shalov_jogargy_umk_kz
.pdf
қатынасын берілген үшбұрыштардың қарама қарсы бұрыштардын синустар қатынасына ауысып алынады және бөлімінде үшбұрыштарың бұрыштардыңbi және bj деп белгілеп,
ал П1 және П2 – деп бұрыштар өлшенген |
шамаларының синустардың |
көбейтіндісін |
||
полюстік шартты теңдеун жазылуы: |
|
|
|
|
å ctqbi (bi ) - å ctqb j (b j ) + w = 0, |
(53) |
|||
мұнда |
|
|
|
|
w = |
П1 |
- П2 |
r '' . |
(54) |
|
|
|||
П1
Бақылау: түзетулердегі кооэфициент суммалары нольге тең болу керек.
Бағыттарды теңестіргенде бұрыштардың түзетулері бағыттардың түзету айырмасына тең оң жақ бағыттың түзетуі минус сол жақ түзету.
Полюстік шарттық бос мүшелері геодезиялық төртбұрыштарда және орталық жүйеде көп болмау керек.
w |
= 2,5m'' åctq 2 b , |
(55) |
доп. |
|
|
мұнда Sctq²b - үшбұрыштың байланысқан бұрыштарының котангенс квадратынның суммасы.
Базистік шарт торда бастапқы қабырғалар саны көп болып жатса пайда болады және теңестірілген торда бастапқы қабырғаның есептелінген шамасы үлкен дәлдікпен өзінің берліген шамасына тең болу керек.
|
|
å ctqbi (bi ) - å ctqb j (b j ) + w = 0, |
(56) |
|||
мұнда |
|
|
|
|
|
|
w = r² (S23 – S23)/S¢23; |
|
|
|
|
||
S¢23 = S12 (П1/П2) . |
|
|
|
|
||
Мұнда bi және bj деп үшбұрыштың алымы мен бөліміндегі бұрыштар белгіленген. |
||||||
Алымының бұрыштары анықтама қабырғаларына қарсы, ал бөлімінің |
бұрыштары |
|||||
бастапқы қабырғаларына қарсы жатады. |
|
|
|
|||
П1 |
және П2 – |
бұрыштардың |
өлшенген |
шамаларының |
алымы |
және бөлімінің |
синустар |
көбейтіндісі. |
Бағыттарды |
теңестіргенде |
бұрыштағы |
түзетулерді |
бағыттардың |
түзетулерінің айырмасына алмастырады.
Базистік шартты бос мүшесін және коэффициентін шығару алдында оны теңестірген бұрыштардың синустары арқылы жазады.
Базистік шартты бос мүшесінің мөлшері формула бойынша шығарылған өлшемнен аспау керек.
Дирекциондық бұрыштардың шартты теңдеуітордағы бастапқы дирекциондық бұрыштардың саны көп болса пайда болады. Дирекциондық бұрыштардың шартың құрастырғанда үшбұрыштардың бұрыштар арасы арқылы өтетін жүру сызығын таңдайды, олар бір бастапқы бағыттық дирекциондық бұрышнан екінші бастапқы бағытты дирекциондық бұрышына дирекциондық бұрышн тапсырады.
w = 2,5 ( |
b2 |
m)2 åctq 2 b + 2mb |
2 |
(57) |
r '' |
|
|||
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
(С1) + (С2) + w= 0 |
|
(58) |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
a1 С1 |
С2 |
|
|
|
|
|
w = С¢1 + С¢2 – (a2 -a1) , |
|
|||
С |
a2 |
|
|
мұнда С¢1 және С¢2 – өлшенген бұрыштар |
|
||||||
|
|
|
|
||||||||
15 сурет – дирекциондық бұрыштар теңдеуі. |
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
w |
A |
= 2,5 |
|
m2 n + 2m |
2 , |
|
|
(59) |
|
|
|
|
|
|
a |
|
|
|
|||
мұнда ma - Лаплас пунктарындағы азимуттардың дәл өлшемдері, 1.1². |
|
|
|||||||||
Геодезиялық торларды теңестірудің параметрлік әдісі |
|
|
|
|
|
||||||
Геодезиялық |
торарды |
теңестірудің |
барлық |
әдістеріннен |
ең |
ыңғайлысы |
|
||||
параметрлерік, ЭВМде оңай жасауға болады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Парметрлік |
әдісте |
абсолюттік |
|
экстремумге |
|
есеп |
ш |
||||
Spv 2 = min функцияның минимуммын табу керек. Белгісіздер болып |
функцияларында |
|
|||||||||
барлық өлшенген өлмешдері бар белгісіздер парамерлері алынады. Бұл жағдайда түзету теңдеулерін құрастырады, теңдеуден ең бірінші бұл параметрлерге түзетуін табады, содан кейлі өлшенген өлшемдерді түзетпесін табады.
Түзетулердің теңестірілуі өлшенген өлшемдер түзетпелеп мен параметрлердің жақындатылған мөлшелеріндегі түзетпелер арасындағы байланысын анықтайды.
Триангуляция торларын теңестіру параметрлік әдісіне келесідей теңест есептерінің тізбегі беріледі:
- анықталатын аунктердің жақындатылған координаттарын жоғарғы дәлдікпен
есептеу;
- барлық қабырғаларының жақыдатылған дирекциондық бұрыштарын кері геодезиялық есеп арқылы шығару;
-координат түзетулердің нормаль теңдеулерін құрастыру және есептеу;
-пункте координаттарының соңғы мәндерінің есептеу, олардың жақындатылған мәндерін түзетулерін еңгідеріп;
-станциядағы ориентир түзетулерін есептеу және өлшенген бағыттардың түзетулерін есептеу, үшбұрыштардың соңғы есебі;
-дирекциондық бұрыштарды есептеу, координантарды есептеу және анықталатын пункттердің координаттарын екінші рет анықтау;
-тордың теңестірілген элементтернің параметрлік бағалау;
Бағыттарға арналған түзетулердің параметрлік теңдеулерін құру
Өлшенген бағыттардан түзету теңдеулері:
vik = -dz0 - aik xi - bikhi + aik xk + bikhk + lik , |
(60) |
мұнда i, k - анықталатын пункттердің нөмері,
dz0 - i - пунктіндегі zi ориентир бағыттын түзетуі; aik және bik - түзетудегі теңестіру коэффициенті;
xi (k ) ,hi (k ) - жақындатылған координаттардың түзетулері, дециметрмен берілген
x= 10dx,h = 10dy ,
мұнда dx,dy - пункттер коордианталардың түзетулері, метрмен берілген;
lik - түзетулер теңдеуінің бос мүшесі.
Түзетулер теңдеуінің aik және bik коэфффициентері
формуламн анықталады
sin a 0 aik = -20.6265 ik
Sik
және lik бос мүшесі келесі
,
|
|
|
|
b |
|
|
|
|
|
cosa |
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= +20.6265 |
|
|
ik |
, |
|
|
|
(61) |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
ik |
|
|
|
|
|
Sik |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
мұнда |
|
lik = zik0 - zi0 , |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
1 |
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
z0 |
= |
åzik , |
|
|
|
|
|
(62) |
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
n |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
zik |
= aik0 |
- Nik' |
, |
|
|
|
|
(63) |
||||
мұна Nik' - өлшенген бағыттық мәні; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
n - пунктегі өленген бағыттардың саны. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
Кері бағытқа тедеу келесідей болады: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
vki = -dz0 - akixki - bkihk |
+ akixi + bkihi + lki , |
|
|
(64) |
|||||||||
Тура және кері бағыттардың түзету теңдеулерінде белгілері және коэффициенттер |
|||||||||||||||||
мөлшерлері |
бір |
аттас түзетулерде бірдей |
жүп болады. aik |
= -aki ,bik = -bki . Әр пунктегі |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
|
бос мүшелердің есептелуінің бақылауы келесі шарттай болады ålik = 0. |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
Егер өлшемдер бастапқы пунктегі бастапқы пунктке жүргізілсе, түзету теңдеу |
|||||||||||||||||
келесідей |
|
|
|
vik = -dzi |
+ lik . |
|
|
|
(65) |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
Егер өлшемдер анықталатын i пунтінен k бастапқы пунктіне жүргілсе |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
vik = -dz0 - aik xi - bikhi |
+ lik , |
|
|
|
(66) |
||||||||
Егер i - |
бастапқы, k - анықталатын пункт |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
vik = -dz0 |
+ aik xk + bikhk |
+ lik . |
|
|
(67) |
||||||||
Дирекциондық бұрыштарынң түзету теңдеулері.. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
vik - aik xi - bikhi + aik xk |
+ bikhk |
+ lik , |
|
|
(68) |
||||||||
бағыттар түзету теңдеулерінен ориентир бұрышындағы түзетулердің жоқтығымен |
|||||||||||||||||
айырмашылығы бар. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
a |
ik |
және b |
коэффициенті формуламен шығарады, ал |
бос мүшесіl |
ik |
= a 0 |
-a ' , |
||||||||||
|
|
ik |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ik |
ik |
|||
мұнда aik0 |
- жақындатылған координаттармен |
есептеледі aik' |
- |
диркециондық |
бұрыштың |
||||||||||||
өлшенген мәні.
Өлшенген қабырғалардың түзету теңдеулері.
Трилатерация және полигонометрия геодезиялық торда қабырғалар өлшенеді триангуляция торында базистік қабырғалары. Жазықтыққа шоғарланған барлық қабырғаларға теңдеулерден түзетулерін анықтайды.
Анықталатын пункттер арасындағы өлшенген қабырға болса, түзету теңдеу кесідей
vik = -cik xi - dikhi + cik xk + dikhk + lik . |
(69) |
cik және dik - түзету теңдеулерінің коэффициенті.
Олар келесі формуламен анықталады
cik |
|
x 0 |
- x 0 |
= cosaik0 , |
|
||
= |
|
k |
i |
|
|
||
|
Sik0 |
(70) |
|||||
|
|
|
|
||||
|
|
|
y 0 |
- y 0 |
|
||
dik |
|
|
= sin aik0 . |
|
|||
= |
|
k |
i |
|
|||
|
|
Sik0 |
|
||||
түзету теңдеуінің бос мүшесі тең |
|
|
|
|
|
||
|
|
|
lik = Sik0 - Sik' . |
|
|||
|
|
|
|
(71) |
|||
Sik0 - жақындатылған коодинаттармен есептелінге қабырға ұзындығы;
Sik' - жазықтыққа шоғырланған және өлшемдерден алынған қабырға ұзындығы.
Түзетулер теңдеуінің коэффициентің есептегеннен кейі, осы теңдеулердің жүйесін құрастырады. Олардан нормаль теңдеулерге ауысады, оларды есептеп x және h белгісіздерді табады, тордағы өлшенген өлшемдердің түзетулер есептеуге мүмкіндігін береді.
Негізгі . [384-432], 4. [316-346]. Қосымша: [185-216].
Бақылау сұрақтары:
1.Алдын ала есептереулердің негізгі этаптарын атаңыз.
2.Өлшенген бағыттарға келесідей түзетулер: центрировка, редукция, жазықтағы
геодезиялық түзетудің көрінісінің қисықтығы үшін енгізіледі?
3. Коррелаттық әдіспен триангуляция торын теңестіру кезінде қандай шартты теңдеулер құрастырылады.
4.Геодезиялық төртбұрышқа полюстық шартты теңдеуін жазыңыз.
5.Парметрлік әдіспен триангуляция торын теңестіру кезіндегі анықталған пунктен анықтау пунктіне өлшеп бағыттың түзету теңдеуін жазыңыз.
9 дəріс. Жоғарғы дəлдікті нивелирлеу. |
|
|
|
Мемлекеттік нивелирлік тордың құрылу сұлбасы және міндеті. |
|
|
|
Нивелирлік торлар мемлекеттік және мекемелік болып бөлінеді. |
|
|
|
Мемлекеттік нивелирлік тор деп мемлекеттің барлық |
аймағында |
орналасқа |
|
геодезиялық пінктердің |
(реперлердің) жүйесін айтады, олардың биіктіктері бастапқы бір |
||
пунктің біріңғай жүйесінде анықталған. |
|
|
|
Қазақстан Республикасының және ТМД мемлекетердің |
нивелирлік |
торындағы |
|
биіктің бастапқы сапалымы, Балтикалық теңіздің орташа деңгейі алынады. Кәзіргі |
|||
уақыттағы мемлкеттік |
нивелирлік тор геометриялық нивелирлеу |
әдісімен құрылыады |
|
және дәлдігі бойынша 4 класқа бөлінеді I, II, III, IV.
I класстық нивелирлік тор мемлекеттің бас биіктіктік негізгі болып табылады, биіктіктердің бірынғай жүйесін мемлкекттік барлық аймаығна таратылуын қамтамасыз
етеді және ғылыми есептерді шешеді. Ол полигондардың жиінынан |
және |
жеке |
||||||
сызықтардан тұрады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
I класстық нивелирлеу сызықтары темір жол, шоссе және жақсартылған жолдарда |
||||||||
және үлкен өзендермен теңіздердің |
жағалауларында салынған. Ол үлкен |
дәлдікпен |
||||||
жоғары |
дәлдікті |
өлшеу |
техникасымен және |
жоғарғы |
дәлдікті |
нивелирлеу әдіс |
||
қолданып өлшеуді сонымен бірге гравитациялық өлшеулер жүргізіледі. |
|
|
||||||
II класстық нивелирлік тор I класстық жоғарғы дәлдікті нивелирлік тордың жиілетуі |
||||||||
болып саналады. II класстық нивелирлік торының негізінде III класстық, содан кейін |
IV |
|||||||
класстық нивелирлік торлар пайда болады. Жеке топқа геодинамикалық полигондағы |
||||||||
құрылған жоғарғы дәлдікті нивелирлік торларды бөлуге болады. |
|
|
|
|||||
Биіктік тіреу торлары ғылыми және ғылыми-техникалық есептерді шешу үшін |
||||||||
құрылады. |
Негізгі |
ғылыми |
есептерге |
келесідей |
кіреді: кәзіргі |
замандағы |
жербетінің |
|
вертикаль жылжуы зерттеу; әр түрлі теңіздердің және мұхиттардың деңгейлерінің арасындағыбайланысын және олардың уақыттағы өзгеруін зерттеу; ғылыми-техникалық есептерге: биіктіктердің бірынғай жүйесін құру және бастапқы деңгейлік бетті таңдау;
барлық масштабтағы топографиялық түсірістердің жоғарғы дәлдікті биіктік негізін және |
|
||||||||||||||||
құрылыс |
объектілерінің, |
пайдалы |
қазбаларын |
барлау |
|
және |
игерудің |
геодезиялық |
|||||||||
түсірістерін |
жетілдіру; жоғарғы дәлдікті құрал-жабдықтарды өлшеу әдістерін және |
||||||||||||||||
алынған нәтижелердін математикалық өңдеулерін жақсарту. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
Нивелирлік түзулерді бекіту. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
Барлық клатық нивелирлік түзулер жер бетінде репер және маркалармен бекітіледі. |
|
||||||||||||||||
Репердің |
түрі |
физико-географиялық |
шарттарға |
байланысты |
таңдалып . |
алына |
|||||||||||
Сондықтан әр зонаға лайықты реперлердің конструкциясы жасалынған. |
|
|
|
|
|
||||||||||||
Реперлер ді орнатуға ыңғайлы жер рельефтердің жоғарғы формалары, рі түіршекті |
|
||||||||||||||||
және суы аз грунтар немесе жартасты грунтар. Қабырғалық реперлерді қабырғалары |
|
||||||||||||||||
жақсы бекітілген ғимараттарға орнату керек, ол ғимараттар кешінде 7-8 жыл бұрын |
|
||||||||||||||||
салынған болсын және реперлер жер бетінен0,4-0,6 м биіктікте орналассын. Грунтта |
|
||||||||||||||||
бекіту сапасныа қарап реперлер келесідей бөлінеді: қатарлы, барлық класстың нивелирлік |
|
||||||||||||||||
түзуде |
әр |
5-7км сайын орналасқан және фундаментальды әр50-60 км сайын |
І және ІІ |
|
|||||||||||||
класстық нивелирлеу түзуінің түйіндерде орналасқан. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
Фундаментальды репердің бекіту треңдігі-репердің |
төменгі |
жағы |
жердің |
қату |
|||||||||||||
шегінен |
1 |
м |
төмен орналасып, жер |
бетінен 2,5 |
м-ден |
км |
болмау |
керек; грунттық |
|
||||||||
реперлерге бұл шамалар 5 см және 1.3 м тең. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
Жоғарғы дәлдікті нивелирлер және инварлы рейкалар |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
Жоғарғы дәлдікті нивелирлер және инварлы рейкаларыжоғарғы |
|
дәлдікті |
|
||||||||||||||
нивелирлер |
өсімшелерді жоғарғы дәлдікпен анықтау үшін қолданады: кездейсоқ орташа |
|
|||||||||||||||
квадраттық |
қатесі екі жүрістің1 км+не 0,3-0,5 |
мм, ал жүйелі 0,003-0,005 мм |
болады. |
|
|||||||||||||
Жоғарғы |
дәлдікті нивелирлер бұл: дүрбілерінде деңгейлері бар, дүрбілрнің құлау |
|
|||||||||||||||
бұрышын жоятын, автоматты нивелир дүрбінің үлкейту көрсетіші 25´ , |
термостатикалық |
|
|||||||||||||||
Н-0,5 нивелирі мемлекеттік І ІІ класстық геодезиялық торын нивелирлеуге арналған, |
|||||||||||||||||
геодезиялық |
полигондарда |
үлкен |
дәлдікті |
қажет |
ететін |
|
инженерлік-геодезиял |
||||||||||
жұмыстарда. Егер нивелирде компенсатор болса, онда стабилизатор – бұл арнайы құрал, |
|
||||||||||||||||
көздеу сызығын горизонталь деңгейге автоматты түрде келтіреді Олар цилиндлік деңгейін |
|
||||||||||||||||
алмастырады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
І және ІІ классты нивелирлеу кезіндеNi 004 «Карл Цейс Йена» жоғарғы дәлдікті |
|
||||||||||||||||
нивелир қолданылған. Ni 002 с компенсаторы бар және т.б. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
1990 жылы «Wild” Швейцария фирмасы шығарылған бірінші автоматтандырылған |
|
||||||||||||||||
сандық нивелир |
NA– 2000 шыққан. Келесі нивелир NA– 3000 нивелир ішінде автоматты |
|
|||||||||||||||
түрде рейканын көрінісі өңдеуледі– ара қашықтығы және нүкте биіктігі, өлшенген |
|
||||||||||||||||
нәтижелесі |
|
дисплейге |
|
шығып, нәтижелері |
|
жинақтау |
құраллынада |
сақталады. |
|||||||||
Электрондық нивелиррдің дәлдігі 0,4 мм/км. Жұмыс өлшемі болып бір және екі жақты |
|||||||||||||||||
инварлы штрих-коды бар рейкалар табылады. . жоғарғы дәлдікті нивелирлерге жұмыс |
|
||||||||||||||||
өлшемі |
болып |
|
үшметрлі |
біржақты. Штрихты |
рейкалар-инварлы ленталар |
бар(РН-05) |
|
||||||||||
болып табылады. Ленталық бір жағында негізгі шкала0-ден 60-дейін-бар, ал екінші -60- 119 жарты дециметр –қосымша шкаласы жасалынған. Штрихтар әр 0,5 см жасалынаған және әр жартыдан метр сайын белгіленген.
Дала жұмыстарын бастамай тұрып және бітіргенге кейін инварлы рейкаларды компараторда эталонын жасайды, оның нәтижесінде негізгі және қосымша шкалалардың метрлік интервалының ұзындығын біледі.
16 сурет – Нивелир Н-05 және инварлы рейка
17 сурет– Нивелир NA– 3000 жәнештрих-кодты рейка
Жоғарғы дәлдікті нивелирлеу әдісі.
I және II класстық нивелирлеу ортадан жүргізіледі біріктіру әдісімен.
І классстық нивелирлеу тура және кері жүріспен екі қос таяқ көмегімен, олар нивелирлеудің екі жеке сызықтарын жасайдыоң және сол бір бірімен0,5 м кем емес орналасады. Көздеу саулесі минимал биіктігі0,8 м, максимал ұзындығы 50 м, станциядағы нивелирден рейкаға дейінгі арақашықтықтардың теңсіздігі0,5 м секциясында -1,0 м секция бойныша бойынша-2,0 м, максимал ұзындығы сәулесінің -65
м. Өсімшелердің айырмасы тура және кері жүрісте: шекті қатесі мм. I класс - 3мм
L ; II
класс 5мм
L .
І және ІІ класстық нивелирлеу кезінде тура және кері жерістерді күннің әр Мезгілінде жүргізеді, бір трассанын бойында бір типті өту нүктелерімен. Тура және
кері жүрістерде штативтітер саны бірдей және жұп болу керек.
I және II класс нивелирлеуі 25-30 |
км-лік учаскемен жасалады«сегіз» сұлбасы |
бойынша. |
|
ІІ класстық нивелирлеудің тура жүріссінде станциядағы бқылау тәртібі келесідей: |
|
Тақ станция |
Жұп станция |
1. Артқы рейканың негізгі шкала есеп |
1.Алдынғы рейканның негізгі шкласынан |
2.Алдынғы рейканың негізгі шкаласынанесеп
есеп. |
|
2. |
Артқы реканың негізгі шкаласынан есеп. |
3. Алдынғы |
рейканың |
3.қосымшаАртқы рейканың негізгі шкаласынан есеп |
|
шкаласынан есеп. |
|
4. |
Алдынғы рейканың қосымша шкаласынан |
4.Артқы рейканын қосымша шкаласынанесеп. есеп.
Тақ станцияларда кері жүрісте бақылау алдыңғы рейкалардан, ал жп станциясыларда артқы рейкадан басталады. Кері жүрісте рейкалардың орнын ауыстырады. І клас нивелирлеуде бақылады он жақтағы таяқшадан бастайды.
III және VI класстық нивелирлеу топографиялық түсірістеге биіктіктердің көбейтуін мақсатымен жасалады. Нивелирлік тор пунктерінің қалындығы кен игерудін, түсірістің масштабынан және рельефтің қию биіктігін байланысыты.
III және VI класс нивелирлеудің негізгі мазмұндама
5 кесте - III және VI класс нивелирлеудің негізгі мазмұндама
Көрсеткіштер |
|
|
|
|
|
|
|
Нивелирлеу |
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
III класс |
|
VI класс |
|
|
||||
Полигон периметрі, км |
|
|
|
|
|
|
|
60 |
|
|
|
25 |
|
|
|
|
Түйінді нүктелер арасында, км |
|
|
|
|
|
|
|
20 |
|
|
|
8 |
|
|
|
|
Жүрістің ұзындығы |
|
|
|
|
|
|
|
30´ - 35´ |
|
25´ - 30´ |
|
|
||||
Нивелир дүрбісінің үлкейтуі, м |
|
|
|
|
|
|
|
75-100 |
|
100-150 |
|
|
|
|||
Көздеу сәулесінін ұзындығы, м |
|
|
|
|
|
|
|
0,3 |
|
|
0,2 |
|
|
|
|
|
Көздеу сәулесінің жербетінен биіктігі (м), |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
5 |
|
|
|
|
Станцияларда арақашықтық теңсіздігі (м), |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
10 |
|
|
|
|
Секциядағы арақашықтық теңсіздігі (мм) |
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
5 |
|
|
|
|
Жүрістегі шекті қатесі. (мм) |
|
|
|
|
|
|
|
10мм |
|
|
|
20мм |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
L |
|
L |
|
|
|||||
III класс тық нивелирлеу тура және кері жүрістерде |
біріктіру |
әдісімен |
және |
|||||||||||||
рейканың негізгі шкаласының үш жібі арқылы қосымша шкаласының |
|
ортанғы |
жібі |
|||||||||||||
арқылы әдісімен жасалады. Алыс өлшеу жіпторлары арқылы арақашықтың және өсімшені |
|
|
||||||||||||||
бақылау үшін керек. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
VI класс нивелирлеу тура жүрісте орындалады, рейкадан алынатын есеп негізгі |
|
|
||||||||||||||
шкаласының орта және шеткі бір жіп тордан және |
|
қосымша |
шкаланың |
|
ортаңғы |
жіп |
||||||||||
тордан алынады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Геометриылқ нивелирлеу нәтижесінің дәлдігін бағалау, жүрістер жабық полигоның |
|
|
||||||||||||||
құрғанда, орташа квадтарры кездейсоқ қатесі hкм |
1 км-ге келесі формулада беріледі |
|
|
|||||||||||||
hкм2 |
= |
1 |
é |
f |
2 |
ù |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ê |
|
ú , |
|
|
|
|
(72) |
|
|
|
|
|||||
N |
L |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
ë |
û |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Мұнда L - полигон периметрі, км; N - полигон саны; |
|
f - полигон невязкасы, мм. |
|
|
||||||||||||
Егер нивелирлік тор m секциядан rкм ұзындығы |
|
k |
|
түйінді |
нүктелеріhкм қатесі |
|||
келесі формуламен беріледі |
|
|
|
|
|
|
|
|
hкм2 |
= |
1 |
é |
v |
2 |
ù |
, |
(73) |
ê |
|
ú |
||||||
|
r |
|||||||
|
|
n - k ë |
û |
|
|
|||
мұнда v - түйінді нүктелерінің арасындағы орташа өсімшедегі түзету
Қазіргі заманда нивелирлеудің өңдеуін және теңестіруін ЭВМ жасалады, мысалы
CREDO.
Мемлкеттік нивелирлеу технологиясын жетілдіруі. Нивелирлеудің көбісі әлі оптико-механикалық жабдықтар болып шығарылады. Барлығы компенсаторлары бар және жоғарғы дәлдікті жазықты параллель микрометрлері бар.
Сандық нивелирлер әр түрлі вариантты комплектацияда болуы мүмкін ( сурет )
Санды нивелир
|
|
|
Оптикалық |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Оптикалық |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
микрометрсыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
микрометрі бар |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
сандық нивелир |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сандық нивелир |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Штрих-кодті инварлы жəне фиброгласстық шашкалы қабырғалар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
Екіжақты инвалы штрихкодты рейки |
|
|
|
Біржақты инварлы штрихкодты рейки |
|
|
|
|
Штрих-кодті жəне шашкалы фиброглассты қабырға |
|
|
|
|
Штрих-кодты штрихті инварқабырға |
|
|
Штрихты инлы р а негізгі жəнеқосымша шкаласымен. |
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
18 сурет – Сандық нивелирледің комплектация түрлері |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
Сандық |
нивелирмен |
ІІ |
класс |
нивелирлеу |
кезіндегі |
|
станциядағы |
ба |
||||||||||||||||||||||
бағдарламасы. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
6 кесте |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нивелирле |
S max |
|
Стансадағы жұмы |
|
Сызық саны |
|
|
Жүріс |
|
өсімше |
|
|
DS , м |
SDS , |
|
|||||||||||||||
у классы |
, м |
|
бағдарламасы |
|
|
|
|
|
|
|
|
саны |
|
саны |
|
|
|
|
м |
|
||||||||||
II |
60 |
|
|
|
А (2к) |
|
1 |
|
|
|
2 |
|
4 |
|
|
|
2.0 |
|
2.0 |
|
||||||||||
|
|
|
В(1к+1ш) |
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
С(1к+1к) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
D(1к) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
||||
7 кесте |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бақылау |
|
|
|
|
|
Станция |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бақылау реті |
|
|
||||||||||||
бағдарламасы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Тура жүріс |
|
|
|
|
Кері жүріс |
|
|
|||||||||||
А (2к) |
|
|
|
|
|
|
дақ |
|
|
|
|
|
Зк , Пк , Пк0 , Зк0 |
|
|
|
|
Пк , Зк , Зк0 , Пк0 |
|
|
||||||||||
|
жұп |
Пк , Зк , Зк0 , Пк0 |
Зк , Пк , Пк0 , Зк0 |
В(1к+1ш) |
дақ |
Зк , Пк , Пш , Зш |
Пк , Зк , Зш , Пш |
|
|
|
7 кестенің жалғасы |
|
жұп |
Пк , Зк , Зш , Пш |
Зк , Пк , Пш , Зш |
С(1к+1к) |
дақ |
Зк , Пк , Пк' , Зк' |
Пк , Зк , Зк' , Пк' |
|
жұп |
Пк , Зк , Зк' , Пк' |
Зк , Пк , Пк' , Зк' |
D(1к) |
дақ |
Зк , Пк |
Пк , Зк |
|
жұп |
Пк , Зк |
Зк , Пк |
Станциядығы А және В бақылау бағдарламасы екі жақты штрих-коды бра немесе аралас рейкаларды қолдану қарастырады.
С бағдарламасы бір штрих-коды бар рейканы қолданып, өлшемдер инструменттік екі горизонтында жүргізіледі.
D бағдарламсы бір штрих-коды бар рейканы қолданып, станцияда нивелирлеу
жабдықтың екі горизонтымен жүргізіліп, станцияда тек бір |
биіктік |
өлшенеді. Бұл |
|||
бағдарламаны тек кіші ұзындықтарда қолданады. |
|
|
|
||
Тригонометриялық нивелирлеу. Тригонометриялық нивелирлеу деп |
жергілікті |
||||
жердебиіктітердің айырмасы анықтау әдісін атайды. Көлбеулік көздеу сәулесі арқылы, ол |
|||||
үшін бір нүктеден екінші нүктеге бұрышын өлшейді немесе |
зениттік |
арақашықтығын |
|||
және алыстығын. |
|
|
|
|
|
Тригонометриялық |
нивелирлеуді |
қиын |
аймақтарда |
жүргізуд, геометриялықгі |
|
нивелирлеуді жүргізе алмайтын жерлерде.
Өлшеу элементтеріне байланысты тригонометриялық нивелирлеу бір жақты –зениттік арақашықтықты бір жағынан түсірсе және екі жақты–зениттік арықашықтың екі пунктен түсірілсе.
Бір жақты тригонометриялық жоғарғы дәлдікті нивелирлеу формуласы
h = s × ctgZ ' + |
1 - k |
s 2 + i - l , |
(74) |
|
|||
|
2R |
|
|
мұнда h - Жер бетіндегі екі нүкте арасындағы биіктік; Z ' - өлшенген зениттік ара қашықтық; s - пункттер арасындағы арақашықтық; k - рефракция коэффициенті; R - Жер радиусы; i - аспап биіктігі; l - белгінің биіктігі.
А және В пунктер арасындағы жербетіндегі екі жақты тригонометриялық жоғарғы дәлдікті нивелирлеу формуласы:
h = s ×tg |
Z B - Z A |
+ |
kB - k A |
s2 |
+ |
iA + l A |
- |
iB + lB |
. |
(75) |
|
|
|
|
|||||||
2 |
|
4R |
2 |
2 |
|
|
||||
Негізгі : 3. [332-338], 4. [248-253]. Қосымша: 12. [5-10].
Бақылау сұрақтары:
1.ҚР қолданылатын биіктік жүйесі?
2.Жоғарғы дәлдікті нивелирлеу әдістерін.
3.Жоғарғы дәлдікті нивелирлеу үшін қандай аспаптар қоладнылады?
4.I класс нивелирлеу әдісін айтыңыз.
5.Тригонометриялық нивелирлеу қай кезде қолданылады?
10 дəріс. Жер эллиспоидінің негізгі параметрлері . Координаттар жүйелері.
Сфероидтік геодезияда жер эллипсоидтің бетіндегі орналасқан нүктелердің өзара қатынасын анықтау әдістері оқытылады, осы беттегі геодезиялық есептердің шығару әдістері қарастырылады.
Сфероидтік геодезияды жер эллиспоидтің жер бетінен жоғарғы немесе жершарынынң
маңайындағы |
кеңіскте орналасқан нүктелердің |
өзара орналасуын |
анықтайды. Бұл |
|
жағдайда X,Y,Z кеңістік |
координатталарын қолнады, немесе кеңістік |
геодезиялық |
||
координаттарын B, L, H қолданады. |
|
|
||
Сфероидтік геодезияда геодезиялық координаттар жүйесімен |
қатар жазықтық |
|||
координат жүйелері оқытылады, оны білу үшін жазықтағы эллипсиоды, оны білу үшін |
||||
жазықтықтағы |
эллипсоид |
бетінің картографиялық көрінісін қолданады. Жазықтық |
||
координат жүйесіне көшу- |
топографиялық карталарды |
жасауда геодезиялық пунктерді |
||
қолдануын жеңілдетеді және жер бетіндегі кіші аймақтарында тәжірибелікесептердің шешуіне әсерін тигізеді. Осыған байланысты сфероидтік годезияда жер эллипсоидінің геометрия оқытылады және оның сферадағы және жазықтықтағы элементтері мен беттерінің көрініс әдісі қарастырылады. Сфероидтік геодезияда жер бетіндегі нүктелердің өзара орналасуын және жер маңайындағы кеңістікті анықтауының геометриялық әдісін оқытады.
Жер эллипсоидінің негізгі параметрлері.
Сфероидтік геодезиялық есептерін шығарғанда бет қатынасына болып айналу эллиспоидын алады, ал эллипстің кіші осі арқылы айналуынан пайда болады. Эллипс екі параметрмен беріледі – екі әр түрлі жартылай осьтермен а, в немес үлкен жартылай осінің ұзындығымен а және қысылу коэффициентімен a .
Айналу эллипсоидтің қарастырамыз, О нүктесі центрі, РР1- айналу осі, ОЕАЕ1- экватор жазықтығы.
а – эллипсоидтің экваторлық немесе үлкен жартылай ось
а = ОЕ =ОЕ1 = ОА. b – эллипсоидтің полярлік немесе кіші жартылай ось
19 сурет – Параметры эллипсоида вращения
b = ОР = ОР1 a - эллипсоидтің полярлық қысылуы
a = |
a - b |
. |
(76) |
|
|||
|
a |
|
|
Эллипстің центріненен әр фокусқа дейінгі арақашықтық F1 және F2 , тең 
a 2 - b2 , , сызықтық эксцентриситет деп аталады, ал сызықтың эксцентриситетің үлкен немесе кіші жартылай осіне қатынасып эллипстің эксцентриситеті деп аталады.
е – меридаиндықэллипстің бірінші эксцентриситет
e |
2 |
= |
a 2 - b2 |
. |
(77) |
|
a 2 |
||||
|
|
|
|
|
е¢ - меридаиндықэллипстің екінші эксцентриситет