|
|
|
|
Құрылыс материалдары |
|
||
перлит |
пайдаланалады. Сондықтан |
бұл |
ерітінділердің |
орташа |
|||
тығыздығы аз, 600-1200 кг/м3 аралығында болады. Цемент |
шығыны |
||||||
жəне толтырғыш түйірлерінің құрамы саңылаулары ашық(қатынасты: |
|||||||
жабық емес кеуек ерітінділер алынуын қамтамасыз етуі керек). |
|
|
|
||||
Рентген сəулесінен корғайтын |
ерітінді |
түйірлерінің |
ірілік |
шегі |
|||
1,25 мм баритті құм (ВаSO4) негізінде дайындалады. Байланыстырғыш |
|||||||
зат |
ретінде |
портландцемент |
немесе |
шлакты |
портландцемент |
||
қолданылады. Бұл ерітінді араласпасына жеңіл элементтер (литий, бор, т.б.) бар үстемелер қосылады.
9.4. Құрғақ құрылыс араласпалары
Соңғы жылдары химия өндірісі мен құрылыс ғылымдары жетістіктерінің арқасында əртүрлі жоғары сапалы құрғақ араласпалар (Қ.Қ.А.) өндірісі едəуір дамыды.
Құрғақ араласпалардың артықшылықтары:
–компоненттерінің түйіршіктік құрамы мен қатынастары сақталған;
–құрғақ араласпалар арнайы қаптарға салынатындықтан, оларды тасымалдау, қоймада сақтау ыңғайлы;
– |
қажетті |
мөлшерде |
араласпаны |
жылдам |
дайындауға |
болатындықтан, материал шығынын азайтуға болады; |
|
|
|||
– |
дайын болған ерітіндінің иілімділігінің жəне сусақ |
ұстап |
|||
тұруының арқасында цемент 10-15%-ке дейін қолданылады; |
|
||||
–компоненттері дəл өлшеніп, жақсы араласқандықтан, құрғақ араласпаның құрамы тұрақты;
–дайын ерітіндінің иілімділік қасиеті жақсартылғандықтан, құрылысшылардың еңбек өнімділігі 20-25%-ке артады;
–көлік шығыны 15%-ке кемиді;
–құрылыстық технологиялық процестердің жеңілдеуімен қатар, құрылыс жұмыстарының сапасы да жоғарылайды.
Жоғарыда |
келтірілген |
артықшылықтардың |
арқасында |
бұл |
материалдар |
құрылыс технологиясын жоғарғы |
деңгейге көтеріп, |
||
өндірісте жəне əлемнің көптеген елдері құрылысында да кеңінен қолданыла бастады.
ҚҚА əртүрлі жұмыстар, əсіресе өңдеу жұмыстарын жүргізуге арналған. Ұсақ толтырғыштың уақтығына байланысты олар екі үлкен топқа бөлінеді: ерітінділер мен шпаклевкалар. Ерітінділерде – толтырғыш ретінде ерітіндінің тағайындалуына байланысты өлшемдері 1,25–:2,5 жəне 5 мм-ден аспайтын құм қолданылады. Шпаклевкаларда – толтырғыштың өлшемі 0,3-0,4 мм жоғары болмауы керек.
Дайындалуы жағынан құрғақ араласпалар мына түрлерге бөлінеді:
173
Құрылыс материалдары
–қалауға арналған ерітінділер;
–тақталар мен блоктарға арналған желімдегіш құрылыс ерітінділері;
–цемент негізіндегі тақталық желімдер;
–гипс байланыстырғышы негізіндегі тақталық желімдер;
–цемент, əк сылақтары;
–гипс сылақтары;
–өзі тегістелетін құйма едендерге арналған ангидридті араласпалар;
–өзі тегістелетін құйма едендерге арналған цемент араласпалары;
–гипс шпаклевкалары;
–цемент шпаклевкалары;
–өңдеулік тақталарды жапсыруға арналған цемент араласпалары;
–өңдеулік тақталарды жапсыруға арналған гипс араласпалары.
Аталған |
құрғақ |
араласпалардың |
əрқайсысы |
өз |
кезегінде |
||||
материалдарды қолдану ерекшелігіне қарай бірқатар құрамдарымен |
|||||||||
сипатталады. |
Мысалы, |
стандартты |
қалауға |
арналған |
ерітінді |
жəне |
|||
жеңіл |
қалау |
ерітінділері: цемент |
шпаклевкасы – |
минералдық |
|||||
негіздерге |
арналған |
шпаклевкаға, жылуизоляциялық |
жүйелерді |
||||||
бекітуге |
арналған |
желімдік шпаклевка, бетон |
бетін өңдейтін, |
бетон |
|||||
бетін жөндейтін, гидроизоляциялық шпаклевкаларға бөлінеді. Цемент-құм қалау араласпаларының айрықша ерекшеліктері:
жұмыстарды тек қана жазда емес, температура – 15оС-қа дейінгі қыс
мезгілінде |
де |
жүргізуге болатындығында. Бұл əсіресе отандық |
құрылыста |
құнды |
Қазақстанның солтүстігінде, оның ішінде əсіресе |
Астанада, қыста температура жиі –15оС-тан төмен болатыны белгілі. Тақталық араласпалар – тегістеліп тазаланып, дайындалған
бетке тақталарды төсеуге арналған. Бұл жағдайда материал негізге арнайы тісті қалақшамен жұқа қабатпен жағылатындықтан,
желімдік ерітіндіні |
едəуір |
үнемдеуге |
|
болады. |
Тақталық |
||
араласпалар тізімі, еден мен қабырғаларды өңдеу жұмыстарын |
|||||||
ғимараттардың ішінде де, сыртында да жүргізуге мүмкіндік береді. |
|||||||
Құйма едендерге арналған өзі тегістелетін араласпалар– линолеум, |
|||||||
тақта, паркет төсеу үшін еденнің бетін тегістеуге қолданылады. |
|
||||||
Соңғы |
жылдары |
ғимараттардың |
қасбеті |
мен |
интерьерлік |
||
жұмыстарға арналған минералдық толтырғыш қосылған əк-цемент |
|||||||
негізіндегі құрғақ декоративті сылақ араласпалары кеңінен тараған. Ол |
|||||||
шығарылатын |
материалдар |
инсоляцияға(күн |
шұғыласына), |
||||
атмосфералық |
əсерлерге |
төзімді. Мұндайда |
дайын |
құрамның |
|||
қалыңдығы 3 мм-ге дейін болады. Ал бетті арнайы білік көмегімен тек қана тегіс емес, бұдыр етіп те жасауға болады.
174
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Құрылыс материалдары |
|
|
||||||
|
|
Бетон, кірпіштен жасалған қабырға, төбелерді сылауға цемент |
|
|||||||||||||||
құрғақ сылақтары жатады. Дайын ерітінді қолмен немесе механикалық |
|
|||||||||||||||||
жолмен қалыңдығын 5-10 мм етіп жағылады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
Цемент, |
|
бор жəне гипс негізіндегі |
құрғақ |
|
сылақ |
|
араласпалары |
|||||||||
қабырға, төбе жəне қасбеттерді сырлап, тегістеу үшін қолданылады. Олар |
|
|||||||||||||||||
сызаттарды бітеуге, салмақ түсетін конструкцияларды бекітуге, декоративті |
|
|||||||||||||||||
беттерді алуға арналған. Шпаклевкалардың ерекше түрлері тек бетон мен |
|
|||||||||||||||||
кірпіш беттерінде ғана емес, ағаш беттеріне де арналған. Сонымен, құрғақ |
|
|||||||||||||||||
араласпалар əртүрлі өңдеу жұмыстарын жүргізгенде қолданылып, өңделген |
|
|||||||||||||||||
беттердің сапасын қамтамасыз етеді. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
Қ.Қ.Қ-ның түрінің көптігіне қарамастан, олардың барлығының |
|
|||||||||||||||
құрамына ұсақталған полимерлер қосылады. Құрылыс материалдарын |
|
|||||||||||||||||
сулы |
дисперсия |
түріндегі |
органикалық |
заттармен |
модификациялау |
|||||||||||||
(түрлендіру) көптен бері белгілі. Біздің ата-бабамыз егер əк жəне басқа |
|
|||||||||||||||||
минералдық байланыстырғышқа кейбір табиғи органикалық өнімдерді |
|
|||||||||||||||||
қосса, олардың |
беріктігі |
жоғарылайды |
деген |
тұжырым жасаған. |
||||||||||||||
1932 |
жылы-ақ |
цемент |
ерітіндісі |
мен |
бетонды |
түрлендіру |
үшін |
|||||||||||
химиялық |
синтезделген |
полимерлік термопластикалық |
|
латексті |
|
|||||||||||||
қолданған. Сулы дисперсиялар құрылыс алаңында құрылыс ерітіндісін |
|
|||||||||||||||||
сумен араластырғанда қосылған (5.1-кесте). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.1-кесте |
|
|||||
|
|
|
|
Құрылыс байланыстырғыштарының тарихы |
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
Дəуір |
|
Байланыстылығы |
|
|
Технология |
|
|
|
|
|
|
|
|||||
Б.э.д.3000 жыл |
|
Саз |
балшық |
|
Жоғары температурада кептіру: шумер кірпіші |
|
|
|||||||||||
Б.э.д. 2000 жыл |
|
Гипс |
|
|
Мысыр. 150-200оС-та |
дайындау: |
құрылыс |
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
ерітінділері, сылақтар |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Б.э.д. 1600- |
|
Əк |
|
|
|
800-1000оС-та |
күйдіру: құрылыс |
ерітінділері |
|
|
|
|||||||
1000 жыл |
|
|
|
|
|
жəне финикиялықтардың сылақтары |
|
|
|
|
|
құм |
||||||
Б.э. басы |
|
Сөндірілген |
жəне |
Пуоцолон, |
ұнтақталған |
кірпіш |
|
жəне |
|
|
||||||||
|
|
|
|
гидравликалық əк |
қоспасы, Лим қалауы, цементат |
|
|
|
|
|
|
|||||||
Орта |
ғасырлар |
|
Əктің |
түрлері |
Табиғи “түрлендіргіш” қоспалары: |
казин |
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
(сүзбе), жұмыртқа лецениті (ақ уыз) |
|
|
|
|
|
|
||||
1844 ж |
|
Цемент |
|
|
Портландцемент ойлап шығарылды: 1400оС-та |
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
күйдіру, 25 мкм-ға дейін ұнтақтау |
|
|
|
|
|
|
||||
1930 жылдан |
|
Цемент |
|
|
Портландцементті модификациялау: |
1400оС-та |
|
|
|
|||||||||
бастап |
|
|
|
|
|
|
күйдіру, 25 мкм-ға дейін ұнтақтау |
|
|
|
|
|
|
|||||
1950 жылдан |
|
Барлық |
|
|
Метилцеллюлоза қоспасы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
бастап |
|
|
гидратталған |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
байланыстыр- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
ғыштар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1970 жылдан |
|
Барлық |
гидраттал- |
“Виннапас” полимер қосылған ұнтақпен құрғақ |
|
|
|
|||||||||||
бастап |
|
|
ған |
байланыстыр- |
араласпаны түрлендіру |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
ғыштар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
175
|
|
|
|
|
|
|
Құрылыс материалдары |
|
|
||||
Дисперсиялы ұнтақ пен ұнтақ түріндегі термопластикалық |
|
||||||||||||
полимерлерді |
кең |
көлемді |
қолдану70-жылдары |
|
басталды. |
|
|||||||
Германиялық Ванкер-Хелли Гмбх концерні |
əлемдегі |
ең |
алғашқы |
||||||||||
өндіруші жəне құрылыс материалдары өнеркəсіне дисперсиялық |
|||||||||||||
ұнтақтарды жеткізуші болды. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Цемент байланыстырғышы негізіндегі құрғақ араласпалар. |
|
||||||||||||
Құрылыстағы ең маңызды байланыстырғыш цемент болып есептеледі. |
|
||||||||||||
Цемент өнімдерінің, |
сығылымдық |
беріктігінің |
жоғарылығы |
жəне |
|
||||||||
атмосфераға |
|
төзімділігі |
сияқты |
қасиеттері |
белгілі. Кемшілігі |
– |
|
||||||
иілімділік, созылымдық беріктігінің төмендігі. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||
Цемент |
|
гидратация |
нəтижесінде |
, |
қатаядымұндайда |
|
|||||||
араластыратын судың нақты бөлігі шығындалады. Су, қатаю процесі |
|
||||||||||||
аяқталғанша болуы керек. Егер гидратацияға су жеткіліксіз болса, онда |
|
||||||||||||
цемент қасиетінен ең болмағанда жартылай айырылады. Бұл əсіресе |
|
||||||||||||
жұқа қабаттарға жəне кішігірім |
беттерге |
қолданғанға |
.қатысты |
||||||||||
Мысалы, əк-цемент бояуларын, шпаклевка, жұқа қабатты желім мен |
|
||||||||||||
жөндеу сыламаларын жаққан жағдайда. Негіз суды жылдам жұтып |
|
||||||||||||
алады да буланып кетеді. Толық ұстаспаған цемент жартылай ғана |
|
||||||||||||
байланыстырғыш |
ретінде |
жұмыс |
. істейдіБұл |
|
отыруының |
|
|||||||
жоғарылығынан, жеткіліксіз |
беріктігінен, |
негізге |
жабыспауы жəне |
|
|||||||||
қатайған ерітіндінің ылғалға сезімталдығынан байқалады. |
|
|
|
|
|
||||||||
Жұқа |
қабаттармен |
жұмыс |
істеудің |
барлық |
|
жағдайларында, |
|||||||
цемент араласпаларын дисперсиялық ұнтақпен модификациялаудың |
|
||||||||||||
артықшылығы анық байқалады. Сол сумен цементті қамтамасыз етіп |
|
||||||||||||
отырады. Батырған (дисперсияланған) ұнтақ |
түріндегі |
полимер |
|
||||||||||
қолданылған басқа қоспалармен бірге, судың ұсталуын цемент толық |
|
||||||||||||
гидротацияланатындай етіп қамтамасыз етеді. Арнайы дисперсиялар |
|
||||||||||||
мен дисперсиялық ұнтақтар су/цемент қатынасын төмендету арқылы, |
|
||||||||||||
сығылымдық |
|
беріктігін |
жоғарылатады. Осы |
екі |
жүйе |
бірігіп, |
|
||||||
ерітінділерге екі байланыстырғышты жеке-жеке қолданғанда жете |
|
||||||||||||
алмайтын, айрықша жаңа қасиеттер береді. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
Цемент |
|
негізіндегі |
тақталық |
желімге |
|
арналған |
құрғақ |
||||||
араласпалар |
– |
портландцементтен, |
іріктелген |
кварц құмынан |
жəне |
|
|||||||
полимер қоспа негізінде дайындалады. Цемент ерітіндісі, мысалы ағаш |
|
||||||||||||
жəне ПВХ-мен мүлде жабыспайды. Олар ондай негіздерге тек қана |
|
||||||||||||
органикалық байланыстырғыш қолданғанда жабысуы мүмкін. Бетон, |
|
||||||||||||
болатқа жабысуы жоғары. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Құрғақ желімдік араласпаларды дисперсиялық ұнтақтар жəне |
|
||||||||||||
метилцеллюлозамен |
модификациялағанда, |
тақталық |
|
желімнің |
|
||||||||
жабысқақтығы |
артады. Себебі, тақтаны |
қабырғаға жапсырғанда, |
ол |
|
|||||||||
сырғып кетпейді.
176
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Құрылыс материалдары |
|
|
||||||
Цемент негізінде, жөндеу жұмыстары мен бетонды күшейтуге |
|
|||||||||||||||||
арналған құрғақ араласпаларда жасалады. Болат пен ескі бетонға |
|
|||||||||||||||||
жабысу жоғарылығымен қатар, жөндеулік ерітіндінің |
серпімділік |
|
||||||||||||||||
модулі, жөнделетін ескі бетондікінен төмен болуы |
.керекОның |
|
||||||||||||||||
иілімділік, созылымдылық беріктігі де жоғары болуы керек. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||
Модификациялаудың арасында жөндеулік ерітіндінің серпімділік |
|
|||||||||||||||||
модулі – |
полимер |
мөлшері |
көбейген |
|
сайын |
төмендейді, ал |
|
|||||||||||
созылымдық, иілімдік беріктігі, айқын жоғарылайды. |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
Дисперсия |
|
жəне |
дисперсиялық |
ұнтақ |
ретінде |
полимермен |
||||||||||||
модификациялаудың тағы да бір тиімділігі – хлоридтер мен көмір |
|
|||||||||||||||||
қышқылдардың енуі азаяды. Сондықтан да жөнделген бетондағы |
|
|||||||||||||||||
арматура, сенімді түрде коррозиядан қорғалады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
Құрғақ |
араласпаның “ең |
қарапайым” |
түрлеріне |
– |
қалаулық |
|
||||||||||||
ерітінділер |
жатады. Қалаулық ерітінді ретінде |
əдетте100 жəне 200 |
|
|||||||||||||||
маркалы |
құрғақ |
араласпалар |
пайдаланылады. Мұндай |
|
араласпа |
|
||||||||||||
ерітінділерін кеуекті негізге төсегенде, олардың төселімділігін сақтау |
|
|||||||||||||||||
үшін, оларға суды ұстап тұру қабілетін арттыратын бейорганикалық |
|
|||||||||||||||||
жəне |
органикалық |
|
пластификациялық |
|
|
қоспалар. |
қосад |
|||||||||||
Бейорганикалық |
|
қоспалар, |
суды |
жақсы |
|
ұстайтын |
дисперсиялық |
|
||||||||||
бөлшектер түрінде болады (əк, күл, əбден ұнтақталған домна шлагі, саз |
|
|||||||||||||||||
балшық т.б.). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Органикалық |
беттік – |
пəрменді |
пластификациялық |
|
жəне |
ауа |
|
|||||||||||
енгізгіш |
қоспаларды |
араласпа |
|
ерітіндісіне |
|
байланыстырғыш |
||||||||||||
салмағының |
0,05-0,2% |
мөлшерінде |
қосады. |
Олар |
|
араласпаның |
|
|||||||||||
төселімділігін арттыруға, байланыстырғыш шығынын азайтуға, аязға |
|
|||||||||||||||||
төзімділігін арттыруға, су жұту мен араласпаның отыруын түсіруге |
|
|||||||||||||||||
мүмкіндік береді (5). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Қыста |
|
қолданылатын |
|
қалаулық |
|
ерітінділе, араласпаге |
|
|||||||||||
ерітіндісінің мұздану температурасын төмендететін қоспалар қосады. |
|
|||||||||||||||||
Құрылысқа |
|
қалаулық |
материалдар |
|
|
құрғақ |
|
араласпа |
немесе |
|||||||||
төселімділігі, маркасы, сапасы |
анық, дайын |
ерітінді |
түрінде |
келіп |
|
|||||||||||||
түседі. Ғимараттардың қабырғасын тастан қалағанда маркалары 10, 25, |
|
|||||||||||||||||
50 ылғалдық |
жағдайлары |
мен |
|
ғимараттың |
ұзақ |
|
мерзімділігіне |
|||||||||||
байланысты, маркалары 10, |
25, |
50 ерітінділер |
қолданылады. Құрғақ |
|
||||||||||||||
сылақтарды қолдану – оларды дайындауда ең алдымен өте тиімді |
|
|||||||||||||||||
сылақтық агрегаттар енгізу арқасында еңбек өнімділігін арттыруға, |
|
|||||||||||||||||
жұмысты тұрақты, сапалы орындауға мүмкіндік береді. |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
Сыртқы |
жұмыстарға |
арналған |
материалдар– |
сырт |
көзбен |
|
||||||||||||
қарағанда |
тартымды, əрі |
сылақ |
астындағы |
қабырға |
элементтерін |
|
||||||||||||
қорғап тұруы керек. Қатайып тұрғандағы сылақтардың қасиеттері.
– негізге жақсы жабысуына;
177