2.7. Глоссарий

1. Геология - Жер туралы ғылым, грекше "Гео " - Жер, ал "логос " - ғылым.

2. Атмосфера - Жердің ауа қабаты.

3. Биосфера - Жердің тіршілік қабаты.

4. Гидросфера - Жердің су қабаты.

5. Жер қыртысың - литосферанын беткі бөлігін құрайтын, төменгі жапсары Мохоровичич денгейімен шектелген (орташа 33 км) Жер шарының ең үстіңгі қабаты.

6. Конрад жазықтығы - гранитті және базальтты қабаттардың аралығында, тек қана материктерде кездесетін сеисмикалық шекара (немесе қысқаша К-денгейі).

7. Мантия - қалыңдығы жер қыртысының табаны (бұл денгей Мохоровичич деңгейі деп аталады) мен 2900 км тереңдікте орналасқан Жер ядросы аралығы.

8. Астеносфера - Мантия қабаттарын кұрайтын заттардың балқығын күйде болатын аймақтары.

9. Литосфера - астеносферадан жоғары аймақ, Жер қыртысын қоса есептегенде литосфераны құрайды.

10. Минералдар - әр түрлі элементтердің химиялық қосындыларынан түзілген, физикалык қасиеттері мен химиялық құрамы тұракты табиғи қосындылар.

11. Магма — грекше "магма " - қамыр, қоймалжың, ал құрамы күрделі силикаттардан тұрады.

12. Метаморфизм - грекше "метаморфозис" - өзгеру.

13. Шөгінді таужыныстар - бұрын пайда болған таужыныстарының үгіліп ыдырыған қалдықтарынан құралған таужыныстары.

14. Пайдалы қазбалар - бір минералдан немесе бірнеше минералдардың агрегатгары жиынтығынан тұратын металдық, бейметалдық кен көздері.

15. Геологиялық процестер - Жердің ішкі қойнауында және бетінде үздіксіз жүріп жатқаи, әрі Жердің ішкі құрылысына, кұрамына, оньщ рельеф пішіндеріне тікелей әсер ететін процестер немесе әрекеттер.

16. Магматизм - жердің ішкі геосфераларында өтетін күрделі эндогендік геологиялық процесс және жер қыртысының калыптасуында алатын ролі орасан зор.

17. Судың минералдылығы- судың құрамындағы барлық минералды заттардың қосындысы.

18. Сутектік көрсеткіш (рН) - теріс таңбамеи алынған, судағы сутегі ионы шоғырынының ондық логарифмі рН=-lg (Н⁺).

19. Судың кермектігі –ондағы Са⁺⁺ мен Mg иондарының қосындысы.

20. Сулы горизонт - қалыптасу жағдайлары бірдей және олардағы судың бірдей қозғалысымен сипатталатын бір немесе бірнеше сулы қабаттар.

21. Сулы кешен - гидравликалык арақатынастағы, өткізгіштігі әлсіз, қалыптасу жағдайы бірдей бірнеше сулы қабаттар.

22. Су айналымы - жердегі су ауысуынын толассыз процесі.

23. Су қайтарымдылық - суға қаныққан тау жыныстарынын су денгейі немесе қысымының төмендеуінен суды қайтару қабілеті.

24. Суғақанығу (суды сіңіру) - судың денгейі немесе қысымының жоғарылауынан тау жыныстарының суды сіңіру қабілеті.

25. Шынайы ерітінділер - иондық күйдегі еріген заттар.

26. Ылғалдану дәрежесі -табиғи ылғалданудың толық ылғал сыйымдылыққа қатынасы.

27. ЬІлғалдылық коэффициенті - белгілі бір кезеңдегі жауын-шашын мөлшер мен булануының арасындағы қатынас.

28. Ылғалсыйымдылық – тау жыныстарының судың белгілі бір мөлшерін сіңіріп, өзінде ұстау қабілеті.

29. Фильтрция (сүзілу) коэффициенті -тау жыныстарыньщ су сіңіргіш қасиеттерінін көрсеткіші.

30. Түрпілік (абразивный) – Тау жыныстарын талқандауша аспаптарды, бұрғы құбырларын және басқаларды бұрғылау процестерінде жыныстардың қажап тоздыру қасиеті.

31. Абсолюттік (ақиқаттық) ылғал сыйымдылық – тау жыныстарының қуыстарын толық толтырғаннан кейін бос не байлаулы ылғалды сақтап қалу қасиеті. Судың массасының қатты тау жыныстарының массасына қатынасы арқылы процентті түрде айқындалады.

Алмаз қашау – алмаспен армировкаланған матрицасы тұрық пен қосылған кескіш типті қашау. Тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттеріне байланысты түрі мен дүмінің пішіндері әр түрлі алмас қашаулар қолданылады.

Анизотроптік – тау жыныстарының әртүрлі криссталлографиялық бағыттарында физика-механикалық қасиеттерінің бірдей болмауы.

32. Вертлюг – сальнигі – бұрғылау құбырларының тізбегін іліп, оған еркімен айналуға және ішімен жуу сұйығын немесе газ жіберуге мүмкіншілік тудыратын құрылғы.

33. Дірілдек елеуіш – дірілдету әсерімен жуу сұйықтарын тазалауға арналған құрылғы.

34. Вискозиметр – калибрленген тесігімен өлшегіш аумағы бар коронка тәрізді жуу сұйығының шартты тұтқырлығын анықтайтын прибор.

Сулы горизонт – қайтарып беру қабілеті бар кеуек немесе жарықшақ сулы тау жыныстарының жатқан жері.

35. Су беру – су мен шылыққан (қанған) тау жыныстарының салмақ күшінің әсерінен су беру қабілеті.

36. Жуу сұйығының су бергіштігі – қысым айырылымы бар кезде жуу сұйықтарының дисперсиялық ортадан сүзіліп өту мүмкіншілігін сипаттайтын параметр, белгілі бір уақыт аралығында, белгілі аумақтан фильтраттың көлемімен өлшенеді.

37. Сорғыш түтік – қабылдау қамбасының жуу бұлғынына жуу сұйығын тасымалдауға арналған иілгіш (қатты, оралымды) құбыр.

Герметикалық құрылғы - кері жуып немесе үрлей бұрғылағанда ұңғының аузын герматизациялауға қолданылатын құрылғы.

38. Ареометр – сұйықтардың тығыздығын анықтайтын қалқыма түрлі аспап, арнайы жасалған түрі жуу сұйықтарының тығыздығын анықтауға қолданылады.