69

Энергетикалық қауіпсіздік, экономикалық тиімділік және қоршаған ортаны қорғау саласындағы саясаттың мақсаттарына сүйене отырып. Өздігінен жеткіліктілік басымдыққа айналады, және Жапонияның мақсаты - өзін-өзі қамтамасыз етудің кем дегенде 25%-ға жетуін қамтамасыз ету. 2011 жылға дейін ол шамамен 20% құрады.

Еуропалық Одақ пен АҚШ-тағы ұқсас бағдарламалардың бар екендігін көрсететін тағы бір маңызды бастаманың мәні атмосфераға парниктік газдар шығарындыларын азайту және энергия шығынын азайту болып табылады. АЭС-ны жаңғыртуы, электр энергиясының жалпы құнын төмендетуге көмектеседі, бірақ соған қарамастан, жаңартылатын энергия көздері үшін субсидиялар өседі. Жапония энергияның екі көзіне сүйенеді - ядролық энергетика және импортталатын отынды ауыстыра алатын жаңартылатын энергия көздері. Дегенмен, қауіпсіздіктің мәселелері бұрынғысынша алдындақалады,сондықтанядролықбағдарламаныіскеқосуытолығыменқауіпсіздіктіңталдауларына тікелей байланысты болады, сонда да, энергия тиімділігі талаптары бірте-бірте алға басады [9].

Басқа энергия көздері. Жапонияда, энергия тиімділігі мен тиімді саясатының ұзақ мерзімді дәстүрі бар. Энергетикалық саясаттың негізгі міндеттері энергетикалық қауіпсіздікті, экономикалық тиімділікті, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету болып табылады [1].

Жапон заңдығы нарыққа қатысатын компаниялардың электр энергиясын тұтыну туралы үкіметке жыл сайынғы есебін жіберуін талап етеді. Ол сондай-ақ тұрғын үй және коммерциялық ғимараттар үшін энергия тиімділігінің стандарттарын белгілейді. Ақырында, заңды түрде тұрмыстық техниканың, жабдықтардың, көлік құралдарының энергия тиімділік көрсеткіштерін реттейтін бірқатар бағдарламалар, және 2013 жылдан бастап құрылыс материалдарын қарастырады [6].

1998 жылы енгізілген, қазіргі заманғы бағдарлама машиналардың, жабдықтардың, көлік құралдарының және т.б. энергия тиімділігінің бағаланатын мәндерін белгілейді. Компаниялар белгілі бірмерзімгежабдықтардыңтүрінебайланыстыүшжылданонжылғадейінүкіметтіккөрсеткіштерге қол жеткізуі керек. Бұл тұтыну бағаларының өсуінсіз бәсекелестік пен инновацияны ынталандырады.

Бағдарлама электр энергиясын тұтынудың шамамен 70% -ын құрайды. 2015 жылдың наурыз айындағы деректерге сәйкес, ол 31 өнім санатын қамтиды: вагондар, жүк машиналары, кондиционерлер, тоңазытқыштар, мұздатқыштар, плиталар, микротолқынды пештер, жарықтандыру жабдықтары, теледидарлар, бейнемагнитофондар, DVD, компьютерлер, компакт-дискілер, көшіру жабдықтары және т.б. [6].

Жапония шикі мұнай импортына толығымен тәуелді, себебі отандық өнім 2015 жылы шамамен 0,2 млн. тонна мұнай мен 0,2 млн. тонна табиғи газды құрады. Көмірсутекті шикізатты өндіру 36% -ға төмендеді (2005 жылы 0,7 млн. тоннадан).

Жапония Құрама Штаттар, Қытай және Үндістаннан кейінгі әлемдегі төртінші мұнай импортері. 2015 жылы импорт 162 млн. тоннаны құрады және 80% -дан астамы Сауд Арабиясынан (жалпы импорттың 35,8% -ы), БАӘ-нен (Біріккен Араб Әмірлектері) (26%), сондай-ақ Кувейттен (9%), Катар

(6,2%), Иран, Ирак және Оман (5,3%) [7].

2014 жылғы мәліметтерге сәйкес, Жапониядағы көмірдің жалпы қоры 118 млн тонна мұнай эквивалентінде немесе жалпы энергияның 26,8% -ын құрады. 2013 жылдан бастап көмірді жеткізілімі 2,8% -ға төмендеді. Электроэнергия өндірісінде көмірді пайдалануды ұлғайтуы логикалы болды, 2011 жылдан кейін барлық жапондық атом электр станциялары пайдаланудан шығарылды. Жапонияда отандық көмір өндірісі 2002 жылы тоқтатылды. Көмір импорты 2015 жылы 192 миллион тоннаны құрады, негізгі жеткізілімі Австралиядан (барлығы 64,9%), Индонезиядан (18,6%), Ресейден (7,4%),

Канада (4,3%)[7].

2014 жылғы стратегиялық энергетикалық жоспарға сәйкес, Жапонияның энергетикалық балансында көмірдің рөлі 2030 жылға дейін (шамамен 25%) маңызды болады. Электр энергиясын өндіруде көмірдің үлесі шамамен 26% құрайды, бұл 2014 жылға қарағанда 31%-ға тең болған деректермен салыстырғанда кем емес.

Жапонияның табиғи газы энергия көздерінің жалпыға бірдей жеткізілімінің төрттен бір бөлігін құрайды, ол негізгі болып табылады және электр энергетикасында белсенді қолданылады. 2015 жылы өндірілген электр энергиясының 39,2% табиғи газдан алынған. 101,4 млн. тонна мұнай эквиваленті немесе шамамен 117 млрд. м3 импортталды. Бұл 2005 жылға қарағанда 44,6% -ға көп. Жапонияға табиғи газ импорты бірнеше ондаған жылдар бойы тұрақты түрде өсіп келеді. Мұнай жағдайында сияқты, Жапония табиғи газ импортына тәуелді, себебі жергілікті өндіріс өте аз[7].

Қорытынды

Қазіргі уақытта Жапонияның ядролық қаруы үшін нақты нұсқаулардың жоқтығына қарамастан, Токио шетелдік әріптестерге өз міндеттемелерін орындауға дайын және жаңа жобаларға үміткер ретінде қаралуына сигнал беруді жалғастыруда. Жапония премьер-министрі Ё. Нода және Вьетнам

61

Республикасының Премьер-Министрі Нгуен Тан Зунга 2011 жылы қазан айында өткен кездесуінде атом электр стансаларын салу бойынша ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды, жапондық тарапы өз ниетін атап өтті: «өзара әрекеттесуді жалғастыру ... апатты толығымен талдаудан алынған тәжірибеге негізінде» [9].

Осыған байланысты, Жапонияның болашақ сыртқы энергетикалық саясатында сәйкессіздіктің ерекшеліктеріболуымүмкіндеппайымдауғанегізбарсияқты.Біржағынан,наурызайындағыапаттың елдегі халықаралық позицияға тиетін ауыр зардаптарын ескере отырып, Токио саяси және экономикалық салада Қытаймен бәсекелестіктің артуына байланысты истерия өсіп келе жатқан жағдайында нақты неореализмге түсіп қалудың азғырылуын қиындатады.Энергетикалық дипломатия үшін мұндай қондырғылар, бастапқы энергия көздерінің негізгі экспорттаушыларымен қарымқатынастарды нығайту, сондай-ақ перспективалық кен орындарын барлау және игерудің шетелдік жобаларына бизнесті жеделдете (мемлекеттік қолдау арқылы) ынталандыружөніндегі дипломатиялық шараларды күшейтуді білдіреді.Оған қоса, өзіне қатысу және оператордың функцияларын қабылдау

[2].

Екінші жағынан, Токио шетелдік серіктестермен қарым-қатынаста ұлттық энергетиканы дамыту бойынша болашақ нұсқаулардың белгісіздігін өтеуге ұмтылуы мүмкін: а) бейбіт атом саласындағы озық технологиялармен елдегі жағдайдың еске салуы, және б) «таза» дамудың ең жақсы тәжірибелерінің бірі.

Қазіргі кезеңде Жапония әлемдік энергетикалық нарықта жұмыс істейтін мемлекеттердің ішінде көшбасшылардың бірі болып табылады. Белсенді энергетикалық дипломатия Жапонияға екіжақты және көп жақты қатынастардың кең желісін құруға мүмкіндік берді, бұл шикізат нарығында дағдарыс жағдайында маневр жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, 2011 жылдың наурызында болған табиғи және техногендік апат салдарының әсерінен Токио энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің өз көзқарасын қайта қарауы керек. Келешектегі энергетикалық стратегияны толтырудың көптеген нұсқалары бұрынғысынша кең.

Қолданылған әдебиет:

1.Е.Ф.Черненко. Энергетическая дипломатия в орбите энергетической безопасности.

2.С.П.Цыганкова, A.A.Морозов.Международные аспекты энергетической стратегии современной Японии.

3.И.А.Носова.Внешняя энергетическая политика Японии: до и после Фукусимы.

4.Л.К.Пипия, В.С.Дорогокупец. Наука за рубежом «Энергитическая дипломатия Японии».

5.OECD/IEA (2016), Energy Policies of IEA Countries: Japan, 2016 Review. International EnergyAgency. – www.iea.org.

6.Японии: http://law.e-gov.go.jp/ htmldata/H14/H14H0071.html.

7.Данные Института энергетических исследований РАН.

8.Жизнин С.З. Основы энергетической дипломатии: в 2-х т. - М.: МГИМО (У) МИД России, 2003.

9.Каныгин П.С. Энергетическая безопасность Европы и интересы России // МЭиМО. — 2007. - № 5.

Мұратханқызы Назерке

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Шығыстану мамандығының 2-курс студенті (корей тілі)

Ғылыми жетекші:

аға оқытушы Ташкенбаева Б.Ж.

ОҢТҮСТІК КОРЕЯНЫҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ІСКЕ АСЫРУ ТИІМДІЛІГІ

Сыбайлас жемқорлық біздің мемлекетімізде ғана емес, бүкіл әлемдік мәселе болып табылады. Қазіргі таңдабарлықелдер, соныңішінде еңозықелдержаңасын-қатерлердіескере отырып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің өз үлгілерін қайта қарап жатыр, сыбайлас жемқорлық үшін жауапкершілікті арттыру туралы жаңа заңдар мен нормаларды қабылдайды. Кореяның астанасы Сеулде өткізілген сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағдарламалар өзінің жемісін беруде. Корея билігі шын мәнінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімді тетігін, нақты әрекетін және нәтижелерін көрсете алды. Уақыт ағымына сәйкес айталық Сеулде жаңа ғылыми әзірлемелер мен технологияларды пайдаланып, соның негізінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың жергілікті шараларын жетілдірді.Бұл салада 1999 жылы іске қосылған азаматтарға мемлекеттік шенеуніктердің өз өтініштерін қарау процесін Интернет арқылы бақылауға мүмкіндік берген жаңа сеулдік "OPEN"

62

бағдарламасысенсацияжасады.«OPEN»бағдарламасынәзірлеп,жүзегеасырғанСеулқаласыныңмэрі Гох Кун сыбайлас жемқорлыққа қарсы ымырасыз соғысқа баруды ниет етіп, қоғамды азаматтардың өтініштерін қараудан бастап, шешім қабылдау саясатына дейінгі мемлекеттік қызметтердің қызметі туралы хабардар ете отырып, сол ең қажетті саяси еркіндікті көрсетті.Осы бағдарламаның арқасында азаматтар кез келген уақытта өз өтініші бойынша құжаттардың қаралу барысын қадағалай алады.Қалалық әкімшіліктің жұмысында ашықтықты қамтамасыз ететін "OPEN" азаматтардың өтініштерінқарауғаонлайнбақылаужүйесішенеуніктердің,азаматтардыңістерінәділетсізқарауының алдын алуға мүмкіндік береді, азаматтарға сыбайлас жемқорлық көріністері мүмкін болған жағдайда қандай да бір іс бойынша рұқсат беру немесе санкция беру туралы мәселелердің қалай шешілуін бақылауға және қандай да бір құқық бұзушылықтар байқалса, сынауға мүмкіндік береді.Осылайша, әкімшілік қызметінің қамтамасыз етілген ашықтығы сыбайлас жемқорлықты жою үшін алғышарттар жасайды. "OPEN" бағдарламасы бүкіл Сеулдегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның қаңқасын құрайтын белгілі бір қағидаттарға негізделген.

Осылайша, "OPEN" бағдарламасының мақсаты мемлекеттіліктің негізін бұзатын қоғамдық зиянды құбылыс ретінде сыбайлас жемқорлықты жою және азаматтардың қалалық әкімшілікке деген сенімін қалпына келтіру болып табылады, өйткені тұрақты бақылаудағы шенеуніктер аппаратының жұмысында үлкен адалдық пен объективтілік күтіледі. "OPEN" бағдарламасы өте оңай ұйымдастырылған. Әр азамат құрылыс салуға рұқсат алу туралы өтініш бергеннен кейін әкімшіліктің тиісті бөлімінің қызметкерлері осы өтініш туралы ақпаратты "OPEN" сайтына орналастырады. Интернетке қол жетімділігі бар кез келген компьютерді пайдалана отырып, азаматтар нақты уақытта олардың өтініші тиісті түрде тіркелген-тіркелмегенін, осы сұрақпен кімнің нақты айналысатынын, рұқсатты қашан күтуге болатынын, ал егер өтініш қанағаттандырылмаса, қандай себептер бойынша біле алады.

Сайтта берілген өтінішті тіркеу процедурасын, қажетті құжаттарды ресімдеуді, сондай-ақ ақпараттыіздеубағдарламасынқосаалғанда,әрбірісбойыншатолықақпараторналастырылады.Жүйе сондай-ақ қалалық әкімшіліктің тиісті бөлімі туралы және осы істі қарауға жауапты қызметкерлер мен олардың телефондары туралы мәліметтерді, сондай-ақ осы мәселе бойынша құжаттардың қашан және қалай ресімделгені туралы, әрбір кезеңде қағаздарды жылжыту процесінде кезекті рәсімнің күтілетін күні туралы ақпаратты орналастыруды көздейді."OPEN" жүйесі деректерді енгізу күнін кез келген шенеуніктің әрбір сатысында өтінішті нақты қарау күнімен салыстыру арқылы деректерді енгізу бойынша кез келген кідірістерді бақылауға мүмкіндік береді. Жүйе әкімшіліктің барлық қызметкерлерінен сайтта әр өтінішпен жұмыс күні мен сағатын көрсетуді талап етеді. Бірде-бір шенеунік істі қарауды кейінге қалдыра алмайды және оның үстіне дұрыс емес шешім қабылдай алмайды.

Аудит пен Инспекциялауға жауапты қызметкерлер нақты рәсімді орындау үшін берілген мерзім аяқталмағанын тексере алады және "OPEN" сайтына ақпарат енгізген тиісті департаменттен осы іске қатысты қандай себеппен кідіріс болғанын түсіндіре алады, іс бойынша келесі процедураның жаңа күнін енгізуді, ал егер деректер уақытында енгізілмесе, ал көрсетілген рәсім жүргізілген жағдайда деректерді сайтта дереу жаңарта алады.

Осылайша, "OPEN" бағдарламасы өтініштерді қарау процедурасының уақтылы орындалуына әлеуметтік бақылауды жүзеге асыру, деректерді енгізу тәртібімен осы үдерісте кез келген кідірістерді қадағалау және алдын алу, сондай-ақ теріс пайдалануларды анықтау үшін мүмкіндіктер ұсынады.

"OPEN" нақты уақыт режимінде әкімшілік жұмыстың барлық ағыны туралы ақпаратты динамикалық түрде жариялайды (енді жеке іс бойынша шешім туралы ол қабылданған сәтте білуге болады)жәнебұлтұрғыдабағдарламабірегей.Хаосжағдайындаөмірсүруқиын.Қалалықәкімшіліктің жұмысына "OPEN" бағдарламасын енгізу мәселелерді шешудің нақты тәртібінің сақталуына бақылау жасауға мүмкіндік берді, өйткені "қуыс"қалдыра отырып, қылмыспен күресуге болмайды. Кейбір дәрежеде "OPEN" италиялық "Таза қолдар" операциясының аналогы ретінде қарастыруға болады. Шенеуніктің кейінгі жазалауы бақылауы емес, теріс пайдаланушылықтың пайда болуын ескертетін алдын алу, не теріс пиғылды лауазымды адамдарды ерте кезеңде анықтауға және қызметтен шеттетуге мүмкіндік беретін алдыңғы профилактикалық бақылау басым болып табылады. Дегенмен, мұндай бағдарлама жазалау шараларының қажеттілігін жоққа шығармайды.

"OPEN" бұл жай ғана зерттеу жобасы емес, таңдалған бағдарлардың, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес үшін тірек нүктелерінің дұрыстығын растауға бағытталған теориялық іздестіру, атап айтқанда, өмірде жүзеге асырылған зерттеу іс жүзінде жұмыс істейді және оң нәтиже береді. Бұл жоба өзі - сыбайлас жемқорлықтың болуы проблемасын айқындай отырып, оны шешу тәсілі. Transparency International компаниясының шақыруы бойынша, мэр Гох Кун 1999 жылғы 10-15 қазан аралығында

63

Дурбан қаласында (Оңтүстік Африка) өткізілген Тоғызыншы Халықаралық Сыбайлас жемқорлыққа қарсы Конференцияға қатысып, «OPEN» бағдарламасын билік органдарындағы сыбайлас жемқорлықтыанықтаудыңтиімдіқұралыретіндеұсынды.135елден1600қатысушыменХалықаралық Валюта Қоры, Дүниежүзілік Банк, ЭЫДҰ және Интерпол секілді халықаралық ұйымдар арасында үлкен қызығушылық тудырып, нәтижесінде Сеул 2003 жылы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы халықаралық конференция өткізу құқығын алған.

Сеулдің астаналық үкіметі Біріккен Ұлттар Ұйымымен бірлесіп, БҰҰ-ға мүше елдерге таратуға арналған OPEN жүйесімен жұмыс істеу бойынша оқу-әдістемелік нұсқаулық әзірледі. Осы екі ұйым 2001 жылғы тамызда Сеулде OPEN онлайн-жүйесімен таныстыру жаттығуларын өткізді. Осылайша, БҰҰ барлық елдердің үкіметінде оның таратылуын құптайды. Алайда, «OPEN» бағдарламасының белгілі бір ұлттық жүйе арқылы нақты қабылдануы сыбайлас жемқорлықпен күресуге және мемлекеттік механизмнің осы құбылысқа бейімділігін ең жоғарғы эшелондық билікте болуын көрсетеді және осыған байланысты бұл жүйе өзіндік өлшемі ретінде әрекет етеді.

Сыбайлас жемқорлықпен үздіксіз күресу бағдарламасы төрт негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:

1)алдын алу шаралары;

2)репрессивтік шаралар;

3)әкімшілік қызметінің ашықтығы;

4)жеке тұлғалар мен мемлекеттік қызметтер арасындағы тығыз ынтымақтастық.

1.ӘлеуеттіқұпиясөзбайласудыжоюүшінСеуләкімшілігірұқсатберу,санкцияберужәнебақылау туралы шешім қабылдайтын бір шенеуніктің бақылауына белгілі бір ауданды берудің бұрыннан қалыптасқан тәжірибесін алып тастады. Бұдан былай шенеуніктерге әр аудандардан өтініштерді күн сайын қарау ұйғарылып отыр.

2.Сеул қаласының ресми тұлғалары жасаған әрбiр құқық бұзушылық үшiн репрессивтiк шаралар жүргiзiледi. Сыбайлас жемқорлыққа нөлдік төзімділік принципін іске асыру үшін мэрге тікелей

шақыру жүйесі енгізілді.Айына бір рет қалалық әкімшілікте сыбайлас жемқорлыққа бейім аудандарда ақылы жауаптар бар ашық хат жіберіледі. Олардан пошта адрестерінің мэрі мекен-жайына кез келген теріс қылық туралы ақпарат жіберуі сұралады. Әкім барлық ашық хаттарды оқиды және заң бұзушының әрқайсысы дұрыс жазалануын қамтамасыз етеді.

3. Сеул әкімшілігі қызметінің ашықтығын "OPEN" бағдарламасы қамтамасыз етеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы көрсеткіштер индексі Мемлекеттік қызметке жүгінгендердің пікірлері бойынша, сондай-ақәкімшілікұсынғанСыбайласжемқорлыққақарсышараларстатистикасынпайдаланаотырып есептелді. Индекс Сеул қалалық билік органдары арасында салауатты бәсекелестікті тудыратын ынталандырушы құрал болып табылады.

4. Жеке тұлғалар мен мемлекеттік қызметтер арасындағы ынтымақтастықты барлық жоғарыда аталған салаларда қарауға болады. Бұдан басқа, тағы бір жаңалық енгізілді - мақсаты «Сыбайластық туралы келісім», оның мақсаты халыққа жемқорлықтың алдын-алу және тауарлар мен қызмет көрсету саласындағы заңдарды бұзу. Пара алудан бас тарту міндеті - тауарлар мен қызметтерді жеткізуге жауаптылауазымдытұлғаларменқұрылысқанемесетауарларменқызметтердіжеткізушілергеқызмет көрсетуге өтініш берушілердің келісімі. Осындай келісімшартқа қол қою арқылы тараптар сәйкес келмеген жағдайда, олар тиісті түрде жазаланатын болады деп келіседі.

Қорытындылай келе, жоғарыда келтірілген көрініс Сеул үкіметінің көрсеткен өнертапқыштығы мен шығармашылықтың жоғары деңгейін көрсететінін біле аламыз. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің жаңа оң және өте перспективалық идеялары әзірленді, соған орай оң нәтиже берілді. Осылайша, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің әдістері мен принциптері көп, алайда біздің еліміздің халқы мемлекеттік аппараттың қоғамның осы ауруын пәрменді жою бағытында нақты қимылдарын көрмейді. Бұл тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасында Сыбайлас жемқорлыққақарсыкүрестітабыстықолданатындамығанелдердіңозықмеханизмдердіісжүзіндеіске асыру болып табылады.Елдегі сыбайлас жемқорлықтың деңгейі мен ауқымы экономикалық дамуды тежейді, инвестициялық ахуалға кері әсерін тигізеді, елдің имиджін, Қазақстан Республикасымен ынтымақтастыққа халықаралық мүдделілікті төмендетеді.Осыған байланысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес Қазақстанның мемлекеттік саясатының негізгі басымдығы болып табылады. Анықталған проблемалар, тұтастай алғанда, бұрынғы күйінде қалып отыр және құқық қолдануды күшейту, нивелирлеу, көлеңкелі экономиканың өсуімен, мемлекеттік басқару жүйесінде демократиялық рәсімдердің күшеюімен байланысты тәуекелдер саласындағы міндеттерді шешу қажеттілігімен байланысты екенін атап өткен жөн. Сарапшылар атап өткендей, бұл міндеттердің шешілмеуі сыбайлас жемқорлықтың өсуіне ықпал етеді.

64

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Гилевская М.А. Анализ антикоррупционной программы Сеула "OPEN" // Проблемы преступности: традиционные и нетрадиционные подходы. Сборник статей. - М.: Российская криминологическая ассоциация, 2003. - С. 247-254

2.Борьба с коррупцией: опыт Южной Кореи.Сеульский вестник № 93, 2005

3.Шунаев А. М. Опыт борьбы с коррупцией в Южной Корее и Сингапуре//СПб.- управленческое консультирование.

№3. 2018

Муратова Адия,

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Шығыстану факультеті, 4-курс (бакалавр)

Ғылыми жетекшісі: Қалиолла А.

ҚЫТАЙДЫҢ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІНЕ ҚАТЫСТЫ ҰСТАНҒАН «ЖҰМСАҚ КҮШ» САЯСАТЫ

Қытайдың соңғы онжылдықтағы даму қарқыны, әлемдік экономикаға белсенді араласуы, жаһандану үрдісіне үлес қосуы әлемдік қауымдастықтың қызығушылығын, сонымен қатар алаңдаушылығын тудыратыны анық. XXI ғасырдың басындағы әлемдік тәртіп, жаһандық проблемалардышешуқадамдары,халықаралыққауіпсіздіктіорнатужолдарыҚытайүшінасамаңызды болып есептеледі. Өйткені кейінгі халықаралық қарым-қатынастар жүйесі осыдан негіз алады. Қытай әлемдік саяси-экономикалық үрдіске белсенді араласуды көздейді. Оған бүгінгі қарқынды экономикалықдамуы,әскерикүш-қуатынарттыруы,мәденибайланыстараясынкеңейтуі,яғниәлемдік держава болуға деген талпынысын айтамыз. Қытай Үкіметі мұның барлығы елдің ішкі мәселесі және экономикасын модернизациялауға арналған қадамдар екенін ескереді, осылайша халықаралық қауымдастықта, әсіресе көрші мемлекеттерде қалыптасқан «Қытай экспансиясы» ұғымын сейілтуді көздейді.

Американдық саясаттанушы Джозеф Най ең алғаш рет «жұмсақ күш» (Soft Power) тұжырымдамасын қалыптастырды. Джозеф Най саяси іс-қимыл, мәдениет пен құндылықтарды кезкелген мемлекеттің жұмсақ билігінің үш қайнар көзі, ал жария дипломатия мемлекеттің сол арқылы өзі туралы айта алуының құралы ғана деп есептейді. Зерттеуші «жұмсақ күш» ұғымына көздеген мақсатқа одақтастардың күштеуі мен мәжбүрлеусіз өз еркімен бірлесуі нәтижесінде қол жеткізу тәсілі ретінде анықтама береді. Сонымен бірге қатаң күш көрсетуге қарағанда «жұмсақ күштің» айырмашылығы ол өз мақсатына әлдеқайда тез және неғұрлым арзан жолмен қол жеткізе алады деп тұжырымдайды.

Бүгін біз жұмсақ күш деп аталатын, халықаралық және ішкі мемлекеттік қатынастардың әскери емесәдісінің тарихи дамуын қарастыруүшін,жұмсақкүшэлементтерініңөзгеруін қарастырукерекпіз. Бұл зерттеу арқылы жұмсақ кұш – жиырмасыншы ғасырдың жалғаны емес, ерте заманнан бері келе жатқан, қоғам тарихындағы құбылыс екендігін айта аламыз.

Жұмсақ күш – «қатаң күшке» қарағанда, қалаулы мақсаттарға ерікті қатысу жолымен жетуге арналғансаяситұжырымдамаболыптабылады.Еңалғашретбұлтерминдіамерикандықсаясаттанушы Джозеф Най енгізді. Бұл тұжырымдаманың негізі – ықпал етудің зорлықсыз технологиялары: PR, пропаганда, психологиялық операциялар.

1930 жылы «Түрмелік дәптерлерде» Грамшимен құрастырылған «мәдени-идеологиялық гегемония»теориясы Жұмсақ күш жолына бір қадам болып табылды. Міндеттерге жету үшін «жұмсақ күшті» қолдану идеясы Лао-цзы еңбектерінде пайда болған: «Әлемде судан әлсіз және нәзік бола алатын зат жоқ, бірақ ол ең қатты затты жоя алады». Әйелдің сүйкімдігі «жұмсақ күштің» ең көрнекті мысалы болып табылады, ер адамның «қатаң күшіне» қарағанда.

Қытай ойшылдары Лао-цзы, Конфуций, Сунь-цзы Қытайдағы «жұмсақ күш» туралы алғашқы түсініктер берді. Олар әскери ой, мемлекетті басқару және басқа халықтарға ықпал ету саласында қолданылды. Мысалы, Лао-цзыдың «Дао Дэ Цзин» ескерткішінде «жұмсақ күштің» қытайлық мәні айтылып кетеді: «Аспан астында ең жұмсақ ең беріктен үстем болады». Басқа қайнар көзде келесідей пікір айтылады: «Бүкіл әлемде судан ең жұмсақ және әлсіз ештене жоқ, бірақ су берік және қаттыны жеңеді... әлсіз мықтыны, ал жұмсақ-қатаңды жеңетінін бүкіл әлем біледі...». Дамудың әр түрлі тарихи кезеңдерінде көріністапқан«жұмсақкүш»тақырыбыменоныңқұндылықтары қытайқоғамында1990 жж. аяғында қайтадан өзекті болды. Бұл кезеңде жаңа кезеңдегі Дэн Сяопинның әскери философиясы «жұмсақ күште» өз көрінісін тапты.

Бүгінгі күні Қытай өзін «жұмсақ күштің» жаңа орталығы ретінде мәлімдейді. Оны индустрияландыру мен дамыту - мемлекеттің мақсатты әлеуметтік-мәдени саясатының бөлігі болып

65

табылады. Партиялық басқарма «жұмсақ күшті» максималды қолданып, қытай мәдениетінің халықаралық ықпалын көтеріп, әлем нарығында Қытайдың мәдени продукциясын кеңейтеді.

Өркениетті мәдени потенциалды белсенділеу бойынша жұмыс 2002 жылы партия басшысы Ху Цзиньтаосайланғаннанкейінкеңейді. Жаңапартиялық-мемлекеттікбасшыХуЦзиньтаожәнепремьер Вэнь Цзябао 1990 жж. нарық жүйесінің дамуында пайда болған дисбалансын түзей бастады. 2000 жж.

гармония, еркіндік, теңдік, әділеттілік, заңның үстемдігі, патриотизм».

Ұзақ уақыт бойы АҚШ ғана «жұмсақ күш» монополиясын иеленді, алайда, қазіргі кезде Қытай АҚШ-тан оны қолдану инициативасын алып қоюда.

XXI ғасырда Қытайда «жұмсақ күш» саясатын жүзеге асыруға бағытталған сыртқы саясат доктринасыпайдаболды.Онда«жұмсақкүштің» негізгіқайнаркөздері– ұлттықмәдениеттіңбайлығы мен қытайлық модернизациясының сәттілігі көрсетілген.

Қытайлық көшбасшылар әлемдік қауымдастық әрқилы қабылдап үлгерген «бейбіт өркендеу» тұжырымдамасынан кейін оның орнына «жұмсақ күш», яғни әлемге қытайлық сыртқы саясаттың конструктивті және зорлық-зомбылықсыз сипатын таныстырып көрсету, Қытайдың тартымды бейнесін құру идеяларын алып келді. Осы орайда Қытайдың және басқа азиялық мемлекеттердің Батыстың моральдік-адамгершілік ұстанымдарына қарама-қайшы келетін пікірлері орын ала бастады. Соның бірі ретінде тарихи тамыры терең, соңғы уақытта көптеген мемлекеттерде «Конфуций институттарының» құрылуы нәтижесінде таралып жатқан конфуцийшілдік ілімін айтуға болады.

Болашақта ұзақ мерзімді уақыт ішінде Қытайдың халықаралық жауапкершілігі материалдық деңгейде емес, негізінен, рухани деңгейде көріне бастайды. Басқаша айтқанда, әлемдегі істерді бақылау жауапкершілігін бөле отырып, Қытай негізінен қатаң емес, жұмсақ күшке жүгіне бастайды. Қытай барлық әлемнің мемлекеттерінің ортақ қызығушылықтарына сәйкес келетін көптеген идеялардыұсынды.Уақытөтекеле,олардыңықпалыөсебастайды.БасшылыққаХуЦзиньтаобастаған билік келген соң, Қытайдың бейнесін жасақтау бойынша жұмыстарда жаңа акценттер пайда бола бастады. Қытай теоретиктері американдық ғалым Джозеф Най ұсынған «жұмсақ күш» түсінігіне жиі жүгінеді. Бұл түсінік мәдениет пен саяси идеалдарын қару немесе ақшаның «қатты күшін» пайдалану көмегімен ықпал етудің орнына өзге мемлекеттердегі адам әрекеттеріне ықпал қызығушылықтарында «материалды емес билік қорларын» пайдалануды көздейді.

Американыңсаясаттануғылымынаналынғанбұлтұжырымныңресмипартиясаясатықұрамдасына айналуы ҚКП XVI съезінде жүзеге асты: өз сөзінде Ху Цзиньтао «мемлекеттің мәдени жұмсақ күшін арттыруға» шақырды.

«Жұмсақ күш» тақырыбы қытайлық қоғамтану мен басылым беттерінде 1990-шы жылдардың соңына қарай көтеріле бастады. Алайда билік өкілдері мен сарапшылар қауымдастығының назарына ол тек 2004 жылы ілінді. Қытай зерттеушілері ҚХР Мемлекеттік Кеңесі премьерінің орынбасары Цянь Цичэннің 2004 жылы «Гоцзи вэньти яньцзю» («Халықаралық мәселелердің зерттелуі») журналының №1санындажарияланғанмақаласынерекшебөліпкөрсетеді.БұлмақаладаАҚШ-тың11қыркүйектегі оқиғадан кейін барлық әлемде антитеррористік саясатын жүзеге асыра бастағандығы, алайда Иракта қиынжағдайғатапболғандығықозғалады.«Қатаңкүшті»қолданунегізіндежасақталғанбұлстратегия өзінің тиімсіздігін дәлелдеді. Ол «жұмсақ күш» пен халықаралық институттардың рөлін бағаламады, нәтижесінде Америка ұлттық қауіпсіздік стратегиясын жүзеге асыру үшін қажетті кейбір маңызды құралдардан айырылды.

ҚХР Сыртқы істер министрі Ян Цзечи «Жэньмин жибао» басылымына берген сұхбатында Қытайдың соңғы жылдары жеткен саясижетістіктерін талдай отырып: «Соңғы он жылдықта негізгі үш бағыт бойынша даму үрдісі бар, оның ішінде: экономикалық жаһандану, әлемдік көпполярлық пен ғылымитехникалық төңкеріс халықаралық жүйе мен халықаралық қатынастарда түбегейлі өзгеріске ұшырады»дегенпікірбілдірді[10]. Жалпы,осыкезеңдегіхалықаралық жағдай келесідей сипаттармен ерекшеленеді:

1. Халықаралық қатынастарда жаңа бетбұрыстар байқалды. Пікірімен санасарлық үлкен мемлекеттер геосаяси ойындар сахнасына шықты. Олар әлемдік экономика мен халықаралық істерге ықпал ететін үлкен әлеуетке ие.

«Үлкен сегіздіктің» дамушы мемлекеттермен қарым-қатынасында жаңа бағыт қалыптасты. Халықаралық жүйедегі өзгерістер бойынша халықаралық қауымдастықта пікірталастар көбейді.

66

2.Халықаралық қатынастарда жаңа бастамалар маңызды үрдістерге айналды. Жаһанданудың сұраныстарын қабылдау мақсатында үлкен мемлекеттер өздерінің ішкі және сыртқы саясаттарын реттеуді қолға алды.

3.Жаһандану мәселелері көпшіліктің назарын өзіне аудара бастады. Әлемдік климаттың өзгеруі мәселесінің өзектілігі арттырып, мемлекеттер өз пікірлерін ұсынуды қолға алды. Энергетика және геосаясат шеңберіндегі бақталастық нығая түсті. Энергетикалық қауіпсіздік халықаралық деңгейдегі

маңызды мәселелердің біріне айналды.

4. Әлемдік экономикада қаржы тәуекелі ұлғайды. Жалпы әлемдік экономикадағыжағдай тұрақты болғанымен, тұрлаусыздық факторлары артты. Мұнайдың бағасы артып, американдық доллар құнсыздануға ұшырады. Экономикалық сұрақтарға саяси басымдық беріле бастады.

5. Негізгі әлемдік күштер өз назарларын «жұмсақ күшті» қалыптастыруға және жүзеге асыруға аударды. Сондай-ақ, жаһандану мәселелерінде моральдық басымдыққа ие болуға, халықаралық ықпалды күшейтуге, халықаралық қауымдастық тарапынан үлкен қолдауға ие болуға тырысады».

Қытай Халық Республикасының қытай тілін шетелдерде насихаттау мақсатында құрылған білім беруқұрылымдарының бірі Конфуций институттары. Конфуций институттарын құружәнедамытудың негізгі стратегиялық мақсаты – шетелде ҚХР «жұмсақ күшін», оның мәдени ықпалын максимизациялау, сонымен қатар мақсатты мемлекеттерде қытайлық қатысуды кеңейту, халықаралық қауымдастықта және жекелеген мемлекеттерде Қытай имиджін қалыптастыру. Соңғы кездері «жұмсақ күштің» осы құралының дамуын көптеген шетел ғалымдары зерттеуде, соның ішінде Ш. Бреслин, Дж. Курланцик, А. Гарсия-Эрреро, Д. Бротигам, Минцзян Ли, Пан Чжунъин, Ян Сюэтун және т.б. [11].

Конфуций институттары бұл бірлескен кәсіпорын ретінде шетел жоғарғы оқу орнында қытай жағымен және оның шетел серіктестерімен құрылатын табыстық емес ұйым болып табылады. Осыдан басқа, орта оқу орындарының базасында Конфуций класстарын құрастыру мүмкін. Қытай тілінхалықаралықтаралуыбойыншаКеңсе(Ханьбань) қытайтарабынанКонфуцийинституттарымен сыныптарының қызметін реттейді. ҚХР Білім министрлігіне тікелей бағынатын Hanban (Конфуций институттарыныңбасштаб-пәтерлері)қазірдеәлемнің108еліндежұмысжасайды.Аталмышелдердегі Конфуций институттарының саны 400, ал орта және бастауыш мектептер қабырғасында жұмыс істейтін Конфуций сыныптарының саны 500-дан асып жығылады. Аталмыш білім орындарында білім алушылардың саны 1 миллионға жетіп жығылады. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында төрт Конфуцийинституттарыжұмысжасайды.ОларАлматы,Астана,ҚарағандыжәнеАқтөбеқалаларында орналасқан. Сонымен қатар Қазақстанның көптеген жоғары оқу орындарында қытай тілі шет тілі ретінде жүргізіліп келеді. Қытай тілін халықаралық қатынастар, шығыстану, аймақтану, аударма ісі мамандықтарынан басқа қаржы, туризм, құқық мамандықтарының студенттері үйрену үстінде. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде қытай тілі мамандықтары бар. Осының бәрі еліміздегіқытай тілінүйренуге дегенқызығушылықтың нәтижесіндеқалыптасыпотырғанжағдай.Бұл үдеріс бұдан әрі де жалғаса береріне еш күмән жоқ.

2016 жылдың 5 ақпан күні үкімет отырысында вице-премьер Дариға Назарбаева: «Жақын болашақта біздің бәрімізге қытай тілін үйренуге тура келеді» деген болжамын айтты.

елімізде қытай тілін үйрететін білім ордаларының саны да көбейіп келеді. Осыдан бар болғаны 10 жылдайбұрынелімізде қытай тілі текжоғарыоқуорындарында ғана оқытылып келсе, оныңішінде тек бір-екі ғана университетте, ал қазіргі таңда қытай тілі мектеп қабырғасынан бастап үйретіліп жатыр. Сонымен қатар, әр түрлі тілдер орталықтарында, кешкі мектептерде қытай тілі кеңінен оқытылуда. Елімізде қытай тілін үйренуге деген ұмтылыстың мұнша кеңеюінің себептерін былайша қарастыруға болады:

Жалпы «Бір жол – бір белдеу» жобасы іске асатын болса, оған 4,5 млрд. халық тұрып, тіршілік ететінәлемніңалпыстанастаммемлекетіқамтылып,қатыстырылады.Жасыратыныжоқ,әдеттемұндай ірі жоба-бастамаларға қатысты әрқилы қауесет пен пікірлер, түрлі болжамдар айтылады. Олардың көбінің пікірі төмендегідей тұжырымға саяды:

Біріншіден, Қытай тауарларына әлемдік рынокта сұраныстың азаюынан, олардың бәскеге қабілеттілігінің төмендеуінен елдің ЖІӨ өсімі баяулап қалды;

Екіншіден, өнеркәсіп өндірісінің аса қарқынды дамуынан қоршаған ортаның ластануы, экологиялық ахуал күрделене түсті;

Үшіншіден, Қытайдың Шығыс бөлігі мен Орталық және Батыс бөліктерінің даму деңгейінде елеулі айырмашылықтар пайда болды;

Төртіншіден, 2016 жылдың 4 ақпанында Австралия, АҚШ, Бруней, Вьетнам, Жаңа Зеландия, Жапония, Канада, Малайзия, Мексика, Перу, Сингапур, Чили мемлекеттері бірігіп, Транс-Тынық мұхиттықсаудажәнеинвестициялық альянсын құрды.ЕндігіжердеоныңҚытайға бәскелесбірлестік болатыны анық.

67

Бұл айтылғандарға қоса, Қытай өз ішінде осы заманға лайық темір жол мен автомагистральдарды салып бітіріп, жетілген көліктік-логистикалық жүйені қалыптастырды. Міне, осыны салуда пайдаланылған қуатты потенциал — арнайы өндірістік құрлығылар мен қондырғылар, техникалар мен машиналар білікті инженер-техник кадрлар мен жұмысшылар бос қалмай, «Бір белдеу-бір жол» жобасын жүзеге асыруға тартылуы керек.

Басы ашық ақиқат: Қытай бүгінде және болашақта да көмірсутек отыны, жалпы энергетикалық қуатты молынан тұтынатын ел болып қала береді. Қазіргі таңда ол мұнайдың басым бөлігі су жолдары

– теңіз арқылы тасымалдайды. Ал, теңіз жолдары әзірге АҚШ-тың әскери-теңіз флоты билігінде. Сондықтан да құрлықтың бойымен, яғни Орталық Азия мен Ресей жері арқылы өтетін транзиттік арна ашу – тығырықтан шығудың баламалы амалы.

Әрине, «жұмсақ күш» саясаты тек сауда-экономикалық қатынаспен шектеліп қалмайды. Оған білім беру, денсаулық сақтау секілді гуманитарлық салалардағы ынтымақтастық та қосылады. Күнделікті БАҚ құралдары мен интернет желідегі түрлі сайт парақшаларынан: «Талапкер жастарды тегін гранттармен Қытайда оқуға шақырамыз» деген жарнамаларды жиі оқитынымыз осының айғақ дәлелі. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, өткен жылдар ішінде ҚХР білім ордаларында 12 мыңнан астам қазақстандық студент білім алып қайтыпты.

Заманауихалықаралықжағдайдаелеуліөзгерістерболды. Халықаралыққатынастардакүштүсінігі уақытқа қатысты да, кеңістік жағынан да өзгерді, сәйкесінше, күшті бағалау да өзгерді. Заманауи халықаралық қатынастар жүйесінде әлемдік державалардың өзара әрекеті тек қана қатаң ғана емес, жұмсақ күш саласында жүзеге асырылады. Соның ішінде бұл күштің компонеттерінің ішінде лингвосаяси фактор аса маңызды болып табылады.

Орталық Азия «Жібек жолының экономикалық белдеуінің» ортасында орналасып, Қытай үшін ерекшестратегиялықмаңызғаие.СоңғыжылдарыҚытайдыңОрталықАзияға жұмсақкүшініңықпалы

мен қытай мәдениеті Қытай мен орталық-азиялық мемлекеттердің қатынастарының шиеленісуі контексінде осы аумақтағы кейінгі таралуын алды. Қытайдың Орталық Азиядағы жағдайы күрделі және осы аумақтағы Қытайдың ықпалы жеткіліксіз. Осындай жағдайды болдырмау үшін және осы аумақта Қытайдың жұмсақ күшінің ықпалы Орталық Азия мемлекеттерімен мәдени алмасуы бойынша бірқатар шаралар мен Конфуций Институттары арқылы нығайып жатыр. Қытай тілінің таралуымен және жұмсақ күштің басқа компоненттерінің қолдануымен Қытай мен Орталық Азия мемлекеттерінің арасындағы қатынастар ұлғаяды.

«Конфуций Институтының» құрылуы мен дамуы – бұл Қытайдың жұмсақ күш тұжырымдамасын жүзеге асыру бойынша маңызды шаралары болып табылады. Жұмсақ күш пен оның халықаралық қауымдастықта ықпалы қытай тілінің таралуыныңарқасында ұлғайды. Қазіргі таңда Қытайда өмірдің барлық салаларының қарқынды өзгеріп жатыр, алайда, қытай тілінің дамуына бағытталған сыртқы саясат өзгерістерге ұшырамайды.

Біздің ойымызша, Қытайдың тұрақты экономикалық өсуіне байланысты республика екіжақты және көпжатқы, аумақтық және глобалдық қатынастарды құруға белсенді қатысады.

Жоғарғы экономикалық өсумен салыстырғанда әлемдік сахнадағы қытайлық жұмсақ күші онша әсерлі көрсетілмеген. Оның дамуының осы дәрежесі қытайлық арманына жету талаптарына сәйкес келмейді. Осы жағдайды түзету үшін жұмсақ күштің әртүрлі құралдары арасында ҚХР жоғарғы басшылары қытайтіліменмәдениетінтаратуғыкөңілбөлді.ОсыжолдаXXIғ.екіншіоңжылдығының ортасында басты жетістіктерге қол жеткізілді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Громыко А.А. «Мягкая сила» и сила права: к постановке проблемы//. 2014. 3-19 С.

2.МосяковД.В.«Мягкая сила»вполитикеКитая вЮго-Восточной Азии//Юго-Восточная Азия:актуальныепроблемы

развития. 2010. 5-22 С.

3.Лебедева М.М. «Мягкая сила» в отношении Центральной Азии: участники и их действия//Вестник МГИМО Университета. 2014. № 2 (35). 47-55 С.

4.Давыдов Ю.П. Понятие «жесткой» и «мягкой» силы в теории международных отношений// Международные процессы. 2004. № 1. 69-80 С.

5.ПаршинП.Б.Проблематика «мягкой силы» во внешней политике России. М.: МГИМО (У), Выпуск 1 (36) Март 2013.

-27б.

6.Joseph S. Nye, Jr. Soft power // Foreign Policy, №. 80, Autumn 1990, P. 167; Joseph S. Nye, Jr. Soft power: the means to success in world politics. N.Y.: Public Affairs Group, 2004. P. 1-8.;

7.Joseph S. Nye, Jr. The Changing Nature of World Power. The Journal

68

Нурсултанова Л.С.

Факультет востоковедения КазНУ им. аль-Фараби Студент 2 курса специальности «Востоковедение»

Научный руководитель: Дәлелқызы Қарақат

40 ЛЕТ ПОЛИТИКИ РЕФОРМ И ОТКРЫТОСТИ КИТАЯ: ДОСТИЖЕНИЯ В СФЕРАХ НАУКИ И ТЕХНИКИ

Аннотация: Научно-технический комплекс Китая ярко заявил о себе в наступившем столетии: страна буквально ворвалась в число мировых лидеров. Рассматривая историю формирования, современные достижения, потенциал и зарубежные оценки реформ и открытости Китая, авторы связывают этот рывок с последовательным воплощением в жизнь стратегии модернизации, комплексного опыта и достижении в сфере науки и техники. Институциональная структура китайской науки сочетает планирование и координацию “сверху” с конкуренцией и инициативой разработчиков технологий и промышленных предприятий, растущим уровнем защиты интеллектуальной собственности. Конкурентоспособный и полнокровный организм опирается на мощную информационную систему и сильную научно-техническую дипломатию, что позволяет успешно противостоять внешним вызовам.

1976 году Китай оказался в состоянии глубокого экономического и социально-политического кризиса. Причиной кризиса стали великодержавный милитаристский курс Мао Цзэдуна, волюнтаристская политика «большого скачка» и маоистская «культурная революция». По признанию китайской печати, 1966-1976 гг. стали «потерянным десятилетием», которое отбросило страну назад, поставив народное хозяйство на грань краха. Экономика страны была почти полностью разрушена, сотни тысяч людей находились за чертой бедности. Объявленная во времена «культурной революции» классовая борьба еще больше обостряла накопившиеся социально-политические и экономические противоречия. Социальная политика Мао Цзэдуна привела к расколу общества - явлению, прямо противоположному укреплению политического и морального единства, характерного для социалистического общества.

За счёт чего мог произойти такой рывок в развитии некогда отсталой страны? Руководство страны считает, что это стало возможным благодаря модели социализма с китайской спецификой, у истоков которой стояли решения 3-го Пленума ЦК КПК 11-го созыва 1978 года и лежащая в их основе теория Дэн Сяопина.

Главный вопрос, на который отвечала теория Дэн Сяопина, состоял в том, как следует строить социализм в такой отсталой стране, каким был Китай середины ХХ века? Давая на него ответ, Дэн Сяопин говорил, что здесь нельзя ограничиваться опытом создания социализма в других странах: его следуетизучать,нонекопировать.«УКитаяестьсвоямодель».Необходимо«идтисобственнымпутём и строить социализм с китайской спецификой - таков основной вывод». По инициативе Дэн Сяопина и его сподвижников было принято историческое решение отказаться от теории «продолжения революции при диктатуре пролетариата» и политической установки на ведение «классовой борьбы» как главной задачи, а центр тяжести партийной работы перенести на осуществление модернизации. Согласно этому, была объявлена и утверждена новая политика «реформ и открытости»КНР [1, с. 445].

Базисом для практической разработки реформаторских идей Дэн Сяопина стал утвержденный в середине 70-х годов курс «четырех модернизаций», который преследовал цель преобразования в четырех областях - сельском хозяйстве, промышленности, армии, науке и технике. Политика «четырех модернизаций» отражала материальное содержание реформы. Суть идейно-политической линии представляли «четыре основных принципа»: социалистический путь развития, демократическую диктатуру народа, руководство компартии, марксизм-ленинизм и идеи Мао Цзэдуна.

Таким образом, основными средствами осуществления модернизации объявлялись реформы и политика открытости. Реформы были направлены на приведение производственных отношений в соответствие с задачами развития производительных сил с тем, чтобы производственные отношения не становились тормозящим фактором для развития страны. А политика открытости была призвана включить КНР в процесс глобализации экономики и других сфер жизни человеческого сообщества, активнопривлекатьзарубежныекапиталы,использоватьдостижениянаукиитехники,управленческий опыт с тем, чтобы, в конечном счете, повысить мировую конкурентоспособность Китая. «Нынешний мир - мир широких сношений, - говорил Дэн Сяопин в 1984 г. [2, с. 364]. Процесс реформ был охарактеризован их «главным архитектором» как «вторая революция» после 1949 г., но революция в

69

смысле «революционного обновления социализма на его собственной основе путем самосовершенствования», а не направленная на слом старой надстройки и против какого-либо общественного класса.

За последние 40 лет Китай претерпел потрясающие перемены: от «отсталой страны» в модернизации до «практического центра» модернизации, от «слаборазвитой страны» до «самой конкурентоспособной развивающейся экономики», от «обеспеченности одеждой и питанием народа» до «строительства среднезажиточного общества» и дальнейшего «всестороннего построения среднезажиточного общества», возрождения нации, встречающей светлое будущее. Жизнь китайского народа перешла от дефицита к изобилию, от нищеты к зажиточности. Более 700 млн. бедных, по действующим стандартам ООН, успешно вышли из бедности, что составило более 70% сокращения количества бедных в мире. 40 лет назад в Китае не было ни одной частной компании и не было предприятия, вошедшего в список 500 крупнейших компаний мира. В 2017 году 115 китайских предприятий вошли в рейтинг 500 крупнейших компаний мира[3].. Появился ряд всемирно известных компаний,такихкак«Хуавэй»,«Алибаба»,«Хайэр»ит.д.В70-80-хгодахпрошлоговекавКитаелюди смотрели 14-дюймовый черно-белый телевизор, использовали телефоны с клавиатурой и счеты, а теперь почти у каждого китайца есть мобильный телефон. ВСМ, покупка онлайн, мобильный платеж и байкшеринг стали «четырьмя новыми великимиизобретениями»Китая. Весь мир покорен и удивлен мудростью и скоростью развития страны. На сегодняшний день китайский народ может с полной уверенностью сказать, что политика реформ и открытости в качестве второй революции Китая не только глубоко изменила Китай, но и оказала сильное влияние на весь мир [3].

Китай сегодня - это быстро развивающаяся страна с современной промышленностью, развитой наукой и культурой.

Согласно общественному мнению, в новую эпоху Китай будет продолжать придерживаться политики реформ и открытости, продвигать образование всесторонней, открытой новой структуры, стремиться к всестороннему созданию модернизированной державы социализма. Следование политике реформ и открытости КНР стало стимулом и гарантией поэтапного развития.

Китаевед и профессор Университета Париж-8 Пьер Пикар (Pierre Picquart) сказал, что «политика реформ и открытости продвигается вперед». Для того, чтобы китайское общество продолжало демонстрировать жизненную силу, а также для того, чтобы китайские предприятия обладали конкурентоспособностью, правительство КНР выдвинуло продвижение всесторонней новой структуры открытости, а также уточнило точки приложения силы. «Для ЕС дальнейшая открытость Китая, без сомнений, будет стимулировать дальнейшее развитие китайско-европейских отношений на базе взаимной выгоды» [4].

«За 40 лет с момента начала политики реформ и открытости в Китае, весь мир собственными глазами лицезрел развитие Китая, в то же время, и развитие Китая изменило мир, можно сказать, что открытость Китая стала колоссальным вкладом в развитие мира во всем мире», – сказал в специальном интервью журналисту агентства Синьхуа глава бразильского исследовательского института Китая и Азиатско-Тихоокеанского региона Северини Кабрал. Кабрал также упомянул о роли, которую Китай благодаря своему развитию стал играть на многосторонней международной арене. Он говорит: «Начиная с экономики и вплоть до политики, от Всемирной торговой организации и вплоть до конвенции ООН об изменении климата, Китай неизменно выступает от лица широкого круга развивающихся стран. В организации БРИКС, где участвует и Бразилия, Китай вместе с другими странами с переходной экономикой стимулирует открытость экономики, активно борется с торговым протекционизмом» [5].

Процветание науки и техники - это процветание и сила государства и народа, научно-технические инновации - важнейший фактор национального развития, поэтому достижения в сферах науки и техники являются одним из главных отраслей.

В течение 40 лет проведения в Китае политики реформ и открытости реформирование китайской науки и техники продвигалось вперед быстрым и верным шагом, структурная реформа превратила научно-техническую отрасль в "симфонический оркестр" с колоссальным потенциалом творчества и новаторства. В 60‒70-е годы внутренние неурядицы и полуизоляция страны негативно сказались на подготовке кадров. Исключением были лишь ВПК, нефтяная и некоторые другие отрасли. Кардинальный поворот в сфере образования и науки начался лишь в конце 1970-х годов – в ходе инициированных Дэн Сяопином реформ.

ДоВсекитайскогосовещанияповопросамразвитиянаукиитехники,проведенногов1996г.,вКНР реализовывались государственные программы НИОКР в области ключевых технологий (1982) и высоких технологий (1986), а также внедрения научно-технических достижений (1990) и

70