- •Агульнае паняцце міфалогіі. Прадмет міфалогіі.
- •Класіфікацыя міфаў. Сучасныя міфы.
- •Асноўныя формы старажытных вераванняў (анімізм, татэмізм, магія).
- •Вярхоўныя багі. Пантэон князя Уладзіміра.
- •Пярун – грому, маланкі і дажджу.
- •Дажбог – бог сонца. Хорс.
- •Вялес – бог - апякун хатняй жывёлы.
- •Мокаш – вярхоўная багіня. Параскева-Пятніца - пераемніца Мокашы.
- •Лада – багіня кахання і шлюбу. Беларускі абрад “Ляльнік”.
- •Ярыла – бог веснавой плоднасці.
- •Вобраз святога Юрыя ў хрысціянстве. Абрад Юр’я ў беларускай традыцыі.
- •Дэманалогія. Агульнае паняцце і класіфікацыя.
- •Русалкі, іх функцыі. Абрад русальнага тыдня.
- •Вадзянік. Іх віды.
- •Лесавік – гаспадар лесу.
- •Духі, звязаныя з хатаю і сядзібаю беларуса – дамавікі, хлеўнікі, лазнікі, еўнікі.
- •Нячысцік – паўсюднік: чорт.
- •Ваўкалак, яго віды.
- •20. Паняцце белай і чорнай магіі ў беларускай традыцыйнай культуры
- •1.Фальклор як частка культуры беларускага народа.
- •2.Каляндарна-абрадавы,сямейна-абрадавы і пазабрадавы фальклор.
- •3.Зімовы цыкл беларускага календара.
- •4.Веснавы цыкл беларускага календара.
- •5 Летні цыкл беларускага календара.
- •6.Восеньскі цыкл беларускага календара.
- •7.Радзінна-хрэсьбінны абрад.
- •8.Вясельны абрад: асноўныя этапы і ўдзельнікі.
- •9.Пахавальны абрад.Галашэнні.
- •10.Песні пра каханне:лірызм вобразаў дзяўчыны і хлопца.
- •11.Жартоўныя песні:гуманістычны характар.
- •12.Прыпеўкі:сямейна-бытавы характар сюжэтаў.
- •13.Прыказкі: народная мараль ў іх.
- •14.Прымаўкі: народны гумар ў іх.
- •15.Загадкі: тэматычнае багацце.
- •16.Замовы: сувязь з магічнай практыкай.
- •17.Казкі: асноўныя віды і іх значэнне.
- •18.Легенды і паданні: тэматычнае багацце.
- •1.Агульныя паняцці этнаграфіі. Праблемы этнагенезу беларусаў.
- •2.Беларускае народнае жылле: жыллевыя і гаспадарчыя пабудовы.
- •6.Асаблівасці рассялення і гістарычныя тыпы паселішчаў.
- •7.Гісторыка-этнаграфічныя рэгіёны Беларусі: геаграфічныя, прырода-кліматычныя, этнакультурныя асаблівасці.
- •9.Абрадавыя стравы беларусаў.
- •10.Стравы:класіфікацыя, разнастайнасць.
- •11.Беларускі жаночы строй.
- •12.Беларускі мужчынскі строй.
- •13.Гістарычныя тыпы сям’і.
- •17.Земляробчыя прылады працы.
- •18.Традыцыйная гаспадарчая дзейнасць беларусаў.
- •19.Традыцыйныя рамёствы беларусаў.
1.Агульныя паняцці этнаграфіі. Праблемы этнагенезу беларусаў.
Этнаграфія – навука аб народах-этнасах, іх паходжанні і жыццядзейнасці, быце і культурных традыцыях. Кожна народ мае ўласную гісторыю і культурную спадчыну, якая увасобіла шматвяковы працоўны вопыт, творчы плён. Народ заўсёды быў творцам і носьбітам нацыянальных традыцый, і нягледзячы на войны і вынішчэння, зноў адраджалася культура. Асноўные раздзелы этнаграфіі – этнагенез, этнічная гісторыя, традыцыйна-бытавая культура, этнічныя і этнасацыяльныя працэсы, у тым ліку і нацыянальныя ўзаемаадносіны.
Этнагінез - гэта паходжанне народа, працэс станаўлення, фарміравання у выніку змешвання, асіміляцыі,інтэграцыі розных народаў. Асноўныя паняцці у этнаграфіі – этнас, племя,народнасць, нацыя,гістарычная памяць, менталітэт, этнічныя працэсы, міграцыя, інтэграцыя, асіміляцыя і інш.
Хто продкі? Праблема складаная.
Велікапольская канцэпцыя – лічыла Беларусь-Літву, а бел. мова- дыялект польскай; яна лічыла беларусаў як састаўную частку этнагенезу палякаў.
Велікаруская – лічыла Беларусь Заходняй Руссю, а бел.мову –заходнерускім наречіем. Гэты две кацэпцыі не прызнавалі беларусаў як самастойны этнас.
Па архаелаг. данных на большай частке Бел. былі балцкія плямёны. З сярэдз. 1 тысячэгодзя – рассяленне славянскіх плямёнаў. Слав. плямёны (крывічы, дрыгавічы і радзімічы) змешваліся з балцкімі. Аснова бел. народнасці – крывічы, радзімічы, дрыгавічы, літва, яцвягі. Апрача іх у этнагенезу беларусаў прымалі удзел групы татар, мазаўшан, прусаў, рускіх перасяленцаў, украінцаў і інш.
2.Беларускае народнае жылле: жыллевыя і гаспадарчыя пабудовы.
Жыллё –частей двухкамернае: хата+сенцы. Трохкамернае: хата+сенцы+клець або хата+сенцы+хата.
Клець (камора, кладоўка) была і у комплексе з жыллём,і асобнай пабудовай насупраць хаты. У ёй – засекі для збожжа, бочкі, карабы з крупамі, мукой,кубельцы з салам, бачонкі з квасам, падвешваліся каўбасы.
Свіран (імбар) – блізкая да клеці пабудова. Вылучалісь памерамі.
Варыўна – паўназемнае памяшканне на паўметра у зямлю, служыла для захоўвання гародніны,садавіны, малочных прадуктаў.
Склеп (пограб) – заглыбленае у зямлю памяшканне тыпу зямлянкі для захавання гародніны, бульбы, напіткаў і інш. Рабіўся пад сенцамі, меў мураваныя ці драўляныя сцены.
Гумно (клуня) – пабудова для захавання і абмалоту збожжа.
Сушня (еўня)- для сушкі збожжа у снапах.
Адрына(пуня)- для захавання сена.
Лазня. Будавалася на краю сядзібы. Апрача асноўнай функцыі, у ёй сушылі і вычэсвалі лён, распарвалі дрэва для дуг і абадоў.
6.Асаблівасці рассялення і гістарычныя тыпы паселішчаў.
Веска – асноўны тып паселішчаў. Жыхары–ў асноўным сяляне, асноўны занятак – земляробства, жывелагадоўля і промыслы.
Група суседніх вёсак складвала акругу.
Сяло - як і вёска, асноуная прыкмета – царква, і адрознівалася памерамі.
Слабада – гэта новыя пасяленні жыхароў, вызваленых на пэўны час ад феадальнай павіннасці. Кожны раз пасля чарговай вайны сяляне аднаўлялі разбураныя раены, распрацоўвалі пусткі, уладкоўвалі жылле, адраджалі і сваю, і панскую гаспадарку.
Аколіца – паселішча дробнай шляхты, якая сялілася асобна ад сялян-вяскоўцаў. Была агароджана з усіх бакоў, вызначалася сваей забудовай, бессістэмнай планіроўкай, наяўнасцю тупіковых завулкаў і сцежак.
Фальварак – невялікае пасяленне ў некалькі двароў. Тут у цэнтры сядзібы стаяў панскі дом, гаспадарчыя і прамысловыя пабудовы - свірны, скляпы, гумны, адрыны для сена, канюшня, вазоўня, рамесныя майстэрні, кузня, млын, бровар, карчма, пякарня, вяндлярня, сырніцы, размяшчаліся сажалкі, дзе вырошчвалі рыбу, побач – пладовы сад, пасека. Фальварак, такім чынам, быў свайго роду аграрна-прамысловым комплексам.
Засценак – паселішча дробнай шляхты ў 1 – 3 сядзібы. Узнікла пасля рэформы 1557 г. разам з ўстаўнымі вескамі. У сувязі з рэформай уся зямля дзялілася на тры часткі, тры полі; аднак шмат зямельных астраўкоў і ўрочышчаў заставаліся за межамі ("за сценкамі") асноўнага масіву, яны здаваліся ў арэнду дробнай шляхце. Засценкі адрозніваліся ад хутароў сацыяльным паходжаннем жыхароў.
Хутар – абасобленая сялянская гаспадарка з сядзібай, якая знаходзілася на зямельным надзеле селяніна. Узнікалі пасля рэформы 1861 г., аднак масавы характар працэс набыў у канцы ХІХ – пач. ХХ ст. у сувязі са сталыпінскай аграрнай рэформай.
Мястэчка – рысы сяла і горада – гарадок. З’яўлялісь гандлёва-рамеснымі цэнтрамі. У их пераважала яўрэйскае насельніцтва.