- •1. Сінтаксіс як раздзел граматыкі. Асноўная сінтаксічныя адзінкі сінтаксісу. Віды і сродкі сінтаксічнай сувязі.
- •2. Словазлучэнне: характэрныя асаблівасці, суадносіны са словам і сказам, тыпалогія.
- •3. Віды падпарадкавальнай сувязі ў словазлучэнні. Асаблі-васці дапасавання і кіравання ў сучаснай беларускай літа-ратурнай мове.
- •4. Сказ як асноўная сінтаксічная адзінка: катэгарыяльныя адзнакі, функцыі ў мове. Аспекты вывучэння сказа.
- •5. Тыпы сказаў паводле мэты выказання. Адносін выказвання да рэчаіснасці, інтынацыйнага афармлення.
- •6. Дзейнік як галоўны член сказа. Тыпы дзейнікаў і спосабы іх выражэння.
- •7. Выказнік як гал. Чл.Сказа. Тыпы выказ. І сп. Іх выражэння.
- •8. Каардынацыя выказніка і дзейніка ў ліку і родзе.
- •9. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам. Размежаванне дзейніка і выказніка пры выражэнні іх пэўнымі граматычнымі формамі.
- •10. Дапаўненне, яго віды. Спосабы выражэння
- •11. Азначэнне, яго віды. Выражэнне дапас і недапас азнач.
- •12. Прыдатак як разнавіднасць азначэння. Размежаванне прыдатка і паяснёнага слова. Злучок і двукоссе пры прыдатку.
- •13. Акалічнасці, іх віды і спосабы выражэння.
- •14. Аднародныя члены сказа: прыметы аднароднасці, выражэнне, спосабы сувязі і сэнсава-сінтаксічныя адносіны, закрытыя і адкрытыя аднародныя рады.-
- •15. Аднародныя і неаднародныя азначэнні.
- •16. Абагульняльныя словы пры аднародных чл сказа: семантыка, сінтакс. Функц, марфалаг выраж; зн прыпынку.
- •17. Адасобленыя члены сказа: паняцце, умовы адасаб-лення. Адасабленне дапас і недапасав азначэнняў.
- •18. Умовы адасаблення прыдаткаў і правілы ўжывання знакаў прыпынку пры іх.
- •19. Адасабленне акалічнасцей.
- •20. Адасабленне дапаўненняў і далучальных канструкцый
- •21. Параўнальныя звароты. Знакі прыпынку пры параўнальным звароце і падобных да яго канструкцыях.
- •22. Зваротак: сувязь са сказам, інтанац афармленне, грамат выр, функцыі ў маўленні. Знакі прыпынку пры зваротку.
- •23. Пабочныя канструкцыі. Падзел іх паводле структуры, марфалагічнага выражэння і суадноснасці з тыпамі сказаў, значэння.
- •24. Устаўныя канструкцыі, іх адрозненне ад пабочных. Знакі прыпынку пры ўстаўных канструкцыях.
- •25. Аднасастаўныя выказнікавыя асабовыя сказы: пэўна-, няпэўна-, абагульнена-асабовыя сказы, формы выражэння ў іх выказніка.
- •26. Аднасастаўныя выказнікавыя неасабовыя сказы: бесасабовыя і інфінітыўныя сказы, формы выражэння ў іх выказніка, семантычныя разнавіднасці.
- •27. Намінатыўныя сказы: характэрныя прыметы, выражэнне дзейніка, разнавіднасці паводле значэння, адрозненне ад іншых простых сказаў.
- •28. Канструкцыі, што прымыкаюць да намінатыўных сказаў, і іх характарыстыка.
- •29. Няпоўныя сказы і іх тыпы. Адрозненне няпоўных сказаў ад падобных да іх іншых сказаў.
- •31. Парадак слов ў сказе. Сэнсавае, граматычнае і стылістычнае значэнне парадк слов.
- •32. Складаназлуч. Сказ: сродкі сувязі частак, сэнсавыя адносіны (і іх прыватныя значэнні) паміж часткамі, адкрытая і закрытая структура, знакі прыпынку.
- •33. Складаназалежны сказ: агульнае паняцце, сродкі сувязі даданай часткі з галоўнай. Знакі прыпынку ў складаназалежным сказе (сс).
- •34. Складаназалежныя сказы з даданымі дзейнікавымі і даданымі дапаўняльнымі часткамі.
- •35. Складаназалежныя сказы з даданымі выказнікамі і даданымі азначальнымі часткамі.
- •36. Складаназал. Ск. З дад. Акалічнаснымі ч-камі
- •37. Складаназал. Ск. З дад. Параўнальнымі і дад. Далучальнымі часткамі.
- •38. СЗалС з некалькімі даданымі часткамі.
- •39. Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх тыпы. Знакі прыпынку ў бязз. Скл.Сказах
- •40. Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі. Знакі прыпынку ў іх.
- •41. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы.
- •42. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы. Знакі прыпынку.
- •43. Ускосная мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Правілы змены простай мовы ўскоснаю.
- •44. Пунктуацыя. Прынцыпы суч. Бел пунктуацыі. Класіфікацыя знак. Прыпынку паводле ф-цыі.
10. Дапаўненне, яго віды. Спосабы выражэння
Дапаўненне – даданы член сказа,які абазначае аб’ект дзеяння, стану або прыметы, адк на пыт. ускосных склонаў.
Выражаецца: наз., займ. ва уск. скл. з / без прыназ.; субстанты-ваванымі прым., дзеепрым., абагульнена-якаснымі займ., лічэб., інфін., прысл., выкліч., гукаперайм. словамі, служб. часц. м., сло-вазлуч.: Маці паставіла бацьку паабедаць. Кукуе зязюля адвеч-нае “ку-ку”. І можа заўтра малады скрыпач мелодыяй узрушыць сэрцаў сотні.
Дап. могуць адносіцца да розных членаў сказа, выражанных дзеясл.,наз.,прым.,прысл..У залежнасці ад гэтага падзяляюцца:
Прыдзеяслоўныя – звязаны с дзеясл. Падзял на:
Прамое абазнач. абъект,на які накіравана дзеянне, залежаць ад пераходнасці дзеяслова.Выражаюцца наз.,займ.,рознымі субс-тантываванымі часц. м. у В. скл. без прыназ.,інфін., словазл., сказам:Восень бярэ сваё. Афіцэр закамандаваў чакаць. Можа мець форму Р. скл. без прыназ:1.пры пераходных дзеясл. з адмоўн. часц. не, некат БПС: Слез нашых захопнік не бачыў. 2.пры пераходных дзеясл,калі дзеянне ахоплівае частку прадмета:Ганна папрасіла вады.3.пры дзеясл. даць,браць,прасіць,пазычыць,са значэннем абъекта часовага карыстання:Маці кінулася да суседзяў, каб пазычыць мукі.4.пры дзеясл. з прыстаўкамі на-, папа-,пера-,са знач вялікай меры чаго-небудзь: Зноў маладых бяроз шмат мы працавіта насадзілі.
Ускоснае – выраж. ускоснымі скл наз / займ з прыназ/без (акрамя В. скл) :Птушка рада вясне, а дзіця маці.
Прамое і ускоснае дап. могуць паясняць 1 і той жа член сказа і стаяць побач: Па кажуху і рукаў шукай.
Прыіменныя – адносяцца ў сказе да наз. і прым. падзяляюцца на: Прысубстантываваныя – выраж. формай ускосных скл наз і займ.. Звязваюцца з аддзеяслоунымі назоунікамі, па значэнні і па форме/ толькі па значэнні суадносяцца з прыдзеяслоунымі дап. Прыадъектыуныя звязваюцца з прым, выражаюцца наз/ займ у форме ускосных скл:Вазьмі,Даніла, што нам не міла.
Прыадвербільныя – адносяцца да прысл./ БПС. Выражаюцца наз., займ. у форме ускосных скл з/без прыназ.: Шкада адлятаючых у вырай журавоў.
11. Азначэнне, яго віды. Выражэнне дапас і недапас азнач.
Азначэнне — даданы член сказа, які абазначае прымету, якасць ці ўласцівасць прадмета і адказвае на пытанні які? чый? каторы?. У сказе азначэнне заўсёды адносіцца да слова з прадметным значэннем, назоўніка, асабовага займенніка ці да іншай субстантываванай часціны мовы: Плыве ў садах апалых грушаў пах і падаюць лісты з рабіны чорнай.
Паводле спосабу выражэння і характару сувязі з паяснёным словам азначэнні падзяляюцца на:
дапасаваныя,
недапасаваныя.
Дапасаваныя азначэнні дапасуюцца да паяснёнага слова ў родзе, ліку, склоне. Дапасаванне адбываецца толькі ў ліку і склоне, калі паяснёнае слова стаіць у множным ліку: Аўдавелыя маткі перадавалі дзецям і сваю родную песню (Янк.).
Выражаюцца прыметнікамі, займеннікамі-прыметнікамі, парад-кавымі лічэбнікамі, дзеепрыметнікамі. Канкрэтны змест дапасаванага азначэння залежыць ад лексічнага значэння слова, якое выступае ў функцыі азначэння.
Азначэнні, выражаныя якаснымі прыметнікамі, абазначаюць якасць ці ўласцівасць самога прадмета: Па небе плывуць лёгкія белыя аблачынкі, грамоздзячыся ў незвычайныя збудаванні. Прымету прадмета праз яго адносіны да іншых прадметаў абазначаюць азначэнні, выражаныя адноснымі прымет-нікамі: Раніцай на траве ляжаў іней, зляталіся да ляснога дамка сарокі і сойкі (Стр.);
Недапасаваныя азначэнні звязваюцца з паяснёным словам кіраваннем ці прымыканнем. Яны выражаюцца назоўнікамі ў форме Р. і Т. скл без прыназ і ў форме ўсіх ускосных склонаў з прыназ. Сярод беспрыназоўнікавых форм часцей за ўсё ў функцыі недапасаваных азначэнняў выступаюць наз ў Р. скл.
Прадуктыўнымі ў мове з’яўляюцца недапасаваныя азначэнні, выражаныя формамі ўскосных склонаў назоўнікаў з прыназоўнікамі.
Ролю недапасаваных азначэнняў могуць выконваць прыналежныя займеннікі яго, яе, іх: Яго белая заслона закрывала дрэвы і будынкі.
Могуць выражаюцца:
інфінітывам Даўно ўжо бацька жыў думою разжыцца ўласнаю зямлёю .
дзеепрыслоўямі: Язда стоячы прытаміла хлопца (ЛіМ);
прыслоўямі: Сцежка дадому бегла вузенькай змейкай.
выклічнікамі, гукапераймальнымі словамі: Працавітая пчолка рассякае паветра борздым налётам і напаўняе яго тоненькім прыемным звонам «зум-зум».