41

АНАЛИЗ ЗЕМЛЕУСТРОИТЕЛЬНЫХ ПРОЦЕССОВ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ

Хафизова Э.Э Под руководством Абдыгалиева С.С

Казахский национальный университет имени аль-Фараби e-mail:gogle39@list.ru

В современном понимании термин «Землеустройство», в большинстве зарубежных стран отсутствует, несмотря на то, что все землеустроительные действия имеют место, называясь поразному.

Рассматривая внутрихозяйственное землеустройство за рубежом необходимо ознакомиться с задачами проектов землеустройства, которые активно разрабатываются в Германии, Австрии, Венгрии, Чехии, Словакии целью которых является: выбрать оптимальные виды землепользования, рациональный состав угодий и посевов на основе требований агроэкологии с размещением экологических коридоров.

Другие проекты землеустройства связаны с созданием системы противоэрозионных мероприятий, террасированием или консервацией земель на основе инженерных расчетов смыва почв. Эти проекты разрабатываются в США и Канаде, Испании, Франции, Италии, Болгарии, Румынии, Турции и других странах.

Землеустройство в мире подразделяется на три основные направления: «Land Use Planning»,"Land Managment",«Land Survevy».

Остановимся подробнее на каждом из них. Планирование использования земель аналогичны схемам землеустройства разного уровня, разрабатываемых в нашей стране. Базой любого плана служит зонирование. В ряде стран осуществление основных мероприятий по организации рационального использования и охраны земель взяло на себя государство, проводя их через специальные программы охраны окружающей природной среды, консервации и защиты фермерских земель. Наиболее распространенным на штатном и местном уровнях инструментом земельноресурсной политики является контроль над использованием земель. При этом власти применяют следующие методы регулирования: установление критериев максимальных уровней загрязнения окружающей среды в планах развития региона; зонирование территории для установления в законодательном порядке характера ее использования; скупка в собственность штата земель, требующих немедленной консервации и использование их в качестве местных рекреационных ресурсов; регулирование размещения производственных и транспортных объектов.

Основой проведения по межеванию земель в зарубежных странах являются земельнокадастровые съемки (съемки границ). Обновляемые земельно-кадастровые съемки в нашем понимании представляют собой комплекс работ по межхозяйственному землеустройству в связи с образованием новых и упорядочением существующих землевладений и землепользовании, отводом земельных участков для различных целей, межеванием земель. При проведении таких работ на сельскохозяйственных землях проводится также бонитировка почв.

В некоторых странах проводится консолидация земель. Работы осуществляются на основе специальных землеустроительных проектов по консолидации земель. Их разрабатывают государственные или частные компании (предприятия), имеющие соответствующие лицензии на эти землеустроительные действия.

Анализируя землеустройство в современном мире можно сделать вывод, что исторический сложился разный подход стран в решении вопросов рационального использования земель и достижения эффективности землепользования.

51

КАДАСТР

КАДАСТР

CADASTRE

ЖЕРДІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ

Алимбаева А.С.

Аға оқытушы Ғабдолла О.Ж. жетекшілігімен

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

E-mail: alimbaeva_aray@mail.ru

Экономикалық бағалаудың басты мақсаты – көп жақтылы есептеу негізінде ауыл шаруашылығындағы әрбір шаруашылық жерлерінің өнімділігін және оларды пайдаланудағы экономикалық тиімділігін және жер телімінің әртүрлілігін пайдаланудағы қоғамдық еңбекті анықтау. Жердің экономикалық бағасы оның әлеуметтәк экономикалық қызметіне байланысты. Мысалы, ауылшаруашылық жері сапасына байланысты еңбек өнімділігі де әртүрлі. Бұл жерлерді бағалаудың мақсаты:

Нысаналы мақсатына байланысты пайдалану тиімділігінарттыру;

Жер телімін кепілге беру арқылы несиеалу;

Салық салу, жалға алу төлемдерінанықтау;

Мемлекет мүддесі үшін жер телімін алыпқоюда;

Жер телімін сату кезінде бағасынанықтау.

Жерді бағалау үшін жер бағалық аудандау өткізіледі. Одан кейін, осы жерлердің шекараларында топырақ бонитировкасы және жерді экономикалық бағалау жүргізіледі. Жерді экономикалық бағалау:

1.Жалпы бағалау – жалпы ауылшаруашылық дақылдары бойыншабағалау;

2.Жеке бағалау – жеке ауыспалы егістіктер бойынша бағалау.

Бағалау көрсеткіштері:

Өнім құндылығы(ӨҚ);

Шығын қайтарымы(ШҚ);

Дифференциалдық табыс(ДТ).

Экономикалық бағалаудың негізіне топырақтың сапасын бағалау айналды. Бонитет балы бұл аймақтың мақсатын айқындауға әсер етеді. Мысалы, ең құнарлы жерлердің бонитет балдары жоғары, оларды ауыл шаруашылығы үшін береді. Құнарлылығы төмен жерлерді өнеркәсіп, тұрғын мақсаттарға арнайды.

Жер үшін төленетін төлемдер:

1.Тұрақты не уақытша пайдалануға брілген жер телімі үшін заң жүзінде бюджетке төлентін міндетті жер салығы;

2.Пайдалануға берілген жер телімдері үшін пайдаланутөлемақысы.

Жердің 2 деңгейдегі бағасы бар: нормативтік және нарықтық. Нормативтік баға тұрақты ақпараттық базамен есептеледі.

P – жердің бағасы;

R – жылдық рента;

P – банк пайызы.

Жер нарығында бағаны салыстыру, шығындық, кірісті капиталдау арқылы анықтайды. Бағаның жоғары немесе төмен болуы сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына байланысты. Жердің экономикалық бағасы жерден алынатын жылдық рента мөлшерімен және капиталға төлейтін банк өсімінің пайызымен анықталады:

52

СУ МОНИТОРИНГІН ЖҮРГІЗУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ

Байтурбай О. Б.Т.Қожахметов жетекшілігімен

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: orynbasar_1999@mail.ru

Сыртқы дерек көздеріне сәйкес, 1962 жылдан 1992 жылға дейінгі жылдар аралығында, әлемдегі су тасқыны құрбандарының саны, барлық табиғи және техногендік апаттардың құрбандарының жалпы санының 36% -ын құрады. Сондықтан халықты және шаруашылық объектілерін су басудан қорғауды қамтамасыз ету маңызды фактор болып табылады.

Су тасқыны үлкен өзендердің жағасында (Днепр, Днестр) тұратын Украина халқына үлкен қауіп төндіреді және өзен суының тасқыны болады. Ең бастысы - көктемгі су тасқыны. Қардың түсуі кезінде бұл өзендердің ағысы күрт артады, кейде 1000 еседен артық. Өзен бассейні кейде 1 м-ден астам көтеріледі, жиі жағалаудан шығып, су тасқынына әкеліп соғады. Су тасқынынан экономикалық шығын миллиондаған доллармен бағаланады.

Көктемгі су тасқынының негізгі себептері табиғи және антропогендік деп екіге бөліп қарастыруға болады. Су тасқынының алдын алу және қатердің болуын болжау мақсатында, су қорғау бөгеттеріндегі жағдайларға, су тасқыны болуы мүмкін аудандардағы бөгеттердің жағдайын бақылау және алдын-алу мақсатында зерді арақашықтықтан зондылау жүргізіліп отырады. Өзгерістерден кейінгі су тасқынынан бағалау, ең алдымен, механикалық әсердің салдарын белгілеуде (қираған көпірлер, бөгеттердің серпілісі, эрозия процестері және көшкіндерді активтендіру), гидрологиялық (жерді су тасқыны, арна өзгерістер) тұрады. Осындай салдардың анықтамалары визуалды байқаулар мен алыстағы әдістерді - ғарыш көріністерін қолданумен бірге болуы мүмкін. Су тасқының алдын-алу мақсатында және су тасқыны зардаптарын жою жұмыстары үшін ғарыштық мониторинг жүргізіледі.

Ғарыштық мониторингтің маңызды ерекшелігі - жердің жай-күйі туралы жедел ақпарат (жер бетіндегі фоторепортаж) және қалалық жоспарлау, қорғаныс құрылымдарын жобалау, инфрақұрылымды дамыту және ықтимал су басу қаупін бағалау туралы деректерді қамтитын ГАЖ жүйесінің сандық картографиялық топтарын біріктіру мүмкіндігі.

Қауіпті аймақтарда өзен деңгейінің көтерілуін модельдеу үшін стереопараттар, интерферометриялық жұптар немесе қолжетімді топографиялық карталар негізінде сандық рельефтік модельді (DEM) жасау керек. Ғарыштық ақпаратты қолданудың схемасының маңызды құрамдас бөлігі - гидрологиялық жағдайдың нақтыланған болжамдары, байланыстың өлшеу деректері және спутниктік бейнелерді тақырыптық өңдеу және зерттеуді жоспарлау мамандарына жіберілген әуе іздестіру нәтижелері туралы кері байланыс ақпараты. Кешенді өңдеу процесінде жоғары ажыратымдылықтағы оптикалық суреттер инфрақызыл (ИҚ) диапазондағы түсіруге температуралық тәуелді спектральдық арналарда алынған мұз қабатының сипаттамалары туралы ақпараттың ең маңызды көзі ретінде, сондай-ақ SAR суреттеріндегі процестерді декодтау мен сәйкестендіру процестерін жеңілдету құралы ретінде қажет. Мониторингтің құрылымдық схемасы негізгі үш компоненттен (блоктардан) тұрады: операциялық карталар, болжау (модельдеу) жәнетексеру.

Шет мемлекеттер тәжірбиесіне сүйене отырып, ғарыштық суреттер негіздемесін қолдану арқылы өзендер суларына мониторинг жүргізу қажеттілігі елімзге туындап отыр. Себебі елімізде су мониторингін жүргізудің жоқтығы салдарынан, су тасқынының алдын-алу және болдырмау жолдарын ұйымдастыру мақсатында мониторинг жүргізілуі керек. Су мониторингінің қажеттілігі жыл өткен сайын маңыздылығы артуда. Мониторинг жүргізілмеу салдарынан елімізде болып жатқан тасқындарды болжау мен алдын-алу жолдары негізсіз жүргізілуде. Салдарынан апаттар саны артып, экономика мен табиғатқа орасан зор шығындар келуде. Мемлекетімізде ғарыштық су мониторингін заңдық негізде құру қажет.

53

ШЕТ ЕЛДЕРДЕГІ ЖЕР МОНИТОРИНГІН ЖҮРГІЗУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Байтурбай О.

г.ғ.к. доцент Сағымбай Ө.Ж. жетекшілігімен

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: orynbasar_1999@mail.ru

Жер мониторингі мемлекеттік бақылау іс-шараларының кешенді жүйесі. Ол жер мәселесінің, жер жағдайының, қоршаған табиғи орта компоненттерінің есебі ретінде қарастырылады. Жер мониторингі төмендегідей ретте іске асырылады: - жыл өткен сайын өзгеріп отыратын жердің сапасы мен жағдайын, ауа-райының әсерінен болған жағдайларды және жерге әсер етуші зиянды жақтарын есепке алауды қамтамасыз етеді;

-жер кадастры туралы ақпараттарды енгізілуін, жерге мемлекеттік бақылаудың ұйымдастырылуын және жердің әртүрлі сыртқы орта әрекетінен болатын жағдайлардан қорғауды, мемлекеттік кірістер департаменті тарапынан және жер ресурстарын бақылау бөлімдерінің, жерге орнастыру мамандарының есебі көлемінде жұмысатқарады;

-мемлекет аумағында тұрып жатқан халықты жердің жағдайы туралы ақпраттармен қамтамасыз ету болып табылады. Жерге мониторинг жүргізу мемлекеттегі барлық жер иеліктерін, жер мүліктерін толығымен қамтамасыз етеді. Мысал ретінде шет мемлекеттердің жер мониторингін ұйымдастыру жұмыстарын қарастыруға болады.

Шет елдердегі жер мониторингі халықаралық бағдарламаларға сәйкес жүргізіледі. Мысалы, Швецияның жер мониторингінің ұлттық жүйесі 1978 жылы құрылған «Қоршаған орта мониторингі» ұлттық бағдарламасы болып табылады. Швециядағы жер мониторингі эталондық аумақтарда топырақ суына химиялық талдау, топырақта микробиологиялық процестерді зерттеу, орман төсеніштерінің жайылуын зерттеу жүргізуімен сипатталады. АҚШ жер мониторингі маңызды шаруашылық мәні бар топырақтың барлық типтері бойынша деректер базасы жүйесін қалыптастырумен тұжырымдалады.АҚШ-та қуаң жерлердің мониторингін өткізуге назар аударылады. АҚШ-тағы қуаң жерлердің мониторингі бірнеше бағдарламамен берілген, олардың бірі «Ұлттық ғылыми қордың ұзақ мерзімдік экологиялық зерттеулері» бағдарламасы болып табылады. Канада жерді түгендеу мен мониторинг жөніндегі жүйелі жұмыстарды жүргізу үшін кешенді географиялық ақпараттық жүйе (КАЖ) әзірлеген әлемдегі бірінші елдердің бірі болып есептеледі.Соңғы 20-25 жыл ішінде Канадада жер мониторингі мен түгендеу негізінде жер ресурстарының ақпараттық жүйесі құрылды.Ұлыбританиядағы жер мониторингі 70жылдары аэрофото суреттерге сүйене отырып, ұлттық деңгейде құрыла бастады. Ұлыбританияның қазіргі уақытта ластанған жерлер деректерінің электрондық базасы құрылуда.Франциядағы жер мониторингі деректердің ақпараттық базасын құрумен негізделеді. Францияның жер мониторингін жүргізудің ерекшелігі жер қатынастарын мемлекеттік реттеу ұлттық жер кадастры шеңберінде деректер базасын құрумен байланысты болатындығында. Германиядағы жер мониторингі аэро және ғарыштық суреттерді кеңінен қолданумен ерекшеленеді. Жер мониторингі деректерін жинау, өңдеу және сақтау геоақпараттық жүйелерде жүзеге асырылады.

Қазіргі уақытта дүниежүзілік қоршаған орта мониторингінің ғаламдық жүйесі(ҚОМҒЖ) желісі БҰҰ мамандандырылған агенттігі арқылы 22 жүйені, үкіметаралық ұйымдар мен ұлттық үкіметтерді қамтиды және барлық деректер базаларын иемденеді. Сонымен бірге, бірнеше халықаралық қоршаған орта жөніндегі ұйымдар және бағдарламалар жер мониторингін жүргізумен және деректер банкін құрумен айналысады.

Шет елдердегі жүйелердің тиімді тұстарын, агроөндірістік кешеннің тиімді жүйесін қалыптастыру және бәсекеге қабілетті өнімді өндіру негізінде Қазақстанда 2013-2020 жылдарға арналған «Агробизнес – 2020» бағдарламасы дайындалды. Бағдарлама АӨК мемлекеттік реттестіру жүйелерінің тиімділігін арттыру, соның ішінде суармалы жерлердің мелиоративті жағдайын бағалау және мониторинг тиімділігін көтеру жоспарланған.

Жердегі іс-әрекеттерді жүзеге асырумен байланысты шешімдерді қабылдау үшін жер қоры туралы сенімді және уақытылы жаңартылып отыратын талдау қажеттілігі, яғни қоршаған ортаның жай-күйіне жүйелі түрде кешендік бақылаулардың шет елдік озық үлгілерін қолдану арқылы жерге жер жониторингін жүргізудің озық үлгілерін қолдану қажеттігі туындап отыр.

54

РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ЗЕМЛЕУСТРОЙСТВА В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ РАЦИОНАЛЬНОГО ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЗЕМЕЛЬ

Базарбаева Д.С.

под руководством Абдыгалиевой С.С.

Казахский национальный университет имени аль-Фараби

e-mail: dasmin.forever@mail.ru

Казахстан в современном мире известен не только своими экономическими, политическими и социальными достижениями, но и как страна с огромной территорией, плодородными земельными ресурсами. Известно, что земля, земельные ресурсы являются основным национальным богатством любого государства. Развитие общества во все времена было связано с наличием определенной территории, которая во все времена остается основным средством для существования человечества и главным источником богатства общества. Именно поэтому в основе государственной политики современного Казахстана стоит сохранение земли как природного ресурса, являющегося основой жизни и деятельности казахстанского социума.

Внынешних условиях землеустройство является главным механизмом образования землепользования любого общественного подразделения. Основной задачей землеустройства является формирование новой земельной собственности, важной деятельностью которого является составление проекта образования землепользования сельскохозяйственных предприятий и отвод земель для различных нужд экономики страны. Без этих процедур нельзя начать использование земель для любых целей.

Входе проводимых земельных реформ приоритетное значение приобретает землеустройство, в ходе которого обеспечивается переход к новому земельному строю и к новым формам хозяйствования, землевладения и землепользования. Землеустройство является одним из рычагов государства в управлении земельными ресурсами.

Согласно требованиям новых веяний, землеустроители должны иметь большие полномочия в решении вновь возникающих вопросов, продиктованных деятельностью земельного рынка. Любая реорганизация производства и территории должна осуществляться только на основе технически правильно и юридически грамотно составленных проектов землеустройства. Это вызывает объективную необходимость проведения землеустройства при любых изменениях в земельных отношениях, в производстве и на территории.

Современное землеустройство тесно связано с решением продовольственной проблемы, внедрением новых экономических отношений на селе, с осуществлением земельной реформы, предусмотренной Земельным Кодексом РК и Законом РК «О земельной реформе». Земельная реформа в конечном счете, должна обеспечить возвращение земле подлинного хозяина, глубоко заинтересованного в получении максимального количества высококачественной сельскохозяйственной продукции с минимально необходимыми затратами труда и средств при сохранении и приумножении производительных качеств земли, прежде всего почвенного плодородия.

Врезультате должна успешно решаться проблема рационального использования земли, являющаяся основой реализации продовольственной программы – одной из самых злободневных задач нашего времени.

Врешении названной проблемы первостепенная роль принадлежит землеустройству. Его значение трудно переоценить, так как оно создает основу для ее решения. Внедрение прогрессивной технологии в использовании земли, обеспечение экономически целесообразной, экологически безопасной, социально обоснованной структуры земельных фондов требует регулярной инвентаризации, изучения земли, правильного распределения на основе разработки проктов землеустройства.

55

ЖЕР КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН ЖОСПАРЛАУ ЖОЛДАРЫ

Байдәулетова Ә. А Бектурганова А. Е. жетекшілігімен

Әл-фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

e-mai: cornflower777@mail.ru

Мемлекеттік жер кадастры Казахстан Республикасы жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы, жер учаскелерінің орналаскан жері, нысаналы пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің кадастрлық кұны туралы мәліметтердің, өзге де қажетті мәліметтердің жүйесі болып табылады.

Жер кадастры жердің бөлу және пайдалану кезіндегі нақтылы жай-күйін анықтайды және осыған орай жер қорын мемлекеттік тарапынан басқаруды және оның халық шаруашылығында дұрыс нысаналы пайдалануын қамтамасыз етеді. Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану – халық шаруашылық маңызды мәселе. Ол халық шаруашылық салалары арасында жерді дұрыс үлестіруді, қоғамға керек ауыл шаруашылық өнімді толық алуды, топырақтың құнарлығын сақтау және жүйелі түрде жоғарылатуды көздейді. Осы мәселені шешу үшін жер кадастрын толық, қомақты жүргізу керек. Ұйымдастыру-шаруашылық қызметін атқара отыра, мемлекет жер иесі және аумақтық басымдылық құқығын тұтқасы ретінде бірыңғай жер қорын басқаруды жүзеге асырып, жер

кадастрына ерекше мемлекттік мәнділік береді.

Мемлекеттік жер кадастрының мазмұны

Мемлекеттік жер кадастры мынадай жұмыс түрлерін:

1)жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;

2)жердің саны мен сапасын есепке алуды;

3)мемлекеттік тіркеу мақсаттары үшін жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ жер құқығы қатынастарының басқа да субъектілерін есепкеалуды;

4)жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақтыбағалауды;

5)жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер банкін, сондай-ақ басқа да жеркадастрлық ақпаратты қағаз бетінде және электрондық түрде жинақтауды, өңдеу менжүргізуді;

6)мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесінжүргізуді;

7)жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды дайындау менжүргізуді;

8)жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер тізілімінжүргізуді;

9)жер учаскесіне сәйкестендіру құжаттардыдайындауды;

10)жер учаскелеріне кадастрлық нөмірлер беруді;

11)жер учаскелерінің паспорттарын дайындауды қамтиды.

Жер кадастрлық жұмыстарды дұрыс және тиімді ұйымдастыру мен жоспарлау мақсатында жер кадастрының жүргізу тәртібі, ережелері мен принциптері бар:

-Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында Кадастрды жүргізу бірыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады және ол жер учаскелері туралы мәліметтерді жинау, құжаттау, жинақтау, өңдеу, есеп жүргізу және сақтау жөніндегі дәйекті іс-қимыл болыптабылады.

-Жер учаскелерінің желілік және алаңдық сипаттамаларын бейнелеу және өзгерістер енгізу мүмкіндігін қамтамасыз ететін жер-кадастр карталары Кадастрдың картографиялық негізі болып табылады.

-Жер учаскелері туралы ақпарат учаскелер мен жер алқаптарының шекарасы мен алаңдары өзгерген кезде жүйелі түрде жаңартылады.

-Жеке немесе мемлекеттік емес заңды тұлға бұрын өзіне жер пайдалануға берілген жер учаскесін жеке меншікке сатып алған жағдайда жаңа жер-кадастр ісіжүргізілмейді.

-Мемлекеттік мұқтаждықтар үшін жасалатын жер учаскесінің бір бөлігін алып қою жағдайында жаңа жер-кадастр ісі жүргізілмейді және т.б.

56

ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МАҚСАТЫНДАҒЫ ЖЕРЛЕРІН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Бақыт Д.Б., Зұлпыхаров Қ.Б. жетекшілігімен

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

e-mail: bakhytdauren@mail.ru

Қазақстан Республикасындағы жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселесі еліміздің әлеуметтік-экономикалық мәселелерінің ішіндегі ең маңыздысы. Себебі, ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің қарқыны, азық-түлік қауіпсіздігі, халықтың материалдық жағдайы жер ресурстарын тиімді пайдалануға тікелей тәуелді.

Қазақстан Республикасының жер қорының 2017 жылдың 1 қараша айындағы деректер бойынша 100,8 млн. га (38,6%) ауыл шаруашылық алқаптары алып жатыр.

Ауыл шаруашылығы алқаптарына егiстiктер, тыңайған жер, көп жылдық екпелер егiлген жер, шабындықтар мен жайылымдар жатады. Қазіргі кезде республикамыздағы ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлердің жалпы көлемінің 24,3 млн. гектары - егістік жерлер. Бұл ретте, егістік жерлердің 70 пайызы астықты аймақтарда Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан және Павлодар облыстарыңда шоғырланған. Сонымен қатар, республика бойынша 2,1 млн. га суармалы жер бар, оның ішінде 1,4 млн. гектары егістік жер және ол негізінен (80%) Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда және Шығыс Қазақстан облыстарында орналасқан.

Жамбыл облысының 2017 жылдың 1 қарашасындағы жағдай бойынша жер қоры 14 426,4 мың гектарды құрады. Оның ішінде ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер 4 448,3 мың гектар; елді мекендердің жерлері 463,1 мың гектар; өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс мақсатындағы жерлері – 152,5 мың гектар; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері – 12 мың гектар; орман қорының жерлері – 4 430,7 мың гектар; су қорының жерлері – 335,9 мың гектарға тең. Босалқы жерлер - 2 094,6 мың гектарды алып жатыр. Жамбыл облысының ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер 4448313 гектарды құрайды, оның ішінде: 778131 га егістік, 184400суармалы егістік, көпжылдық екпелер – 3995 га, тыңайған жер - 0, шабындық – 129750 га, жайылым - 3396173 га құрайды.

Жер ресурстарының сапалық жағдайына тоқталсақ Жамбыл облысында агроклиматтық ықпал ерекше байқалады.

Қазақстанның оңтүстік аймақтарын аридтік ландшафттар құрайды, мұндай ландшафт антропогендік қысымдарға шыдамсыз, өзіндік қалыптасуға, қайта қалпына келуге әлсіз икемделген.

Соңғы жылдары облыста суару жүйелерінің техникалық төмен жабдықталуы, су тарту мен су бөлу жүйелерінің ескіруі және алаптардың қайта сорлануы топырақ сапасын нашарлатып, аталған жерлерді тиімді пайдалануға кері әсерін тигізуде. Осыған байланысты Жамбыл облысы еліміздің суармалы егіншілігімен айналысатын облыстағы негізгі аудандардың бірі болғандықтан, ауыспалы егістік, топырақ эрозияларымен күрес және жаңа техника мен технологияларды пайдаланып суландыру жұмыстарын ұтымды жүргізіп, жақсы өнімдер алынуы қажет.

ЖЕРДІ ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗОНДЫЛАУ ӘДІСТЕРІН МАГИСТРАЛЬДІ МҰНАЙ-ГАЗ ҚҰБЫР ЖОЛДАРЫНА МОНИТОРИНГ ЖҮРГІЗУДЕ ҚОЛДАНУ

Жақсылық Ә.Р., Қожахметов Б.Т. жетекшілігімен.

Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті

e-mail:assel_0798@mail.ru

Серіктік бақылаулар табиғи ортаның (жер үсті, су акваториясы, атмосфера) ластануына үздіксіз бірмезгілдік бақылау жүргізумен қатар, мың шақырымдық су және жер үсті мұнай және газ жолдары нысандарының техникалық жағдайын қадағалап отыру үшін қолданылады. Сондай-ақ, жер серіктік бақылаулар мұнай және газ құбырларында кездейсоқ болатын ауқымды апаттардың, төтенше жағдайлар орын алуы мүмкін қауіпті аймақтар координаталарын жоғары дәлдікпен анықтауға, салдары насырға шабатын магистральді құбыр жолдарының баяу бір бағытта жылжитын жер үсті

Серіктік мониторинг әдістерінің шешетін мәселелеріне келесілерді жатқызуға болады:

•нысандардың техникалық жағдайының бұзылуын анықтау: жарылыс, коррозиялық аймақ, күйреу, су және жылу изоляцияларының бұзылуы жәнет.б;

•магистральды құбыр жолдарынан алшақ орналасқан табиғи орнтаның экологиялық жағдайын бағалау, жер үсті және жер асты көмірмулардың ағып шығатын орнын, ластану облыстарын анықтау;

•су тосқауылдар, автомобиль жолдары және теміржол өткелдерін кесіп өтетін құбыр жолдарының аймақтарын талдау;

•белсенді күйреу, кеуектілік және ағымдағы жер қыртысы қозғалыстарын, олардың құбыр жолдарына әсерін, сондай-ақ құбыраймақтық ортаның кернеулік-деформациялық жағдайын зерттеу;

•топырақ, су деңгейінің көтерілу аймақтары, суланған аймақтар, тұзданған облыстар, коррозиялық қауіпті орталар, тоңданған және жібіген топырақ картасынқұрастыру;

•заманауи экзогенді құбылыстарды (тасқын, опырылу, көшкін) зерттеу;

•қауіптілік деңгейі бойынша учаскілерді саралау, біріншікезекті диагностикалық сараптама үшін учаскілерді анықтау

ЖҚЗ әдістерімен табиғи-шартталған апаттық-қауіпті аймақтарды зерттеу мен шектеу жүргізіледі. Мұндай аймақтар ретінде бірінші кезекте қауіп тудырушы көшкіндермен және сеймикалығы жоғарыланған геодинамикалық тұрақсыз ірі геологиялық одақтас бөлімшелердің орналасу аудандары, олардың шекараларының және сол шекаралар бағыты күрт өзгеретін жерлердің тоғысу түйіндері жатады. Мұндай аймақтарда орналасқан мұнай-газ құбыр жолдарын ұзақ пайдалану жағдайында қалыпты жұмыс істеу қызметінің бұзылуына және басқа да ақауларға алып келуі мүмкін.

Құбыр жолдарының мониторингі мәселелерін шешу қарқынын эксперттік бағалау нысанның жағдайын, соның ішінде олардың экологиялық жағдайын, бақылау кезінде әртүрлі типтегі ғарыш сенсорларын қолданысымен шешілетін мәселелер үлесі 90%-ға дейін құрайды. Нысандардың диагностикасы мәселелері шешімдерінің сенімділігін арттыру үшін оларға белгілі бір уақыт сайын жоғары кеңістік дәлдікке ие инфрақызыл сенсорлар мен синтезделген тесігі бар радарлармен бақылау жүргізіп отырған жөн. Серіктік түсірістердің әртүрлі ұзындықтағы толқынды сәулеленудің айрықша құрылымын қолданатын және магистральді құбыр жолдарына мониторинг жүргізуде пайдаланатын көптеген түрлері бар.

ЖЕР-КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДАҒЫ ЖЕР МОНИТОРИНГ СИПАТТАМАСЫ

Жумакан А.К.

г.ғ.к., доцент Сағымбай Ө.Ж. жетекшілігімен

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

e-mail.ru:anel.96@mail.ru

Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 159-бап мазмұнына сәйкес Жер мониторингi - болып жатқан өзгерiстердi уақтылы анықтау, оларды бағалау, одан әрi дамуын болжау және керi әсерi бар процестердi болдырмау меноның зардаптарын жою жөнінде ұсыныстар әзірлеу мақсатында жүргізілетін жер қорының сапалық және мөлшерлік жай-күйін базалық (бастапқы), жедел, мерзімді байқау жүйесін білдіреді. Аталған Жер кодексінің 161-бап негізіндежер мониторингін жүргізуді ұйымдастыруды орталық уәкілетті орган жүзеге асырады. Жер мониторингі бойынша мемлекетаралық бағдарламаларды іске асыру Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен жасасқан келісімдері мен шарттарында айқындалатын тәртіппен және жағдайларда жүзеге асырылады. Жер мониторингін жүргізу және оның деректерін пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 19 қыркүйектегі №956 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында Жер мониторингін жүргізу және оның деректерін пайдалану Ережесіне сәйкес жер мониторингін ұйымдастыруды жерді басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган жүзеге асырады және барлық аумақта бірыңғай жүйе бойынша мониторинг ғылыми-өндірістік жер кадастр мамандандырылған мемлекеттік кәсіпорныжүргізеді.

Жер мониторингінің нысаны болып - жер меншіктену нысанына, мақсаттарына, құқықтық режиміне, табиғатына және пайдалану ұзақтығына қарамастан республиканың бүкіл жер қоры жатады.Жер мониторингінің құрылымы нысаналы мақсатына сай және аумақты қамтыу сипаты

Жер мониторингінің мазмұны стационарлық пунктерде, топырақ және геоботаникалық зерттеулерде және өзгерістерді анықтауға, бағалауға және тиісті болжамды қалыптастыруға мүмкіндік беретін басқа да материалдармен жүйелі түрдежүргізіледі.

Жер мониторингі міндеттерінің тізбесіне мыналар кіреді: жер қорының құрылымы мен жердің жай-күйіне өзгерістерді уақтылы анықтау, оларды бағалау, кері үдерістердің салдарын болдырмау және жою бойынша ұсыныстар әзірлеу мен болжау; мемлекеттік жер кадастрын және жер ресурстарын басқаруды, жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды және мемлекеттік жерді басқарудың өзге де функцияларын ақпараттық қамтамасыз ету.

Мониторинг жердің нысаналы мақсатының ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырылады және жер санаттарына сәйкес келетін кіші жүйеге бөлінеді.Жердің сапасына әсер ететін процестерді дамытудың сенімді сандық сипаттамаларын алу үшін стационарлық және жартылай стационарлық экологиялық алаңдардан тұратын республика аумағында бақылау-өткізу пункттерінің аумақтықаймақтық желісі қалыптастырылады. Жер учаскелерін құру аймақтардың, өңірлердің, кадастрлық учаскелердің басым топырақтарында, топырақ аймақтарын және зоналарды ескере отырып жүзеге асырылады.

Тұрақты экологиялық алаңдарда бақылау жердің сапасына, олардың агроөндірістік құндылығына әсер ететін топырақ көрсеткіштерін өзгерткеннен кейін жүзеге асырылады.

ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Исаев Д., под руководством к.г.н., доц. Дуйсебаевой К.Д.

Казахский национальный университет имени аль-Фараби

e-mail: Darik_92-2011@mail.ru

Земля - это универсальный природный ресурс, так как используется во всех отраслях хозяйства. Кроме того, земля - это «арена» жизни людей и место размещения всей наземной природы нашей планеты.

Актуальность данного исследования заключается в том, что многовековая практика свидетельствует о том, что главными источниками жизнеспособности и процветания любого государства являются принадлежащие ему земельные ресурсы и проживающее на них население. При этом под земельными ресурсами следует понимать не только территорию (пространство) государства, но и все что находится «над» и «под» этим пространством. Обеспеченность страны земельными ресурсами - важнейший экономический и политический фактор развития общественного производства. Наличие земельных ресурсов дает широкий простор для экономического развития регионов мира.

Земельные ресурсы в сельском хозяйстве, который считается одной из ведущей отраслью экономики нашей страны, является основным средством производства. От того, как она используется, зависят как экспортной потенциал страны по производству сельскохозяйственной продукции, так и продовольственная безопасность страны.

Общая площадь земельного фонда составляет 272,5 млн. гектар, и простирается от низовьев реки Волга на западе - до гор Алтая на востоке и от гор Заилийского Алатау Северного Тянь-Шаня на юге - до Западно-Сибирской низменности на севере.

Весь земельный фонд Казахстана расположен в природных зонах, характеризующихся острозасушливым климатом. В обобщенном виде - это зона критического или рискованного земледелия. В южной части республики земледелие возможно лишь в условиях орошения; в степных и сухостепных районах, хотя и возможно богарное земледелие, но оно требует сложного комплекса мер по сохранению влаги в почве; в западных и юго - западных районах, относящихся к

полупустынной и пустынной зонам, огромные площади используются как аридные низкопродуктивные пастбища для овцеводства, табунного коневодства и верблюдоводства.

Земельный фонд Республики Казахстан, в силу своих природных особенностей, представлен, в основном, сельскохозяйственными угодьями (81,7 %), лесные площади и древесно-кустарниковые насаждения в структуре земельного фонда республики занимают всего 5,3 % земли, под водой и болотам - 3,2 %, прочие угодья составляют 9,8 % от общей площадиземель.

Основным критерием использования земель является сохранение и улучшение плодородия почвы, защита ее от деградации. Кроме теоретических обоснований необходимо для компенсации

59

потерянных земель на основе базы нормативов подсчитать стоимость освоения новых земель. Рассматривая проблемы рационального использования земель необходимо обратить внимание на органическую взаимосвязь возникающих вопросов по использованию земель, конечных результатов такого использования урожайность, уровня жизни сельского населения и состояния окружающей среды.

Таким образом, целью данного исследования является характеристика земельных ресурсов Казахстана, его динамику и структуру на современном этапе.

АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ТАЛҒАР АУДАНЫНДА РЕКУЛЬТИВАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУДІҢ НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Касымгалиев С.К.

г.ғ.к., доцент Сағымбай Ө.Ж. жетекшілігімен

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

e-mail: Symbat_1997.kz@mail.ru

Зерттеліп отырған Талғар ауданы Алматы облысының оңтүстік бөлігінде, Іле Алатауы сілемдерінің және тауаралық Іле алқабының оңтүстік-шығысында теңіз деңгейінен шамамен 1000 метр биіктікте орналасқан. Жер бедері оңтүстігінде қар мен мұз басқан биік таулардан тұрады, орталық және солтүстік бөлігі Қапшағай бөгеніне қарай ылдиланып келеді және бұл өңір сайжыралармен қатты тілімденген. Ауданның жер қойнауынан құрылыс материалдары мен фарфорлы тас кені барланған. Ауданның негізі 1969 жылы қаланған. Әкімшілік орталығы Талғар қаласы облыс орталығы Талдықорған қаласынан 290 км және Алматы қаласынан 25 км қашықтықтаорналасқан.

2016 жылғы мәліметтерге сүйенер болсақ, ауданның құрамына 10 ауылдық округ және Талғар қала әкімшілігі кіреді. Ауданның әкімшілік-территориялық бөлінісі 46 елді мекеннен тұрады, оның ішінде 45 ауылдық елді мекен және 1 қала. Талғар ауданының жалпы жер көлемі 375735 га құрайды, соның ішінде 190122 гаауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер, 26212 гаелді мекен жерлер, 124018 гаерекше қорғалатын табиғи аумақтың жерлері, 5072 гаөнеркәсіп, көлік, қорғаныс, байланыс және басқа да ауыл шаруашылығына жатпайтын салалардың жерлері, 17885 гаорман қоры жерлері, 1078 гасу қоры жерлері, 11187 габосалқы қорлардың жерлері алып жатыр. Қарастырылған жер санаттарының кез-келгенінің бүлінеген жер қоры бөлігін қайта қалпына келтіру жұмыстарымен рекультивациялау мамандары айналысады.

Жерді рекультивациялау – бүлінген жерлердің биологиялық өнімділігі мен халық шаруашылық құндылығын бұрынғы қалпына келтіруге бағытталған инженерлік-техникалық, мелиоративтік, агротехникалық және т.б. шаралардың кешені.

Рекультивациялау екі кезекте жүргізіледі: а) техникалық рекультивация; б) биологиялық рекультивация.

Техникалық рекультивация – жерді келесі бір мақсатқа пайдалау үшін дайындау. Оған мыналар жатады: жердің жоғарғы қабатын жоспарлау, жоғарғы қабатын алу, тасып алу, топырақты төсеу және тағы басқалары.

Биологиялық рекультивация – жердің құнарлығын қалпына келтіруге арналған шаралар. Оған шөптесіндердің қайта түлеуін қамтамасыз етуге арналған агротехникалық және фитомелиоративті шаралар жатады.

Жерді рекультивациялау - өте күрделі мәселе. Ол көп жағдайда бұзылған териториялардың нақты экологиялық жағдайларына байланысты. Талғар ауданының жұмыстарын жоспарлау үшін грунт топырағының физико – химиялық құрлымын, гидрологиялық режимнің ерекшеліктерін, рельефтің ерекшеліктерін жақсы білу қажет. Топырақ жабынының бұзылуына себеп болатын жұмыстар кезінде рекультивацияланатын жерге жоғары қарашірікті топырақ қабатын ауыстыру, орналасатыруда барлық тиісті ережелерді қатаң сақтау қажет. Құнарлы топырақтың қасиеттерін сақтауға арнайы талаптар қойылады. Мысалы, құнарлы топырақты жыраларда және беткейлерде үймелеуге болмайды, өйткені олар жауын шашын кезінде және жер беті суларымен жуылып кетуі мүмкін, сондай-ақ оларды қайта тиеу кезінде қолайлы жағдайлар тумайды.

Түйіндей келе, қалпына келтіру жұмыстарының мақсаты – Талғар ауданындағы бүлінген жерлердің құнарлылығын қайта қалпына келтіру деңгейін анықтап, зертеп, оны халық шаруашылығына пайдалануға беру және қоршаған ортаны жақсартуға деген мүмкіншілігін анықтау.

60