ЎУМ СОЦИОЛОГИЯ

элементларининг ривожланиш динамикаси. Фундаментал (асосий) социология. Жамият ҳаётининг фундаментал муаммоларини социологик таҳлили.

2-мавзу: Жамият яхлит тизим сифатида

Жамият ва ижтимоийлик тушунчаси. Шарқ мутафаккирларининг жамият тўғрисидаги қарашлари. Замонавий жамиятнинг турлича таърифлари. Анъанавий жамият ва Индустриал жамият. Уларнинг белгилари. “Мўлкўллик жамияти”, “Очиқ жамият”, “Ёпиқ жамият”, “Истеъмол жамияти”, “Постиндустриал жамият” ва бошқалар ХХ ва ХХI аср маданий-тарихий ва сиёсий тизимларни таърифлаш мезонлари сифатида.

4-мавзу: Шахс социологияси

Шахс тушунчаси. Шахс тушунчасини турли фанлардаги талқини. Шахс, инсон, индивид тушунчалари. Шахс шаклланишига таъсир этувчи асосий омиллар. Шахс ижтимоий муносабатларнинг маҳсули сифатида. Шахс тўғрисидаги асосий социологик назариялар. Ўз-ўзини баҳолаш ва Ментаълимотининг шаклланиши, қадриятлар ва баҳолар. Шахснинг ўзўзини ҳурмат қилиши. Шахс структураси. Шахс турлари. Шахснинг анъанавий ва замонавий турлари.

21

6-мавзу: Жамият социал структураси ва стратификацион жараёнлар

Социал структура тушунчаси. Кишилик жамияти тарихида социал структура муаммосининг талқини. Социал структура тўғрисидаги антик давр мутафаккирларининг таълимотлари. П. Сорокиннинг социал стратификация тўғрисидаги назарияси. Стратификация асослари ва мезонлари: иқтисодий ҳолат, мавқе, таълим ва ҳокимият. Стратификация ва социал дифференция. Стратификацион тизимлар: қуллик, каста, клан ва синф. Очиқ ва ёпиқ тизимлар. Социал стратификация ва социал ҳаракатчанлик(мобиллик) назарияси синфийлик таълимотига қарши ғоя сифатида. Жамият социал структураси ривожининг замонавий тенденциялари. Бозор муносабатлари

(мобиллик) тўғрисидаги социология классиклари: Социал ҳаракатчанлик турлари: горизонтал ва вертикал социал ҳаракатчанлик. Гуруҳий ва индивидуал ҳаракатчанлик. Авлод ичидаги ва авлодлар ўртасидаги социал ҳаракатчанлик. Структуравий социал ҳаракатчанлик. Жамиятда социал ҳаракатчанлик йўллари. Социал ҳаракатчанликнинг демографик омиллари.

Миграция ва унинг тарихий шакллари. Эмиграция ва миграция. Меҳнат ва иқтисодий миграция. Хорижий ишчи кучлар бозори. “Ақллар оқими”.

ҳамфикрлик, кооперация, конфликтлар, кураш, бегоналашув, бефарқлик, кризис, камситиш, нотенглик. Социал муносабатлар тизимидаги плюрализм. Социал муносабатларнинг асослари. Ҳамфикрлик, барқарорлик ва кооперация - социал тизимларнинг муваффақиятли ишлашининг омиллари

феноменологик социология асосчилари таълимотларида бегоналашув ва

8-мавзу: Ижтимоий тараққиёт социологияси

Социологияда ижтимоий тараққиёт тушунчаси. Ижтимоий ўзгариш ва тараққиёт тушунчаларининг нисбати. Ижтимоий прогресс, регресс, эволюция ва революция ижтимоий ўзгаришларнинг шакли сифатида.

22

Ижтимоий прогресс муаммолари. Ижтимоий тараққиёт шакллари: эволюцион, революцион ва реформистик тараққиётлар. Эволюцион ривожланиш ва унинг афзалликлари. Социал революциялар ва уларнинг салбий оқибатлари. Социал реформалар ва уларнинг турлари. Ўзбек ривожланиш моделида миллий менталитетнинг . Ривожланганўрни мамлакатлар тажрибасида миллий тафаккур тарзининг аҳамияти.

9-мавзу: Эмпирик социологик тадқиқот ва унинг методлари

Социологияда маълумотлар тўплаш методларининг умумий таснифи: сўров, кузатиш, эксперимент, ҳужжатларни ўрганиш методлари, уларнинг ўзига хослиги. Сўров методи. Сўров турлари. Анкета (сўров варақаси) сўров

талаблар. Оғзаки сўров ва унинг хусусиятлари. Интервью олиш услуби. Кузатиш методи ва унинг моҳияти. Кузатиш турлари. Кузатишнинг

аниқлиги муаммоси ва уни таъминлаш усуллари. Кузатиш даврлари ва тартиби. Кузатиш асбоблари, кузатиш натижаларини қайд этиш усуллари.

Ҳужжатларни ўрганиш методи. Социологияда ҳужжат тушунчаси,

таҳлил ҳужжатларни ўрганиш методининг бир тури сифатида. Эксперимент методи. Эксперимент турлари. Ижтимоий эксперимент структураси, унинг билиш имкониятлари. Объектни танлаш, экспериментал ва назорат гуруҳларини шакллантириш, экспериментал вазият, натижаларни таҳлил қилиш. Хулосаларни таҳлил қилиш усуллари.

Маъруза мавзуларининг соатлар бўйича тақсимланиши

23

3. Семинар машғулотлари

Семинар машғулотларни ташкил этиш бўйича кафедра профессорўқитувчилари томонидан кўрсатма ва тавсиялар ишлаб чиқилади. Маъруза машғулотларида олган билим ва кўникмаларни семинар машғулотларида мустаҳкамлайдилар ҳамда янада бойитадилар. Бунга жамоа бўлиб машқ қилиш йўли билан ва мустақил ишлаш йўли билан эришилади. Мустақил ишлашда дарсликларни, ўқув қўлланмаларни, услубий қўлланмаларни, тарқатма ва кўргазмали ашёларни аҳамияти каттадир.

4. Мустақил таълим

«Социология» фанини ўрганувчи талабалар аудиторияда олган назарий билимларини мустаҳкамлаш ва кўникма ҳосил қилиш учун мустақил таълим тизимига асосланиб мустақил иш бажарадилар. Бунда улар қўшимча адабиётлардан ва интернет сайтларидан фойдаланиб, қуйидаги мавзулар бўйича реферат, илмий доклад ва презентациялар тайёрлайдилар.

24

Мустақил таълимни ташкил этишнинг шакли ва мазмуни

бажариш учун билим ва кўникмаларини шакллантириш ва ривожлантириш. Социология фанини ўрганувчи талабалар аудиторияда олган назарий

билимларини мустаҳкамлаш ва амалий масалаларни ечишда кўникма ҳосил қилиш учун мустақил таълим тизимига асосланиб, кафедра ўқитувчилари раҳбарлигида, мустақил иш бажарадилар. Бунда улар қўшимча адабиётларни ўрганиб ҳамда интернет сайтларидан фойдаланиб рефератлар ва илмий докладлар тайёрлайдилар, амалий машғулот мавзусига доир уй вазифаларини бажарадилар, кўргазмали қуроллар ва слайдлар тайёрлайдилар.

Мустақил таълим мавзулари

Мустақил ўзлаштириладиган мавзулар бўйича талабалар томонидан рефератлар тайёрлаш ва уни тақдимот қилиш тавсия этилади.

5. Асосий ва қўшимча ўқув адабиётлар ҳамда ахборот манбалари:

Асосий адабиётлар:

1.Алиев Б., Рафиқов Ғ., Султонов Т., Муллажонова М., Раҳмонов Б. ва бошқалар. Социология. (Ўқув қўлланма). –Тошкент: ТДЮИ нашриёти. 2006.

2.Социология //Ўқув қўлланма. Убайдуллаева Р.А., Бекмуродов М.Б., ОтаМирзаев О.Б. ва бошқ. –Тошкент: А. Қодирий номидаги халқ мероси, 2002.

3.Социология. Маърузалар курси. Алиқориев Н.С, Бекмуродов М.Б., Ота-

4.Мирзаев О.Б., ва бошқ. – Тошкент, 2001.

5.Умумий социология. (Алиқориев Н.С ва Убайдуллаева Р.Т таҳрири остида) – Тошкент: 1999.

6.Richard T.Shatfer. Soсiology in modules.New York. 2013

7.Cragun Ryan T., Cragun Deborah. Introduction to Sociology. Wikibooks.org. 2012

25

8.Социология //Учебное пособие. Под редак. д.ф.н. Мухамедовой З.М. –

Ташкент.: «Sanъat». 2010

9.Социология //Учебное пособие. Под редак. проф. Лаврененко В.Н. – Москва.: «ЮНИТИ». 2012

10.Фролов С.С. Общая социология. //Учебник.Москва.: «Проспект».2012

Қўшимча адабиётлар:

11.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 2018. – 46 б.

12.Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини

палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ/ Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент: Ўзбекистон, 2016. – 56 б.

13.Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш –

Ўзбекистон, 2017. – 48 б.

14.Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши

иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза, 2017 йил 14 январь. – Тошкент: Ўзбекистон, 2017. – 104 б.

15.Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. – Тошкент: Ўзбекистон, 2017. – 491 б.

16.2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси/ Ўзбекистон

Мирзиёевнинг 2018 йил 05 июндаги “Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳотларда фаол иштирокини таъминлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги ПҚ-3775-сон Қарори. – Тошкент, 2018.

26

янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. – Тошкент, 2019.

20.Абу Носир Форобий. Фозил одамлар шаҳри. – Тошкент.: А.Қодирий номидаги нашриёт. 1993

21.Алиев Б., Рафиқов Ғ.,Султонов Т., Муллажонова М.,Раҳмонов Б. ва бошқалар. Социология. (Ўқув қўлланма). – Тошкент.: ТДЮИ нашриёти. 2006

22.Вебер М. Избрание произведения. – Москва.: «Прогресс». 1990

23.Ганиева М.Х. Этносоциология. Учебное пособие для студ. высших учебных заведений. – Ташкент: «Университет». 2006

24.Гараджа. В.И. Социология религии. – Москва.: «Инфра-М».2005

25.Гиддингс Э. Социология. – Тошкент.: 2002

26.Современная западная социология. Словарь. – Москва.: «Прогресс». 1990.

27.Кравченко А.И. Социология. – Москва.: «ПЕРСЭ-Логос». 2006

28.Социология //Ўқув қўлланма. Убайдуллаева Р.А., Бекмуродов М.Б., ОтаМирзаев О.Б. ва бошқ. –Тошкент.: А. Қодирий номидаги халқ мероси. 2002

29.Социология. Алиқориев Н.С, Бекмуродов М.Б., Ота-Мирзаев О.Б., ва бошқ. – Тошкент, 2001

30.Умумий социология. (Алиқориев Н.С ва Убайдуллаева Р.Т таҳрири остида) – Тошкент.: 1999

31.Saitxodjayiev H.B. Sotsiologiya. Ma`ruzalar kursi. –Тоshkent.: «Аkademiya noshirlik markazi», 2008

32.Ҳолбеков А.Ж., Идиров У.Ю. Социология: изоҳли луғат-маълумотнома.

–Тошкент.: Ибн-Сино номидаги нашриёт. 1999

33.Холбеков. А.Ж. Бошқарув социологияси (ўқув қўлланма). –Тошкент.:

«Аkademiya», 2007.

34.Убайдуллаева Р.А., Ота-Мирзаев О.Б. ва бошқ. Социологик тадқиқотлар амалиёти (Ўқув-услубий қўлланма). –Тошкент.: «Ижтимоий фикр». 2001

35.Фарфиев Б..А, Нуруллаева У..Н Социология тарихи. (Услубий қўлланма). Тошкент.: «Университет», 2009.

36.Giddens A. Sociology. 3rd ed. –Cambridge: Polity press,1998.

37.Karl-Heinz Hillman. Wörterbuch der Soziologie. – Stuttgart.: Kröner, 1994.

Интернет сайтлари:

38.http://www.ziyonet.uz

39.http: www.lib.socio.msu.ru

40.http: www.socioline.ru

41.http: www.socio.rin.ru

42.http: www.sociologos.narod.ru

43.http: // www.sociol.com/

44.http: // www.nitehwk.com/ alleycat-fag. html

45.http: // www.sci. econ./

27

46.http: // www.sci. anthropology/

47.http: // www.sci. environment

Жорий ва оралиқ назоратлар ўтказиш жадвали

5 – семестр

Рейтинг тизими асосида талабалар билимини баҳолаш мезонлари

а) 86-100 балл учун талабанинг билим даражаси қуйидагиларга жавоб бериши лозим:

·Ҳулоса ва қарор қабул қилиш;

·Ижодий фикрлай олиш;

·Мустақил мушоҳада юрита олиш;

·Олган билимларини амалда қўллай олиш;

·Моҳиятини тўла тушуниш;

·Билиш, тушунтириб бериш, исботлаш;

б) 71-85 балл учун талабанинг билим даражаси қуйидагиларга жавоб бериши лозим:

·Мустақил мушоҳада юрита олиш;

·Олган билимларини амалда қўллай олиш;

·Моҳиятини тушуниш;

·Билиш, тушунтириб бериш;

·Тасаввурга эга бўлиш;

в) 56-70 балл учун талабанинг билим даражаси қуйидагиларга жавоб бериши лозим:

·Моҳиятини асосан тушуниш;

·Билиш, тушунтириб бериш;

·Муайян тасаввурга эга бўлиш;

г) талабанинг билим даражаси 0-55 балл билан қуйидаги ҳолларда баҳоланади:

·Аниқ тасаввурга эга бўлмаслик;

·Жавобларда хатоликларга йўл қўйилганлик;

·Билмаслик.

28

«СОЦИОЛОГИЯ» ФАНИДАН МАЪРУЗАЛАР МАТНИ

1-мавзу. СОЦИОЛОГИЯ ФАН СИФАТИДА. СОЦИОЛОГИЯ СТРУКТУРАСИ

РЕЖА:

1.Социология мустақил ижтимоий фан сифатида.

2.Социологиянинг бошқа фанлар билан алоқадорлиги.

3.Социологиянинг таркибий тузилиши.

4.Ҳозирги даврда социология фанини ўқитишнинг зарурлиги.

муаммоларни тушуниш, уларнинг келиб чиқиш манбаларини аниқлаш ва

айланмоқда. Шу туфайли республикамизда Социология фанини янада ривожлантиришга катта аҳамият берилиб, у барча олий ўқув юртларининг турли мутахассисликлари учун ўрганилиши шарт бўлган фан даражасига қўтарилди.

«Социология», «социолог», «социологик тадқиқот натижалари» каби терминлар бизнинг ҳар кунги ҳаётимзга сингиб бормоқда.Социология ва социологик тадқиқотлар илмий журнал ва монографиялар монополияларидан

29

индивидлар ёки гуруҳлар томонидан конкрет шароитларда ўзаро ҳамкорлик жараёнида умумлаштирилган, уларнинг бир-бирига бўлган муносабатларида, жамиятда тутган ўрнида, ижтимоий ҳаётдаги ҳодиса ва жараёнларга бўлган муносабатларида намоён бўладиган у ёки бу хусусият ва хоссаларнинг мажмуидир. Социал ҳодиса ёки жараён, ўзаро таъсир натижасида вужудга келадиган социал алоқалар, социал муносабатлар ва уларни таҳлил этиш усули социологик тадқиқот объекти ҳисобланади.

Социологни бир маротаба рўй берадиган ва ноёб ҳодисалар эмас, балки қонуниятли, доимий ва типик ( такрорланувчи) ҳодисалар қизиқтиради.

«Социология» термини фанга француз файласуфиОгюст Конт томонидан киритилган бўлиб, ушбу термин илк бор унинг «Позитив фалсафа курси» асарида (1839) қўлланилган.

Социология эса бу позитив билимлар чўққисидир. У ўз тадқиқотларида позитив услубга суянади. Позитив услуб кузатишлардан тўпланган тажриба ва тадқиқотларни таққослаш, ишончли, текширилган, эътироз

туғдирмайдиган эмпирик маълумотлар мажмуини назарий таҳлил этишга суянган. О.Конт томонидан жамият ҳақидаги фанни шакллантиришда меҳнат тақсимоти ва кооперациялашнинг зарурлиги ҳақидаги қонуннинг очиб берилиши навбатдаги муҳим якун бўлди. Бу омиллар жамият тарихида жудда катта ижобий аҳамиятга эга. Шу туфайли социал ва касб-корлик гуруҳлари юзага келади, жамиятнинг хилма-хиллиги ўсади ва одамларнинг моддий фаровонлиги кўтарилади.

О.Конт ўз қарашларидан келиб чиқиб, Социология ни икки қисмга: социал турғунлик ва социал жўшқинликка бўлади.

Социал турғунлик ижтимоий тузумларнинг амал қилиш шароитлари ва қонуниятларини ўргатади. О.Конт Социологиясининг ушбу бўлимида асосий

Социология – жамиятда турли ўринни эгалловчи, жамиятнинг иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ҳаётида турли тарзда иштирок этувчи, нафақат даромад даражаси, балки даромад манбаи, эҳтиёж қондириш сифати, соҳаси, ҳаёт тарзи билан фарқланадиган, шунингдек қадриятлар тизими, хулқ-атвор услуби ва мотивлари билан фарқланадиган инсонлар гуруҳларини, улар

30