Цаһан аавин бумб

Алтн һарар кегдсн,

Цагин холыг ивтлсн,

Цаһан аав ирҗ

Алцңһутын дееврт буув.

Алцңһутын Цаһан аав

Амлҗ иргч угтҗана,

Зәмлҗ тагчг сууһад

Зальврҗ хөв дурдҗана.

Орадан уха туңһаҗ,

Олнд туслхан санна,

Орчлң деерәс залрҗ

Олн маднур ирв.

Хар сана санлһнас

Худлас, ховас мадниг

Цаһан аав харсх,

Цагин түрүһәс гетлһх.

Цөкрҗ үүмсн цагт

Цаһан аавмдн туслтха!

Цагин бәәдл сольҗ

Цегәрҗ җирһл сонрдтха!

***

Альхим дулалсн Алцңһудм

Альвн чееҗдм герлтнә.

Уургарн саатулсн экншң

Ундым тааларн хаңһана.

Омг, чидл үүдәсн

Ончта дүричн тодлнав.

Һольшг халун зүркндән

Һарлцсн һазран хадһлнав.

Очеркс "делкәд байр өгснәс даву хөв уга..."

"Алтн шорад даргддго" гиҗ хальмгудын үлгүрт келгднә, тер мет алдрин ухан мууһин келнд хальтрдго гиҗ би ухалнав. Цецниг урнла дүңцүлнә гисн басл өөрхн тоолвр болҗ нанд сангдна

Аһуд гилвксн оддыг теңгрәс таслҗ болшго, тер мет цецн ухаг чееҗәс сөңглҗ болшго. Деедсәс эс өггдсн цецн билг көдәһәс иршго. Билгәрн, урн-үгәрн хальмг дотран нер һарсн бәәнә, дәкәд цецн ухаһарн, өргн медрләрн хальмгин нутг һатлҗ нарт-делкәд туурсн бәәнә. Ик болву, бичкн болву бичәч болһн эврәннь ухан-кирцәһәрн урн-үгин делгрлтд тәвцән орулҗ йовна. Эврәннь өвәрц билгәрн, цецн ухаһарн, хаһлсн өргн төрмүдәрн, нәрн хурц үгәрн мини седкл авлсн бичәч — Көглтин Дава. Өдгә цагин хальмг литератур шинҗлхнь "Ухана буцлт" гидг үүдәврлә әдл өргн, цецн сарул ухаһар бичгдсн, хурц нәрн келтә, философск гүн шинҗтә үүдәвр уга гиҗ тоолнав.

Көглтин Дава урдк йосна цагт үнниг эглд зарлҗ, тер үнтә үннәсн көлтә доталсн эңкр үннәсн хаҗиҗ, цевр сарул ухаһан сәәхн хөвтә җирһләс сольсн уга. Күчр күнд цагла, келх үннәс цөкрлго, ховта мууһин зарһд хальмгиннь зөв-йос харссмн. Ода өндрин уханас хархнь, әмдин ут насндан төрскн улслаһан хамдан ямаран ик олнд туста, тоомсрта көдлмш кев! Болв хальмгин кишг чиләд уга, Көглтин Даван хөв бөкәд уга, кеер әгрх цагнь күцәд уга бәәҗ.

"Әмдин насн — тууҗла цацу" гидг, алдр уханд әгрх насн уга, цагин бөклһн уга гиҗ би саннав.

Ода туульч өвгнлә күүндҗ суусинь тодлҗ нег иим шүлгнь санандм орв:

Теегин аһуд, толһан ташуд

Туульч өвгнлә күүндҗ суулав.

"Көгшә, кедүтәвт?" — гиҗ сурхлам,

"Кукн, чамла цацув", — гилә.

Маһдлсн бәәдлтәһәр чирәһинь хәләхләм,

Маасхлзҗ иим цәәлһвр өглә:

"Күмни насиг төрсәрнь биш,

Кукн, үксн җиләрнь тоолдмн.

Әмдин насн — тууҗла цацу,

Әгрснә насн — әмдәс дуту".

Тер хәрүг нанд өвгн биш

Теегм келҗ өгсн болла.

Көглтин Даван үүдәсн алдр үүдәврмүдинь умшад, цецн ухаһинь чееҗдән тодлад, ямаранчн төрәр келсн үгмүдинь чиңнәд, шалһад йовхла, Көглтин Дава тер ухалсн цецн чинрәрн делкә мини гисн делгү цаһан саната күн болҗ сангдна. Цагин холыг ивтләд, зовлң-һаслңд авлгдсн, делкәг әрүн цаһан санаһарн теврәд, өвдкүринь чееҗдән багтаҗ үгин нарта герләр харалта зөвүринь хәәлүлнә. Цецн сонр ухаһарн орчлңгин түңшлһ соңсҗ һундл, өшән, һувтллһинь седклиннь хораһас ууҗулҗ, аюл, зовлң хамгиг үгин үннәр засна. Бичәч тиим герлтә цаһан санаһан тоолвртан багтаҗ, алдр үүдәврмүдиннь халхст орулҗ әмдрүлв. Әрүн тер сананасн зулшго, цевр цецн үннәсн цөкршго итклән андһарар батлҗ иигҗ бичнә:

Нартын зовлңгас зулшгоһар,

Насарн андһар тәвнәв!

Үннә төлә бәрлдәнд

Үкәд чигн однав!

Цецн сана зүүсн Көглтин Дава аһу ик седклтә, үнн хаалһар йовҗ оньдинд сәәхнүр зүткнә, делкәд туурснла алдр үүдәврмүднь олн-олн улсин седкл үүмүлҗ-байрлулҗ, "керсү билгин нарарн күмни хаалһ сарултрулсмн", өдгә иргч цагин күңклд "делкәд байр өгснәс даву хөв уга..."

Делкәд байр өгснәс

Даву хөв уга.

Дурн — җирһл үүдәгч

Делкән эк, булг.

Төөрсн үрән энрәд дуудҗах эк мет, төрскн һазрин тачал ард-ардаснь меңсҗ, дурта нутгиннь әәһәр өрвксн өрчинь бүләлхлә, үүмсн ухаһан хурцлсн дуучин чееҗәс иим бульглсн әрүн үгмүд тодлгдна:

Төрскн эңкр һазрм,

Тиньгр цеңкр теңгрм,

Эн орчлң үзх

Элвг хөв өгсндтн,

Халун цаһан седкләсн

Ханлтан танд өргҗәнәв,

Хөвән танла хувалцҗанав.

Цецнәрн делкә кеерүлсн орчлңгин олн күңклмүдин сарул уханд бахтсн улсин тодлврт, седкл XX зун җилин хаалһд бөкшго солңһар герлтсн Көглтин Даван нерн өргмҗтәһәр күңкнв. Зах уга у ухаһарн күңклин евәлд күрсн, цецнәрн үннд церглҗ, үрглҗд үкл уга мөңктин хурц келәрнь, цецн ухаһарнь, әрүн санан-седкләрнь бахтад, һазаран һарһҗ орчлңд шин күңкл нер соңсхла.

Эндр мартгдшго неринь тодлҗ алтн төрскн һазрнь ик байр кеҗәхднь байрлад, күргсн ач-тусинь темдглҗ һарһсн-күцәсинь шалһад, ода цуг ухани чидл-күчән һарһҗ, әрүн ханлтын үг келх цаг эн җирһлимм җисәнд төрв.

Көглтин Даван дүр-заңгиннь тускар келхләрн, бийнь бичсн үгмүд тодлҗ төвәр келҗ болхмн:

Сарул цевр седклтә

Сән залун чирә

Солңһтрсн герләрн зүрк.

Сурвр угаһар авлна

Цецнә нәрнәрнь чимлҗ ниилүлсн үгмүдәр, чееҗиннь гүүнәс йүүһәд, һаслңгин һашунас цеврлгдсн, делкәд уйрҗ урсҗ цеңнсн, төвшүн әрүн цевр ухан дууһар, санан-седкләр оньдинд бахтҗ, өврҗ элңкдсн чееҗм ханхш, — гиҗ Көглтин Даван сарул мергн санан улңхдҗ өргмҗтәһәр герл гейүр ниилүлҗ цевр, сәәхн, буульмҗта "мартгдшго эндриг тодлҗ маңһдурт геелго күргхәр" седсн санани сәәхн күслинь эндр тодлҗ. Цагин җисәг семрәд, җирлзсн кемҗәг кедәд, мөңк ухани күңклнь тууҗин холур делгрҗ, үклин үлмәһәс һарсн үрглҗд өңгрлт уга өргн үүдәлтинь лавлҗ, әәмҗ амлсн әрүн цевр үгмүдән седклиннь үлмәһәс босхч, алдрин цецнд, әрүнд бахтнав.

Эн йорал уга мөңк ухани күңклнь күңкнҗ, холын иргчүр һатлна. Урдк иргч үйнрин таасҗ, чееҗинь дүүргсн әрә улңхдсн герлд, теңгрин чилгр ораһас гилвкҗ унтршго нарарн сарулдсн Көглтин Даван әрүн санан-седкл, цецн ухан беркәр седклин чивхсдинь көндәҗ, җирһлтә сәәхн заляр бульглулна. Көглтин Даван ухаллһна өөдән кемҗәһәс, гүүнәр ухаллһни седкләс сурһмҗ авч өсҗ төлҗҗ, өөдлҗ йовх би, эн учрсн хөвдән байрлҗ, тер үкл әмдрл хоорнд җирҗңнәд гүүсн җирһлдән ханҗ күңклин әмд чирә үзсндән мөңк хөвтә болнав. Көглтин Даван һарһсн үүдәлтин күцәвринь авад тодлхла, цагар кемҗәлҗ болшго, деерк маңһсг ораднь күрхд күчр күдр өндр ухани уул. Өөдән ухалсн кемҗәһәрн, өргн медрләрн, цевр санан-седкләрн йилһрсн, философск гүн учрта үүдәврмүдин халхсинь авад умшхла, ухани чидл шуукрад, холас герлтҗ, хоосртсн седкл иткл, әмдрләр дүүрч, шинәс җирһлин сәәхнь тодлгдад, уутьрмҗ гейүр җиснә.

Җирҗңнәд гүүсн цегән усн мет, цецн цевр санан, иткл күн болһна өрчиг хәәртә хаврар дулалҗ чилшго таал учраҗ күмни сәәхнлә үнн иньгәр элглүлнә. "Мод зорхла зорһсн һардг, үг келхлә үг һардг", — гиҗ келдг алдр күүнә тускар келхлә, чееҗәс олн ухан-тоолвр элвҗҗ кемҗән угаһар асхрна. Болвчн, Көглтин Даван күцәсн тоотсинь күцц келхд, нам өдр сар биш, җирһл, насн керглгдх. Күмнд цецн тоомсрарн ончрсн, тер күңкл иткләрн, күсләрн нарт-орчлң дурклүлҗ, даҗргдад даргдсн өвкнриннь нердиг босхад, орчлңгин ораһур җисүлҗ түрүһин күнд цагла хальмгудын үрмб гихәсн ичлго омгшҗ, орчлңгин сарул чикнд теегин цецнинь соңсхад магтҗ, тууҗин үй үйд күндллһни нерәр хәәрлхиг дурдсн бичәчин залу зөргинь эндр темдглҗ ээҗ теегнь алдр үрндән бахтхнь лавта.

Ухананнь өндрин өндрәс бульглсн халун цуснь һазр-уснлань ниилнә, даңгдсн чееҗнь мөңк иткмҗәр деврҗ, дәкн-дәкнәс күңкнсн ухананнь гүүнәс цецглсн җирһлтә сәәхн дууднь урсҗ, теегәр тарна. Апрелин сәәхнд булхсн эңкр теегтән бахтҗ, толһаднь тунсн таалмҗас төрсн өргмҗтә сәәхн шүлгнь чееҗдм шинәс җиңнв:

Апрель сарин алтрсн сәәхн тег!

Айта каңкнсн үнр, аһарин шилиг

Альвлҗ бурһудсн торһан җиңнсн дун!

Соньн күңкл, сидлһни җигтә эрдмәрн,

Солңһтрсн көгҗмин айс олн зүсн

Сувсн-цецгүдин өңгд сиилүлсн болна!

Негт хальмгин седклшң — нарта аһу!

Нигт хаврин ниһүрт багтҗ байсдг

Күн болҗ төрскндән бахтҗ байрлнав!

"Ухани буцлт" — цуг делкән эдгшго өвдкүр, күмни зөв-йос харслһн, мөңкд догш һәәлһн, цусч-махч дәәг харалһн, бузр хар сана санлһна, даҗрлһна ичртә цагин итклтә герчнь мөн. Ик, цевр, сәәхн итклиг эвдҗ орчлңд күчтә чидлтәһән үзүлхәр бийән цецнд тоолсн америкин йосна эздүд, нартд деерлкҗ төвкнүн бәәсн Хиросима, Нагасаки балһсдыг атомин һалар күүчв. Ик өршәңгү уга һаслңгар япон улсиг дарҗ эдгшго герлин гемәр шавтав.

Атомин әәмшг чичрҗ делкәд үкл зарлв. Күмни зовлң медҗ делкән өвдкүр чидлән хураҗ, җирһлин бүлүд хурцлгдсн үг, ухань күңклин чееҗәс аһарур алдрхар күгдлв. Бичәчин әрүн ухандан тееһәд, хадһлад, доталад йовсн цецн санань, түңшлһнд шахгдсн дотрк ухань буцад, тер тодлсн тоотсинь һаслңгин генәртә дуунд тохрҗ, дотрк күсч күгдлсн күслнь хурц мергн келәр нарт-орчлңд күрв. "Ухана буцлт" — дәрвксн ухананнь чидләрн делкә даҗрсн догшниг сүрдәҗ күмнд ухани герл заясн мөңк евәгч зокал болҗ тодлгдна.

Ода "Ухана буцлтын" тускар экләд бичсндән, ахрар медсәрн эврәннь тоолврарн хувалцҗ, хаһлгдсн зәрм төрмүдинь көндәҗ, умшачин ухаһан медүлх санан орв. Элкндән тееһәд өскәсн "Ухана буцлтан" бичәч седклин өвдкүрәр, зүркни цусар бичҗ делгрсн ухананнь күчәр күңкнүлҗ нартын үрглҗд мөңкрәв. Делкән сәәх эвдҗ икнь бичкнән дәәлҗ мухлалхар седсн, бузр ичртә һарарн орчлңгин төвкнү тарасн ховдг догшниг һәәлҗ буцсн харалта, хурц, шүрүтә үгин һал харңһу ховдг цогцинь хәәрсн болна. Аюл, зовлң хамтиг күн бийнь үүдәҗ делкәг чилшго һаслңд нураҗ бийдән үклин хаалһ татна. Энлҗ чилн алдсн күмниг бичәч цецн ухаһар герлтүлҗ орчлңд күн гисиг хәрү чик хаалһднь орулхар зүткнә. Бийсиннь ухаһар тогтагдсн аюлас әмд һарх арһ хәәсн аһу ик чинр нексн үүдәвр болҗ нанд тоолгдна. Өвчтә олн улсин геминь эс эдгәвчн, өвдкүринь баһрулхар әрүн сана зүүсн, Адам өвкнрәсн хоршагдсн мөңгәр кү эмндг больниц тосхаһад, япона цецн эмч Накамурала болн нань чигн медрлтә эмчнрлә хамдан холас ирсн герлин гемтә улс эмннә. Тиим Адам Крейзилә әдл седклин зөрмг йовдл һарһҗ бәәсән шавхҗ өңгәр өвчтә олн улс эмнәд, олна төлә арһ-чидлән, ухан-медрлән цугинь әрвллго нерәдсн, нерәдх күн ховр. Америкин өөдән саната улсас, Америкин сулдхврин күчр йоснас һәәлгдәд, цокгдад йовсн бийнь, Адам күн гисн нерән һоодан бәрҗ, өмнән тәвсн күслән күцәҗ җирһлин күндәс хооран цухрлго, күмниг аюлас гетлгх санатаһар йовна. Эн эврәннь седклин туурмҗарн олн улсин седкл авлна.

Эмч Адам Крейзи ямаран заңгта күн бәәснь иим үгмүдәс медгднә:

Өвчтә улс бийснь

Өр-җөөлн Адамла,

Өмн-хөөткән санҗ

Өдрин дуусн ухалсан

Иткҗ, бәәсән нуулго,

Иләрнь күүндхдән дурлдмн.

Иткләрн, өр җөөлнәрн, медрләрн олн улсин седкл авлсн Адам Крейзи альд йовв чигн, өөрән бәәсн, зовсн күүнд тус күргхәр седсн әрүн санань тер улст таалмҗ, чидл өгсн болад хоорнднь тевчңгү итклтә седкл үүдәнә. Аюлла харһсн улсин ик-бичкн угаг зеткрин зөвүрәс гетлгхәр зүтксн, Адам Крейзин гүҗрҗ эмнлһнә көдлмшт авлгдсн җирһлиг, генткн вьетнамин дәәнд хорсн көвүнәннь һашута зәңг зүркинь шарклулҗ өвдкүрәр дүүргв. Көвүнәннь өөр сөгдҗ, тагчгар гейүрсн Адамин чееҗинь һаслң-зовлң дарв. Цаһан саната, өр җөөлн Адам Крейзин шуукрсн һашута саналдлһн, шугшсн түңшлһн орчлң дүүрәд догдлв. Һаслң, үкл, зовлң гейүрсн Моцартын күңкл көгҗмлә ниилҗ, төөнрсн зовлңгин нульмсар түңшүлҗ делкә шарклулв. Альдаран төрскн Америкнь йовулвчн, цусн, зовлң, харал Адамла харһна Тер энлсн Хиросимин үмсн цогцднь шатад, көл, һар уга үлдсн, әмдәр цогцнь хуухлгдсн улсиг эврәннь нүдәрн үзҗ, уульҗ тагчгар түңшҗ, түрү уханд авлгдна:

Атомин нуувч сексн

Алдр ухана тускар

Адам һашутаһар бишләлв.

Цусн... үкл... харал...

Цивилизацин аш болв.

Цивилизацин сәәнд иткҗ, тууҗин цецнинь бийдән тодлад, җирһлин үннәс, медрлин номас сурһмҗ авсн Адамин ухан-хәләцнь оңдарна. Ода күмни җирһлин бәәдл үннднь үзҗ, өрчдк ухан-итклнь буцна. "Зарала наадхар экиннь зөвшәл угаһар һарсндан деедсәр засгдув. Эдгәд һархларн, экән оньдин соңснав. Зугл, гемим тәвтхә" гиҗ махмуднь әмдәр өгрҗәх нүл уга тавта күүкн Намикон эңсәд келсн кевшлһнь, зовалһнь соңссн күүнә зүрк шарклулад оркна. Тиим нүл уга кедү күүкд, көгшдүд, эм-эр уга хорагдсн болх. Адам Крейзи цуг эн тоотсиг нүдәрн үзҗ, өгрҗәх Намикон бинтәр оралһата цогцинь хәләҗ гейүрәд, һаслңта олн тоолврмуд энүнә чееҗднь тунна:

Америк Япон хойр

Ата булалдсн марһанд,

Хирохито Трумэн хойрин

Хоорндк ик ноолданд,

Хәәмнь, Намико, чи,

Хүвсхҗ шуугсн һалвд

Хуһрсн бура мет,

Хорагдсан ода медҗәнчи?

Тоомсрта генералмуд штабиннь

Тагчгт зураһан кехләрн,

Ору-һарудан чамаг

Орулсн болхий тедн?

"Зарала наадлав!”

...О, Заяч! — гиҗ Адам

Түңшҗ тагчг сууҗ,

Түрү уха ухалҗ,

Нүднәснь дусҗ һооҗсн

Нульмс төртән авлго,

Гейүрҗ бишләл... кев.

Болв Америкд диилвр керго, дән кергтә, Америкин йосна эздүд ичртә дәәһәр Вьетнамин нутг мухлалхар, дәкәд темдглсн бузр олн тогтаврмудан күцәхәр босхсн һалвд килнц, кир уга баахн цевр седклтә олн үрдүднь эңкр төрскнәннь төлә әмнәсн хаһцна. Дәәнә закаһар кегдсн олн өршәңгү уга йовдлмуд Томасин чееҗинь тасчҗ, зәрм салдсмудын һарһсн күчр кудлһинь үзҗ, генн цевр ухань күүрәд, хәәртә итклнь угарьҗ, хүвсхҗ седклнь буцна. Томасин салдсин җирһлнь күчр зовлңта бәәсинь Адамин умшсн дневникәс тодлнавидн.

Тер дәрвксн дәәнә бузринь илдкҗ, баахн салдсмудын, теднә һарас хорсн улсин үкл үзгдҗ элкн харар урсна.

Томасин өр-җөөлн санаһар өгсн шоколадарнь, өршәңгү уга салдс нилх көвүнә аминь шууртлнь чикәд бүтәһәд, үрән харсхар күгдлсн экиннь мөөрс керчҗ таслна. Эн зерлг йовдл Томасин ухаһинь салвлҗ түңшүлҗ алач-махч дәәнә ашинь ода медҗ энлҗ эн күн болсндан һундна:

Арв шаху өшәтнриг,

Аарглҗ салдсмудтаһан хамдан,

Түлкҗ күләтә улсиг,

Тууһад авч ирв.

Теднә тоод үрән

Теврсн баахн эк

Энд-тендән сүрдҗ,

Эргәд генрҗ хәләв.

Мини нүднлә бас

Меңссн, зовсн, эрсн

Хәләцнь агчмд харһҗ

Хәәгчүлҗ зүрким шарв.

Даальңган уудлҗ би

Далдлсн шоколад һарһҗ

Бичкхн хатмл үрнднь

Белг гиҗ өгв.

Нег вьетнам салдс...

Баахн гергнүр өөрдҗ

Бәрҗәсн үринь булав.

Бидү модьрун салдс

Билдр цокҗ таалҗаһад,

Кииснь монцаһад һарч,

Ки давхцад көшҗ

Чишксн көвүнә амнд

Чимкәд белгим кемтлҗ

Чирәнь көкртл күчәр

Чикәд дүүргҗ һочкнҗ

Шүрүн һарарн оочинь

Шуулад шоколадар бүтәв,

Күрңтрсн цусн оочаснь

Күзүнүрнь шаварҗ һооҗв...

Чилгр өдр бөкәд

Чееҗин харңһу дүүгв...

Тиим зерлг аңгас даву догшар нилх күүкд, гергд, залу, көгшн угаг өршәңгү угаһар кудсарн, делкә сүрдәҗ догдлулв.

Бузр дәәнә ашнь үкл, цусн, өшән болв. Кенв бидн? — гисн халта догшн сурвр Томасин чееҗинь мааҗҗ амр-зая өглго энлүлв. Кенв бидн? — гисн догшн сурвр хәрү угаһар тагчгрсн Томасин седклд төөнрәд үлдлә. Өр-җөөлн, цевр, әрүн седлктә Томаст цуһарн әдл зөв-йоста күн болҗ ухалгдна. Кел бәргдснчн, күләтә өшәтнчн болвчн, тиим догшар күүг даҗрҗ болшго гисн ухан авлна. Болв дәәнә хувцта зәрм салдсмуд һарһсн өршәңгү уга йовдлмудан дәәнә заканд орулҗ, цуста ичрән цеврлнә. Тедн талданар ухалҗахинь иим үгмүдәс медҗ болхмн:

Теңкән уга догшар,

Зака күцәҗәнәв, — гиҗ

Залу, көгшн уга,

Цугиг алҗ, кудҗ

Цуснд күзүцәһән өөмснь,

Цергт церглҗәх учрас, —

Цевр болҗ һарна

Эгл салдсас эклҗ

Эндр бүкл Америк

Залсн президент күртл

Зака күцәсн болна.

Салдс болву, аль эгл күн болву тер һарһсн өршәңгү уга килнцәсн цеврлгдҗ чаддмн биш, цусар уһагдсн һарнь кезәдчн цуста бәәх. Үкн-үктлнь тедниг күмни харал засх. Уйн цевр цагт космонавт-нисәч болхар күсл бийдән кеҗәсн, дәәнә һалвд йовсн Томасин әрүн ухаг төмр шовуна туск дорд үзгин тууль соньмсулна. Тер домгт тууҗлгдсн төмр шовуна һарһсн күчр зовлң Томасин әрүн ухаг үүмүлнә. Уйн насндан нәәлсн герлтә ицлнь уга болҗ хусгдна. Тегәд домгин чилгчднь чилн алдад, шинәс үүдсн үй улснь урдксиннь тускар иигҗ санцхана:

Цусч Төмр шову

Цутхҗ делдсн урдкс,

Ээлтә сәәхн дурар

Эврәннь зүркән дүүрглго,

Ур, цухл, өшә

Урһаҗ, ухана догшар

Олз кехәр седсиг

Ода шин үй,

Утх-томаһинь йилһҗ

Урдксан һәәлдг болв.

Энллһ, зовлң зарлсн урдк ухатнриг һәәлҗ ода төвкнү орчлңгин байрт багтҗ

күмнд күчр төмр шовун кезәдчн бичә үүдтхә гисн алдр бичәчин цецн сана хувалцҗ зальврнавидн.

Авальнь болн экнь Катрин хойр үкәрин хоорнд энлсн сууна. Залуһиннь эклсн цаһан саната күслиг Катрин цааранднъ күцәхнь иткгднә. Көвүн эцк хойрин һашута үкл санхнь, ухан һаслнд авгдна күмниг аюл-һалвас аврх герлтә Санан, Адамин бурхншң мет өрчәснь алдрлго, сүл әмсхл күртлнь сарулдҗ, иткл-ухаһинь өскнә. Делкән аюл, зовлң хамгиг цогцлаһан хамднь хамад таралңгин орнур көтлҗ, әмәрн шордна. Эн күмниг үкләс сулдхҗ, җирһлтә хаалһинь цеврднә. Һаслңгин хорнд согтсн өвчтә Адамин келсн ухан-тоолвр ичртә, бузр цагин үнн илдкҗәх мет күңкннә:

Төгәлңд болһаҗ хәләхнь

Төрүц үнн уга!

Экләд сурһульд орҗах

Эркән дүңгә күүкд,

Багшасн худл келдгиг,

Баһасн школд дасна

Заавринь эс күцәхлә,

Засгла харһхан меднә.

Күндтә мана президент

Күмнд зәрлгән зарлхларн,

Олн өргмҗтә үгәр

Оньдин худл келнә.

Кемр тер үнн

Келсн болхла, эздүд

Эзлҗәсн ормаснь буулһад

Эгл кечкх билә.

Худл — энд эзн

Хуурмгин хар нутган

Аман цуцртл бидн

Америкән нартд магтҗ

Сулдхврин төрскн гиҗ,

Суңһҗ келән утдулнавидн!

Күмн негн-негнләһән дәәллдәд, бузр ичртә догшн һалвдан үрн-саднаннь әминь әрвллго тәкцхәнә. Әмд цевр цогцинь цусар уһаһад бәәх, яһҗах цагв гисн өвдкүртә ухан торлзад, генткн өвчтә Адамин келсн үзгдл сананд җирлзәд одна:

Эндр күртл бидн

Эврәннь һарһсн үрнә

Цогцин мах, ховдглҗ

Цогд шарад идәд

Төгсәҗивдн. Ода үлдл

Толһаһинь чи шарҗч.

Цуг эк-эцкнр

Цусинь ууҗ үрдиннь

Цогц иддг санҗ.

Катрин, итк, биднчн

Каннибалмудас дор бәәҗвидн.

Өшәтнрән тедн идхлә

Үрдүдән бидн иднәвидн.

Өдр болһн...оньдин...

Үксн — байр! — гив.

Дән гисн юмн догшн сүртә аюлдан кесг миңһн күүнә җирһлмүд хораһад, делкә зоваҗ туңшүлнә. Диилвр биш, үнн уга ховта дәәг керглҗ, Америкин йосна эздүд төрскн һазриннь үрдән әрвллго, теднә цусар һаран будҗ, энрсн олн эцк-экнриг хәәртә үрдүдәснь хаһцулв. Тер өршәңгү уга йовдлмудыг дәәнә заканд орулҗ күмн бийән, ичрән цеврлсн бәәдл һарна. Аюл, зовлң хамгиг үзҗ делкә кевтән юңгад эс буцдв, ноолддв гисн тоолвр генн ухаг авлна.

Делкән төвкнү харссн бичәч өмнән тәвсн аһу ик үүлдврән цецн ухан-билгәрн, халта үгин үннәр келҗ, күццднь күцәҗ чадв. Күмниг аюлас гетлгх гисн әрүн цаһан санан "Ухана буцлт", "Сар-Герл", "Моабит гидг түүрмд" гисн үүдәврмүдт седклин нәрнәр үзүлгдҗ җирһл, җилмүд, һаслң медмҗән угаһар дораһарн җисдг болвчн, тер цевр әрүн санан герлтәд, алдр һурвн поэмин халхст генәртә, өргмҗтә дууһар мөңкд догшн һәәлҗ, делкән өвдкүр баһрулсн болла.

Үгиг үннлә ниилүлҗ җирһлин һаслң, байринь урн-үгин эвәр үзүлнә. Тер ухалсн ухаллһни өргн медрләрн, ик сәәхн дурарн, урн үгин чимлһәрн йилһрсн, делкәд кезәдчн мөңкинд билршго әмдрл үкл гисн күмни ик һоллгч күүнә төр сергәсн, оньдинд зальта һаларн орчлң дулалх алдр һурвн поэм гиҗ би ухалнав.

Әмдрл, үкл, төрлһн, төвкнүн, һаслң гисн делкән ик төрмүдиг күңклиннь мергн эрдмәрн, ухан-чидләрн, өргнәр, цецнәр, нәрн үгәр, делкән урн кирцәһәр хаһлҗ, шинҗлҗ чадснь Хальмгт һанцхн Көглтин Дава. Цогц, ухан, билгәрн делкән тууҗин олн нуувч олад, түрүһин күчриг алхҗ, цецн сойлын цагиг күсәд, цевр цецн ухаһар нартла күүндҗ чадснь Хальмгт һанцхн Көглтин Дава. Делкәд байр өгснәс даву хөв уга гисн күслән өөдән бәрҗ гүрмтә ут хаалһд цогцасн цальгрсн күңклән күмни седклд күргҗ авлҗ байрлулҗ чадснь Хальмгт һанцхн Көглтин Дава. Көглтин Даван үүдәсн алдр үүдәврмүд мөңктин тууҗд бөкшго җирһләр солңһтрх. Хальмгин урн-үгин тууҗиг цагин холур көтлхнь лавта.

1997 җ.