- •Т ошкент -2020
- •Мундарижа
- •Фан бўйича ўқув материаллари Мавзу-1. МакроиҚтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари Режа:
- •1.2. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари
- •1.3. Макроиқтисодий таҳлил ва мҳТнинг роли
- •1.4. Макроиқтисодий таҳлилдан фойдаланиш соҳалари
- •Таянч сўз ва иборалар
- •2.1. Таҳлилнинг моҳияти ва бошқаришдаги ўрни. Иқтисодий таҳлилнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •2.2. Иқтисодий таҳлилни амалга ошириш услубиёти. Таҳлил услубиётини шакллантиришда тизимли ёндашув.
- •2.3. Макроиқтисодий таҳлилнинг амалий аҳамияти, бошқарув қарорларини қабул қилишда иқтисодий таҳлил натижаларининг ўрни ва аҳмияти.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашнинг ахборот таъминоти Режа:
- •3.1. Ижтимоий-иқтисодий ахборотларнинг шаклланиши ва уларнинг турлари
- •3.2. Макроиқтисодий кўрсаткичлар ахборот объекти сифатида
- •3.3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаштиришда ахборот технологиялардан фойдаланиш йўналишлари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-4. Реал секторнинг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •4.1. Миллий даромадлар ва маҳсулотлар ҳисоби
- •4.2. Миллий ҳисобот тизимини асосий агрегатлари.
- •4.3 Кўрсаткичларни ҳисоблаш муаммолари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-6. Бюджет-солиқ секторининг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •6.1. “Давлат бошқарув органлари” тушунчасига изоҳ
- •6.2. Давлат бошқарув органлари (дбо)нинг операциялар ҳисоби
- •6.3. Давлат бошқарув органлари операцияларининг тавсифланиши
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-7. Пул-кредит секторининг иқтисодий таҳлили Режа:
- •7.1. Иқтисодий операциялар
- •7.2 Миллий даромад, маҳсулот ва тўлов баланси ҳисоблари ўртасидаги алоқа
- •Ўзаро алоқаси
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-9. Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти Режа:
- •9.1. Иқтисодий прогнозлаш тушунчаси, унинг моҳияти ва функцияси
- •9.2. Прогноз, гипотеза ва режа хақида тушунчалар
- •9.3. Прогнозлаштириш объектининг тизимли таҳлили
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-10. Ижтимоий-иқтисодий жараёнларни прогнозлаш усуллари Режа:
- •10.1 Прогнозлаштириш усулларидан самарали фойдаланиш.
- •10.2. Прогнозлаштириш усулларининг классификацияси.
- •10.3. Прогнозлаштиришда эксперт баҳолаш усуллари.
- •10.4. Корреляция ва регрессия таҳлили усули
- •10.5. Регрессион таҳлил.
- •10.6. Иқтисодий жараёнлар ва ҳодисаларнинг математик формулалар орқали ифодаланиши.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-11. Макроиқтисодий прогнозлаш моделлари Режа:
- •11.1. Иқтисодий-ижтимоий прогнозлаштириш моделларининг классификацияси.
- •11.2. Эконометрик моделллар.
- •11.3. Макроиқтисодий моделлар.
- •11.4. Иқтисодиётни ривожлантириш моделлари.
- •11.5. Тармоқлараро динамик баланс модели
- •11.6. Прогнозлаштиришни мукаммалаштиришнинг муҳим йўналишлари.
- •11.7. Маҳсулот хом ашё номенклатурасига асосланган моделлар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-12. Иқтисодий ўсишни прогнозлаш Режа:
- •12.1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси.
- •12.2. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши.
- •12.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси.
- •12.4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули.
- •12.5. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-13. Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш Режа:
- •13. 1. Илмий тадқиқот натижалари прогнозлаш объекти сифатида.
- •13.2. Илмий тадқиқот турлари.
- •13.3. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги улушининг салмоғи.
- •13.4. Илмий-техник тараққиёт жараёнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойиллари.
- •13.5. Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва уларнинг натижаларини прогнозлаш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-14. Ижтимоий жараёнлар ва аҳоли турмуш даражасининг ўсишини прогнозлаш Режа:
- •14.1. Ижтимоий жараёнларнинг хусусиятлари ва уларни ифодаловчи кўрсаткичлар.
- •14.2. Ижтимоий соҳаларни прогнозлаш усуллари ва моделлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •14.3. Аҳоли турмуш динамикасини баҳоловчи кўрсаткичлар, ушбу кўрсаткичларни ўзгариш динамикаси.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-15. Демографик жараёнларни прогнозлаш Режа:
- •15.1. Прогнозлаш объекти демографик жараёнларнинг хусусиятлари, ўзагриш тенденцияси, ўсиш динамикаси
- •15.2. Мамлакат аҳолисининг таркибий тузилиши
- •15.3. Ишчи кучи, шаҳар ва қишлоқларда уларнинг таркибий тузилиши
- •15.4. Демографик жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни белгиловчи омиллар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-16. Тармоқнинг иқтисодий ривожланишини прогнозлаш Режа:
- •16.1. Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш
- •16.2. Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, ретроспектив маълумот тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш, тармоқ маҳсулотига бўлган эҳтиёж бўйича талаб моделини ишлаб чиқиш
- •16.3. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш.
- •16.4. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Амалий машғулотлар бўйича ўқув материаллари амалий машғулотлар учун топшириқлар, кейс стади, вазиятли масалалар ва тестлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар Вазиятли топшириқ Истеъмол, инвестиция ва хукумат.
- •Истеъмолчилар.
- •Инвестор
- •Хукумат.
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ Банк тизими ва бозорни тартибга солиш.
- •Молия вазирлиги.
- •Марказий банк
- •Тижорат банклари
- •Фермерлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ. Пул бозори ва процент нормаси
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Мувозанат ва давлатнинг пул сиёсати.
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Инвестицион талаб ва махсулот бозорларида мувозанат
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Тавсия этиладиган адабиётлар рўйхати Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Электрон журналлар
- •Интернет сайтлари
- •Талабанинг семестр давомидаги мустақил таълимига оид топшириқлар мустақил таълимга оид топшириқлар
- •Мустақил таълимни баҳолаш бўйича услубий кўрсатма кириш
- •Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрининг мaзмуни вa aсосий шaкллaри
- •2. Талабалар мустақил ишларини ташкил этишнинг асосий тамойиллари
- •3. Мустақил ишни амалга оширишда талаба бажариши лозим бўлган вазифалар
- •4. Тaлaбaлaр мустaқил иши мавзулари ва мазмуни, уларни бажариш шакллари
- •Талабалар мустақил таълимининг мазмуни ва ҳажми
- •5. Тaлaбaлaр мустaқил иши бўйича маслаҳатларни ташкил этиш тартиби
- •6. Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрини назорат қилиш, баҳолаш тартиби ва мезонлари
- •Курс иши мавзулари, уларни ёзиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма
- •Курс иши ёзишнинг мақсад ва вазифалари
- •Курс ишини ташкил этиш
- •Ишнинг мавзусини танлаш
- •Ишнинг режасини тузиш ва бажариладиган ишларни назорат қилиш
- •Курс ишида амалга оширилиши керак бўлган ишлар
- •Кафедранинг асосий вазифалари
- •Илмий раҳбарнинг вазифалари
- •Талабанинг вазифалари
- •Ишга тайёргарлик
- •Адабиётларни танлаш
- •Адабиётларни ўрганиш ва асосий маълумотларни йиғиш
- •Курс ишининг таркибий тузилиши
- •Курс ишини техник расмийлаштириш.
- •Курс ишини ҳимоя қилиш.
- •Курс ишини баҳолаш меъзонлари.
- •Курс ишига илова этиладиган ҳужжатлар.
- •Курс ишининг тавсия этилаётган мавзулари
- •Глоссарийлар
- •II. Ўқув фанининг мақсади ва вазифаси
- •III. Асосий назарий қисм (маъруза машғулотлари)
- •IV. Амалий машғулотлар бўйича кўрсатма ва тавсиялар
- •V. Мустақил таълим ва мустақил ишлар
- •VI. Асосий ва қўшимча ўқув адабиётлар ҳамда ахборот манбаалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фаннинг ишчи ўқув дастури
- •1. Ўқув фани ўқитилиши бўйича услубий кўрсатмалар
- •2. Маъруза машғулотлари
- •3. Амалий машғулотлар
- •4. Мустақил таълим
- •5. Фан бўйича талабалар билимини баҳолаш ва назорат қилиш меъзонлари
- •6. Асосий ва қўшимча адабиётлар ҳамда ахборот манбалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фан бўйича тарқатма материаллар Макроиқтисод “Макроиқтисодий таҳлил ва пр огнозлаш” фанининг мазмуни, вазифалари ва предмети фалари ва предмети
- •Тестлар Фан бўйича тестлар
- •5. Яим ҳажмини ўзгармас баҳоларда ҳисоблаш учун қайси усуллар қўлланилади.
- •6.Асосий капиталнинг ялпи жамғарилиши қайси баҳоларда ҳисобга олинади:
- •19. Инфляцияни келтириб чиқарадиган сабаблар кўрсатилан қаторни аниқланг.
- •30. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •31. Дмс меъёрига кўра давлат молиявий статистикаси доирасидаги операциялар қандай услубда амалга оширилади:
- •32. Давлат бошқарув операцияларида тўлов оперциялари ўз ичига қуйидагиларни олади:
- •33. Консалидация тушунчаси қуйида келтирилган маълумотларнинг қайси бирисида тўғри ифода этилган:
- •50. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •Рейтинг тизими асосида талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма умумий қоидалар
- •Талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш мезони
- •Талабалар жн ва оНдан тўплайдиган балларнинг намунавий мезонлари
- •Якуний назоратни “Ёзма иш” асосида ўтказиш
- •Назорат турларини ўтказиш муддати
- •Фанга доир видео маърузалар ва видео роликлар Фанга доир видео маърузалар, видео роликлар:
- •Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш
Хукумат.
Сиз истеъмолчилар ва инвесторлардан графиклар йуналишлари ва истеъмол ва инвестицияларнинг мувозанатий хажмлари тугрисидаги маълумотларини оласиз. Умумий харажатлар узгариш графигини тузинг (истеъмол (C) плюс инвестиция (I) плюс давлат харажатлари) (G). G куйидаги функция билан берилади:
G–(СММ/2)-1,
Бунда G – давлат харажатлари, шартли пул бирлиги:
СММ – соф миллий махсулот.
Бу график С, I, G функцияларига параллел, лекин улардан юкори булади, чунки жамият харажатларининг алохида кисмлари эмас, балки жами микдори олинади.
Е0- даромадининг мувозанат даражаси нуктасини аникланг. У (СММ0) – координаталар укига – 45 ли кияликдаги тугри чизик ва C плюс I плюс G графиги кесишмасида жойланади. Бу нуктада умумий харажатлар даромадга тенг булади.
Инвесторлар ишлаб чикаришига куйилмаларни оширадилар. Мувозанат умумий нуктаси силжийди, чунки кушимча инвестициялар даромаднинг усишига олиб келади. Лекин бу усиш I лар усишига мос эмас. Куйилмалар ишлаб чиркариш хажмига купайтирилган, мультипликатив таъсирида курсатади. Сиз инвесторлардан СММ усуви тугрисидаги маълумотни талаб киласиз – СММ1. Бу маълумотлар асосида СММ1 нинг янги даражасини аникланг. Узгарган шартларига мос ва ошган умумий харажатлар хажми, хамда СММни акс эттирувчи Е1 нуктани белгиланг.
Хукумат бошкаришининг максади тула бандликка эришган холда даромаднинг мувозанат даражасини таъминлашдир. Шунинг учун чизмада тула бандликка мос келадиган ишлаб чикариш (даромад) даражасини акс эттириш зарур. Уйинда у СММ – 20 пул бирлигини ташкил этади. Бу нуктани 450 ли бурчак билан координаталар укидан утадиган тугри чизикда белгиланг (Б).
Е1 ва Б нукталарида ишлаб чикариш хажмларини таккосланг. Улар тугри келмайди, улар уртасида фарк мавжуд. Е1 Б га нисбатан кам СММ да урнатилади. Яъни ишлаб чикаришда бозорий мувозанат тула бандликдан кам бандликда содир булади. Фирмалар учун кушимча ишчилар жалб этишнинг маъноси йук, чунки айнан шу харажатларда талаб ва ишлаб чикаришнинг мувозанати руёб топган. Бандликни ошириш асосида кушимча махсулот ишлаб чикариш ортикчалик килади, у истеъмолни топмайди. Бундай холатлар «дефляцион фарк» деган номни олган. Унинг абсалют микдори Б ва Е1 нукталарига мос булган СММ даражаси уртасидаги фарк сифатида аникланади. (Иктисодиётда инфляцион фарк хам учраши мумкин – тескари холат булиб, качон тула мувозанат ишлаб чикариш хажми бандлик нуктасидан юкори булганда содир булади.)
Дефляцион фарк микдорини аникланг.
Дефляцион фаркни бартараф этиш, ишсизликни камайтириш учун куйидаги тадбирларни куллаш зарур. Истеъмолчилар талаби ва харажатларни рагбатлантириш билан бирга инвестицияларни хам яънада купайтириш лозим. Бу холатда даромаднинг ишлаб чикариш умумий купайиш томонга силжийди.
Истеъмол С функцияси куп омилларга боглик, лекин биринчи навбатда – шахсий даромадлар (DI) ва истеъмолга чекланган мойиллик (MPC) куламига боглик. Бевосита MPC га таъсир этиш кийин чунки у купинча психологик важлар билан аникланади. Шунинг учун давлат даромадлар микдорига купрок самара билан таъсир этиш мумкин. Уларнинг ошишига (шу билан бирга истеъмол талабининг ошишига) хукумат минимал иш хаки ставкасини конуний ошириш, шахсий даромадларга соликни камайтириш каби тадбирларга эга. Лекин бу тадбирлар чекланган, чунки даромадларнинг кескин усиши назорат килиб булмайдиган «иш хаки - нарх» инфляция спиралининг пайдо булишига туртки булиши мумкин. Шунинг учун бизнинг уйинда хукумат юкорида айтилган тадбирлар ёрдамида истеъмолчилар даромадини факат 4 пул бирлигига оширади. Бу сонни истеъмолчиларга етказинг.
Даромадларнинг ошиши истеъмолнинг хам шу микдорда ошишини билдирмайди, чунки олинган кийматнинг бир кисми жамгарилади ва бозорга келиб тушмайди. Шунинг учун истеъмолчилар керакли хисобларни килиб сизга истеъмол усуви – ΔС микдорини етказишлари керак. Истеъмолнинг ошиши худди шундай СММ усишига олиб келади, яъни ΔС=ΔСММ2 Бу С соф миллий даромаднинг бир кисми булганлиги сабабли содир булади ва шу билан бирга истеъмолнинг усиши, хусусий инвестициялар ва давлат ассигнацияларидан фаркли уларок, бевосита СММ нинг ошишини билдиради. Бу холатда мултипликатив самара йук.
Шунинг учун умумий графигингизда ошган истеъмолга мос ва СММ2 усишига тенг янги нуктани – Е2 ни белгилашингиз мумкин.
Дефляцион фарк кискарди, лекин хали хам анча катта. Хукумат уз харакатларини давом эттиради.
Кейинги тадбир – фойдага солинган соликни камайтириш йули билан хусусий инвестицияларни рагбатлантириш. Бу холатда махсулот ишлаб чикариш анча кулай булиб колади ва инвесторлар ишлаб чикаришга кушимча маблаг куядилар. Лекин бу ерда хам чегаралар мавжуд. У – соликларнинг сезиларли даражада камайиши, бюджетга тушадиган маблагларни камайтириб юбориши мумкинлиги билан боглик. Бу бюджет дефицитини ва давлат карзларининг ошиш эхтимолини оширади ва бу хам инфляцияга туртки сифатида хизмат килади. Шунинг учун инвесторлар фойдасига солинган солик ставкаси факат 2 процетга туширилади. Бу хакида инвесторларга хабар килинг. Уларнинг хисобидан кейин капитал куйилмалар ошиши натижасида ишлаб чикариш хажми усуви тугрисидаги маълумотни талаб килинг.
Умумий графикда ошган ишлаб чикаришга СММЗ мос мувозанат нуктасини Е3 билан белгиланг. (СММ3-СММ2=ΔCMM). Агар дефляцион фарк сакланиб колса, унда махсулот ишлаб чикаришни ошириш ва кушимча иш кучи жалб этиш учун давлат харажатларини купайтириш зарур. Вазифа шундаки, давлат харидорларининг усуви Д шундайт ишлаб чикаришни оширишга (СММ4) олиб келинсинки унда хама тадбирлардан кейин сакланиб колган дефляцион фарк (Ф) бартараф этилсин (ф-СММ4).
Бунинг учун аввал Ф микдорини аникланг. У тула бандлик даражаси ва СММ3 уртасидаги фаркка тенг.
Давлат ассегнациялари хусусий инвестициялар каби, мультипликатив самара берди. (MULT) инвесторлар топширигида берилган СММ усуви (СММ4) MULT2 ва давлат харажатлари G нинг купайтмасига тенг булади. Шунинг учун хукумат G ни куйидагича аниклаши керак.
G=СММ4/ MULT2
(MULT2 микдорини инвесторлар хисоблашди).
Иктисодга G пул бирлигидаги маблагни куйиб хукумат дефляцион фаркни бартараф этади ва Тула бандликни таъминлайди. Бу уйинда давлат тадбирлари маъноси ва бозор конуниятлари хамда омиллари харакатини акс эттирадиган оддий модель келтирилганлигини хисобга олиш керак. реал хаётда Тула бандликка эришиш жуда кийин, чунки коньюктура узгарувчан, давлат органларининг келажакдаги хисоблари купинча эхтимоллик характерига эга. Шундай килиб уйин бозор иктисодининг бир канча конуниятларини ва макросохада иштирокчилари характерларининг мантикини тушунтириб берадиган моделдан иборат.
5-мавзу. Тўлов балансининг иқтисодий таҳлили