50

«БІР БЕЛДЕУ – БІР ЖОЛ» ЖƏНЕ «НҰРЛЫ ЖОЛ»

Түркия-Еуропа қатынас жолдар құрылысын белсенділікпен ілгерлету; Қытай тарапы батыс солтүстік шекарадан шығыс оңтүстік теңіз жағасына дейінгі маршут қатынас имфрақұрылымдарының сапасын жақсартып, екі тараптың тас жол, шойын жолдардың тасымал қуатын артырып, жаңа Азия-Еуропа магитральды көпір экономикалық дəлізі құрлысын нығайтады, -,деп, көрсетілген. Сондықтан Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2017 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында үкіметке Қазақстан мен Қытай арасында қол қойған ынтымақтастық жобаларды алдымен іске асыруды тапсырды [4].

2017 жылы мамырда Бейжиңде өткен «Бір белдеу-бір жол» самитінде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев сөйлеген сөінде: «Жібек жолы жобасын іске асыру тұтас бір өңірлерді, соның ішінде Орталық Азияны жаһандық контексте жаңа тұрпатта таныстыруға мүмкіндік береді»- деп атап көрсетті. Сондай-ақ ол «Ғылыми инновация саласында терең ынтымақтасуды» [5] ұсынды. Бұл оның сол жылғы Қазақстан халқына Жолдауында алға қойған ғылыми-техника жəне білім беру саласында инновацияны дамытып, халықтың бəсекеге қабылиетін артыру саясаты үшін ортаға қойған нақты ұсынысы еді. Міне, бұдан Қазақстан Президетінің ғаылми-техника саласында Қытаймен кең көлемде ынтымақтасуға иетті екендігін көруге болады.

Қазақстан Республикасының Қытайдағы Төтенше елшісі Шахрат Нұрышев: «Қазақстан мен Қытай «Бір белдеу – бір жол» жобасының маңызды құрамдас бөлігі болған – «Жібек жолы экономикалық белдеуі» бойынша тығыз ынтымақтасып келеміз. Қазіргі таңда біз Қытай тарапымен өндіріс қуаты саласында жалпы құны 26 млрд доллар тұратын 51 жобаны іске асырудамыз. Осы жобалардың сəтті түрде жүзеге асуы тек Қазақстанды қана емес, бүкіл аймақты дамытады деп сенемін» [6] дейді.

Қазірдің өзінде Қазақстан мен Қытай өндіріс қуаты саласында айтарлықтай нəтижелерге қол жеткізді, шойын жол, металлуригия, түсті металл, құрылыс материалдары сияқты өндіріс қуаты саласында айтарлықтай дамып келеді. Ақтоғайдағы жылдық өнімі 250 мың тонна болатын мыс-кен завоты, Павладар облысындағы жылдық өнімі 250 мың тонналықЭлектролитикалық алюмин завоты, Каспийдегі жылдық өнімі 1 млн тонна Асфалит завоты, Минаралдағы күндігі 3 мың тонналық цемент завоты сияқты 34 жобаның құрылысы аяқтап өнім шығара бастады. Нұр-Сұлтан қаласында қытай стандартымен жасалған автоматты LRT - жеңіл релисті поез, Алматыдағы Болат-тəйнек азвоты мен Ұзын спиральдық дəнекерлейтін болат туруба завоты, Солтүстік Қазақстан облысы аргарлық өнімдерді өңдейтін кəсіпорын, Атырау мұнай өңдеу завотыда мұнайды терең өңдеу жобасы, Қостанайдағы Цзэнхуай машина құрастыру кəсіпорны сияқты 43 жоба жүзеге асуда.

Міне, осындай фактілерден, Қазақстан мен Қытайдың жалпыжүздік стратегиялық əріптестік қатынастары жаңа даму кезеңіне қадам басқаннан бері, екі елдің өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастығында қарқынды даму динамикасы байқалады.

11

«THE BELT AND ROAD INITIATIVE»

Бұл Қытайдың жаңа халықаралық жағдайда ортаға қойған ынтымақтасып жеңіске бірге жету сынды тың концепциясын Қазақстанның қабылдады жəне оған белсенді сəйкесті, сол арқылы өзінің «Нұрлы жол» жаңа экономика саясатын «Бір белдеу-бір жол» жобасымен ұштастырып, екі елдің өндіріс қуаты саласындағы қатынастарын кеңейтті жəне оның деңгейін көтере түсті. Сондықтан да Қазақстан Президентті Нұрсұлтан Назарбаев: «шетелдік инвестиция мен кредит санының көлемі жағынан, сондай-ақ бірлескен инвестиция кəсіпорындарының саны жағынан ҚХР Қазақстанның негізгі экономикалық əріптестерінің біріне айналды»[7] деген болатын. ҚХРдың Қазақстандағы бас елшісі Чжан Ханьхуй: «Бір белдеу-бір жол» аясында Қытай мен Қазақстан 50-ден астам жоба бойынша өндіріс қуаты ынтымақтастық жасады, ынтымақтастықтың жалпы құны 27 млрд доллар, оның бірнеше жобасы орындалды немес орындалуда»[8] деген болатын.

Жоғарыдағы фактілер, Қазақстан «Бір белдеу-бір жол» мен «Нұрлы жолды» өзара ұштастыра отырып жасаған өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастығы мол нəітиже бергенін көруге болады. Бұның Орта Азияға үлгілік мəні ие екені күмансіз.

3. Қазақстан-Қытай арасындағы өндіріс қуаты ынтымақтастығының перспективасы

Қазақстан мен Қытай арасында өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастықтың даму болашағы зор. Өйткені Қазақстан мен Қытай индустуриясы мен табиғи ресурсында бірін-бірі толықтайтын тұстары өте көп, əсіресе екі елдің негізгі имфрақұрылымдары мен өңдеу өнеркəсібі жақтарында өндіріс қуаты бойынша ынтымақтасудың кеңісті зор. Қазақстан мұнай өнеркəсібін негіз еткен, энергетика, ауылшаруашылығы мен малшаруашылығы өнімдерін экспорт ететін Орта Азиядағы ірі мемлекет. Сондай-ақ ол белсенді түрде индустрияландыруды, имформацияландыуды экономикалық əртараптандыруды жүзеге асырып жатқан мемлекет болғандықтан, Қазақстанға қаржы мен техника өте қажет. Ал Қытай болса, оның қаржысы да, техникасы да мол мемлекет. Оның үстіне олардың негізгі имфрақұрылымдық құрылысы негізінен толықтанған, металлугия, цемент, электр қуаты, электролитикалық алюмин сияқты басты өнімдері өз сұраныстарынан асып жатыр [9]. Сондықтан Қытай үшін артық өндіріс қуаты өнімдерін басқа жаққа жіберу өте өзекті болып тұр. Міне, осындай экономикалық жақтап бірін-бірі толқытыратын жағдай Қазақстан мен Қытай арасында өнддіріс қуаты бойынша ынтымақтастықты дамытуға үлкен мүмкіндік жасап отыр.

Саясат тұрғысынан айтқанда, Қытай Компартиясының бас хатшысы Си Цзиньпин ҚКП-ның ХІХ съездінде жасаған баяндамасында: «Қытайдың ұстанып келген ашықтық негізгі саясаты өзгермейді, есікті ашық ұстап құрылыс жұргізуде табанды болды, «Бір белдеу-бір жол» хылықаралық ынтымақтастықты белсенді түрде ілгерлетіп, саясаттың сəйкесуін, имфрақұрылымдардың тұтасуын, сауданың ағылуын, қаржының қосылуын, халықтар жүрегінің тұтасуын тырысып іске асырып, халықаралық жаңа

12

«БІР БЕЛДЕУ – БІР ЖОЛ» ЖƏНЕ «НҰРЛЫ ЖОЛ»

мінбер қалыптастырып, ортақ дамуға тың күш қосады» [10] деп атап көрсетті. Сондықтан Қытай «Бір белдеу-бір жол» құрылысын жалғастырады деуге негіз бар. Қазақстан «Қытайдың бір белдеу-бір жол» халықаралық иницитивасы Қазақстанға, тіпті Орта Азияға дамудың жаңа мүмкіндік орайын тудырды» [11] деп қарайды. Екі ел арасындағы өндіріс қуаты ынтымақтастығы болашақта Қазақстанның экономикалық жақтан кілең шикізат экспортына иекарту жағдайын өзгертуге септігін тигізеді. Сондай-ақ Қазақстанның индустурияландыру процесін ілгерлетіп, экономикалық бəсекеге қабылиеттілігін арттырады, жұмыс орнының көбеюіне, халық тұрмысының жақсаруына пайдасы тиеді. Соңғы жылдардағы халықаралық қатынастардың өзгеріс беталысынан қарағанда да, Қазақстан мен Қытай арасындағы өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастығы тіпті де тереңдей түсетін түрі бар.

2014 жылы желтоқсанда Қазақстан мен Қытай өткізген өндіріс қуаты бойынша диалогінде, екі тарап ынтымақтастықтың принциптерін анықтаған болатын. Онда: «Үкімет жетекшілік ету, кəсіпорындар өзара ұштасу, прагматикалық серіктесу, өзара пайда жеткізіп, жеңіске бірге жету» - деп көрсетілген. Сондықтан Қазақстан мен Қытай осындай өзара пайда жеткізіп, жеңіске бірге жету принциптері негізінде ынтымақтасық қатынас орнатты деп санаймыз.

«Ынтымақтасып жеңіске бірге жету» концепциясы бүгінгі Қытайдың ұстанған жаңа халықаралық қатынастар принципі, сондай-ақ оны Қытай өзінің сыртқы ынтымақтастық қатынастарын дамытудың жаңа принципі ретінде қолданып келеді. «Ынтымақтасып жеңіске бірге жету» дипломатиялық концепциясы, əлем елдерінің дамуына, адамзаттың бейбіт өркендеуіне, халықаралық барыс-келістер мен ынтымақтастық жасауда маңызы зор. Сондықтан бұл концепция халықаралық қауымдастықтардың кең келемде қолдауына ие болды. Өйткені мұндай концепция мен дипломатиялық принциптер дəуірдің даму беталысына сəйкеседі. Практика дəлелдегендей, əрқандай бір ортақ дамитын, барлқ ел бірдей пайдасын көретін халықаралық инициативалар мен жобаларды халықаралық қауымдастықтар қолдайды, қабылдай алады, егер бастамашыда жеткілікті күш-қуат пен ізгі ниет болып, əр елдің əлеуметтік дамуын іске асыра алатын болса, əрине.

Қарірге дейін Қазақстан мен Қытай «Бір белдеу-бір жол» аясында, «ынтымақтасып жеңіске бірге жету» негізгі пинципінде өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастықтары бірқатар нəтижелерге қол жеткізіп, Қазақстанның əлеуметтік экономикалық жамуын ілгерлетті. Сондықтан екі елдің өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастығы болашақта əлі де дами түседі деуге негіз бар.

Қазақстан мен Қытай мемлекет басшылары екіжақты ынтымақтастықтарының нəтижелі болғанын атап көрсетіп келеді. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2018 жылы маусымның 7-8 күндері Қытайға жасаған мемлекетік сапарында Қытай басшысымен келіссөз өткізіп, «Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы бірлескен

13

«THE BELT AND ROAD INITIATIVE»

Декларациясына» қол қойды. Осы Декларацияның екінші тарауында «Екітарап Қытай мен Қазақстан ортақ құрған «Бір белдеу-бір жол» ынтымақтастығының қол жеткізген қомақты нəтижелерін жоғары бағалайды. Бұл ынтымақтастық екіжақты қатынастың дамуына өте маңызды. Қытайдың «Жібек жолы экономикалық белдеуін» құру нициативасы мен Қазақстанның «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясатының өзара ұштасуының маңызы зор екендігін атап көрсетеді, сондай-ақ ашықтық, тұнықтық рухымен екі елдің əрбір саладағы ынтымақтастығын ілгерлете береді» [12] деп көрсетілген.

Қытай премьер министрі Ли Кэчан Нұрсұлтан Назарбаевпен кездескенде былай деді: «Соңғы жылдары Қытай мен Қазақстан ынтымақтастығы бірқатар тың нəтижелерге қол жеткізді, əсіресе, өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастың тереңдеуі белсенді нəтижелер көрсетті. Ендігі жерде екітарап негізгі имфрақұрылым құрылыстары, энергетика, тəбиғи ресурс қатарлы салалардағы өндіріс қуаты ынтымақтастығын ілгерлетіп, аграрлық өнімдер саудасын кеңейтіп, қаржы салаларда ынтымақтастықты дамытуды үміт етемін. Ортақ күш сала отырып сауда инвестициясы мен адамдардың келіп-кетулерін оңтайландыру, екі мемлекеттің индустриялық өнімдерінің сапасын көтеруге ортақ күш сайлайық. Шанхай ынтымақтастық ұйымы аясында өзара сəйкесіп, тіпті де прагиматикалық ынтымақтастық нəтижелеріне қол жеткізіп аймақ мемлекеттері мен халықтарына байлық жаратайық» [13].

Нұрсұлтан Назарбаев өз кезегінде, Қазақстан Қытаймен қарымқатынасқа көңіл бөледі, екі елдің əр саладағы ынтымақтастығы жемісті болып отыр, сауда ынтымақтастығы ұздіксіз өсіп келеді, өзара пайда жеткізу, жеңіске бірге жетудің үлгісі көрсетілді. Қазақстан «Бір белдеу-бір жол» құрылысындағы маңызды əріптес, Қытаймен даму стратегиясы бойнша ұштасып, өнеркəсіп, инвестиция, инновация, ауылшаруашылығы, энергетика, қаржы сияқты салаларында прагматикалық ынтымақтасуды қалайды»[14] – деп, атап көрсетті.

Демек, жоғарыда айтылған саясаттық негізде, Қазақстан мен Қытай арасындағы өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастықтар болашақта кең көлемде, əрбір салада тереңдеп дами түседі деп межелеуге болады. Бұл үшін екі ел үкіметтері болашақ ынтымақтастық байланыста, «халық жүрегін тоғыстыруға» баса назар аударып, ынтымақтастықты дамытуға лайықты мəдени – гуманитарылқ ортаны қалыптастыруға көп көңіл бөлу керек деп санаймыз. Өйткені халықтардың өзара түсінігі кез-келген халықаралық ынтымақтастықтың сəтті болуының кепілі.

Өкінішке орай, «Бір белдеу – бір жол» жобасы аясында Қазақстан мен Қытай ынтымақтастығында өткен жылдың (2018) қараша айында түсініксіз жағдай орын алды.

2018 жылы 5 қарашада ҚР Парламет мəжілісі үкіметің ҚытайҚазақстан өндіріс қуаттары ынтымақтастық Қоры қытай инвесторлары кірісінің жекелеген түрлерін салық салудан босату туралы келісімге қол қою туралы №340 қаулысын бекітті. Бірақ мұны қазақстандықтар қабылдай

14

«БІР БЕЛДЕУ – БІР ЖОЛ» ЖƏНЕ «НҰРЛЫ ЖОЛ»

алмады, наразылық пікірлерін ғаламторға қаптатқаны белгілі. Мұның да өзіндік қисыны бар деп санаймыз.

Біріншіден, қазіргі таңда Қазақстан сырттан инвестиция тартуға өте мұқтаж емес, əсіресе, химия завоттарын салуға соншалықты зəру емес. Сондықтан Қытай инвестрларын табыс салығынан босатып химия завоттарын салдыудың қажеті жоқ деп санайды.

Екіншіден, Қытайда өндіріс қуаты өз қажетінен асып-тасып жатыр. Оларды, əсіресе химиялық завоттарын Қазақстанға əкелуге олардың өздері мұқтаж болып тұрғанда жағдайда оларды табыс салығынан босатудың жөні жоқ еді.

Үшіншіден, мұны «Бір белдеу – бір жол» бағдарламасы аясындағы өндіріс қуаты саласындағы ынтымақтастық деп түсіндіреді. Ал, Қытай үкіметі: «Бір белдеу – бір жол» жобасының басты мақсаты – Жібек жолы бойындағы мемлекеттердің əлеуметтік эконмикалық дамуына жаңа мүмкіндіктер жасау, олармен тең дəрежеде ынтымақтасып жеңіске бірге жету, - деп, бадырайтып жазған болатын. Олай болса, Қытай тарапының инвестрлеріне табыс салығынан босатуды талап етуі, өздері алға қойған ынтымақтастық принциптеріне қайшы келеді. Сондай-ақ ол Қытайдың халықаралық имиджине де нұқсан келтіреті сөзсіз. Əсіресе, «Бір белдеу-бір жол» жобасының жүзеге асуына кері əсер ететіне сөзсіз. Мұны Қытай тарапы ойлануы керек еді.

Сондықтан Қазақстан мен Қытай үкіметтері «Бір белдеу-бір жол» бағдарламасында бекітілген принциптер бойынша, екі елдің өндіріс қуаты саласындағы ынтамақтастық қатынастарын реттеп, екітарап та тең пайда көретуді қамтамасыз етулері керек деп санаймыз.

Əдебиеттер

1.«Egemen Kazakhstan» 2014 11 11 .

2.“ ” “ ” 2017 44

3.«Aikhen», 2015 8 30

4.http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy- nnazarbaevtynkazakstan-halkyna-zholdauy-2017-zhylgy-31-kantar

5. :“ ” “ ” 2017 05 12 02:11http://finance.sina.com.cn/roll/2017-05-12/docifyfecvz1021606.shtml

6. «Aikyn». 16 мамыр 2017 . 7.http://kz.chineseembassy.org/chn/zhgx/t1568148.htmhttps://baike.baidu.com/item/%E4%BA%A7%E8 %83%BD%E5%90%88%E4%BD%9C/17012573

8. “ ” “ ” 2017 45

9. 2017 10 18 . - - 2017

10. Н.Назарбаев Қытай – жаңа мүмкіндіктер көзі. «Тurkistan bao», 2017, 3 қыркүйек ; Орталық Азияны жаңа тұрпатта таныстыруға мүмкіндік беретін бастама. «Aikyn bao» . -2017, 16 мамыр. 11.http://kz.chineseembassy.org/chn/zhgx/t1568148.htm

15

«THE BELT AND ROAD INITIATIVE»

[ ] “ ”“ ”

[ ]

The Spiritual Factors of China's Rise and Its Contemporary Significance

She Shuanghao

(School of Marxism, Contemporary China Study Center of Wuhan University)

Abstract: The Chinese nation has always attached great importance to spiritual life and treasured the spirit. As a faithful successor and firm promoter of the Chinese excellent tradition, the Communist Party of China(CPC) has endowed the Chinese national spirit with new contents in the time of revolution, construction and reform and opening up to renew and sublimated the national spirit, change the spiritual life of the people and reshape the Chinese spirit. The CPC has condensed, generalized and promoted the Chinese spirit. In contemporary China, the Chinese spirit has a specific connotation. The core connotation could be divided into two parts. Part one is the national spirit with patriotism as its core. Part two is the spirit of the times with reform and innovation as its core. The Chinese spirit inherently contains the excellent traditional culture originated from 5000 years’ civilization. It is formed in the revolutionary and advanced socialist culture created by the CPC and the people in the time of revolution, construction and reform and opening up. It is rooted on the times spirit of the great practice of socialism with Chinese characteristics. The Chinese spirit has spiritually and culturally developed the socialism with Chinese characteristics. We could fully understand the connotations of the Chinese spirit in the Chinese, the socialist and the practical way. Related to a serious of "Chinese Discourse" like the Chinese dream, the Chinese road, the Chinese strength, the Chinese wisdom and the Chinese plan, the Chinese spirit is the soul of modern China’s rejuvenation. That means, the Chinese spirit spiritually explains the Chinese dream, supports the Chinese road and producesthe Chinese strength. The Chinese spirit is the Chinese approach and wisdom for the world problems. It is an indispensable element for the world multicultural community and plays a unique role in the development of world civilization.

Key words: The Chinese spirit, connotation, value

16

«БІР БЕЛДЕУ – БІР ЖОЛ» ЖƏНЕ «НҰРЛЫ ЖОЛ»

步的激励力量。“ ”“ ” “ ”“ ” “ ”

“ ”[1,623] “”[2,3]

“ ” 2014“ ‘ ’ ‘ ’ ‘’ ‘ ’ ‘ ’ ‘’ ‘ ’ ‘ ’ ‘ ’ ‘ ’ ‘ ’ ‘’ ‘ ’ ‘ ’ ‘ ’ ‘’ ‘ ’ ‘ ’ ‘’ ”[3,170-171]

2565 “ ”[4]

2017

17

«THE BELT AND ROAD INITIATIVE»

爱、重民本、守诚信、崇正义、尚和合、求大同等核心思想理念。

群、扶危济困、见义勇为、孝老爱亲等中华传统美德。

励人们向上向善的思想文化内容。

“ ” “ ”“ ”

“ ”[2,144]

“”[5,231]2002 11“ ”[6,599]“ ” 2006 10

18

«БІР БЕЛДЕУ – БІР ЖОЛ» ЖƏНЕ «НҰРЛЫ ЖОЛ»

“ ”[7,661]“”[8,25]

2013 3 17“ ”“ ” “ ” “” “”[8,234-235]

2018 3 20 “”[9,2] “ ” “ ” “ ” “ ”

40“ ”“‘ ’ ‘ ’5000 ”

中国道路、中国力量、中国智慧、中国方案等系列“ ”

民精神状态的一种提振和激励“

19

«THE BELT AND ROAD INITIATIVE»

奋勇向前。”[10,47-48] “”[8,234] “ ”

“ ”“ ”[11,41]“”

“ ”

20