Хоньна Михаил

ЗАРА, АРАТ БОлН ЧОНИН ХАНЬЦлГЪН

(t у у Л ь)

А в t o р

Шӱрӱн намрин салькн ШуГшджах метӓр геГлзнӓ, Шарлджн заагур ӧлвкн Шинъгшдж анъ зеглзнӓ. Зурмн ТОлгъас дамджад, Зӱн бийӓс урудад,

Гӱӱлдсн гурвн садн

Галзурлдад ЙОВна эдн:

3 a р а

4oh ардан ХӓдӓХнчн,

Чирӓдчн намаг даХулхнч?

Ч o н

ЭрГдж ХӓЛӓХшив, зара,

Эн кӱзӱм кӧрӓ.

А р а т

Ӧвр, шӧвГ бОлчкад,

ӦӦТӓ ӱГ кеЛЧкӓд, Цеовсн бОЛад бӓӓнӓч,

Цӧкрӓдж ДеЛТрГИГ ӧӧнӓч.

Зара

АраТ сӱӱлӓн ӧргнӓч ӒМТИН Тӱрӱнд ӱртнӓч, КӦЛМ мини аХрлм ,

Her нӱдм сОХрлм. ’

Ч o н

ХОЙрантн ХООЛИГ Хазнан,

Хадун цуситн сОрнав,

183

Tvc угагьитн ӱзӱв ТюньлгъхДан дӱРтав> copn

Ар ат

Мӓ, сӱӱяим хаз

Зара

Намаг заЛЫ бас...

Авт o р

Чсн араТИГ шӱӱрв ЧадХш, КИ хуурв. Тӱдлгс зарагъур Дӓирв Тернь ДОран МОГЬлцрв.

4oh

Аадьм меЛ тӧгсв, Адькитнч ИДШГОВ, ӱксв, Хамаран ОДа кӧгсий, Xothh ТӦЛӓ менъгсий?

А в t o р

Хӓрӱ—ӧрӱ уга Холвлдад дакад хаТрЛДв, «Би» «чи» уга Бичкн зуур эвцлдв. Зӱ—уга гурВн,

ЗӱТкдгӓн reHTKH уурв, Кесг хснгтан ӧрин КемДжӓн угагъар муури.

4oh

Бичкӓ, зара, бӱцр, Бӧрвӓн чанъгълдж бецр.

Зара

Акчмд намаг ӱӱрхнч, Аргъта билӓдмч, беЛтрг.

Чсн

Ӓ таср, эрдг, Нӓӓмн чимг-нчн мӧдтрг,

ХатханчкуДчнь хаТХДж аЛХ, Хуухцм шарХ бОЛХ.

Abt o р

Заранв ДахДж чаДхш, Зӧвӓр ХОЛД ӱЛДнӓ,

184

4oh Tyyr медХш, ЦааджЛХар мел седнӓ.

Газр бОЛГЬИГ кедвчн, Геснднь менъ ОЛДХШ, Генӓд, гесӓд гегвчн,

Гацата, зурмдчн ӱзГДХш.

Ар ат

АйДДжа, чсн, зОгс Аргь, учр кӱндий, Зара шулуД, СОнъс,

ЗӦВШЛДЖ уХЗГЪаН бЗТЛИЙ

Abtop

Тиигдж кеЛӓД арат тедӱкнД чОмпагъаД суув, Эн ХОйрин чирӓд

• ЭсвЛсӓн цааранднь чиЛӓв;

Арат

Эн кевӓр ЙОВсар Ээддгтӓ юмн бОЛьшгО, Тустан гурвудн цӱврсӓр ТӦр ЯСРДЖ СОЛЫДГО. Мек—Tax гаргьХМН,

Мӧякӓд менъ ОЛХмн, Цӱӱгӓ, меткӓгьӓн ОркХмн, Цугтан седГӓдӓр кедхмн.

Ч o н

ЧидЛ керттӓ гидж ЧО.Н—би МӦСЛВ, Чини мек кӱлӓдж.

Чимгм дӱӱрХӓс, чилв.

Зара

УХагьар аргьЛХМ—гинӓв.

Abto р

УрЛДжасн Зара тиинив, УтХ ӱндсинЬ цӓӓлгъВ, УтЛЬЛТа ЙОВДЛИГ хӓӓЛГЪВ...

Зара

АраТИН ӧӧрХн мекиг ӒМТН цугган меДнӓ,

Заячин эс ӧкиГ ЗӱткХӓр эн сеДнӓ.

185

Хсцрсн кӱчӓр, чсн, ХОЛД ОЧ чадшгО, Амрар чамд хӧн Амарчн ирцж opmro. КедхД, ухан кергтӓ, Кен axaH СОнъгсхмн, Гарх энДӱ ХӦрггӓ,

Геснчн шуулугъар дӱӱрХмн...

Арат

БОЛдж, Зара, медгдВ...

Abtop

Бссдж арат rapB, Xooch чсн адгЪВ ХуДргъдад мӧртнь opB. Зара сӱл бӓрллдж

СаХнъдж даХЗД бӧкчХЛЗв, Салькна ӧмнӓс сӧрлддж Сӧг бОлгьниг хазлв.

Хам'рин дср ташугъас

Xoiii нӱӱгъӓд ХОЛдна, Гудмтин ӱмснӓ Хаджугъас Гӱзӓтӓ toch Олдна.

Арат

— О!.. xot гидГ эн!

Хӓлӓлчн нааран, чсн?

Ч О н

У!.. Би тендӓс ӱзлӓВ Х-ОВДГ чон шӱӱрВ

А в t О р

Хсвдг чсн шӱӱрв Хсйр таласнЬ хӓкрв;

Арат

Юн ГИДГ .ӱрвч?

Зара

Югъарн чи деерВч?

Ч О н

Гесм тасрад унджана Гӓ улс бӓӓджлТ,

Xot нанур Хӓлӓджӓнӓ, Учр меддгО сӓнДЖЛт,

186

Зара

Орк, сааХна кӱндсӓн Ода мартаД сркдмч?

А р a t

Эн сӱӱрд Эндсӓн

ЭНДрин бийднь ТООЦХМЧ!

4oh

Бичкн зуур сОнгьгснав, БОЛВ невчкниГ амснав?

Арат

Уга, бОЛьшгО, чсн! Укрм уга эн.

А в т О р

Арат зараТагъан шургъаД,

Авч алдулад бӓӓв,

4oh адгъчксндан аргъаД ЧиДЛтӓ бийнь ӓӓв.

Арат

ГӱзӓнД ӱЛДСН тОСИГ ГурВлад ХуваХла багьЛмн,

Кен—негнӓннь насиг КелДЖ меддцчкӓд йилгъхмн.

Abto р

Аратин зӧвшӓрт багтцХав, Ааргдад ХОТан бӱслв,

ЦугТаннь амнь анъгьаЛДцхав,

Цӱв'рдддж шӱдсднь Дуслв.

Ч О н

Тӱрӱддж кен кеЛ.ХМ Тер ик джидиг,

ТӱнӓнТН Да.рагъинь ОЛХМ ТегӓД идХМ, ӧдиГ.

Зара Ик ургьцТагЬаснЬ экЛХмн,

ИикТЛӓн бидн керлдджӓхш, АраТ йирин мекЛХМн, Амн ӱг булалджаХШ.

А в т О р

Зара хӱвӓн кедӓд, Зӧвӓр yxa тунЪгьав,

187

ЧОНИН хӓдӓцнь ӱяӓД, Чилтдӓн нӱднь Онгъав.

Арат

Эсвл, чсн, шуЛугъар,

Эскдӓ авад идчкӱВ, Насан ик ӱдӱгъӓр

Нсмлхар бӓӓхичн мецчкӱв.

Abto р

АраТин зӓрлг СОНЪСН

Аӓгъдж чсн байрЛВ, Бӧркгър дуугьар СОНЪСН Бат Омггагъар зардв:

Ч О н

Би диг зууТаВ, Басл ӓвргӓ хӱвтӓв,

Дурлсан залъгДг занътав Данъгднь идх зӦВтӓв.

Abt О р

Урньдж арат бссаД Уктдӓн инӓдж байсаД,

Ар ат

ӰӱрмӱД, тӱрд гитн, Унн насим меДТн:

Тенъгриг Делт.рин чигӓД, Газриг адьхн ДӱнъгӓД, ТиикД би гарчВ, Тегӓц кедӱтӓгъӓн мартджв.

Зара

Я, хӓӓмнъ, ичкевт...

Яарац зара ууЛЬВ,

Цӓс араТур хӓдӓчкӓД,

Ца—цагъан Хӓӓдьв.

Ч О н-А р а т

Юмб? ягьвч? ууЛЬДВ?

А в т О р

Ю, хӓрӱцхинь кӱдӓЛдв, Шууган акчмд танъхрв, Шугшн зара анъхрв;

188

Зара

Уугьн кӱӱкнЛӓм ӓдл Ут наста бӓӓДжлмч, Намаг тиитӓд бӓӓГХЛӓ

Нӓӓрдӓд амрчана болгълч.

A o a Т

Тииклӓ Тана зӧв, Тссан ЭДЛТН Дурндан, 4oh мана Хӱв

ЧӧткрТ Одачн бӱрндӓн.

Abto р

ТиигДЖ арат кеЛчкӓД,

Тосиг зарагъур тӱлкв, Тер саамДан гундчкад, ТесДЖ ядхларн мӧлкв.

Чон

Оца би ӱкджӓнӓв, Олснасн эс ӧгХлӓтн,

Генӓртӓ кевӓр Харгънджанав,

Гесим бӓрдж Хӓлӓтн.

Зара

Кӱрмгӓрнь ӓдл кей, Ховдг, мекиг кӧй,

Кен негӓн ӧӧЛӱлхши-в, ХовлДЖ ӓмтнл кеЛӱлхшив.

А в т О р

Зара зӦВӓрнь Хазад, Залгъад нӧктдӓн кӱргв, Эддв ӱниг ӱзӓд ЭДИь ХЗНЛТ ӧртв...

Xooch xap чиДлӓр ХОЛД ОДДЖ бОЛьшгсдж. Адьйнч мек, Худдар Амрсн тӧр кӱцшгОдж. УХан аштнь гатдна, Учр зӦВИГ баТЛна, Зӧрг ОруЛДЖ чаДна,

Зӧӧр—джиргъЛ деЛДнӓ...

Кезӓнӓ Her цагг Keep шардджна 6arT. Эн гурвн Ханьцдж Эркн кевӓр танЬлдж.

1957 дж,

189

Эрднин БадМ'

СӒӒХЛӒ

Гурвн ӱӱддцртӓ

Сара — ӱкр саагъач

ДжиргъЛ кӧтшӓ, ӱкр саагъач К е е м ӓ — ӱкр саагъач

Сарнъ—маЛин эмч, байн кӱӱнӓ кӧвӱн бӓӓсмн Мукдӓ — кОЛХОзник, цагъана церп йсвсн кӱн Мандж — малч, Оргъдуд йсвсн кӱн АнДреев — сОВХОзин мадин эмч Очр — Кӧгшӓ, КОЛОХОзник

Л и Д ж — Кӧгшӓ, КОЛХОзник Б а й ч х — колхОзниц Эмгн — КОЛХОЗНИЦ Заргъин ахЛач

КОЛХОзникуД, КОЛХОзницнр, трактсристнр

Наадн гарчах цагнь 1934—35 Джил.

190

НЕГДГЧ УУЛДВР

Негцгч гарц

Хстна ДОмбрин дун Гарна. Багъчуд нӓӓрЛдж бӓӓнӓ.

ир. (Муклӓ тарч Одна. Сарнъг срдж ирнӓ).

МендВт, Сарнъг. Сӓн кӱн санагъар тигъӓд, манагъур сдий. Эн кичг, ДакаД кедӓн ДОлагъад ирв. Ю кеХӓн уХЭЛХ кергтӓ

(Гарч Одна).

(Нарн, БаДМ, Баснъ, Церн дӧрвн Х'ООрндан маргъЛДСн срдж ирнӓ).

Нарн — СӓӓХЛӓчн сӓн кӱӱкн. Чи бОЛХЛа кӱӱкдин ардас гӱӱХӓс ОНЪгДан аргь yran.

Баснъ—КӱӱКДИн ардас тӱӱдГ бОЛВ чигн, кӧдЛмшӓн

191

БадмЭнчн Сӓӓхлӓя, кезӓнӓн саната, зуг СӓӓХЛӓ зӧв

альД бӓӓнӓ, санац ӱкджӓнӓв» гинӓ. Чамас кӦЛТӓ кӱӱнӓ бӓӓдЛ

ӱзӓя ардаснь Хӓӓкр.нӓ).

СӓӓХЛӓ — БуЛгьн!.. Зсгсджа!..

(кӦВӱд СӓӓХЛӓтӓ ардаснь гарч Одна. ДжаЛ, Сарнъ ХОйр Ордж ирӓд аргъуЛ кӱӱнДцхӓнӓ).

Сарнъ — БуЛГън, Сӓӓхдӓ xoflpar нооЛДулДЖ ӱзнТ, ХОО-рнднь ӧшӓркӱдьтн. МанДЖЛа car бӓӓх кергтӓ. Кемр меДГДЯД юдхда яХ? Тана кедсн; ӱкрӓ|С икӓр ӱс сааДж aexna манД му боЛХ ГИСНТН, сӓн сеЛВГ. Мектӓ...

Ӓмтн иткХ, зуГ car бӓӓХмн. Та ЗЛЬД бОЛВ чирн ХЗДжгыр гидж кеЛХмт. МукЛагъар дамджуддж кӱцӓхмн. Будгън хуДгт унХЛа сӓн бОЛХ. Нӧкд бОЛдж otxmh. Тер цагт БаснъД му нернь Tycx биший. СӓӓХЛӓд чин сӓн бслХ уга. Нӓ, бОЛВ. Манджмг иТкдж бслш уга. Car бӓӓтн.

(Кӧшг буугдна).

ХойрДгч гарц

КОЛХОзин маЛин Х,аша. ХарнъГу сӧ. Маңдж ха-шагъан арчсн бӓӓнӓ.

МуКЛӓ — ОрДж ирӓд ненчк |бӓӓДжӓгъӓ-Д МанДж!

М а н ДЖ—(ӓӓчкӓД) Аг!.. Кембч? МуКЛӓ — Бив... биВ.. Муклӓ.

192

Мандж — (ӓӓчкӓд, Мукдӓ тал Гаран ӧртӓД цскхан Хаана). Мукдӓ— (Пистул ӱзӱдӓД) ЗогъсДжа!.. Сӓӓхлӓн эцг алсна

хӧӧн, седьсОВеТин герТ тӱӱмр ӧтчкӓД зуддж Одсан басмартнч. М а н дж—(ӧвдГЛӓД) Буйн бодтн, танас эрджӓнӓв... Бича зоватн. Би кӧгшн ӧвГмб... Би сӓн дурар ЙОВсн уга билӓв, ӱгцӓн Орудцхала... Тууда гаду Дахишъг ӱлГӱргӓ юмн 6ojicmh, тӱӱнӓс наран арвн джил бодв. Гаргъсн гемӓн, кесн сӓн кӧДЛМшӓрн дарх санатав. Кен Танд кеЛВ? АдЬдас Та цугьарагьинь

меддж ЗВВт?

Муклӓ — Би Хӱвдӓн Тана Тускар мелд-жӓнӓв. Кӱн ДӦнъгар, шОвун дадваГар гидГ. Бӓртн Танд... (мснъГ ӧгнӓ).

Зуг бичӓ маргтн.

Мана чикн ссньр, нӱДМ бидн хурц, гармДн ут бОЛДмн. Медгдвӱ? Хӓрнь тер... Манла сӓн бӓӓХЛӓ, кӧддмшчнь керг-

тӓ юмн биш. Манъдур иим цагда харгъХмн...

Мана чикн СОньр, нӱдм бидн хурц, гармдн ут 60лдми.

Хӓрнь тер... Келсн ӱг, керчсн моДн гидг биший (гарч Одна). Мандж — Би... би...

(Кӧ ш г б у у гД н а).

Гурвцгч гарц.

ӧрӱн ӧрлӓ. Уснӓ — ТОсна ферм. Hoxac хуцдж бӓӓснв сонъсгдна. СӓӓХЛӓн бриГад ӱкрӓн саадж бӓӓнӓ. Toc цокДг

сепаратор кӧдЛдж бӓӓнӓ. Саагъачнр ӱс зӧӧцХӓнӓ. КӦДЛмш иен бӓӓдж ду дуулцХана.

С ӓ н ц г — (тОЛгъаднь суудгъ ӦЛгӓтӓ, Хӓӓкрсн бӓӓна) ай— ай...

Кеемӓ — Ягъсн ич-р уга кӱмчб? Ӓркин шиЛ багъдсн «евтӓ,

суулгьд тОлгъагъан Оруддмч? (цокна).

Джиргъл — ЦОкцХЗТН кӱӱкд, иигӓд... иитӓД. Сӓӓнӓр... Ус ягъдж Хулхалдган медх.

Сӓнцг—БОЛгъатн!.. айдджатн!.. аЛьДагъар цскДЖ бӓӓхмт.

ЗОгслдцХана. Сӓнцг тОЛгьаГасн сууЛГЪИГ гаргьДЖ авХЛа, бӓӓсн бийнЬ цагъан ӱсн. СӓӓХлӓг ӱзчкӓД ЙОвдя. Одна).

ЦаГъан—Ягъад ГӱӱддцХӓВт, ӓӓцхӓзТ? Энтн ямаран кевӓр кӱӱкдт ЗОВлнъг ӱзӱлДж бӓӓхинь медлжӓхт.

Кеемӓ — Xob зӧӧхдӓн басЛ Дуртач, Цагъан. КииДӓн ӱг

бичӓ кеЛ.

СӓӓХЛӓчн Баснъгиг хӓдӓч чигн санан уга. Энчнь БуЛгъниг

194

ЗОсадж бӓӓХш. Кӱӱнӓ ТОЛгъа деер бӓӓсн ӧвс ӱзХӓр, эВрӓннь Тслгъа деерк ӧвр ӱз тидГ ӱдгӱр бичӓ гаргьич.

Сара—Аргьул кел (СӓӓХЛӓ Ордж ирнӓ).

СӓӓХЛӓ — Юн бОЛВ, кӱӱкД? Сара, чини удан ӱкрчн эндр

Кедӱ дитр ӦГвӓ?

Сара — Эндр. Her ЛИТр ӱлӱ ӧгв... 16...

СӓӓХЛӓ —Сӓн... цагъан-цоохр кедӱг ӧтв? Сара — Ӧмнк кеВТӓн.

СӓӓХЛӓ — ХӓЛӓмдж Тату бслджана. Багъар ӱс orx ӱкр биш бидӓ.

Саадж бӓӓсн ӱкрӓн, Хӓдӓдж, асрдж эс бӓӓХдӓ, абх ӱсӓн авч

цагъан сектклтӓ кӱн. Чи бийнь ю келджӓХӓн уХадджахшч..

Угагъичн—сана бӓӓдӓз. Баснъ, СОнъсич. Ода чиГН кӱӱнӓ бӓӓДлӓн геегъӓД уГач. Са.нХНчн, юн кӱӱнӓ кӧвумбч?

(ХОЙурн зерГЛДӓд сууна, аргьуЛ кӱӱнДнӓ).

Дагъан — Кӱӱкд, Кӱӱкц, ӱзДжӓнТ? Кен xobhb?.. бий адь Тӓй? ХӓдӓХНТн. ХОЙурн кӱӱндж бӓӓхинЬ ӱзджӓнТ?

(кӱӱкД, гертчӱд, БаснЪ, СӓӓХЛӓ xoftp таЛ зааЛДЭД ХООрндан шимЛДӓД -бӓӓцхӓнӓ).

СӓӓХЛӓ (хОЙурн бссна) Терчн эк, эцк уга ӧнчндм, толгъань эргӓд яяХан меддж чадд уга бӓӓнӓ. Ганцхкн Дурдсн кӱнь чиЛмн. Ода чигн ИТкнӓ. БаснЪ, санхчнь, ӱртӓгъӓн аЛЬдаран ОДХ бидӓ? ЭВрӓннь гаргъсн, ӱрӓн ягъад эс энкрднӓч? Уга! ИткДжӓХшв. ТикТлӓн ичрӓн барсн бишч. Кӱӱнӓ ТӦлӓ кӱн ичДГ юм гаргъдж бӓӓнӓч. ЙОв Баснъ! Эвд, энкрд. Ю кедж бӓӓХӓн сӓӓ­

нӓр уХЗЛ.

(эргӓл ЙОвна).

Цагъан — Хӓдӓ, Хӓдӓ... гаран ӧтч бӓӓХИНЬ...

(СӓӓХлӓ кӧддмшдӓн ирнӓ. Кӱӱкд Орм—ормдан тӱӱЛднӓ. Эс медсн ӦОлаД бӓӓцХӓнӓ. ДОрагьур шимддӓд инӓЛДЦхӓнӓ).

уга» гидг ӱдгӱр эс бӓӓнӱ? Би келӓ бидӓв, ӱкрит Шӱӓр шавхдж

нӓТ. Эс медХ юмн уга! Украс икӓр, ӱс саанаВдн ГИЛдӓц бӓӓДЖ мал ӱкӓд чилДЖ бӓӓна.

К е е м ӓ — БОЛГьаТн, ӱнн чиГн бОЛзгс?..

БайчХ — Гал yra Газрас утан гардг уга, тиКЛӓ эрӱд мад ягъад ӱкнӓ? Ӱкр гемТӓ бӓӓсн боЛхгов.

ЦатЪЗН — Чи юн дада юм медХ бидӓч, нусан арчдж ав-

хнчн...

196

•• Ба..й.чх— Ягъсмч?! ШуЛм open бОЛЗГО? ЦуГъарадань керл-

ЭХЛӓ... Сӓӓхдӓ... ӓмд кӱ ӱзӓ бӓӓдж седкдчн зовӓший? Баснъ,

БаснЪ,.. ЗаЛу, кӱн, эндӱ гаргьаД орксн чигн бол... Мини ӱр

СӓӓХЛӓ, цугъараднь ӱдгӱр-ӱзмдж болад, эрдм, дасхдж бӓӓх у.хата кӱӱкн... Ягъад тиим хату зӱрктӓ бОлсмб?

Дурн... болв, бийнь намас ӱдӱгъӓр дурта болх уга... уга...

медгдж бӓӓХш (уульна) медгджӓХш... бОЛВ, СӓӓХЛӓД ӧӧлдж бӓӓ­ нӓв, буругинь тӓвш угав. Баснъ, энкр мини Баснъ. сонъсХшийч? Бив!.. би, Булгън... Чини ӱрнӓ экньв!..

(Оркестр айс Тагна, БуЛгьн ДЗХад дуудна. Ду дудн Булгън аргуЛ гарна).

Цагъан— (нег эмГндӓ). Би чамД кесг кеддж бӓӓнӓв. ЭнчнЬ мана ӱирмӱдиГ адн тидж бӓӓнӓ. Мукдӓ чикӓр кедв, ӱкрӓс икӓр ӱс З'ВнаВдн Гиддӓд... би ХӓрнЬ мецӓ билӓВ, тедниг эс даХсм сӓн бОЛВ, ТеГӓд ЧИГН мини саадж бӓӓсн ӱкрмӱд менд бӓӓнӓ.

Байн — Дӓрк... Дӓрк... кӱн кевтӓгьӓр экдӓд бӓӓХӓр седдж бӓӓсн цатЛа гентккн маниГ аЛХар седдж бӓӓнӓ.

ЦзГЪан —Унӓн кедсн кӱнд ӱкд уга. Ор.н, нуггд toc opy-

лдж ӦГнӓв ГиддцХӓнӓ.

Байн — Юн чамд Орн-нуТГ, бийм йссмб, мад ӱкӱдш угаВдн. ЦугьараднЬ, кӱӱһД удст ТарХагъаД кеЛХ кергтӓ.

Цагъан —йӧв, йӧбич. Би чиГН ЙОвнав. (ГарцХана)

(Сӓӓнцг болн Канк xofip сскту, Ду ДууЛСН Орцж ирнӓ)

С ӓ ӓ н ц г — Медджӓнч? ТракТОр кӦДЛТХӓ! Би кӧддш yrae. ГӓрГЪТӓ кӱн уга, Энчн гардХ тергтӓ. МеДДжӓнч? Ӧч ХЗЛЬмг ӓрк yyxMH. Би меднӓв, адьД сӓн ХЗЛЬмг ӓрк бӓӓХинь...

197

Канк — Би... би... нанд юн керг. Манъдур гаргъчкЛа. нӧкӓдӱрТНЬ тадин Газрт сдад кӧдЛХВ... Би Хӱвдӓн гурВн бОчк ӓрк yyxB. Альд ӓрк бӓӓнӓ гинӓч?

Сӓнцг — ХудЛ. Гурвн бсчк апьдас yyx бидӓч?

— Канк — Юн!.. Чадш угач? Э... Чадш угаз. Чик, ХОЙриг эс ууХий?

Сӓнцг — Хсйриг чигн уудж чадш угач.

Канк — Тикдӓ негиГ. Ягъв, усн угай? Э... уудж чадш угач...

нег сууЛгь уудж чацхв.

ДОрВн тсхмта ӱкр, xoflp нег часин ХООрнД ӱкдж Оч. Энчн наад'на Керг биш.

2-гч TeprH АХЛачД Одх кергтӓ.. КеЛХМН...

3-гч —Гергн —АХлачД Одад яяХмб?

(Кӧшг буугДна).

ХОЙРДГЧ УУЛВДР

Дӧрвцгч гарц

КОЛХОзин правлӓна ӧӧр бсчкта усн бӓӓнӓ. БОчкин ӧмн

.м.Укла —Хӓрнь, иим мӧдрӱн кӱн ДурЛХмн биш гиДЖ сана

оаадаВ. ГерчнЬ снъгдан кӧвӱ ОЛаД аВчкдж биший...

Баснъ —Кениг!?.

тт_ М У к л ӓ.--А ода КӱртЛ медӓц утавч?

МГЬн ДЖООЛН Сӓн K0BVH. СедкЛ ЗЛДЭД ОркДЖ бОЛХМН...

васанъ—Келхнчн Ода, кемб?

джийУКЛЗ Э’ Э’ кӧ°Рк' Хӓӓ<рн кӧвӱн. КӱӱкинЬ буЛагьаД арк-

Басанъ Юн дада ӱг кедӓД бӓӓнӓч? Юн кӧвӱмб терчнь? (БосХЯТЗ бӓӓсн Тертнӓ чиргӱЛиг дОргшан буулгъзД газр цскна)

Муклӓ — ЧидЛӓн ӓрВЛН бӓ... СОВХОзин мадин эмэдӓ Харгъсн цагтчн керГтӓ болх.

.’98

АндрееВичит ТаньдГ бОЛХГОвч? Баснъ — Андреев?..

Мукдӓ — Э.. Ягъна?..

Баснъ— (тӱшдж ЗОГсджасн бОчкин бӧглӓг сугълдж авна) Би тӱӱГ...

Муклӓ—Эй! ус асХнач.

Мукдӓ— КенД кергтӓвч хӓмнь... Би чипн цагтан бааХн Кӧвӱн билав, зуГ чамда адлЬ иим hooch сундж биш.

Баснъ — УзГдд уга ОД!

Муклӓ — Ягъна, гунДджанч? Хӓӓкрхӓс онъдан аргь утадм чамД.

Баснъ—Ю—,юн.. аргь уга?.. (кОлхОзникуд шуугад ирдж ЙОвцХана)

Цатъан — Би кедӓ билӱв, Укриг шаВХДЖ саахм биш гидж.

КОЛХОзин парвданд Орна. ГертДӱд ардаснь ДЗХЛДна. Мукдӓ, Канк, СӓнцГ турвн орДЖ ирнӓ)

МукЛӓ—(шимдьдӓд) Таанр бичӓ ӓӓцХӓтн. Энта ЦагнЬ МинЬ Ода. СОНЪГСДЖ бӓӓнТ? ЭднчнЬ цӱӱГлдӓД керЛДДж бӓӓнӓ. МиЛициХн, 1<ОЛХО31Никуд бииснЬ адцХадж тидж ХӓӓХ. Нӓ зӧр-

гЛТн. Таан-р ХОЙр кӱн бӓ-нлмн. Терчн Ганцарн, opa бОЛХЛа...

(ӦВГД Ордж ирнӓ, Очр, Лидж. ТедниГ орДж ЙОӧсинЬ ӱзчкӓц, Муклӓ ТЗГЧГ бОЛдж Одн тарч ОДна. Наадк ХОЙрнЬ Her не-

тӓн ТеВрЛДСН ишкрӓц дууЛЗД тарч Одна).

Очр—Дӓрк, Дӓрк! Кедӱ ДЖИЛ тазр Дер бӓӓнӓв, иим йсвдл ӱзӓц угаВ. Нег сӧ даЛН ӱКр, ДӦчн нӓӓмн Тугьд ӱкнӓ гидг, дегӓд

хату ӱӱд (ӧвгнӓ ӧмн Генткн Сарнъ гарч ирнӓ).

199

Са'рнъ—Биистн гемтӓт.

Лидж — Буру ЙОВдЛиг зӧвӓр тӓӓдхЛӓ сӓн бОЛХ. Би ямаран

гем Гаргъсн бОЛдж гарчанав?

Сарнъ— Минь ода ӱксн ӱкрмӱдит ӧвгн Хӓдӓгьӓд ирӱВ. Гарар тугъдмуД асрдГиГ, дакад Хадьмг ӱкрмӱДиг шаВХДЖ саадГинь урулХ кергтӓ. ТугълмуД ӱсн yra бслсн учрар ӱкӓД чидьд-

жӓцХӓнӓ. Таанр ӧвгдӱд иим ЙОВДЛ ӱзӓ бӓӓдж, ӓгъӓД, мад ӱкӱлӓд бӓӓнӓт?

(кОЛХОзин правлӓнӓс аХЛач, Сӓӓхлӓ болн кОЛХОзникуД

гарч ирнӓ).

ӒХлач — Тадн ӧнъГӓр шууГДЖ бӓӓнӓТ. АйсТан кӱ гем-

шӓдж бслш уга. Эн toothth шӱӱгьӓд шаЛХ кергТӓ. Кен буруТа-

гъинь -ОЛдж авХмн. Сарнъ, меднч!

Цатъан — СӓӓХЛӓ, танд заЛХугьин нер ӦГӓд, Олн ӓмТнӓ чирӓд ичӓдӓ.

Очр— (гаран ӧргнӓ, цугъар тагчг бОЛдж Одна).

Мини ӧӧр бӓӓдг нег задӱ бидӓ... ЛиДЖ, чи меддГ бОЛХМЧ...

Сӓӓнь срнд тӧртХӓ, дегӓц сӓн, уХата, бОЛгьамджТа заду бидӓ...

Тӱӱнӓ ӱкрнь бОЛХЛа, хмана ӱкрӓс гурнн ХОЛван ӱдӱ ӱс ӧгДг бидӓ. Терчн ӱкрӓн, бас манЛа ӓдд сӓӓнӓр Хӓдӓдж асрДГ бидӓ, тугълдиЬ ӱсн кӱртцг бидӓ, мад ӱкнӓ гисиг меДДгс билӓ. Эн ӱЛгӱр биш, минигъӓр бОЛХда, кӱӱнӓ хӓ^ӓирТ бӓӓнӓ. ЯгъаД Her сӧ

лӓД керГ yra. НеГинЬ ОЛХвдн. Кемр СӓӓХЛӓ буруТа бОЛХЛа заргь-

ла ХарГЪулХвдн. ОДа Деерӓн Сӓӓхдӓг муутхДЖ чадш уГавдн. СӓӓХЛӓн .кесн ачнь ик, Тӱӱг ма-ртхм биш. Одн КОЛХОзникуД медӓ

,бӓӓХ.

Сӓӓхлӓ—ЭнТН хов! Тадниг меклДжанӓ! ЙОснда Харгъх

улснЬ ягъад бОЛВ чигн ОЛДЖ авХ кергтӓ... Таанр... (кОмсОмоЛЬЦнр ГӱӱлдДЖ Ордж ирцхӓнӓ).

200

Нарн — АХЛач! Ягъдж бӓӓХМТ? ЯгьаД Ода кӱрТЛ кӧддм-

кеЛдж эс бӓӓнӱ, ӱкр саадж бсдш уга тидж? КеЛДЖ ас, кен чамаг

дасХВ? (СӓнцкиГ цскна). Кен? (Нарн, КОмссмОЛьцнр, Бадмиг бӓрӓд зОГсана).

Нарн — Бадм, Бадма! ГӓрГЛджӓнч? Айсдан кӱ цскад бӓӓХ. ЗаргьинЬ цОКДж кедм биш.

Бадм—(МаХЛагьарн тазр цОкад). МеддГнь ЛЗВта. Ягъад Ӱкрмӱд ӱкДжӓхинЬ, кедӱлдж авхмн. Тӓвчктн намаг (Сӓнцгт).

Би чамас ӓмичнь сугълдж авХв. Кеднч адь угай? (Канк будтна, Сӓӓнцг уульна).

Сӓнцг — Би меддж бӓӓХшв.

Сарнъ —Бичӓ кӧнлӓтн, Тер ю медх билӓ. (сОВХОзин эмч

Андреев бсдн НКВД-ин СОтрудник Ордж ирнӓ). Андреев — Менд бӓӓцХӓнт, ӱӱрмӱд! Сӓӓхдӓ — Ур Андреев!

Басанъ— (ӱӱмӓд) сдакин келсн чик бсддж. Ахлач—Мендвт ӱр АндрееВ. Таниг сурджанав, Сарнъга

хоюрн эн тарсн ЙОвдлин неГинЬ сддж ӧГит. (Олн ӓмтн шуутлДад цугъар гарна).

Сарнъ — Ода яяХВ, ю кехв?

Мукдӓ—Бичкн кӱӱкд бишч, биичнь меддж бӓӓхГОвч. (Баснъ, яяХан меддж чадад, Гарч Одна. Канк Ордж ирнӓ. Муклӓ ДОкья ӦГад бий ТЗЛан дуудна).

Мукдӓ—АрдаснЬ Од... Одад келХМЧ, Терчнь сдакиг ӱзХдӓн ДурГО бОЛдж ОДВ. (Гарад гӱӱнӓ).

(Кӧшг буугдна).

ТавДгч гарц

Ter. ХОЛД ду дӱуЛСн СОнъсГдна. БуЛгьн дуудна. Баснъ адГъен Ордж ирнӓ. Ардаснь Канк, БаснъГиг дууДЗД зсгсана.

Канк —Би бас, чамда ӓдд Хӱв угав. Бидн xoftp неГ-неГӓн

,эс меДЛцХий. Кӱн ЭХТа, девд заХТа ГИГӓд, мӓ чамд Тӓмн, ТЗТНч? (Баснъ ТӓмкинЬ аВ.на. ДакаД бӓджӓтъӓд БаснЪгин rapT уТХ

бӓрӱднӓ. БаснЪ уТХИНЬ атХаД аВна).

Баснъ—Чи... кен чамат иЛГӓв? КӱӱнД нӱк бичӓ мапт, эв- ,рӓн уннач. А, а... меДДжӓнӓв... Мукдӓ... ОДа нанд цугъар медГДДжӓнӓ (КанкиГ тазр Деер ТӱЛкӓД унъгъачкад гӱгъӓД О>дна. Мукдӓ Ордж ирнӓ. Канк ӱг кеЛХӓр свДнӓ, Мукдӓ кедӱЛХш).

МукЛӓ — МеДДжӓнӓв. ЦугьараГИНЬ СОнъгсуВ. (газрас утх

201.

ДжирГЪЛ — Угӓс ӱг ГардГ, мОДнас зОртъсн тардГ, даВдж

одсн кергиг бичӓ сертӓГӓд бӓӓтн. Иим байрта цатЛа, кишгОсин нер бичӓ сергӓТн.

К О м с О м О Л е ц — ДжиргъЛ, чик ӱГ келвт. Теднӓ ӱкӓр деер шарлджн yprbx, ОЛн ӓмтн теднӓ нердинь мартХ.

АХлач — ИшкЛнЪгиг идХЛӓ шӱлсн гарна, иньгиг сонъсХЛа нульмсн тарна ГИДГ, Тер меТ Цагъан, СӓӓХЛӓг санчкад нудьмс Гаргъдж бӓӓХмч? Одиг даХсн кӱн эндӱрдГ уга. Тӱӱг медХшийч?

Д ж и р ГъЛ — Кӱӱкд, кӱӱкд, СӓӓХЛӓн ирХ цагнь ӧӧрддж ЙОВ-

на. ШудудцХЗТН, ОраТДЖ otxbah. (цугъар шудурХцХана. Очр, Лидж xofip ду дудсн Ордж ирцхӓнӓ).

ДжиртъЛ — ХӓЛӓгьит мана ӧвгдӱдиг.

.Очр— БайрЛЛ уга ягъ тинӓч. Бидн эврӓннь гарарн ӧскдӓлм

Тӱӱг. Мана raprbOH ӱрндӓ ӓдд Терчнь. АХлач— (газеТ ӧтнӓ) БӓрТн, Хӓдӓтн. Л и Д ж — СӓӓХЛӓ!

Очр — ХӱвТӓ кӱӱкн (Нарн Гӱӱдж ордж ирнӓ).

Нарн — АХлач. йир сӓн бОлвш. Цугтан бӓӓджт. Та эцниг бичӓ тӓвтн. Би ОдаД кӧвӱд, кӱӱкД авад ирсв, тадн Хӓлӓгьӓд,

шинджЛӓД, сӓн муугъинь йилгъдж ӧгтн. СӓӓХЛӓ ирхлӓ ичртӓ

юмн бичӓ бОЛтХа.

Ax л а ч— Дурнтн, Дурнтн. (Нарн гӱӱгъӓд гарч Одна). Та кӧкшӓ Очр, багъчудас ард ӱдьдХн угат гидж санджанав!.. Эрд-

мӓн ӱзӱЛтн. (багъчуд Орцж ирнӓ).

Нарн— ЭклджӓнӓВдн. СӓӓХлӓ Ордж ирХЛӓ йӧрӓх кергтӓ, УГинь меддж авТн, «Ленинӓ Орденар ачдгсд.н СӓӓХлӓд эркнХадун менД». Нӓ кедӓд ДасДж а>вцХатн. (Гарарн дайдна, мугъар кедг-

днӓ, ОВГДӱД инӓнӓ). Ай, ай, ай ямаран ичквтӓ. Та кӧкшӓ Очр айсТан инӓдж бӓӓнӓт. Нӓ, манахс, сӓӓнӓр (сӓнӓр кедгднӓ). Ода би Сӓӓхлӓд нерӓДсн шӱпгӓн умшсв. (ӧвГдӱдт тасгДна). Ода эн

Дууг Дуулий?

Очр — Айонь ямарамб?

Нарн—Айсинь гаргъсн кӱн бийнь дууЛДж orx. Кӱн аХта, девд заХта гитӓД ЛиДЖД ӱт ӦГИЙ.

Багъчуд — Кӧкшӓ ЛиДЖ Таниг сурджанавДн...

Лидж — Эн дууна айсит СӓӓхдӓД нерӓдЛӓв (хООлан ясац

аргьуд Дудна).

Саара — ДегӓД сӓн, баХмджТа Дундж. ДжИргъЛ — ЭНЛХН ӦВГН.

Нарн —Нӓ, ДакаД не? (цугъар дуудна).

ЛиДЖ— (КӱТц Дудуд yra) Хаджгър. Сӓӓнӓр, бОЛГьамДЖТа- >гъар СОнъсън. (ДакаД дуудна, багъчул ДахзД ДууЛна). ЛиДЖ овгДӱД тад хӓрӱ одаД сууна.

203

ТӓсЛХД Хату, гурвн «ӱ диилХД Хату. Одн бӧк. Бидн ОЛарн ХОргиГ

Цугъарагъаснь танД ханджанав. Coxp бӓӓджв, кесг дакдж бӱдрвв. Сургъудин ашнЬ toch, Харнгъугин ашнЬ цусн тигӓд, Баснъган адад Орквшвдн. Ода чигн ӱзснӓс ӱзӓд утанЬ ик. Та бОЛХЛа, эн харнъгу сӧӧг, герлтӓ сӓӓХн ӧдрт ХӱврӱдвТ. Хасн сумн хӓру ирдГО, тер меТ, бй гаргьсн гемӓн медӱв. Дакдж давтштОВ. Ода намат Мукдӓ, Джад, СарнЪГЛа ӓдл ӓмтс, гахуЛьдан тсргъаДж чадшгО. (Заргъин аХЛачур эртӓд).

Та, заргьин аХЛач, дегӓд сӓӓнӓр кертинЬ ХӓдӓгъӓД, чик шиидвринь ГаргьВт. ГенТкн уХанд yra юмн. Тенд ӧшӓгн, Ода би ме­

ӧргцхӓТН, Ончта сӓӓХн джиргъл ӧтсн знъкр Лениниг йӧрӓгьӓд,.

эн сӧнъГӓн ӧргий. (Ленина туск ду дуудна).

Хсйрдгч сӧнъгӓн, мана кОЛХОзин нер турудсн кӱӱна Тӧдӓ. Цӧн кӱн — СӓӓХЛӓн ТӦдӓ!

Энъкр ӱӱрмӱд! Минь... таниг ӱзсндӓн ик тидгӓр байрЛДЖ бӓанӓв. БайрТӓ, Джиргьлтӓ, ни-ниицнъгӱ бӓӓснДтн икӓр байрЛ-

джанав. Москвад, Партин бОЛн Правитедьствин гардачнрла кӱӱнджӓгъӓд таанр цугъар уХанДм Орад, цугтан мини oop бӓӓсн болад бӓӓцХӓнт. Ax йссна гардачнр, мана КОЛХОЗИГ ДетӓД сӓӓнӓр таасв.

Джиргъл — Цааранднь,— царан... ю ӱзсӓн, сОншссан кел. СӓӓХЛӓ — Узсн, сснъссан ӧдртӓн келдж чидӓдж болшута.

ЗӱӱДнд ӱзГДӓ-Д усагъан ӱзвв. БОЛВ ӱзснӓс, ӱзӓД уганЬ ик. Кемӓ—СӓӓХлӓ, МоскваД мана маЛас олн машиД бӓӓнӓ

ГИДГ бидӱ? ӱнний?

СӓӓХлӓ —Ӱнн. Эн Хӧрн джидин эртцд СсвеТин ЙОСН

Тууджд орад yra, ик ДииЛВ-рмӱДтӓ бОЛВ. ӰӱрмӱД, Ах Прави-

теЛЬСТВ мана коЛХОзд нерӓДдж <неГ маши ӦГвӓ, Дакал ОЛн зӱсн белГ илГӓв. ДеГӓД байрдчкад ӱГ кеддж ӦОЛЛ yra бӓӓнӓ»

204

ниигӓ болхла тӧмр шивӓ» гидж келдг меТ, эвӓр кӧдлдж, ОЛарн ниицнъгӱ бОЛХмн. Дӓӓсн дер дсрас гардг, бийӓн саглдж бӓӓХмн.

гьар кӦДЛСН бОЛХЛа иим ик байр кедж, джиргьш уга бидӓвдн.

Би эндр ик байрта бӓӓнӓВ. НаснаннЬ Туршарт иим джиргъд ӱзӓд yraB. СӓӓХЛӓн ӧрчц бӓӓсн Ленинӓ Орден ӱзӓд бӓӓХнь насм

багьрсн бОЛад бӓӓнӓ. СӓӓХн джиргьд ӧгсн, мана кӧгшн аав Ленинӓ сургъмДж адтн Дедкӓг бутӓХ бслтХа!

БулГън— (Урӓн гартан бӓрн). Мини ӱр Сӓӓхлӓ, Ленинӓ орденар ачЛГДснд би икӓр байрлдж бӓӓнӓв. Чи СӓӓХЛӓ, Орн нуггтан кӱндтӓ кӱн болвч. Энчнь мана КОЛХОзин ик байр. Мини кӱӱкн. (кӱӱкӓн ӧртӓД). Чамат ДуратХа!

Сӓӓхдӓ — Тӱӱнӓс ӱлӱ СӓӓХН бОЛХ. Кӱн ДӧнъГӓр, ШОвун далватарн гидг, чини кӱӱкн сдн мана чиддӓр ЙОСТа сӓн ДЖИ-ргьЛ ӱзХ. (кӱӱкиг ӱмснӓ).

ӒХЛач — Нӓ, Ода нӓӓрӓн экдцХӓй. (ӦВГДӱдиг кеднӓ). Та

КӦкшӓс кезӓнЪк багъан ӱзӱдцХӓТН.

КомсомоЛ.ец— Мана кӱндТӓ кОмсОМОЛытнр эрдмӓн ӱзӱЛХӓр бӓӓцХӓнӓ.

ЦуГЪар — Сурджанавдн, эрджӓнӓвдн. (Очр, Лидж xoftp бииЛнӓ).

ЛиДж— Чи Очр, зОГСДжа. Чини Ормд, Джиргъд бидн ХОЙр

ӦИЛЧКСВДН.

Очр — БииЛТН, бииЛТН. Кезанъкӓн Гаргъад, сӓӓнӓр биилтн. (гарма Татна. Axp Ду Дуудна).

Лидж —Тӓнӓд yra цатт Темӓн мӧрн xoftp ТӓнӓД ӱзӓД Оркда Танъна зусн хойр.

ДжирГЪЛ — Ӱзӓд ТанаД уга цагт Ӱкр мӧрн ХОЙрда, ӰзЛцӓД ТанЬЛДЭД Оркда Узм шикр ХОЙрда.

ЛиДж —Идждӓн ӱзӓД танъХЛа

ИнЪГӓн ӱзсн бОЛна, ИцжЛӓсн садаД ОДХла Иньгм сангдаД бӓӓна.

205

ТЕЕГИН ГЕРЛ

Хальмг урн ӱгин аЛЬманах

Джимбин Бембӓ (редакторнь): Инджин > идж, Кӧктӓн Эльдӓ (сеглатр ь

Кӧглтин Дава, 1ипкин Семен, Нарман Морхадж болн проф. Б. К. ашк

nCBET В СТЕПИ“

ЛиТературнО-худОжественный альманах, на калмыцкОм языке

Редакционная коллегия: