САНҖ

ТЕЕГТ

На;мрип дунд сарин чилгчин нег асхн. Барун өмн бийәс һарсп темән хар үүлн бархлзад, сальк өрәд нүүв. Тнигҗ йовад, тасрад-тасрад, үүмлдәд, өсәд теегиг харңһутрулад ирв.

Барун ар үзгин салькн зөвәр үләһәд, бүчрнь зуна һаңд шарясн, йозурнь намрин күчәр әмлсн ик зер беткиг нәәхлүлв.

Гүн сала һол, күүнә махмудын судцншң сала-сартга- рн саглрҗ, моһа мет матьхлзна. Эн һолас өмәрән һарсн

нег ик хурһн хотхрар ч-илҗ. Хотхр дотр хойр хальмг гер барлзж үзгднә. һолас хотхр күртл ик харҗ татгдсн бәәнә, харҗин амн деегүр татгдсп цувг хаалһар нег мөртә

күн һарч ирв.

Мөртә кун барун бийдк герин зүн бийд ирҗ, дөрә җнцнүлҗ бууһад, мөрән герии ик бүсәс уяд, буулһата •бәәсн күнд хар үүдиг герин тотх деер гедргәнднь шамлҗ ха-йчкад, тотхар барун һаран орулад, үүднә деергк

•оньсиг тотх деер оркад, герт орҗ ирв.

Герт орж ирсн күн хавтхасн хустг һарһҗ авад, ша-

таһад, зүн һаран деегшән өргәд гердҗ хәләв.

Зуп биндк орн деер күүкд күн, ардөмн хойртан бичкп күүкд өврлсн кевтнә. Барун бийдк орн деер көгшн эмгн, эмтнә ард арв-н хойр-һурвн күрсн дүңтә шовһр хар көвүн хойр көлән термд цахлсн, сәәхн унтҗ кевтнә.

Орҗ ирсн күн барун бнйдк орна ирмәг деер сууһад, эмгнә ардк көвүнә ээмәс татад:

— Санҗа. Саиҗа, бослч!—болв.

Эн заагур тар-тар гнһәд туурһ-дееврәс ә һарһад хур орв.

Хуриг көөһәд, хүвсхлсн салькна күчәр гер ширҗннәд, сулар боосн өркин бүч салд-салд гиҗ цокад ирв.

402

Эмгн серн, өмнән суусн кү үзн:

—Ксмбч? — гив.

—Бив,— пиж келәд, залу хустг шатав.

—Менд ирвч, хәәмнь,— болад, эмгн залу тал эртв. Герин эзн күүкд күп үкс һарад арһмҗарн герән дарулв.

Ээж, ардкаи серүллч,— болҗ, залу келв.

—Санҗа, Санҗа, серлч. Цаачн ааҗачнь ирҗ.

Санж. генткн өсрҗ серәд, хойр һарарн бийәц мааҗад суув.

— Сертәд бослч, хувцан өмсҗ авад, деерк худгин

бахлурт бәәсн Цандгнн нааһас одад, үкрмүдинь туулцад авад ир.

—Керго, одхшив,— болад, Савҗ хәрү тохшрҗ кевтв.

—Яһнав гинә энчнЫ— гиж келәд, залу Санҗиг бий-

үрп тач авад, халхарнь ташэд авв. Санж. эцкүрн хәләж. оркзд:

— Чгини хулхан мал .хәрүлцхәр нәәмәдлгдсн угав,— гиһәд, орклҗ ууляд, орнасн һәрәдәд буув. Эн кевтән то-

рл у.га гертәс һарад гүүв.

Удл уга салькн номһрад, хур шуугад орв. һал цәклн, оһтрһу та-а-аш гиҗ ду һарад, өөрхнд буусн болв.

— О, олн бурхдын гегән әәлдтхә,— тиҗ келн, эмти үкс орнас бууһад, һалын кевәд кевтсн чимкүр авад, тулһин шиир цокад ж.ин.нүләд: «Җахн, җахн холаһур»,— гиһәд суув.

— Йир одак ноха одхн уга тер,— гиҗ келәд, залу мөран уиҗ авад, л&кд талан һарв.

Эмәл-ин бүүргәс татад мордлһнлань, мөрнь дөрвн келән тулҗ шатлв. Эн залуп нернь — Түмд. Тү-мд Манцин кецд уга хулхач болн азд күн.

Хулха яһҗ дасснаннь тускар түмд эдү мет юм кслдг билә.

— Кезәнә баячуд «байндан бәәж. ядад» хулха кецхәдг билә. Негнәннь мал наадкнь көоһәд авчкснь теднл

зог болцхадг, дәкәд нам хулхаһар олз үзәд, зәрмнь икәр байжцхадг билә.

Мнни хулхад орлһн нк онц било. Тер иим учрта бәә-

смн. Баһ цагтан зөргтә дүүвр билав, хүрм-хүтәриг үлдә-

дго биләв. Нег дәкж. хүрмд биилҗәһәд, сәәхн күүк үз ләв. Удл уга кү илгәһәд, худ бәрлдүв. Худнр зөвтә болҗана, зуг күүкнәсн долан мөр унх болж. келүлж. Би эв рән негхн мөртә, хонр туһлта үкртә биләв. Болв дур> өвчн гидгтн күчр юмн бәәҗ. Эңгин баячудас егйәһәу мөрд цуглулҗ авад, хүрм-хүтәрон ачад, күүкиг буул-

һувидн.

түүнә хөөп өрән өгх цаг болв.

403

Эргндән цуһараднь өртә болув, ода яахв? Көдләд даңцан гихинь, цодц һанцхн, негнднь көдл, наадкснь

яахмб?

Хотнд нег әлә залу бәәдг билә. Тер мини бәәдл үзәд, зөргтәһшм медәд, хулха кех седвәр орулв.

Тиигәд эклҗ хулхад орсн болдг биитн,— >гиҗ келәд, «ха-ха-ха» — болҗ инәдмн...

Санж. һарсн кевтән өмәрләд гүүһәд йовв. Хур улм нигтрв. Киитн хурин җиң толһан шар хальснас авн, тавгин'шар хальсн кү'рТл ивтрв. Иова йовтлнь ик хар толһй харһв. •••= *

Эн толһаһас өмәрән Советин парвлян күртл зурһан дууна, ардагшандйь; гер күртлнь, долан дууна/

Толһан зүн бийәр һ’арйд ирхлэ, толһан сүүд и*к нүкн үзгдв. Эн ниднә күн малтсн аратын пүкн бәәҗ. Деегшән толһа тал өөдлсн нүкиг чиләһәд, коцкулҗ малтҗ, тернь хагсу бәәҗ. Санҗ киилг, шалвран мошкҗ авад, хавҗн.- нсн өргән бәрж ядад, оңһрхад орв. Түүндән сууһа сууж

духуцад унтҗ одв.

Санж. юмн хатхсн мет ©срҗ серчкәд, энд-тендән хәләв.

Дорд үзг улаһад, өөр шидриннь'үүлиг шарлулад, удл уга теңгриг цуг кевтнь цәәлһәд, нарн һарч йовна. Хотхр, халЦха хамгт тогтсн цандг цәәлднә. '■

Санҗ ецклдүрк болсн йовдлыг сайж оркад, хәрү орм-

дан сууһад, уха туңһав. «Хәрү хәрхлә, цокҗ алх. Советин парвлянур од... школд... авхий?»— гих<. санн, һәрәдәд, нүкнә һаза тусв.

Эн кевтьн үке-үкс ишкәд, Советин парвлян тал һарч йовв. Зо деер һарад ирхлә, хала деевртә гер-мүд цәәлдв. Нүднь, дорд захд бәәсн көк гер тал тусв. Түүнәсн давад, деед захд бәәсн школын хойр ик цаһан гермүдт

күрч тогтнв.

Школын гермүдәс Санҗд медмҗән угаһар нүддүд доргшлад, зелләд бәәсп цөн землянксин дундк, утан һарчасн землялкд оч тусв.

— Тавиаһас утаи һарчана,— гиҗ, хамр доран келчкәд, ишкрн хатрад һарв.

Ик удан боллго Санҗ Советин парвляна ахлачин өрәд орҗ ирв.

—Көвүн, альдас, ямаран кергтә йовнач?

—Гүн салаһас...

4&4

—Түмдии көвүмч?*—гиҗ, Санҗиг күцц үгинь ке- ,лүлл уга, ахлач даралдулҗ сурв.

—Түмдин көвүмб. Сурһуль сурхар йовнав, школд

орх цаас егтя.

— Хулхач Түмдин көвүн биш, намхндан бәәдг угатьнрйн көвүд орулдг зо уга болжана,— гиҗ ксләд, ахлач Санҗур хәләл уга, цаасан бичәд сууна.

«Минь эн хулхачин көвүн нернәс яһҗ хуурдмб?» — гих уха ухалҗ оркад, Санж. дорад.эргәд, һазаран һарв.

Санж. һаза һарад зогсҗаһад,' өмәрән"һарч -йовв. Матьхлзгсн улан хаалһар, әәрстә бммкн хар көләр угзругзр ишкәд, зуур бәәсн салаг давад, ■ школур орад ирв.

Заатта бәәсн үүдиг татад, Санҗ школын тблһачин өрәд орж ирв. Школын толһач Санҗиг үзәд, умшжасн

цаасан стол деер юркад, ямарап кергтә ирсиңъ -ёурв.

—Шкюлд орхар йовнав,— .гиҗ келәд, шко'4'йн толһачур өөрдв.

:. Школын толһач Санҗйг дәкн кег хәләчкәд келҗәнә:

—'Школд мел зә уга, дәкәд сурһуль экләд бүкл күсдундур сар болҗ йовна, чи оратад буәжч.

—Батш, би сәәнәр сурхув, төрүц -алйвлхшив. Намаг школдан авхнт,— болад, Санж гейүрҗ зогс#. ■

«Чавас, школ бичкнйг яахв, эн мет сурһуль' сурхар бәәх’ олн күүкдиг яахв»,—'гйҗ сапчкад, шкюлын толһач гер дотраһур йовдңнв. '

—Көвүн, нервчн кемб?

—Санҗ.

—Не, Санҗ, тиим биш. ШкОлд шаңһаһар брдг арһ мел уга. Сурһуль сурх саната болхла, бәәх гёр олж. үз.

Эн үг Санҗин толһан экнд күрлһнлә, көвүн доран эргәд, арһул ишкәд, школас һарв. Тавна тал һардг хаалһд.Санж. орж авад һарв.

Дөчн тав һарад, тәвнд өөрдсн нимгн шар өвги. «Хулһнын хамрас цус һарһад уга күн»,— гиҗ Тавна тускар хотна залус келцхәдг бнлә. Тавна эмгн Ботха, өвгнәсн хойр дү болдмн. Тавна эмгн үүл ухан хойрарн эн эрг-

ндән нер һарад бәәсн күн.

Болв эн хойр баһ цагтан басл хөв уга улс билә» һар- •сн үрднь торлго, хорҗ одад йовдг билә. Кедү дәкҗ хурлд одсн болхв! Кедү дәкҗ ном умшулсн болхв! Тер тус-

кднь то-томжнь тасрад бәәсн юмн.

«Нә, ода бурхна евәләр дүүгәд-дүркләд одх»,— гиһәд, хурла багшин келсиг соңсад, бәәсн бичкн мөңгән тәвәд, өвдгиннь нүднә арсн җулһртл мөргәд һарцхадмн.

Багшин келсн зәрлг кезәдчн худл болҗ һардмп. Тавн

405