41

недостаточное вовлечение сельского населения в процесс управления и принятия решений, которое так же оказывает негативное влияние на развитие данной местности.

Чистая питьевая вода является одним из основных ресурсов для нормальной жизнедеятельности человека. Однако, сложившаяся, за последние годы, ситуация с водоснабжением сельской местности чистой питьевой водой в центральноазиатском регионе стоит крайне остро и нуждается в проработке. Так согласно данным Глобального экологического фонда за 2009 – 2011 гг., в Казахстане, доступ к питьевой воде в сельской местности имели лишь 35% населения. Это самый низкий показатель по региону. Для сравнения в Кыргызстане доступ к питьевой воде имеют 58% сельского населения, в Таджикистане – 93% населения, в Узбекистане – 90% населения.

Попытки исправить ситуацию в водном секторе сельской местности, наравне с государством, осуществляют и международные проекты. Так в Кыргызстане в 2017 г. был запущен проект «Устойчивое водоснабжение и санитария сельской местности», финансируемый Всемирным банком. Идея проекта заключается в реконструкции устаревших водоснабжающих систем, установка инновационных технологий для рационального использования водных ресурсов.

В период с 2018 по 2028 год, по инициативе Республики Таджикистан было объявлено Международное десятилетие действий «Вода для устойчивого развития», при поддержке Организации Объединенных Наций. Цель данной инициативы заключается в устойчивом развитии водного сектора в регионе. Одним из пунктов стратегии десятилетия является развитие сельской местности.

Инициативы, поддерживаемые международными и региональными организациями, играют решающую роль в устойчивом развитии всех секторов жизнеобеспечения и жизнедеятельности. Основной целью таких инициатив является вовлечение населения в процесс управления и принятия решений, формирование экологического сознания, а так же реформирование устаревших систем водного менеджмента.

ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК АПАТТАР

Асанов Н.А Мыңжасарова Г.У жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

email: nur_jan_jan_95@mail.ru

Еңбекті қорғау дегеніміз бұл қызметкердің еңбек қызметі барысында оның өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталғын шаралар жүйесі. Кең мағынада еңбекті қорғау құқықтық, медициналық, техникалық және экономикалық құрамдас бөліктерден тұрады. Бұл жерде ескеретін бір жайт, еңбекті қорғаудың кем дегенде бір құрамдас бөлілігі бұзылса, онда бүкіл еңбекті қорғау бұзылады деп саналады. Тар мағынады еңбекті қорғау дегеніміз бұл қызметкерлердің өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етуі тиіс құралдар мен шаралардыңжүйесі.

Тар мағынада еңбекті қорғау шаралар мен құралдар мыналарда көзделген:

-еңбекті қорғау жөніндегі ережелер меннұсқауларда;

-ауыр, зиянды және қауіпті жұмыстарда істейтін тұлғалар үшін жеңілдіктер мен өтемақылар туралы арнайы нормалара;

-әйелдердің, кәмелетке толмағандардың және еңбекке қабілеті төмен тұлғалардың еңбегін қорғау жөніндегі нормаларда;

-қауіпсіздік техникасы және өндірістік санитария жөніндегіережелерде.

Еңбекті қорғау ережелерін бұзу - қауіпсіздік техникасын, өндірістік санитария ережелерін немесе еңбекті қорғаудын өзге де ережелерін, осы ережелерді сақтауды ұйымдастыру немесе қамтамасыз ету жөніндегі міндеттер жүктелген адамның бұзуы, абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруі немесе абайсызда адам өліміне апарып соқтырса, ол адамның және азаматтардын конституциялық және өзге құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыс болып табылады.

Еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясаттың негізгі қағидалары ҚР «Еңбекті қорғау туралы» заңының 4-бабында көзделген. Еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясат кәсіподақтар мен жұмыс берушілердің қатысуымен барлық деңгейдегі мемлекеттік билік және басқару органдарының кызметінің бірлесуін көздейді және келесі қағидаларға негізделеді.

262

Өндірістік апаттарбұл өнеркәсіп орындарда, көлікте және де басқада шаруашылық объектілерде жұмыстың кенеттен тоқтауы немесе өндіріс процесінің бұзылуы. Олар материалдық құндылықтарды зақымдауға немесе жоюға адамдардың жарақаттануына және қаза болуына әкеліп соқтырады. Өндірістік авариялар салдарының сипаты оның түрі мен көлеміне кәсіпорнының бұл болған кездегі жағдайының ерекшелігіне байланысты. Ірі апаттардың аса қауіпті салдары өрттер мен жарылыстар болып табылады, олардың нәтижесінде өндірістік және тұрғын ғимараты, техника мен қондырғы қирайды немесе зақымдалады. Өнеркәсіп орындары баллондары мен құбырөткізгіштері, қазандықтар, шахтадағы көмір шаңы мен газ, жиһаз және ағаш өңдеу комбинаттарындағы ағаш шаңы мен лак бояу заттары жоғары қысымнан жиі жарылады. Өндірістік авариялардың себептері зілзала, құрылысты жобалау мен салу кезінде жіберілген ақаулар, техникалық жүйенің монтажы кезіндегі қателер, өндіріс технологиясы мен ғимаратты, көлікті, қондырғыны, механизмді пайдалану тәртібің бұзылуы мүмкін. Өндірістік авариялар, сондай-ақ еңбек және технология тәртібінің төмендігі, техника қауіпсіздігі тәртібін орындамау, бақылау, өлшеу және қорғаныс аппаратурасымен нашар жабдықтау, өрт сөндірудің озық жүйесін, әсіресе өрт және жарылыс қауіпі бар нысандарда нашар еңгізу, ғимарат, құрылыс, қондырғы және т.б. тиісті қадағалаудың жоқтығы нәтижесінде болуымүмкін.

РАДИАЦИЯНЫҢ ШЫҒУ КӨЗДЕРІ

Байдәулет З. Бергенева Н.С. жетекшілігімен

әл-Фараби ат. Қазақ Ұлттық университеті

E-mail: baidauletzaure@gmail.com

Радиоактивті изотоптарға маңызды экологиялық фактор ретінде ХХ ғасырдың 30-шы жылдардың ортасынан бастап көңіл аудара бастаған. Адамдардың антропогенді іс әрекеттері ең алдымен ядролық қаруларды сынау, табиғи радиоактивті фонның өзгеруіне әкелді.

Жер бетіндегі барлық тіршілік – иондаушы сәулелердің табиғи және жасанды көздерінен сырттай және іштей сәулелену салдарынан әрқашан иондаушы радиацияның әсеріне ұшырайды. Табиғи және жасанды радионулидтер табиғатта көп таралған; олар жер қыртысында, суда, ауада, өсімдіктерде және жануарлар денесінде кездеседі. Жер қыртысында кездесетін радиоактивті элементтер және құрылыс материалдары адам денесі арқылы тікелей өтетін сәулелерді шығарады. Олар

Топырақта, суда, ауада, құрылыс материалдарында және басқа да материалдарда әрқашан табиғи радионуклидтер таралған. Олар космостық сәулелермен бірігіп, Жер бетіндегі барлық тірі ағзаларды тұрақты сәулелендіретін табиғи радиоактивті фонды құрайды. Жер жыныстары құрылыс материалдары ретінде қолданады, сондықтан ғимарат ішіндегі радиация құрылыс материалдарына тәуелді болады. Табиғатта 70 жуық радионуклидтер кездеседі. Олар жер қыртысында, ауада және суда көп тараған.

Жасанды радионуклидтер арнайы құрылғылар көмегімен ядролық синтездер жүргізу, атом энергиясын қолдану, ядролық қаруларды сынау нәтижесінде түзіледі. Соңғы жылдардың ішінде адамзат жасанды радионуклидтерді синтездеп, атом энергиясын әр түрлі мақсатта: медицинада, атом қаруында, энергия өндіруде және пайдалы қазбалардың кен орындарын іздестіруде қолдануды

үйренді.

Қазіргі кезде адамдардың техногенді жолмен алынатын радиация көздерінің, сәулелену дозасына қосатын үлесі медициналық процедура мен емдеу әдістерінде, тұрмыста компьютерлер ме ұялы телефондар, жарқырауық фосфорлы сағаттар т.б. радиациялық заттарды қолданумен байланысты. Ұзақ өмір сүретін активті радионуклидтер қоршаған ортада ақырындап жинақтала бастайды. Өндірістік өнеркәсіптерден шығарылатын радиоактивті қалдықтар және ядролық қаруларды сынау атмосфера мен жер бетіндегі сулардың ластануының негізгі көзі болып табылады. Осының нәтижесінде қоршаған ортаға радиоактивті қалдықтар ғана емес, сонымен қатар әр түрлі ядролық

реакциялардың қатысуымен басқа да радиоактивті заттар бөлінеді.

Радиацияның адам ағзасына әсері өте қауіпті, сол себепті радиацияның шығу көздерін білу арқылы оның теріс әсерлерінің алдын алу мүмкіндігін аламыз. Сонымен қатар радиациядан қорғаныс шараларын ұйымдастыру үшін де оның шығу көздері жайлы хабардар болуымыз керек.

263

МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫНА ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ КӘСІПОРЫНЫНДАҒЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕРДІҢ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМАТАМЫЗ ЕТУ

Байтұрғанова Г.Т. Абдибаттаева М.М. жетекшілігімен әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

E-mail: gauhar_1997@mail.ru

Мұнай газ саласына қызмет көрсету кәсіпорыны келесі қызметтермен айналысады: апаттық жұмыстар кезінде қызмет көрсету, триггер-көтеру операциялары, құрылғыларды жалға беру және орналастыру жұмыстары, жүккөтерумеханизмдерінтексеру, қысымменбұрғылаудыбақылау жәнет.б қызметпенайналысады. Жұмысбарысындакелесіқауіптіжәнезияндыөндірістікфакторларорыналуы мүмкін: жылжымалы машиналар, кесетін және тесетін құралдардың болуы, жұмыс аймағындағы ауадағы шаң көлемінің артуы, микроклимат, шу мен діріл, бояғыш заттардың мөлшерінің ауада артуы, жүктерді кранмен жылжыту. Егер де жоғарыда көрсетілгендей қауіпті және зиянды факторлар орын алатын болса жұмысшылар келесідей жарақат түрлерін алады: терінің кесілуі, шеткі мүшелердің жансыздануы, көру органдарыныңжарақаттары, шалыну, соғыпалу, сырғанапқұлауы, заттардыңадам басынақұлауы, бояғышзаттарменулану, жүйкежүйесініңзақымдалуыжәнет.б. Қауіпсізжәнезиянсыз еңбек жағдайларын жасауға бағытталған ұйымдастырушылық шаралар кешені техникалық жүйелер ментехнологиялықүдерістердіңқауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Технологиялық үдерістердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша ұйымдастырушылық іс-шаралар кешені мынадай жұмыс түрлерін қамтиды:

-еңбекті қорғау жөніндегі шараларды жоспарлау;

-кәсіпорында еңбек қорғау мәселелеріннасихаттау;

-жұмысшыларға алдын-ала және мерзімді медициналық тексеруді ұйымдастыру;

-жазатайым оқиғаларды есепке алу жәнетексеру;

-кәсіпорын жұмысшыларына еңбек қорғау бойынша ережелер мен нұсқаулықтарды әзірлеу және бекіту;

-еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды сертификаттау, оқыту, білімді тексеру.

Кәсіпорындағы еңбекті қорғау және қауіпсіздікті қамтамасыз ету бөлімі өрт сөндіру жабдықтарын тұрақты тексерулерін жүргізуі керек, атап айтқанда: жоспарға сәйкес өрт сөндіру жабдықтарының сәйкестігі, өрт сөндіргіштеріндегі қысымның тексерілуі, өрт сөндіргіштің бөлшектерін және цилиндр коррозиясының тексерілуі, өрт сөндіргіш құралының өндіріс бойынша толығымен қамтылуы.

Мұнай газ сласына қызмет көрсету кәсіпорындағы жазатайым оқиғалардың салдарын төмендету бойыншашаралар төмендегілерменжүзегеасырылады: жабдықтардыұтымдыорналастыру, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сенімді электрмен жабдықтауды қамтамасыз ету, өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жұмысшыларды қорғауды қамтамасыз ету, ТЖ кезінде электр ток көзін бірден өшіру.

Жұмыс орындарын аттестациялау және сертификаттау кәсіпорындар мен ұйымдардағы еңбекті қорғаудың маңызды ұйымдастырушылық шаралары болып табылады. Жұмыс орындарын еңбек жағдайлары бойынша аттестаттауды кәсіпорынның аттестациялық комиссиясы жүзеге асырады, ол мыналарды көздейді: жұмыс орнында қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың нақты деңгейін анықтау, еңбек жағдайларының нақты жағдайын бағалау, еңбек жағдайларын жақсарту жөніндегі шараларды әзірлеу. Мұнай газ саласына қызмет көрсету кәсіпорыны жұмыс үдерістерін жаңғырту, озық технологияларды енгізу, жаңа технология мен қауіпсіз, жоғары тиімді өндіріс әдістерін үнемі жетілдіруімен айналысады.

264

БЕЗОПАСНОСТЬ ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ И СОСТОЯНИЕ ЗАБОЛЕВАНИЙ В КАЗАХСТАНЕ

Батунова К.

под руководством Зайнуллиной А.Ш.

Алматинский технологический университет

e-mail: zash1953@mail.ru

Общая смертность за годы независимости снизилась на шесть процентов, что обусловлено понижением смертности от основных причин: от болезней системы кровообращения в 1,9 раза, злокачественных новообразований на 33 процента и несчастных случаев, травм и отравлений на 23,1 процента. Целевым индикатором госпрограммы "Денсаулық" является достижение к 2020 году уровня ожидаемой продолжительности жизни казахстанцев до 73 лет.

Однако, заболеваемость казахстанцев за год выросла на 14,5 процента. В первом полугодии прошлого года заболеваемость всего населения достигла 55,16 тысячи на 100 тысяч человек против 48,17 тысячи в аналогичном периоде годом ранее. В структуре заболеваемости для общего числа пациентовсвпервыеустановленнымдиагнозом42 процентазанималиболезниоргановдыхания, более 7 процентов диагнозов приходилось на болезни мочеполовой системы и органов пищеварения, еще 6 процентов заболеваний причинили травмы и отравления.

Высокие показатели заболеваемости болезнями системы кровообращения отмечаются в Алматы, Южно-Казахстанской, Северо-Казахстанской, Кызылординской, Восточно-Казахстанской областях. Из приведенных данных исследований можно провести прямую параллель между числом заболеваний и экологическим состоянием регионов. Наиболее высокие показатели заболеваемости злокачественными новообразованиями наблюдаются в Северо-Казахстанской, Павлодарской, Костанайской, Восточно-Казахстанской, Карагандинской областях. Рост может быть также связан с увеличением выявляемости заболеваний в ходе проведения скрининговых исследований на определение онкозаболеваний на ранних стадиях. Анализ заболеваемости населения туберкулезом свидетельствует о снижении показателя в целом поРК.

Ученые во всем мире считают, что причина наблюдаемой динамики роста заболеваний является ухудшающаяся экология, наследственность, плохие привычки и канцерогены.

Вредные вещества попадают в воздух из потребительских продуктов и оседают вместе с пылью. Результатыисследованияпоказали, чтодесятьвредныхсоединенийможнонайтив90% образцовпыли. Результаты показали, что люди, ежедневно подвергаются воздействию многих химикатов, которые приводят к серьезным заболеваниям.

Ученые, обнаружили 45 потенциально опасных веществ, с которыми люди сталкиваются ежедневно. Такие вещества содержатся в средствах гигиены и ухода, чистящих средствах, строительных материалах и мебели.

Фталаты содержатся в косметике, игрушках и напольных покрытиях. Они могут влиять на гормональный баланс и вызывать у детей проблемы с дыханием. Фенолы применяются при производстве чистящих средств.

Некоторые вещества, содержащиеся в мобильных телефонах, коробках от пиццы и водонепроницаемых материалах, могут быть причиной нарушений в работе иммунной, пищеварительной и эндокринной систем.

Опасные вещества содержатся в продуктах, которыми мы пользуемся каждый день, что приводит к сильному загрязнению жилищ. Такие вредные соединения необходимо заменять более безопасными аналогами.

МЕТАЛ ӨҢДЕУ КӘСІПОРНЫНДАҒЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕРДІҢ ӨРТ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

Боранбай А.К. Абдибаттаева М.М. жетекшілігімен әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: arken.96@mail.ru

ҚР ІІМ ТЖК баспасөз қызметі мәліметтерінде берілгендегі өрт сөндіру және құтқару қызметтері нәтижесінде барлық Қазақстан аумағында өндірістегі апаттардың жыл сайын 96% -ы өнеркәсіптік

265

және тұрмыстық өрттер болып табылады, орташа есеппен 14,5 мың өрт тіркеледі. 2017 жылы елде 14724 өрт тіркелді. 2016 жылмен салыстырғанда өрт саны 3,8% -ға артқан.

Өрттердің шығуының негізгі объектілеріне мыналар жатады: тұрғын үй секторы - 66,5%, көлік құралдары - 15,9%, ормандар - 3,6%, басқа да ашық аумақтар - 3,6%, сауда кәсіпорындары - 3,2%, өнеркәсіптік мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстар - 1,8%, әкімшілік және қоғамдық ғимараттар - 1,3%.

Метал өңдеу зауыттарында өрттің шығуы жылыту құрылғылары мен пештердің бұзылуынан, оларды қараусыз қалдырудан, және де отқа сақтықпен қарамаудан, әсіресе, тез тұтанатын материалдар мен құрылыстар жанында от жағылуы, қатып қалған құбырларды ашық отпен (шырағдан, дәнекерлеу шамы) жылыту секілді үрдістер әсер етеді. Өрттер электр жабдықтарын пайдалану кезіндегі ережелер бұзылуынан, электр желілерінің жүктемесінің артуынан және қысқа тізбектерінің тұйықталуынан, өткізуші кабель бойында тоғысқан жердетуындағанкедергілерден, ұшқындардан, өртаймағы класына сәйкесемесэлектржабдығынқолдануданпайдаболады. Табиғиортаданбасқа, техногендітабиғаттағы синтетикалық химиялық заттар мен материалдардың үлкен көлемде өндірілуі, өнеркәсіпті химияландыру мен қарқындатылуы жүреді. Осының бәрі бұл салалардың өрт және жарылыс қаупін арттырады.

Өрт қауіпті технологиялық процестер: отпен байланысты жұмыстар (металды дәнекерлеу және кесу, балқыту), сондай-ақ нитро-эмальдар, нитро-лакпен бояу жұмыстары, бұйымдарды тез тұтанатын сұйықтық пен жанғыш сұйықтықты қолдану арқылы жуу және майсыздандыру үдерістері, газбен жұмыс жасайтын технологияларды қолдану да аса қауіпті үдерістер қатарында. Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету барысында автоматты өрт сөндіру жүйесін жетілдіру жұмысшыларды қорғаудың маңызды ұйымдастырушылық шаралары болып табылады.

Автоматты өрт сөндіру және өрт сигналын беру қондырғылары ғимараттар мен құрылымдарда белгіленген тәртіппен әзірленген және бекітілген жобалық-сметалық құжаттамаға сәйкес құрастырылуы керек.

Автоматты өрт сөндіру қондырғылары мыналармен қамтамасыз етілуге тиіс:

1)қорғалатын үй-жайда, ғимаратта не құрылымда өртті жою үшін жеткілікті өрт сөндіру заттарының есептік санымен;

2)қондырғының жұмыс қабілеттілігін бақылауға арналғанқұрылғымен;

3)адамдарға өрт туралы, сондай-ақ кезекші жұмыскерлеріне және (немесе) өрт күзетінің бөлімшесіне оның шығу орны туралы хабарлауқұрылғысымен;

4)өрт шыққан нысаннан адамдарды эвакуациялау үшін қажетті уақытта газды және ұнтақты өрт сөндіру заттарының берілуін тежеуге арналған құрылғымен;

5)өрт сөндіру қондырғысын қолмен қосуға арналғанқұрылғымен.

Метал өңдеу кәсіпорны өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуде жаңа технология мен қауіпсіз, жоғары тиімді өндіріс әдістерін жетілдіріп, іс-тәжірибе ретінде сынақтан өткізіп отырады.

«АКТӨБЕ ХРОМ ҚОСЫНДЫЛАР ЗАУЫТЫ» АҚ ӨНДІРІСТІК ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ЖӘНЕ ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТА КОМПОНЕНТТЕРІНЕ ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІ

Дуйсенов Т.Е Исанбекова А.Т. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: kz.96xboy@mail.ru

АқтөбеоблысыҚазақстандағыеңүлкениндустриялдыоблыстардыңбірі. Облысаумағындамұнайгаз саласындағы, химиялық және тау-кен саласындағы көптеген үлкен өнеркәсіптер орналасқан. Ақтөбе облысы бойынша 9923 табиғат пайдаланушы кәсіпорындар тіркелген оның ішінде 96 объект стратегиялық, 59-экологиялық қауіпті, 4-транс шекаралық облыс бойынша, 170 кәсіпорын қауіптілік дәрежесі бойынша 1-ші қауіптілік класынажатады.

Адам денсаулығына немесе тіршілік ету ортасының жағдайына қолайсыз әсер ететін өндірістік процесс нәтижесінде түзілген қалдықтар қазіргі кезеңде әлемде алаңдатушылық туғызуда.

Хром және оның қосылыстарының улылық қасиетіне байланысты бұл элемент терең зерттеуді талап етеді. Хром жер шарында кеңінен таралған элемент, жер қыртысының 0,03 салмақ проценті хромның үлесіне тиеді. Ауадағы хромның мөлшері 0,1мкг/м³, хромның ластанбаған судағы табиғи таралу деңгейі 1литр суда 0,05-1 микрограм шамасы аралығында болады. Көптеген топырақ

266

құрамында хром аз концентрацияда кездеседі (2-60мг/кг), бірақ кейбір топырақтарда оның мөлшері 4г/кг дейін жетеді.

Металдық хром және оның екі валентті қосылысы қоршаған ортаға айтарлықтай қауіп келтірмейді.Үш валентті хром Cr (ІІІ) адам диетасына қажетті элемент және глюкоза метаболизмінде маңызды рөл атқарады. Организм үш валентті хромды нашар сіңіреді және қиындықпен жасуша мембраналары арқылы енеді. Металлдық хром жасуша мебранасына енбес бұрын иондануды қажет етеді. Cr(VI) кейбір қосылыстары тітіркендіргіш заттегі болып табылады және адамдарға аллергиялық реакция туындатады. Жалпы барлық алты валентті хром қоршаға ортаға адамның іс - әрекеті нәтижесінде түседі. Үш валентті хром су ағындарының тұнуын және фильтірленуі салдарынан судан оңай бөлінеді. Яғни қатты қалдықтар құрамында ерімейтін күйде болады. Алты валентті хром қоршаған орта компаненттеріне қауіп төндіреді.

Шлам жинақтағышқа жіберілетін хром қосылыстары өндірісінің қалдықтары атмосфераның ластануына айтарлықтай өз үлестерін қосады. Қалдықтардың шаңдануы сол аймақтың жел режиміне, ауаның ылғалдығына, шламды орналастыру технологиясына, минералдық құрамына, ірілігіне, ылғалдылығына және т.б. факторларға байланысты. Сондай-ақ шылам жинақтағыштардың бөгеттері бұзылған жағдайда шлам жанжаққа жайылып, жаз айларында жылы температураның әсерінен кеуіп шаңдануы мүмкін. Бұдан көргеніміздей шлам жинақтағыш тоғандардың сүзілуін болдырмау мақсатындашламжинақтағышқұрылысыжеткіліктітүрдетиімдішаралардысақтау негізіндесалынуы қажет. Сондай-ақ жіберілген қателіктердің дер кезінде алдын алу қажет. «АХҚЗ» АҚ гидросфера тигізетін зиянды әсеріне дәлел ретінде Орал өзенінің саласы трансшекаралық Елек өзенінің алтывалентті хроммен ластануын атап көрсетуге болады. 2007 жылдан бастап Бестамақ с. Бордың мөлшері нормадан 40,0 есе асты. Елек өзенінің суының сапасы 6-шы сыныпқа яғни өте ластанған суға жатады. Георгиевка с. алтывалентті хром 7,65 ШРК құрады. Судың сапасы 4 класқа жатады. Бестамақ селосындағы Елек өзенінің су сапасы 7 класқа жатады яғни төтенше ластану дәрежесіне жатады.

МҰНАЙМЕН ЛАСТАНҒАН ТОПЫРАҚТЫ ТАЗАЛАУДЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІН ЗЕРТТЕУ

Есенбаева А.Е Бергенева Н.С. жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

e-mail: toti_94@mail.ru

Қaзіргі кезде топырақ жамылғысыың мұнaймен ластaнуы үлкен экологиялық мәселелердің негізгі көзі болып отыр. Соңғы он жылдықта Қазақстанда табыс көлемін ұлғайту, тасымалдау, мұнай және мұнай өнімдерін қайта өңдеу және пайдалану негізінде қоршаған ортаның мұнай көмірсутектерімен ластану деңгейі мен масштабы едәуір өсті. Ластаушы заттардың атмосфераға тасталу көлемі, алдыңғы жылдың мерзімімен салыстырғанда 12 512 тоннаға немесе 11,2 пайызға көбейген. Мұнай құбырларындағы апаттар салдарынан миллиондаған тонна мұнай сыртқа төгiледi. Осының әсерінен топырақ қабаты, су айдындары, атмосфера қарқынды химиялық ластануға ұшырайды. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластану жаңа экологиялық жағдай тудырып, табиғи биоценоздың терең өзгерісіне және толық трансформаиясына әкеледі.

Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтың өзіндік тазару және қайта қалпына келу процестеріөтеұзақуақыттыалады. Мұнaйменластанғанжолдарды, топырақтардытазартатынбiрнеше әдiстер бар. Олар: механикалық, термиялық, химиялық, биологиялық және физика-химиялық әдiстер. Осы айтылып өткен тазарту әдістерінің ішінде мұнай қалдықтарын химиялық және биологиялық жолмен тазарту жолдары Атырау қаласы ҰК АҚ “ҚазМұнайГаз” өнеркәсібінде қолданылуы қарастырылды.

Атырау облысы бойынша өткен 2017 жылы қоршаған ортаға 4 556 578 тонна қалдық шығарылған. Облыстық экология департаментінің мәліметінше, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ өнеркәсібіқоршаған ортаны ластаушы кәсіпорындардың алдыңғы қатарында. Бұл компания былтыр 9 915 тонна, Атырау мұнай өңдеу зауыты 13 284 тонна, НКОК компаниясы 15 348 тонна өндірістік қалдық шығарылған.

Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақты зерттеу жүргізілген нысанында биологиялық жолмен, соның ішінде микроорганизмдерді қолдану арқылы биоремедиация әдісімен тазартылады. Аталған әдіс экологиялық таза және тазалауға кететін шығындардың аздығымен ерекшеленеді. Биоремедиациялық әдіске негізделіп жасалған биопрепараттар мұнайды 95%-ға дейін

267

деструкциялайды. Топырақтың биологиялық белсенділігі мен оның өзіндік тазаруын қалдық мұнай және мұнай өнімдерінің болуына, топырақтың ферменттік белсенділігіне, демалуқарқындылығына, микроорганизмдердің маңызды физиологиялық топтарының санына және химиялық құрамына қарап бағаланады.

Мұнаймен ластанған топырақты химиялық жолмен тазалау технологиясы күшті тотықтырғыш немесебеттік-белсендіерітінділерді( сілтіліерітінділер, хлоржәнебелсендіоттегі) қолдануменжүзеге асырылады. Бұл технология жуу шаю әдісі арқылы жүзеге асырылады. Шаю әдісі 99 пайыз тиімді жүмыс жасайды. Топырақты тазарту жұмыстары аяқталысымен топырақты құнарлылығын қалпына келтіру жұмыстары жүргізіледі.

Химиялық әдістер биотехнологиялық әдістерге қарағанда жоғары дәрежедегі технологиялық стандарттылығымен, нәтижелердің бірдей болуымен ерекшеленеді, бірақ топыраққа әсер етуі және шығыны бойынша 10-40%-ға кем болып табылады. Сол себепті зерттеу жүргізілген өнеркәсіпте химиялық әдістер биологиялық әдістерге қарағанда сирек қолданылады.

Қазіргі кезде мұнаймен ластанған топырақты тазалауда тиімді әдістер қолдану-қоршаған ортаға төгілетін мұнай шығындарының санының азаюына ықпалын тигізеді.

РАЗРАБОТКА УПАКОВОЧНЫХ МАТЕРИАЛОВ С АНТИБАКТЕРИАЛЬНЫМИ СВОЙСТВАМИ НА ОСНОВЕ БИОРАЗЛАГАЕМЫХ ПОЛИМЕРОВ

Есіркепов Н. Н. студент Научный руководитель: Таусарова Б. Р. д.х.н., профессор,

Алматинский Технологический Университет

E-mail: nursultan.yesirkepov@gmail.com

В последние годы биоразлагаемые полимерные композиты стали предметом обширных научных исследований. Этот растущий интерес обусловлен широким спектром их практического применения в медицине, биотехнологии и упаковочной промышленности. Упаковочные материалы играют важную роль в обеспечении безопасности и сохранности пищевых продуктов, в основном из-за повышенных требований с точки зрения безопасности продукта, продления срока годности, эффективности затрат, экологических проблем и удобства для потребителей. Традиционные полимеры из углеводородов (полипропилен, полистирол, полиэтиленидр.) неразлагаютсяинеусваиваютсяприродойвыделяяпри этомвредныесоединениявокружающуюсреду: почвуиводу. Такжеоставаясьцелымиинерушимыми способны наносить множество механических повреждений животным, загрязнять водоемы и сушу. При хранении в упаковках из традиционных полимеров пищевой продукции и воды – при повышении температуры внешней среды они начинают выделять вредные соединения непосредственно в пищу попадая тем самым в организм. Полимеры из углеводородов являются хорошими рассадниками для болезнетворных бактерий, что доказано учеными из разных стран мира.

Полилактид является 100% биоразлагаемым полимером полученным на основе молочной кислоты, нетоксичным для организма человека и животных. Относительная простота технологии получения полилактида и распространенность, дешевая стоимость сырья делает полученные упаковочные материалы из него сравнительно недорогими по отношению к остальным видам биодеградируемых полимеров. В соответствующих условиях на разложения данного полимера требуется от 30 до 80 дней взависимостиотвнешнейокружающейсреды. Основнымпреимуществомэтогополимераявляетсято, чтоегоможнообрабатыватьтемижеметодами, которыеиспользуютсядляобычныхполимеров. Кроме того, полилактид разрешен в качестве упаковочного материала для пищевых продуктов.

Антибактериальный упаковочный материал может помочь сохранить качество продукта и предотвратить микробную адгезию. Одним из путей решения этой задачи является получение материалов, содержащих наночастицы меди.

Целью работы является получение биоразлагаемых упаковочных материалов с антимикробными свойствами на основе полилактида и наночастиц меди.

Синтез наночастиц меди проводился путем восстановления водного раствора сульфата меди. В качестве восстановителя использовали аскорбиновую кислоту, стабилизатора поливиниловый спирт. Как показали исследования, образующиеся наночастицы частицы стабильны, не осаждаются, не меняют окраску в течение нескольких недель, имеют различную форму, диаметром 1-120 нм. Разработанная композиция наносилась на упаковочный материал из полилактида распылением.

268

Антимикробное действие оценивали по степени угнетения роста бактерий через разное время инкубации по сравнению с контрольными образцами. Разработанная антимикробная композиция на основе наночастиц меди для упаковочных материалов из полилактида предотвращает порчу пищевых продуктов, подавляя развитие микроорганизмов, что в конечном итоге позволяет увеличить срок хранения пищевых продуктов.

«АҚБОТА – ТРАНС» ЖШС-НДАҒЫ ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІНЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗИЯНДЫ ФАКТОРЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ АЗАЙТУ ШАРАЛАРЫ

Жамбылова А.Ж Жуманова Г.C жетекшілігімен

әл-Фараби ат.Қазақ Ұлттық университеті

email: asilzat-zhan@mail.ru

«Ақбота Транс» Қызылорда облысында орналасқан саяхаттау және тасымалдау бойынша жұмыс атқаратын жеке шаруашылық серіктестігі болып табылады. «Ақбота – транс» ЖШС автожол көлік инфрақұрылымы, жол-құрылыс мердігерлердің, жолдарды пайдалану және техникалық қызмет көрсету, құрылысмердігерлердің, пайдаланужәнетехникалыққызметкөрсетусалужәнеұйымдастыру үшін мердігерлер, жоғары жылдамдықты магистральдар, жолдар мен темір жол желілерін мердігерлер жөндеу, үйінділі автокөлік және сусымалы жүктерді (қызметтер) автомобиль және т.б. қауіпті заттардың(қызметтер) сусымалыжүктерді, автомобильтасымалдаужәнесақтау, жолкөлігімен, Мұнай өнімдерін тасымалдаумен айналысады. Жұмыс барысында келесі қауіпті және зиянды өндірістік факторлар орын алуы мүмкін: жылжымалы машиналар, кесетін және тесетін заттардың болуы, жұмыс аймағындағы ауадағы шаң көлемінің артуы, микроклимат, шу мен діріл, бояғыш заттардың ауада артуы, жүктерді кранмен жылжыту және т.б. Жоғарыда аталған зиянды факторлардың әсерінен адам ағзасынақауіптіфакторлардыңәсерінебайланыстыөндірістікжарақаттанудыңкелесітүрлерібөлінеді:

механикалық зақымданулар (жаралар, жаралар, қиғаш жерлер, сынықтар, сілкіністер және

т.б.);

электр тоғының соғуы (электр тоғының соғуы, электржарақаты);

термалды (күйік, жылу, аяз);

химиялық (күйік, өткір улану);

бірнеше факторлардың әртүрлі зардаптармен бір мезгілде әсер етуінен туындаған. Өнеркәіпте қауіпсіздік жұмысын ұйымдастыру және оларды атқару келесі жұмыстардантұрады:

жауапты тұлғаларды және олардың атқаратын қызметтерін көрсете отырып, еңбек қорғау қызметін ұйымдастыру;

технологиялық процестер мен өндірістік жабдықтардың барлық түрлерінің қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету;

жарақаттар мен кәсіби аурулардың алдын алу бойынша ұйымдастырушылық-техникалық шаралардың жылдық жоспарларын әзірлеу жәнеенгізу;

еңбекті қорғау талаптарының орындалуына мониторинг жүргізу жүйесінқұру;

жарақаттардың жай-күйін талдау және оны болдырмау жөніндегі шаралардыәзірлеу. Сонымен қатар, еңбек қауіпсіздігіне әсер ететін зиянды факторларды азайту шаралары бойынша

барлық қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігімен таныстыру, еңбек тәуекелін бақылау және реттеу, полиграфиялық жабдықта қауіпсіздіктің техникалық құралдарының көрсетілуі, қоршау жұмыстары, алдын ала сақтандыру құрылғыларының пайданылуы, қызметкерлердің жеке бас қорғаныс құралдарымен толықтай жабдықталуы өндірісте өте жақсы қаралуы себебінен 2010-2018 жыл аралығында ешқандай қауіпті төтенше жағдайлар орын алмаған.

269

БЕЗОПАСНОСТЬ ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ И ОНКОЛОГИЧЕСКИЕ ЗАБОЛЕВАНИЯ В КАЗАХСТАНЕ

Ибраев Р.

под руководством Зайнуллиной А.Ш.

Алматинский технологический университет

e-mail: zash1953@mail.ru

На первом месте в республике по заболеваемости Северо-Казахстанская область, далее - Восточно-Казахстанский регион и на третьем месте - Павлодарская область.

Глобальных исследований онкологических заболеваний в Казахстане не проводилось. Однако наиболее высокие показатели заболеваемости злокачественными новообразованиями наблюдаются в Северо-Казахстанской, Павлодарской, Костанайской, Восточно-Казахстанской, Карагандинской областях. Количество новых заболевших раком с каждом годом растет.

Ученые всего мира работают над выявлением причины онкологических заболеваний. Ведь если бы нашлась причина одна на все виды рака, нашлось бы и универсальноелекарство.

Одним из источников этого опасного вещества может быть пластиковая бутылка и пищевая тара. Казахстанскиеонкологи заявили, что пластиковые бутылкитаятвсебеугрозу. Ученыеустановили, что при нагревании из полимерной тары выделяются вредные химические вещества, способные

вызывать рак.

Все врачи без исключения рекомендуют здоровому человеку пить как можно больше воды. Но только не из пластиковых бутылок. Даже при незначительном нагревании пластик выделяет канцероген, уверяют онкологи.

На некоторых из многоразовых пластиковых боксов для горячих обедов указано, что их можно разогревать в микроволновке. В центре санитарно-эпидемиологической экспертизы сообщили: такую посуду проверяют на токсичность, специальную маркировку ставят производители.

На некоторые пластиковые изделия ставится знак Мебиуса. Он разрешает переработать пластик. Но в этом случае контейнер или бутылка, изготовленные из вторичного сырья, должны тщательно проверяться.

Всоставе каждой емкости есть формальдегид, гексан, ацетон, метиловый спирт и другие вещества. Небольшое превышение - и человек получает свою ядовитую дозу.

Впоследнее десятилетие в научной прессе появилось несколько десятков исследований, авторы которых заявляли о наличии связи между употреблением алкоголя в любой форме и развитием рака в ряде органов.

При этом женщины в основном страдают от рака молочной железы, то мужчины погибают от других видов онкологических заболеваний (рака ротовой полости, глотки, пищевода, гортани и печени).

Ученые доказали, что употребление большого количества пива может ускорять развитие рака кишечника, а сочетание табака и спиртного усугубляет канцерогенный эффект последнего.

Всреднем заболевание отнимает у человека 10,4 года жизни. Всего на онкологию, связанную с употреблением алкоголя, приходится около 4,2 процента смертей после 80 лет.

Спиртное связано с развитием как минимум семи разных видов рака, в том числе рака груди, ротоглотки, гортани, пищевода, печени, прямой и толстой кишки.

Причиной развития рака у 5,8% людей, ежегодно умирающих от онкологических заболеваний и осложнений от них, является употребление алкоголя.

Всвязи с вышесказанным необходимо сокращать употребление алкоголя на глобальном уровне и вести антиалкогольную рекламу и здоровый образ жизни.

270

СОСТОЯНИЕ ВОЗДУШНОЙ АТМОСФЕРЫ ГОРОДА АЛМАТЫ

Карибаев Н.

под руководством Зайнуллиной А.Ш.

Алматинский технологический университет

e-mail: zash1953@mail.ru

Ежегодно в мире 6,5 миллиона человек гибнут из-за загрязнения воздуха. Это данные Всемирной организации здравоохранения.

Вопрос экологичекого состояния атмосферы воздуха является важной и актуальной проблемой нашего города. В Алматы бороться с проблемой начали с подсчета вредных выбросов в атмосферу. В нашем городе установили дорогостоящее оборудование, которое показывает, чем дышат местные жители. С помощью техники специалисты уже начали отслеживать частицы пыли, вызывающие аллергическуюреакцию. Установки, которые подсчитывают количество пыли в воздухе, расположены в пяти районах Алматы. Данные обновляются каждые 20 минут. Цифры автоматически поступают специалистам, которые и отслеживают сложившуюсяситуацию.

А врачи тем временем рассказывают: только за год количество больных c насморком и дерматитом увеличилось на 20%.

С каждым днем дышать в Алматы становится все опаснее. Такой вывод сделали аллергологи. Специалисты говорят: воздух стал серым, и у него появился металлический привкус. Неудивительно, что людей постоянно мучает аллергия, дерматит, насморк и головные боли.

У нас не только обильная растительность и разновидность трав, у нас сильная загазованность. То есть техническая и химическая загазованность.

Действительно, в Алматы зарегистрировано огромное количество автомобильного транспорта, плюс надо учесть большое количество транспорта, въезжающего в город из пригородов и других регионов. За последние годы некоторые имеют на семью по две-три машины.

Многие алмаатинцы, страдающие аллергическими заболеваниями, устали постоянно лечиться и причиной своего плохого самочувствия связывают с состоянием алматинского воздуха.

Если раньше у большинства аллергиков заболевание начинало проявляться ранней весной, то сейчас у многих больных заболевание аллергией наблюдается и зимой, т.е. практически круглый год. Это напрямую связано с атмосферой воздуха, так как у нас в Алматы очень грязный воздух, и по статистике наш город относится к наиболее загазованным городам республики.

В алматинском воздухе присутствует практически вся таблица Менделеева. И большинство из них неблаготворно влияют на здоровье горожан. Даже обычная простуда здесь протекает сложнее. Участилисьслучаиострогобронхита. Причинойголовнойболиибессонницывомногихслучаяхтакже является грязный воздух нашего города.

Труднее всего дышать в нижней части города. Еще хуже воздух в частном секторе. Там, как правило, люди обогреваются твердым топливом и часто жгут мусор.

Ближе к горам ситуация лучше – показания чуткого прибора значительно ниже. В будущем планируется установить в городе счетчики фенола, который присутствует в атмосфере и очень токсичен. Как известно, фенол вызывает нарушение функций нервной системы.

Грязнее всего воздух в Алматы в летние месяца.

Сегодня актуально поставить вопрос о том, чем мы дышим, как мы дышим и, что ждет нас и наших детей в будущем. Наше руководство, наша страна и администрация города, от которых зависит наше состояние здоровья, должны уделять этому вопросу особое внимание и принимать неотложные, комплексные меры.

271