4. Дера дожар.

Дера дожаре латтача ц1ердешаша белгалду дер дешвола саг е х1ама, уж кхычунга йоалача предложене чухь мара хулаш а дац. Дера дожара ма1ан да дера субъект белгалъяр. Из ца1 мара ма1ан дац цунна: Дас къамаьл дир ви1ийга. Хьан? сево? яхача хаттарашта жоп лу цу дожаре латтача дешаша. Хандешаца бувзам бешйола субъект хьахьокх цо укх аффиксашца: -ас, -а, -е, -во. Дукхален таьрахье ц1ердеша дера дожаре -а яха аффикс хул: зизаша, бераша.

Дера дожаре латтача ц1ердешай чаккхе -с зовне яле -з хоз. Дагалаца цига дилла чаккхе -с язъе езалга: вошас, дас, нанас. Дукхален таьрахье чаккхе лоаца -а хул. Из хьахазац. Дагалаца из язъе езилга: новкъосташа, дешархоша, г1андаша.

Предложенен юкъе дилла подлежащи хул. М.: Унахой лораша берзабу. Малхо къегадора баьца т1ара тхир (Къегадора – сево? малхо).

5. Кечала дожар.

Кечала дожаре латтача ц1ердешаша белгалду дер хьанца е сенца кхоачаш ду. Из дожар ши ма1ан долаш да:

1) субъекто дер кхыча субъектаца е объектаца цхьан деш хилар: Шин новкъостаца вахар из. Со говраца хил дехьа ваьлар.

2) субъекто дер цхьан х1аманца оттахалца деш хилар: Къоаламца язду цо. Херхаца дахча хоададир.

Кечала дожаре латтача ц1ердешаша хьанца? сенца? яхача хаттарашта жоп лу. Предложенен юкъе цу дожаре латта ц1ердош кхоачам санна лел.

6.Хотталура дожар.

Хотталура дожар хьанах? сенах? яхача хаттарашта жоп луш да. Хотталура дожара форма хьахул доала дожара форман ларда -х / -ха яха аффикс т1атохарца. Хотталура дожара тайп-тайпара ма1анаш да. Цо хьахьокх х1ама сенах хьаяьй. Масала: Ц1енош кирпишкех деттад. Боалех варени ю. Берцах 1ов йоаккх.

Хотталура дожар лел х1ама е саг кхычарна юкъера хьакъоастадар ма1ан долаш.М.: Цун вежарех дикаг1вар ва из. Са берех шиъ деша даг1а. Хотталура дожар лел х1ама малаг1ча х1аман юкъера хьайоал белгалдоаккхаш. Масала: Лаьттах ганз еллай. Даьтта шурех доалл. Мехкдаьтта лаьттах доалл.

Укх дожаре латта ц1ердешаш д1аоалача хана чаккхе -х зовне ювл (-г1 хоз). Дагалаца деза цига дилла чаккхе -х язъе езалга.

Хотталура дожар тардира ма1ан долаш а лел. М.: Борг1алах 1ахаенна котам яьтт1ай. Предложене чу хотталура дожаре латтача ц1ердешаех кхоачам хул. Сагах доацар ма дувца (кхоачам).

7. Меттига дожар.

Меттига дожар (локатив) г1алг1ай метта кертера дожарех ца1 да. Из къаьнара дожар да. Меттига дожара латтача ц1ердешаша белгалду дер кхоачаш дешвола саг е х1ама, е дер кхоачаш дешйола моттиг. Цо жоп лу мича? сенга? хьанга? яхача хаттарашта. Меттига дожаро белгалйоаккх дер хула моттиг. Цу дожаре латтача ц1ердешах предложене юкъе меттига лоаттам хул. М.: Коа дукха адам гулденнадар.

Меттига дожаро йиъ форма белгалъю. Уж дожарий формаш хьахиннай меттига дожара формана дешт1ехьенаш т1атохарца. Дожари дешт1ехьеи хьалхарча заман метта юкъе цхьа, меттиг белгалъяра ма1ан долаш, лийннад. Мотт дег1а мел боаг1а, дожара формаши дешт1ехьенаши в1ашаг1кхийттай, дешт1ехьенех меттига дожара аффиксаш хьахиннай. Меттига дажара формаш ераш я:

1-ра д1адерзар. Из хьахул доала дожара лардах -га (ка) яха аффикс т1атохарца. Хьанга? сенга? мича? яхача хаттарашта жоп лу. Белгалду дер д1адерза оаг1ув, е моттиг, е дер д1ат1адерза саг. М.: Йи1игага йистхилар хьехархо. Цу дожаре латташдола ц1ердош предложене чу меттига лоаттам, кхоачам хул, цул совг1а, дера субъект а белгалъю цар, масала: Берашка белургбац из болх.

2-г1а д1адерзар меттига дожара кхолл 1-рча д1адерзара меттига дожара -хьа яха аффикс т1атохарца. Цо жоп лу хьангахьа? сенгахьа? яхача хаттарашта. Цу дожара кертера ма1ан да: дер д1адерза оаг1ув белгалъяккхар. Меттига лоаттама г1улакх кхоачашду укх дожаре латтача ц1ердешаша.

1-ра хьадалар меттига дожара кхолл 1-рча д1адерзара форман -ра яха аффикс т1атохарца. Цо жоп лу: мичара? хьангара? сенгара? яхача хаттарашта Цу дожара форме латтача ц1ердешо предложенен юкъе меттига лоаттама г1улакх леладу. Цун ма1ан да – дер хьадоала оаг1ув белгалъяр.

2-г1а хьадалар кхолл 2-г1а д1адерзара меттига дожара форман -ра яха аффикс т1атохарца. Цо жоп лу: мичахьара? хьангахьара? сенгахьара? яхача хаттарашта. Цу дожаре латтача ц1ердешаша предложенен юкъе меттига лоаттама г1улакх кхоачашду, масала: Лоамашкахьара хьабоаг1ар дукха нах.

Меттига дожаре латта ц1ердешаш д1аоалача хана чаккхенашта т1ехьа лоаца -а да. Из хьахазац, язде дезалга дагалаца деза.

Меттига дожаре латта ц1ердешаш предложене чу дукхаг1йолча хана кхоачам, меттига лоаттам хул. Масала: Хьехархочо берашка беша гаьнаш йог1ийтар (кхоачам). Боккхий нах коана1арга латтар (лоаттам).

«Цхьа наггахьа меттига дожаре латта ц1ердешаш подлежащи хул. Цу тайпара предложенех локативни конструкци йола предложенеш оал. Масала: К1аьнкага илли дика оаладелар. Берашка оасар дика дулу (Подлежащи)» [Гандалоева: с.73-74].

Дустара дожар.

Дустара дожаре латтача ц1ердешаша белгалду цхьа х1ама е саг т1ех е эшашаг1а хилар. Цар жоп лу: хьанал? сенал? яхача хаттарашта. Предложенен юкъе дустара дожаре латтача ц1ердешах кхоачам хул, масала: Тха к1аьнкал дикаг1а йи1иго деш.1ай бийсал д1аьхаг1а ди хул.