағдарламаларға зерттеулер мен әзірлемелер, қалдықтарды қайта өңдеудің жаңа технологиялық процестерін және арнайы технологиялық жабдықтарды әзірлеу кіреді. Еуропада қайталама шикізатты қолдану жүйесі ұйымдастырылып, тәуелсіз индустрияға бөлінеді.

Жалпы алғанда, әлемдік практикада қалдықтардың құқықтық жүйесі қалдықтардың өндірілуін болдырмауға бағытталған, яғни, азайту процесі, қайталама пайдалану дәрежесі. Басқару жүйесі табиғи және материалдық ресурстарды тиімсіз пайдалану салдарынан қоршаған ортаны қорғау және адам денсаулығының аспектілерімен байланысты болғандықтан, сәйкесінше, еліміздің қалдықтармен жұмыс істеу саясатын көрсететін заңнаманы табиғи ресурстар мен өңделген қалдықтарды қайта өңдеу түрлері бойынша бірлік қалыптастырады.өлінеді, олардың даму көрсеткіштері жеке жоспарланып, есепке алынады.

Осылайша, шетелдік заңнамада өндіріс пен тұтыну қалдықтарын басқару және өңдеу Еуропалық ОдақДирективасыныңнегізгіережелерінжәнехалықаралыққалдықтартуралыконвенцияныескеретін жекелеген заңдармен және ережелермен реттеледі.

277

ЖҰМЫС ОРЫНЫН АТТЕСТАТТАУ ЖӘНЕ ЕҢБЕК ЖАҒДАЙЫН ЖАҚСАРТУ БОЙЫНША ШАРАЛАР ЖАСАУ

Шаханова Н.Б. Абдибаттаева М.М. жетекшілігімен әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: nargiza261296@gmail.com

Қазіргі таңда жұмыс орындарын еңбек жағдайлары бойынша аттестаттауға ұйымдарда еңбекті қорғау жөніндегі жұмыстар жүйесінде жетекші рөл бөлінеді. Тақырыптың өзектілігі, ҚР Конституциясының 24 бабы әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына кепілдік беруімен де расталады.

Статистика жөніндегі комитеттің мәліметтері бойынша, Қазақстанда еңбектің қолайсыз жағдайларымен қамтылған 1,8 млн. жұмыскердің – 391,2 мыңы (әрбір бесіншісі) – зиянды және (немесе) қауіпті жағдайларда еңбекетеді.

Олардан:

шу мен дірілдің жоғары-деңгейінде – 41%-данастам;

жұмыс аймағының газдануы мен шаңдануының жоғары-деңгейде болуының әсер етуінде – 34%-дан астам;

қолайсыз температуралық режимде – 17%.

Жұмыс орындары еңбек қауіпсіздігінің белгіленген талаптарына сәйкес келмеуінің себептері өндірістік орта факторларының нақты мәндері қалыпты нормадан асып кетуі, жарақат қауіпсіздігі жөніндегі талаптардың сақталмауы, қызметкерлердің ЖҚҚ-мен қамтамасыз етілуі қолданыстағы нормаларға сәйкес келмеуі болып табылады.

Еңбек жағдайлары бойынша аттестациядан өткізу нәтижесінде өндірістік нысандарда жұмыс жағдайын жақсарту бойынша келесідей жұмыстар атқарылады. Егерде жұмыс орнында еңбектің зиянды немесе қауіпті жағдайларын толықтай жою мүмкін болмаса, яғни қалдықтық немесе жойылмайтынтәуекелсақталса, ондажұмыскерлергееңбектіңзияндыжағдайларындағыжұмысыүшін өтемақылардың бір немесе бірнеше түрі ұсынылады:

тарифтік ставкаға қосымша, ақы;

қосымша еңбекдемалысы;

қысқартылған жұмыскүні;

сүтті тегін беру;

емдік-профилактикалық тағам.

Мысалы, 2017 жылы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс үшін 99 млн тенге өтемақы төленген. Статисткалық мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда жылына шамамен 700 мың адамға денсаулығына әсер ету тәуекелі үшін кемінде өтемақының бір түрі бекітіледі.

Жұмыс орындарын ұйымдастыру ұтымды, ғылыми тұрғыдан негізделген, кәсіпорынның әлеуеті мен мамандануын, онда орындалатын технологиялық үдерістердің сипатын, олардың жүзеге асуын ескерукерек. Жұмысорныныңұтымдыұйымдастырылуы, еңалдымен, оныңмамандануы, яғни, белгілі бір өндірістік профильді құру, ұқсас операцияларды, жабдықтарды шоғырландыру және қызметкерлер арасында міндеттерді бөлу. Жұмыс орнының толық мамандануы еңбек ресурстарының айқын бөлінуіне қажетті жағдайлар болған ірі кәсіпорындар жағдайында мүмкін болады. Кішігірім кәсіпорындарда түрлі жұмыстар жүзеге асырылатын әмбебап жұмыс орындары ұйымдастырылған. Қызметті, жұмыс орындарын ұтымды ұйымдастырудың негізгі талаптары, шикізат және жартылай фабрикаттамен, құрал-саймандармен уақытында қамтамасыз ету болып табылады.

278

Орынбаева Г.Б. Қызылорда облысы Қармақшы ауданының агроландшафттарын экологиялық бағалауда

Күзен Н.Б. Гаж-технологиясын пайдаланып маңғыстау облысының жер ресурстарына мониторинг жүргізу. ............................................................................................................................................................. 47

Усенова А.Н. Вопросы охраны водных объектов в проектах землеустройства. ....................................... 49

Аманова А.Е. Утеулина А.А., «Мерке өзені – Улбутуй тұстамасында есептік су шығындарын анықтау»..72

Қалыбанова А.Б., Джарлыкасымова А.С. «Гидрометриялық бақылау мәліметтері бар кезіндегі гидрологиялық сипаттамаларды есептеу (Сергеевка қаласы, Сергеевка су қоймасы мысалында)» ……..78

Блешова А.Б. Қазақстанның батысында салқын мезгілдегі ауа температурасы мен жауын-шашындардың