Теегин герл 1961 номер 1

—Чавас, чавас, харҗахар эн орчлң деер жир күрәд йовсн бәәжв.

Юүзсн болхв? Күүкдән өсгх. Хотан кех. Үкрмүдән сааһал, әркән нсрх.

Арһсан ташх. йприндән келхд, шар нар үздг зав уга билә. Көвүн бер хойрнь соңҗаһад, дегц суржана:

—Ээж, яһвт? Белг тана үг эс соңссн болвзго? аль өмнәстн хәрүцвү?

—Уга-ла, харжахар келжәнәв. Кезәнә давж одсп иагтап һунджанав. Тана бәәх эн сәәхн ца«т бахтжанав. Мел эцгдән жирһл. Көдлмшин

хөөн дурта байр-нәәрән үзнәт. Күүкдтн сурнав гиси сурһулян даспа.

Белгин блйнь ю келжәхинь соңслт. Нам эиүнә иаснд манд ним ухал ха­ ма бәәлә. Олн зүсн дсгтрмүд ум*дна. Налд утхлнь келж цәәлһнэ. Терль нанд йир таасгдна. Чеежм талваһад, җцр күрсн бийдм ул.м ухал орсп

болж медгднә.

Бер көвүн хойрнь нег-негән хәләһәд, байртаһар ннәлдв.

ХУДЛИН ХӨӨТК ИЧР ХАТУ...

Кслвр

Нарн һарад сәэхн дулан өдр эклв. Күүкд шуугллад помдан одцхав. Нармд цуг өдр әдл. Саак кевтән школд одш угаһар арп мск ухалв.

— Баава, мнни толһа йир икәр өвчәнә, нүдм харңһутрад, төрүц юмн

үзгдхш,— гиҗ экдән келәд, гиинәд уульх бәәдл 'һарад зогсв.

СурһульчнрӨ ноһлдан бәәх цаг. Көвүн эвРә',',ь/°^Да”

вҗ ишкәд, арһул үүд секәд, 'авч йовсн юмсап тэвн деер тәвчкәд. әрәхл

көнжлин зах шармв...Орн сул болна.

«Гемтә көвүн әлд одх бнлә, иевчк цевр аһар киилж иовад прх»—гп-

гәд, саналдж бийләһән күүндв.

Үд давад, асхн ора болв. һаза харңпурад, нам-чим болен цагла, көвүн адһсн бәәдлтә, әмсхсн гертәп гүүҗ орҗ ирв.

—Нарм, ю һарһснчн эив, сәәхн нньгм, гемтә күн иим удан гүүдв?

—Баава, һаза һарад цевр аһар киилхләм, толһанм өвддг тогтнад, махмуд тәвгдәд одв. Тигәд Бадм харһад, «ссргәд наадий» гив. Үр көвү-

һән һундашгон ксргт, невчк наачаһад ирсм эн. Баава, би чамас суржанав, баажад мили тускар үг келдг болвзгоч.

— Йо, Нарм минь, яһад келх биләв, чамаг эцгчи алхгов.

Эцгнь үүд сскәд гсрүр орлһнла, экнь көвүнә шалтгин тускар келв.

— Өдрин дуусн халун цог мет бәәв. Ода невчк наачаснь эн.

Эцгнь «гемтә» көвүһән таалад өкәрлжәһәд, хотан ууһад, газет умшжаһад, эврәннь орн деер кевтв.

Сө өнгрәд, дарук көдлмшлн өдр эклв. Эцгнь көдлмштән оди. һульд одх кем өөрдәд ирв.

Көвүн экдән эртәснь келв:

— Баава, эндр нег өдр школд одад ю күцәхв, толһам одачн өвдә

бәәнә. Дакад болхла, суббот, маңһдур амрдг өдр.

Нарм мсл худл келәд экән меклнә, учр угаһар номаи дутана.

70

БЕМБИН ТИМОФЕЙ.

ТЕЕГИН ҮРН

Очерк

Өвс хадҗ-хуралһна кем билә. Иим цагт малд хот белдлһн таңһчд һоллгч төрмүдин негнь болдг учрар, көгшн-зем уга цуһар, күчи-чидлән

әрвллго гүҗрдмн. Тигдгнь учрта. Мана таңһчин зөөрнь — мал. Тигәд, үвлд цадтлнь өгх өвсн уга болхла, малин то өскхд, теднәс авгддг эдл-

уш өөдлүлхд күцмж гидгтн, беркнь ил. Наад һарһад, «үкрин үсн—келн

дернь» гиҗ келен бишлм. Минь иим төрәр таңһчин хол гисн нсг эдл-

ахуд Хальмг обкомин инструктор Иван Гермашев ик ора ирв. Эн йир мууһар унтв, оө нөөрнь күрлго, зүсн-зүүл тоолвр толһад орна, болв дассн авъяс әмнлә гигәд, эртхн, альхна эрән үзгдҗ йовтл босад, теегүр һарв.

Тег. Эн бичкн-бичкн хотхр, һуульнр болн довңг-толһа тоотсар керчгдҗ, намчта ноһан торһ өмссәр, көкрнә. Нарн һарад уга. Болв, нарн һарх үзг бүрңкүһәсн цәәһәд, дарунь шарлад, тернь улм өргҗәд йовна. Хааран хәләвчн цаһан мөңгн, нам өвснә бүрмүд чиигин нилчәр, цаһан мөңгн болҗ гилвкнә. Теңгр цевр, нег чигн үүлн уга. Хотхр һазрар бәәсн будн таалрҗ йовна.

Өрүни дүң-дүлә тагчгиг шовуд эвднә. Бийснь үзгдхш, болв дора өвсн дунд, деер теңгрт теднә дунь зүсн-зүүл айсар җиңннә, толһа һатц, көдлҗәх моторин ә күрҗңнсн соңсгдна. Эн ә уужад йовад чигн одна, өөрдәд күрәд чигн ирнэ, өвс хадҗ хуралһна гүргүн тускар герчнь болҗ,

күүнә чикнд хадгдна.

Зуг иим бәәдл удан бәәсн уга. Цевр, наршсн тенгр өңгән сольв. Тег

деегәр үрглжләд, нег һазрт цуглрад, бултҗ бәәһәд алдрад һарсн мет, тасрха-тасрха көк үүлд җисв. Эднә зәрмнь төвкнүн кевәр, зуг серү татад, сүүдрән тусха-һад һарад одна; зәрмнь болхла һазр деегәр цаг-цагт хур бүрслүләд оркна. Тер дарунь, эргнд мел харлҗ одв-келхд өргн гидг

көнҗләр күүг көл-толһа уга бүркдг мет, теегиг хучҗ гим дүнгә болв. Халу дүрәд, көлсн һарч йовх чирә деерән хур дусад сергәх гигәд, картузан хооран кечкәд, Иван Гермашев скирдәс скирдүр йовад, көдлмшчнрин зәрминь адһаһад, зәрмднь дөң болад, ик хур ортл оралхар

адһв. Теглг нурһта, шулун-шудрмг болчкад эвтә, Иван Гермашев ик чадмг кевәр биилиг өвснд шааһад, альхндан хойр-һурв нульмн өргхләнь, ишнь «таш-таш» гигәд хуһрхдан күрәд бәәв.

Хур төгсв, теңгр цеврдв. Өвсн дунд дакн царцахас җиргв, нарн улмулмар өедләд, эврәннь толярн һазриг ээв. Тигәд, чиигтә һазрас өөдән

ур һарад, хәләхнь уухнд теңгр һазр хойрин ниилдвч болҗ чичрәд, җи-

рлзнә.

72

Гркрәд һөдлмш кесндән зөвәр цуцрсн Иван Гермашсв—бригад ор­ ал һарв. Эргнд мел поһарад, мануртад бәәнә. Эн жил зөвәр ик өвс белдҗ оолхмн, энүг алдж болшго, дакад болхла терүнлә зерглүләд тәрә хуралһид кегджох бслдврт бас оньган тасрхан уга егч бәәх кергтә. Ахр болзгт, һару угаһар хурах, элвгәр Төрскндән буудя өгх гигәд тоолвр

тоолад эн йовна. Игәд эп брпгадур прв, зуг уханд уга йовдл мел талдан үзгүр залх гиж. медж йовхш.

Бригадт зуг хот кеһәч болн тооч күүкн бәәж. Эдн нкәр әәмсн, нүд-

идәп доһлң нүлмстә, приемннкин өмн зогсж. Терүнәснь Советск Союзур фашистск Германь итклән барж ичр уга дәврлт кеҗ, дә босхсна тус-

кар иаркомин келен үг куңкнәд бәәнә.

«Деед бийәс хар мөртә дәәнә, хорлтта үүлн баглрҗ нуүһәд, социалистическ Төрскм әәмшгд бәәх болжана» гнгәд толһаднь төөнрәд одвч Төрскнь әәмшглә харһснь лавта, тигәд эн, Иван Гермашев, һартан селм авч, харсачнрнн зергләнд зогсх зөвтә болв. Цаг үрәҗ биш. Тигәд^

товин сумн хаһрҗах -һазрур, дәәнә хар мөртә 'һалв болжах һазрур, эңкр советск һазриннь дөөглгдсн неринь харсҗ өшәһинь авхар адһх керг-

тә болв.

Зуг тер дарунь дән болжах һазрур оч, советск олн әмтнә төвкнү эвдси фашистнрлә бәрлдх саам Иван Гермашевд учрсн уга.

Тер хоорнд өдриг сө соляд, цаг өнгрәд бәәв. Тигәд өдр ирвәс, эврәннь әмән харсл уга, иемшин булаһачнриг күүчж йовх советск цергчнриг үлгүр болм диилврмүдпн шин-шнн зәңгс нрдмн. 28 панфнловцнр!

Эн туурмҗта динлвр кенә ухан-седкл эс эзлв? Шүлгчнр шүлгүд, поэме бичәд, әмтн дуундан орулад магтв. Тигл уга бәәшго. Дубосеково

разъездин өөр 1941 жилин ноябрнн 16-д Москваг харсж, хортна 50 тан-

кла сөрлцҗ дәәлдәд, диилсн улс теднлм! Тавн часин туршарт һанцхн взвод цергчнр болд бирмнлә теңцж ноолдад, тедниг уралан тәвлугабәәсмн. Эврәннь эн үрдин зөрмг диилврмүдинь Төрскн өөдән үнләд, эднд

цуһараднь Советск Союзнн Герой нер күн болпнд зүүлһв.

Тер хоорнд зөвәр ц-аг енгрв... Малд хот-өвсн белдгдв, урһц хурагдв.

Мал үвлзүллһн эклв. Урдк кевәрн, нам терүнәсн үлүһәр Иван Гермашев көдлдг болв, эуг хортнла чирәиж ноолдад, теднәс өшәһән авх

ухан Иван Гермашевин толһаһаснь һархш...

Тигәд дөчн негдгч жилин декабрин киитн нег өрүһәр Иван Герма­ шев Элстәс һарад йовжана. Эн йовдлин гииглг хувцта, дал деерән

бичкн хошта һар деернь дөнтә күүкнь Жаннета цеңнәд, үг келсн болад

йовна. Хажуднь нүдндән нүлмстә гергнь дахҗ. Эн бнчкн күүкән-көкүл

Женяһән теврж.

_ Вера минь, бичә ууль, күүкдән хәләҗә, бииән бас. Нанд зовад керг уга. Хортн даргдх, хәрү эрүл-менд таднурн ирхүв —гиж Иван Ва­

сильевич келв.

— Бийән сагл, Ванюша, керг угаһар аюдан бичә зөр,—гиҗ арһул, уульн йовж Вера Владимировна шимндв.

Иван Гермашевиг партийн көдләч гигәд, Сгалинградск дәәнә-поли- тическ училишд йовулв. Тенд курсантнр зер-зев даслһнд оньган икәр

тусхаж, наг өңгрүлсн деерән, дәәллдлһнә эв-арһла таньлдж бүкл өдр давулдг билә.

Эн өдрмүднь икл гүҗрлттә цаг бәәсмн, болв курсант болһн, Суво-

ровии заасар «кемр сурлһнд күнд болхла, дәәлддсн цагт гиигн болх» гидгиг дегд сәәиәр медсмн.

Инм бәәдлд цаг йир түргәр давад бәәнә, болв Иван Васильевич дегд

удсн оолна, юңгад гихлә дәәнә һалв болжах үзгүр, хорлтта эврәннь

цуснд иәәлгж, хортн уралан шурһнс, мана балһсдиг болн селәдиг хам-

хлж-күүчж йовх үзгүр үнн седкләрн эн адһна.

73

1942 җилин апрель сард сурһуль төгсснә хөөн Иван Гсрмашсв Мос­ кван харслтин әңгин цергт политрук болҗ ирв.

Эн кемлә Москван өөр күүчгдсн немшнр, һазр-һазрарпь нам 400 ша­ ху километрт хооран көөгдв. Хортн болхла Москваһур эрвәннь цергин өрәлинь, танксиннь 80 һар процентинь, мотодивиз.мүднп 66 проиентпнь, авиациннь ик зууһинь илгәсн биший. Ашнь темдгтә-хортн күүчгдв.

Тигәд, Москва тустан дәврж, авгдшгоһинь медәд, 1942 жнлип зунар гитлеровск командовань советск-германск фронтин деед өмн үзгт ик чидл хураһад, дәврлт кев. Тигхләрн, эдн Сталинград авлһнд они чнпр

өгчэсмн. Энүг авчкад, гитлсровск командовань советск цергин фронтиг хойр әңгләд, эврәннь нег захан Ижләр хальчлад, Иҗл көөж дәврлт

кеҗ, Мосвкаг ар бийәснь авхар седсмн. Сталинградип харслтд элвгәр

шин чидл, теднә тоод Иван Гермашевин иерглжәх часть ирв.

Хортнла ноолдлһн түрүн өдрәсн авн зөвәр чанһ болв. Кедү дүигә-

һәр һарунь улм өсәд йовсн бийнь, хортн улм уралап зүткв. Болв, Сталинградиг харсачнр энүнәс үлү, чанһ ноолдан болхинь медҗәнә. Тигәд, эннь теднд фашистнрүр өршәңһү уга болдгинь батлж, Төрскнәннь өмн дәәчин даалһвр медлһинь, олн әмтнәннь болн партиннь төлә ноолдх

серлинь өөдлүлв.

Иван Гермашев эн өдрмүдт цуцрлтан угаһар цәәлһврин көдлмш кеж, Сталинград харсачнрин өмн бәәх төриг цергч болһнд күргҗ, Со­

ветск Цергин туурмжта дәәч авъясла, Төрскндән халупар дурлдгла ир-

лиүлж салдсмудт сурһмҗ өгч, дәәид эврәннь залу-зөрмг йовдларн тед­

нд үлгүр болҗ, омгшадг билә.

Орн-нутгт ик күнд эн цагла, советск цергчнр хортиг бәрәд зогсаһад, хооран көөһәд, хамх цокҗ күүчхәр нуг күчи-чидлән парһжаиа, «Нсг чигн ишкм хооран кехмн биш» гнсн үгмүд нуг Советск Цергин дуудвр

болв.

Хортиг уралан йовдгинь таслад, бәрәл зогсапад, муурулад,чидлинь бартн гиҗ. Төрскнә өгсн заквр әвртә гидгәр күнәгдв. 1943 жилин фсвралпн 2 Сталинград шидр бүслгдсн хортна багнг күүчж, уга кслһн төгсв.

Тер учрар, хортна бүслгдсн күчн-чндлиг кевтнь у| а кеснэ хөөп, Ста­ линград балһснд болн энүнә эргнд дәәнә үүлдврмүд уурсмн. Эи тоотд

Хальмг теегин үрн —Иван Васильевич Гсрмашевин хүв бас бәәсми. Сталинградск дәәллдәнә хөөн капитан Иван Гермашев дәәнә хаал-

һар йовад, Белоруссәр орж ирв. Тигәд, эн Центральн фронтд чнгн, 1-ч

Белорусск фронтд чигн дәәллдж, альднь болвчн эврәпнь эңкр һазрпн тө болһинь хортнас күчтә ноолданд булаж авлһнд орлцв.

Бобруйск операц гигәд 1-ч Белорусск фронтнн цергт дәврллт кех операц белдгджәсмн. Эн болхла немшин фашистнрәс Белоруссиг сулд-

хлһар кегдх ик операции нег хүвнь бәәсмн.

Немшин командовань болхла Бобруйск үзг харсхд ик чинр вгчәсмн. • Советск церг теднә харслтинь таслад, орад күрч ирчв гигәд, энд икәр батлж, кесг дам 6—8 километр гүн харслт эдн бүрдәв.

Фронт болхла Днеприн көвәһор чнгн, энүнә салтр Друть һолар чнгн матиж сунад, цуг штабсин картд темдглгдсн, басл чигн нәрнәр шинжлгдҗ, нсмгдҗ, сольгдж, эврәннь онц бәәдләр бәәнә. һазаһин хәләндэн дстд номһн, төвшүн болҗ, нег чигн үлү көндрсн, хәргспь медгдхш, болв энд көдлмш буслад бәәнә: ик ноолданд белдвр кегджәнә.

Зөвәр ут хаалһд йовад орксна хөөн полк нүр церг бәзх һазрар орад нрв. Дарунь гилтә хәр нүкнд бәәсн Иван Гермашевин өмн элч күрчирн:

— Үр капитан, командир дуудҗана — гив.

Гсрмашев босн, хувцан сажад, бүсән чаңһачкад, әрә үзгдм җимәр элчиг дахад һарв.

Иим болжана, үр Гермашев,^ ги>к командир келн, һарарн докъялж,

74

капитана кслхәр ссдсинь зогсав— Чинртә болчкад, бачм нег тер бээнэ: хортна харслтииь давад, теди дуид бултңһуһар шинжлт ксх кергтэ.

— Сонсжанав,—гпҗ Гермашев хэру егв.

Олмһаһар, болһамҗтаһар, тоолвртаһар кегдх төрмуд куцәх даалһвр Гсрмашсвд командир урднь чигн егдг билэ. Хальмг теегнн урн, зевэр зермг, нсг меслгчинь командир меддг учрар чигн, энуг йовулх шиидвр

авгдн.

Эннь унидэн амр тер биш. Цен цергчнр дахулад, хортна харслт да­ вад, нк доврлт эклтл тенд бээх кергтэ болв. Үзсн, темдглсэн кевтнь цаг түдлго команднрт зэцглх тер тэвгдв.

Арвн хонр цергчнр — кен-кенэсн улдшго арвн хойр залу-зермг улс, капитан Гермашев толһачта, болһамжтаһар, тагчгар Друть һолнн ке-

вэд прв. Таг сохр, нуд чичм харкһу, хур орад, чикднь келхлә суулһар

кежэх мст асхрад бәәнә. Эннь пк нөкд болжана. Тнгэд, эдн цуһар арвн һурвулн телтр көвәһәс иүдән авл уга, шллтж хәләлджәнә.

Тепдэснь хая-хая ракет еедэн нисэд, һолиг ноһан өнгтә герләр герлткәд оркпа. Ардаснь утар тач пулемет лугшна, энунә сумнь һалтҗ ха-

цсргчнрпн пегнь хәрү өгв.

Терүг бас ясад, дигләд оркхугов —гпж оңгдан негнь келв.

— Тодлтн, болһамж, саг-серг, залу-зөрмг һурвниг бнчә марттн,

гиҗ командир закж бэәхш, мел эцгши селвцж бәәнә.— Таднас, тадна чадмгас кесг йовдл, цуг операции күцмж чигн ирлцңһү болх, хәрнь тер.

Эклтн! — гнв. , _ „ Цергчнр нк саг кевәр, шууган угаһар уснд орж. урднь белдчксн бах-

нсиг уиж авад һарв. Күн болһн тус-тустан адһлдв, болв ә - чнмән уга.

үлү нам көндрхш, негл эднә өмн тәвси нк төр күцәхд кергтә чидлән ур-

даснь. олз угаһар геечкчв гисәр повна.

Хур болхла мел асхрад бәәнә. нам тогтнхар чигн седжәхш. Эн нир мкәр нөкд болжана. Эдн нам ардан КП-ла залһлдата болдгар, телефо-

иа сунһуг чирәд һатлв.

Нсмшнр анч авад оркси болад бәәв. Хортн бәәх көвәһәс кссг олн

ракетмүд өөдән ннсәд одв. Друтин усн ноһарж герлтәд, һолин ца көвәд бү халдад, пулемет лугшад бәәв. Тер дарунь мел тагчг болад, саак кевтән таг сохрж одв. Бәәдлнь, алнтрм юмн эс медгдхләнь пемшнр

тогтнсн өигтә.

Удсн уга, цергчнр хортна эзлсн пазрур гүүлдэд орад күрч ирв. Эдн

олн биш — зуг арвн һурвн күн. Эднд танк чигн, тов чигн уга,— зуг ав­

томат, гранат бәәхәс биш. Болв, эн цөн күүнәс зөвәр ик төр күцәлһн

ирлцнһү. Тернь учрта. Кедү дүңгәһәр саглҗ белдвр кегдсн бнйнь, хортн телтр көвәд СӘН юмн эс бәәхпнь бодҗ медәд, шин-шпн цергүд өөрдүлж,

бел кежәнә. Энүнә тускар, тигәд штабур турүн зәңгс одв.

Залу-зөрмг арвн һурвн цергчнр хортна бәәдл шинжлж хәләһәд, маң-

һдуртнь ик дәврлт болхинь куләҗ билә, зуг өрүһәрнь тернь эклсн уга. Дарук өдртнь, нөкәдүртнь чигн болен уга. Тер кевтән 5 өдр 5 сө давад оркв. Келхд амр тер, цергчнрт ямаран болен? Эдн нам ндх хот биш, нам ундан хәрүлх усн уга бээсмн. Болв, цергчнр тесэд бәәһәд баэв, юнгад гнхлэ кергтэ тер күцәжәхән эдн меджэнэ. Хортна ергн дор, су-

удг чигн, боедг чигн, нам суүжән сольдг чигн арһ уга гидг наадна юмн биш.

6 час өрүһәр июннн 24 өдр. Буди таалрҗ йовна. Тигәд, хээльхдэн күрсн төмр мет улаж, зуна цагин нарн төгргләд, һазрас өөдләд һарч

75

йовх кемд, генткн товмудин лугшсн әәд өрин дүүрән тасрад, талхмладтачкнад одв,

Эргнд мел тачкнад, лугшад, күржннәд энд-теид сумн хаһрсм дун негдәд,, нег нк һалвлсн әәд тохрад бәәнә. Утанд таг сохр болҗ одв.

Йим күчтә артиллерийск белдврин хөөн 1-ч Белорусск фронтин цергчнр хортнур дәврәд, тер өдртән Паричи балһсна өмн бийәр харслтинь салвлад, уралан шурһад орв. Хортн болхла адрҗахшң сөрлцҗ бәәнә.

Фронтин барун захднь, Рогачевин ар бийднь, Гермашевин цергл-

җәх полк йовх һаэрт, хортна сөрлт дегд догшн болв. Эдн цуг эв-арһан

кевтнь олзлҗана: танксан чигн, суман чигн, әмтән чигн әрвлҗәхш. Тигәд, уралан шудрҗ йовх Советск Цергиг хооран авч хайхар седсән хортн күцәҗ чадҗахш.

Июнин 25-д эрт өрүһәр йовһи церг, танке, товмуд уга цуһар хортна толһа деер хорһлжн, болд хойриг асхҗ дәврәд, Друть һолнг һатлад оркв. Гитлеровцнр цань угаһар зууньрч сөрлцнә. Эдн те һазр болһниг өгшгоһар тосҗ дәврлт кеһәд, булагдсан хәрү авхар седнә. Болв, мана церг харслтинь хамх цокад, хортна чидлинь кевтнь күүчж, ишкдл-ишкд- ләр уралан йовад йовна.

Юн болҗах, яһжахинь гитлеровцнр медҗ чадҗана. Төрүц юмн үзгдхш, утан тоосн уга цуһар негдәд, таг сохр харңһу болж одв.

Дәәлдән номһрж бәәхш, улм-улмар догшрхад бәәнә. Харслтинь кү-

үчәд, гүүдәд орад күрч ирчв гигәд, әәһәд фашистнр немр церг ард-ар- даснь орулад, таслчксн оңһрхаг бөглхәр седнә. Зуг, кедү дүңгә чидл

хортн цуглулдг болвчн, советск цергчнрин дәврлтинь зогсаж чадшго болв.

Иим кем ирхинь, залу-зөрмг арвн һурвн, тавн өдр, тавн сө дарандтнь күләлдҗ бәәсмн. Тигәд, ямаран дүңгәһәр муурад, өлсәд, киртәд йовсн бийнь Друть һол деер орс «ура» дүүрән болж, һолин көвәһәр бәәх моднд күңкнлһнлә, эднә өргмҗнь өөдләд, чидлнь немгдәд одв. Эдн цуһар босад, хортнур дәврв.

Цөн цергчнр, фашистнрин нурһн бийәс генткн кесн, догшн цоклт

теднә тоолвринь салвлв, немшнр үүмлдәд хооран цухрлдв. Хойр хажуһасн цоклтла харһж сүрдсн фашистнр бүслгдҗ йовхин тускар оркллдад, үкн гүүхәрн өөрхн бәәх моднур хурдлв. Гермашевин баг, хәрү эргәд, дәврж йовх церглә хамдан хортна ард орв.

Гермашев эврәннь цергчнрән дахулад модар гүүһәд орад ирхлә, тенднь дән цецгтән күрәд бәәж. Мел хутхлдҗ оч: альднь эврә, альднь.

өөгәр, Бобруйскин дорд бийар хойр дуупад һарч ирәд, дорд үзгәс бал-

һсн тал ирдг цуг хаалһсиг эзлв. Танксиг дахлдн июнии 27-д нааран, со­

ветск наадк цергнь ирв. Тер учрар, эн өдр 1-ч Белорусск фронтин церг Бобруйск алднд хортна цергиг дөрвн үзгәснь бүсләд авчкв.

Хортна бүслгдсн тер баг, артиллерии денгэр, авнацла боли һолин флотин десантла негдҗ, новһн церг болн танке догшар цокенд, хойр әнглгдв. Бүслврәс мөлтрж һархин тела, Титовнн алднар хортн кесг

дэврлт кев, болв теднднь чацһ серлт еггдв. Июнин 27-д бас нег даврхар белдчкен хортна цергиг авиац деерәснь күүчв, дарунь танке болн йовһн;

76

лпплЧби|Ии1РкЛМац,1дУРтнь немшнрин буслгдсн баг Березина һолии

а ?н\кевтән уГа кегдвЭнунд 10 миңһ һар немшин салдсмуд алгдп, Ь мицһн салдсмуд болн офицермуд кел бәргдв, терун деер ик гидг зср-зев, зусн-зуул техник б}'лагдҗ авгдв.

Тпгәд, онц ончрсн залу-зөрмг болн шамдһа-шулун дәәчнр правитсльственн өөдән ачллһнла харһла, тедн дунд капитан Иван Василье­ вич Гермашев йовла. Эн дәәлдәнә хөөн Гермашевар кесг улс соньмсдг болв. Эн офицер юн күуһинь, хама һарспнь, альдас ирспнь даэчнр мед-

.хэр ссдв.

* * *

Иван Васильевич Гермашев 1914 жнлнн ноябрь сард, Элст балһсна Лажуа бәәх Возиссеиовка гидг селәнд, угатя күүнә өрк-бүлд төрҗ һарсмн. Эднә бүлднь 9 кун бнлә. Иим олн өрк асрж, өскнә гидг һанцхн

эцгд кунд бәәсмн. Тигәд, өөдән өссн күүкднь байн улст, геснә теҗәлин

төлә заргддг билә.

Эп ик, ни-негн угатя өрк-бүл генткн аюлла харһв. Бнчкн Ваня һурв сәәтр давад уга бәәҗ, экәсн хаһцв, 1923 җил эцгнь бас өңгрв.

Эк-эцгәсн хаһцад, өнчрсн Ваня, эгчдән невчкн зуур бәәҗәһәд, арв-

та көвун, Улан селәнә баячудт экләд заргдв. Баячудт болхла, иим зарц

хәәж олдшго бәәсн болжана. Арвта көвүн гидг кимд яльч: бөдүн күүнәс эн һурвн холван баһ хот идж-уух, хувцлад керг уга хавр, зунар

нүцкәр бәәх, көлсндән мөнг чиги некшго болжана.

Тигәд, эн геснә теҗәлнн төлә өдрин дуусн теегт, нарн-салькн хоирт шатад повсмн. Тенднь эргнд эрвәх баран, сүүдрлх модн, ундан хәрулх усп чигн уга болдмн. Тер кевтән эн 1927 жил күртл баячудт заргдв

Тер жилдән Ваня Гермашев М. Горькийин нертә, Хальмг республи­ канок бнчкдин герт орв. Тенднь дү күүкнь Наталья орсн бәәнә. Эн жилмүд Гермашевин бичкндк иагин сән гисн кемнь бәәсмн, тигәд чигн энуг Иван Васильевич они тодлж келнә. Тер цага багшнриннь-Хар- Күукн Картинован боли Пава Николаевна Бисарнован җөөлн һарһсн ээжинәр килж, таалдгнь энүнд төруц мартгдшго. Эдн болхла бичкдудт

сул цаган кевтнь өгәд, килмжтәһәр хәләҗ-асрад, көвүн-куукн болһнд

онц-онц таалмжин уг олдмн.

Эклцин школ сәәнәр төгсәгдв. Ваня Элстд Т. Д. Юркован нертә, кре­

стьянок баһчудин школд орв. Гермашев наснь баһ бнйнь медрлән өөдчулхд сурһуль, сурхд икәр дурлдг билә. Тигәд эн сән сурһульчнрин тоод болзгаснь урд 1932 жил школан төгсгәд, медицинск институтин бел-

дврнн курст орх зөв авб.

Болв, эмч эн болен уга. Учрнь ним. Институтин негдгч курс төгсгәд, Иван Гермашев һарсн селәндән ирв. Тигәд, амрлһнд бәәтлпь, энунд безг нрәд, кундәр шалтглад, сурһулясн алдгдв. Тер цагт эн гем дегд элвг билә. Эдгснәннь хөөн «X лет Октября» колхозд эклж көдлв, ода эн «Победа» гидг эдл-аху мөи.

1935 жил комсомолии Троицк нутга комитет Иван Гермашевиг Вознессновск школд пионервожат болҗ көдлхд илгэв. Цааранднь эн тендән багшлж, дурта көдлмштән седклэн егч кедлв.

1939 жилин январь сард эн Максим Горькийин нерта, республиканск бичкдудин герт, эшн турунд сурһмҗин халхар директории дарук болн

с>р мҗ өглпнд олзлна. Алькан чигн медэд уга цагтан аав-ээҗәсн хаһцна гидглэ ик бичкнэсн харһсндан, өңчрсн бичкдудт эк-эцгинь сольхар эн шундмн, тигхиг эврәннь нөкднрәс некдмн. Бичкдудин тускд самһа, хоома иовдл харһхла, төрүц хаҗуһарнь һардго билә. Көвүд-күукдин,

77

9 Р ч у л в р

Л. Н. ТОЛСТОЙ.

УГАТЯ УЛС

Заһсчин гергн Жанна, маштг землянкдан бешиннь өөр хуучн паарс

катхад сууна. һаза салькн ншкрәд, һаньдглад, уульн-дуулад бәәнә. Тсңгснн усна дольган көвәһән цокж цацгдад, хэру цухрад шуугна. На­ за тас харңһу, книтн, теңгсин һалв токтнхш. Болв заһсчин маштг землянкд дулан болн цеврхн үзмҗтә. һазр полнь сәвүрдәтә цевр. Тэвц де-

срнь сав-санхнь гилвклднә. Орн дсернь татата цаһан кешг дотр тенг-

снн эгзцнсп дууна дүүрәпд тавн бпчкн күүкднь тарталдад унтҗкевтцхәнә. Заһсч залу өрүн өрлә заһс аңнад, оңПцарн тенге орад Гювсн кев-

тән ода чигн ирәд уга. Заһсчпн гергн дольгана шууга, салькна оркрлһ

соцсад сууна. Жаннад әвр әәмшгтә седкл орна.

Хуучн модн час, сөөлнкә әәһәр цоклһарн арв цокад, арвн нег цокад оркв... Залунь ода чигн уга. Жанна саначрхад,_олн зүсн уха, ухалад су­ уна. Залунь бийән әрвлхш. Книтнднь чигн, һалвднь чигн заһс аңнад йовна. Бийнь болхла өрүнәс авн асхн күртл гериннь көдлмшән кенә. Тер бийнь әрә теҗәлтэ бәәцхәнә. Куүкднь көл нүцкн, үвл зун уга эдн көл-нүцкәр гүүлднә, цаһан вдмг үзцхәхш, хәрнь нам хар өдмг чигн ик байр болна. Заһснас оңгдан элвг эдлвр уга.

Унтхас ода чигн эрт. Тигәд Жанна босад, толпа деерән зузан алчуран хаяд, боож авад, панртан һал орулҗ авад, тенге номһрсн угаһинь, тенгр чнлгртсн угаһинь, маяк деер һал шачах угаһинь, заһс аңнҗ одсн залуһиннь онһц аашх угаһинь хәләхәр һарв. Тенге деер төрүц юмн

үзгдхш.

Жаннан толпа деерк альчуринь салькн суһ-татад авч одн гигәд бәәнә. Нег салврха юмн салькнд саб-саб гигәд, хажуднь бәәсн бичкн герин үүд цокад бәәснь соңсгдна. Эн герин гергнднь асхнаһа золһхар бәәсән Жанна санад оркв.

«Чавас, энүг ирҗ хәләдг күн угалхн» —гиҗ санад Жанна одад үүдинь цокад чиңнв. Күн э һархш.

«Гергн күн белвсн болхла күчр юмн. Нам бичгдүднь хойрхн болснь арһта. Цугннь һанцарн ухалх ксргтә, ташр деернь гем ирҗәхинь үзит,— гнҗ ухалад, үүдн хоорнднь зогсжаһад белвснәс күчр юмн уга. Энүнд орад золһад һарнав» —гиж санад, дакн-дакн чанһар үүдннь цокв. Күн

ә һархш. «Яһсн болхв?» —гиж ухалал, үүдинь түлкәд, тәәләд, эн орад ирв.

79