Байдин Санджара

ЦеВрӓр нерӓн ХадгъЛ, ТенӱнДЧН бидн бакТХВдн;

ЦслвнъГ сдншнъ герЛТӓ 60л, Тер гердӓрчн ӱзХВдн;

«Ӱнндӓ» ӓдд yxara 60л, Тер уХагъарчн ухаЛХВДн; Уу сӓӓХн хааЛгьта 60л, Тер ХаадгьарчнЬ ЙОВХВДН.

Байран, зОВЛкъган ХуваЛцхВдн, Бидн чамда кӱӱнДХВдн:

Коммунизмин аЛДр ТОСХЛТИН Тускар,

СССР-ин кӱчинЬ чанЪгъахин Тускар,

СОциадистическ нутГудин ниицнъгъӱв Тускар;

Ӧдр зуурин Татугьин Тускар, ӧвӓрц шин зӓнъГин тускар.

Чини нерн-мана нерн. Чи-танъгъчин ОДНЧ,

Чи-ӓмТнӓ уханч,

Чи-мана Хаадьчч.

/957 дж.

ЗӰРКНӒ ЗАЛЬ

Ганц ЙОвад Тачадав;

Газртан кӱрхинь бОЛх. Амрг — ДжиргъЛин иным — АЛДГО тенц харгъх!

Кеничнь чамагъан медЛГО Кесг цагтан ДурЛЛав; КӱрӓД ирхдчнь нӓӓЛЛӓв, Кӱӱндӓц суухан эрЛӓв.

Сансн — уХЭЛсн кӱцв, Сӓксн иньгм Харгъв. Шин хааЛгьин амнц

ШиДрхн, байрта таньЛДв.

Адтар ДедггДСн хааЛгьар

АЛХмнаД урадан шуний. Дун, Дурн, байр Дада, ТӦрӱц чиЛшгс.

Хрйр зӱркнӓ задь— ХӓӓрТӓ кӧдЛмшин гад; Хату кӱДр чОЛун

Хӓӓлнӓ, зӱркнь заЛьц!

78

теегин ЗӰРКН

Элкндӓн шахад бсгсн ндВг теегин зӱркн,

'РДМ, билгӓр делгрсн ЭлсТ энъкр балгъсн.

Уургарн, Элст, асрлач,

Уралан ишкдг дасхлач.

Кӧкрӓд, цецглӓд манъханач,

Канъкнсн агьарарн Ханъгьанач.

БаТТа кишгӓрн дӱӱрлӓч,

Бумбин Орнд хӱврлӓч. Бичӓ чидлӓн ӓрвлсв, ООсхад улм сӓӓхрӱлсв.

Мартгдшго, Элст нернчн

Мана зӱркнлӓ ХОлвата.

Багъчуд, ачнр, джичнрчн

Бичӓд туудждан хадгъла.

Галзурсн ХОртна омГнь

Газринчн меджӓд шантрла; Гавшун ӱрдинчн зӧргнь

Галин зальд батрла.

Тууджинчн халхсар иньгӱдин Туурсн нердӱд бичӓтӓ:

Харти Кануков, Адучин Бадм, Хальмг Зоя — Тамара...

ӧнъгрсн джилмӱдин туудждчн, Эндрк ӧслтдчн байснавдн. ӧӧрдсн коммунизмин джиргълдчн ӦДР, ХОНГЗС кӱргнӓвдн.

1957 дж.

ДУРН — СЕДКЛ

Чамур ягъдж ӧӧрдхв,

Чееджӓн ягьдж cckxb;

ӧдр сӧ уга

Ӧмнм нӱДндм ӱзгднӓч.

Теегин цецгӓ метӓр Тегшрдж ургьсн цоГцгач,

Теврӓд таалхД ӧкӓр Тӧгрг сӓӓхн чирӓтӓч.

79

Амуи Санан

ЛЕНИН

(«МуДрешкин сынв гидг дегтрӓс)

83

хӓдӓдж кӧндрлцХӓлӓ. ХарЬКОВ, Курск, Open ХОрТДИИ rapT Орцхада. Сӓн-дурарн цуГЛрсн удсас бӱрдгсн ӓӓрм кӱчи-чиддӓн

ӧмн ӱзГӓс тач, СОветск Орна седм, зер-зев кедж гаргыч Туда баЛГъсн Тад йсвдж ЙОВЛа.

Цагин ӓӓмшГ икдв. Кӧддмшч улсин седкл-бӓӓдл кӱчр Oojib, ӓӓмшГТӓ седКЛд авдгддж цугъар ӧвкЛдж бӓӓцХӓдӓ. ХаТу мӦТ.ӱ бӓӓддӓс rapx артъ уга бОЛдж медгджӓсн зн цатЛа, 1919 джилин июлин дӧннд ВЦИК-ин, МсссОвеТин, ВЦСПС-ин бсдн Москван райсОвеТмӱдин цуГин хамц заседанЬ, Московск фабриксин бОЛн завОдмудин кӧдЛмшчнрин ХЗЛХас ирӱдГЧ удсин ОрЛЦЛгьТагъар ии ТеаТрТ боЛ.хмн тидж зарлтдЛа. ӦдГа цагин бӓӓ.у бӓӓдЛин туск дОкЛад Вдадимир ИЛЬпч Ленин кеЛХ зӧвтӓ билӓ.

Би эн заседанЬ тал Оддж йовхДан ДОТр-бийм дӧрӱ гуру бслсн, садврсн седилтӓ саддадж ЙОВлав. МсскВаД шинкн ирсн Чапчан Арш нанла ЙОВла. Гражданск дӓӓнӓ фрОНТсин бӓӓХ бӓӓдд, мини тООЛврар, йир кецӱ ӓӓмшГТӓ бОлн ТачаЛТЗ бОЛДЖ медГДжӓлӓ. Теегг нӱӱдж йсвсн тенн мини уХан-медрЛ минь Тер замд эс кӱрсн мӧн. Ӧӧдддж ӧсдж ЙОВХ кӧдЛмшч кЛассин тууджин зурасар учрсн чидл-идинЬ би эс медджӓсн деерӓн шаЛГъдж бӓӓджВ. Урдин авЬясар би хуучна ЙОСна чидд-идинЬ детд икд ТООЛдж бӓӓджв.

Хӧӧннь, кезӓнӓс нааран бОльшевик бОЛсн кӧддмшч ГеОртии ПрскОфЬевич ПермякОв, Тер ӧдрмӱдин Туск тоДЛврмудан келХлӓрн, ик теагрин ӧӧр Очереднт зОгсджаХдан ӓмТН ямр бӓӓдлТӓ бӓӓсинЬ ӱзсӓн, ямр yr кедджӓсинЬ сонъгссан-кӱӱнДсан нанд келдж ЙОвда.

Тӱӱнд бӓӓсн улсин ик-зунь фабриксӓс бОЛН завОдмуДас шуД гООдан нааран ирцхӓсн кӧддмшчнр бидӓ. Тедн цугъар атхр ӧнъгтӓ, дОтран yxa гӱӱдгсн Дӱртӓ, ОЛн-Тавн ӱг yra, зутл хаяхаяд ХООрндан ХОшад-гурВац ӱг кедлцХӓДг бидӓ. ӰЗГДсн хатумӧтӱд ӓмтн икӓр зОВснЬ чиГН, Хӧӧтни сӓӓни тӧдӓ сагЛЛГЪН ч-игн, эдл-ууш хаТяр бОЛсна жӱнД ашиЬ чипн зн кӱчр бӓӓдЛТӓ такчкД ӱэгдлж медгддг бидӓ. МаоюваД тер цатТ таиаД — зур|ГьаД ӦДР дарадтнЬ кӧддмшчнрт ӧдмг эс ӧггдт ЙОВДЛ данъ гидтӓ бӓӓсм^Н-

Неджӓд цӧн стакан арВа кӧмдмшчнрТ ӧгӓг бидӓ. Кемр ГУ^Р ОггдХлӓ, Мсскван ГуйрТ туйрас бишкнь цугъар бӓӓнӓ, ry^P тӱнд мел уга гидж тер туйрин Тускар ӓмгн кедцХӓДГ биЛӓ.

Ик геатр дӱӱрнъ ӓ.мън Хурцж. Ӓмтн'ӓ-чнмӓн yra аТхр TaK4* ООлхЛа йир кецӱ дОгшн сӱркӓ бОЛДж меДгднӓ. Ӓмтнӓ атР* бӱркг бӓӓдлд. Ик Театрин ЭЛВг байн сӓӓХн бОЛН ГИЛВКЛГЬ ирлцдж ЗОклцдж бӓӓХШ. Ик ТеаТрин ЛсжмуднЬ opc ХааДИН ТЗ^ лаР’„ И.ӰИД никт бархтар бӱрӓгӓ, Тедн аЛТар сииЛГДЦХӓсн тил®' КХцӓлӓ, ЛюстрмуднЬ бслн аЛДрДЖ СОЛнъгъТрсн ик жираДОЛьснь кӱрл мӧнъГӓр цутхата Алтрдж сОЛ’нъгътрсн ик xoipaH агьуД атиюн Ӧ!нъггӓ кесг минъгьн кӱн Дарцдж сууцхада.

— Юн бОЛХМб?

ВЦИК-ин ЗХЛачД Оцахн шииДгсн ӱр Калинин, ӓмтн ӓ-чимӓн yra Тзкчк бОлсн цагт, гарч ирӓД келв:

84

гаРтиьЛцаягиЦ?,аД бИ«ӓс Тӱргн кблтӓ Ленин гаРад ИРВ' 3Ӱ» федРт оп_ с Узгдв- ^Кс-укс ишкад сценин ӧмн зал’д ирӓд, каМсДДж йпп *одлмшч КЛассин алдрщгсн багш Ленин, кӱмнӓ иРХяӓ й ВСН Ухани бнлгиг цуггнь бийдӓн ТОгтасн эн кӱн гарад

ТоРий’б'Г)ИН 00ЛДГ ИИРГЛТ УгаГъар ТОСГДВ. Ӓмтӓр дӱӱрнъ аудиХарНь з~Н чидлӓРн чирмӓдж Ленинд Оньган ӦГЧ такчкрв. МедгдпТСТа'?’ мел ганцхн Ленинӓ чаддг, джиггӓ сӓӓхн тодрха

тегщ Г-Н Т0Лгъз. Xoiip тарнь шулун-тӱргн. Дунь нег джисӓтӓ,

’ Уг Келлгънь зӓрмдӓн невчк хурдн болдж медгднӓ, келнь

и’к ТОЛБТ.

УЧП^СЛДЖ^СН Ӱгпннь ДундаГъур, болдж ЙОБХ алдр йовдлмудин

замд Ленин ӓвртӓ ик цОГта, цуг ӓмтнӓс ӧндр Кун болдж

тЛенинӓ yr чинънӓ бӓӓтл, тӱӱнӓ келджӓХ ӱгмӱдӓснь кӧтлгч—-

*Ослгч сӱл ноолдлгънд Ссветск правительстВиг дӧнънӓд, кӧдл- ^чнриг шинӓс аксдж, немдж иергт авХин туск шиидвр ^Ргъхмн гидж mockobck прОлетариатин илгӓсн улсас сурад,

енин ӱгӓн тӧгсГВ.

КОтдврчин келсн tootht чик гидж дембрлТа «Ингернацио-

дуулгдв уХан-серлнь сарулдад, кӱчн-чидЛНЬ немГдсн кесг ^нъгън удс тер дууГ хавлдж oprnxae. Цугъар дегц хавлдж *ВаД маш кӱчтагьӓр ӧӧдӓн авч «Интернационал» дууллгьн "Ролетариатий энъ-заХ yra ик ицгин бслн нег-мослгч седкл- ^агьӓр НОолДдж диилХИН темдГ бӓӓсн мӧн.

«Алдр революц, кӧдлмшч кдасс болн терӱнӓ алдршГСН

85

кӦТЛӓчнЬ Ленин менд бОЛТха! гидж дембрЛТӓ дуугъар хӓӓк-

РДЖ, тасрха уга уДан сӱрӓдкӓ кеДЖ, mockobck, пигерск бОЛН

кӦДЛмшчнриң батадьОнсиг ӱДшЛӱЛцхӓдӓ. MoccoBeTHH аХлачин кепсн ӱГИГ би мартац угав. Гартан bhhtobkc аТХцхасн, негурмӧсЛГЧ седкЛ-уХань нӱДНДнь асцн кӧдд.мшчнр ВОКзаЛин ӧӧр зерГЛдж зОгсцхада.

Тенд MoccoBeTHH ахдач ИИГДЖ кеЛЛӓ: паргь, cobctck ЙОСН ӦОЛн кӧдЛмшч кдасс ДӓнрДж aauix хсртни ӧмнӓс тадниг ӱкЛта дӓӓддӓнд ИЛГӓдж бӓӓцХӓнӓ. Эскдӓ xopTH таДНД цОкуЛдж ХамхРДЖ, Хӓрӱ шивГДХ, эскдӓ Тана ӱксн цсгц деегӓр ЗЛХДЖ, нааран, улан Мсскван эрс тал шидрДДж ирх. Зӱгӓр инрлмӱДин олн ӓсрмӱД эрк биш ХамХЛГДцхаХ гиДЖ бйлн бзТар ицДЖ бӓӓцХӓнӓвдн.

Аш-сӱӱдднЬ кӧдЛмшч КЛасс Дарг yra, Лавта дииЛХ тидж батар ицдж ӓмгн ЙОВцХада.

XopTH лаВТЗ ХамХЧГДЛа. Хар ТенЪГсин кОвӓ таЛ хайГДЛЗ. 1919 джиЛин июЛин дӧннц Ленинӓ кедсн yr СОВетин ТӦлӓ *нООЛД Дурн-седкЛ падруЛДж асасн мӧн.

РеВОЛюцин Хату нӓрн тӧрмӱд кӱцӓХ бОЛГЪНД кецӱ мергн гавцар ХааЛГЪ йирин ОЛдж заадж ӧгДГ Ленин минЬ эн замД бас ДииЛЛгьсин экдӓчнЬ -бОЛдж тууджЛГч нидчӓн ӱзӱдв. АЛДр кӱн мед Лавта экдӓчнь бОЛдмн, юнгьад Гикдӓ Тер наацк уЛсас

«Кезӓнӓ бӓӓдж, аЛДр кӱчТӓ баатр гицж ЙОВДЖ. Тер баатр

эврӓн аяВтта бӓӓцж, адвт ДунднЬ бадГьсн бӓӓДЖ, баЛгьсн

дунднь ик бӓӓршнъ бӓӓцж. Энд-тенДнь ненчкн ӓӓмшг ӱзгДӓД

ирхлӓ, оцак баатр Дарунъ тенц ОДчкдг бӓӓцж. Эврӓннь керг; ТӦрӓн элдв сӓӓнӓр меддГ бӓӓдж. Тӱӱнӓ ott—адвтднь ӓӓмшГТЗ нег мус гарад ирДг бОЛна. Тер мус ӓмТ бӓрцж аваД, нӱкнДӓн °РУлад идӓд бӓӓцг бОЛна. Тӱӱнӓ бӓӓцг нӱкнь ӧ-шугъу МОДН гатИ» ик ЭЛстӓ газрин ца, ӧнцр уудс гатц бӓӓцж.

Эн зӓнъГ СОнъсн бийӓрн, бат кӧ-хӱйгӓн ӱмсӓД, уТ ДЖИДӓн

НООЛДа бӓӓДж, аш-сӱӱЛДнь тӱӱнӓ тОлгъагъинь чавчДЖ тасЛЗД, ДИИЛнӓ. Kecr ӧцр ӧнъгрсн, герӱрн ХӓрХ цат бОЛВ. Баатр отгаЛВТарн ораД ирнӓ, зуг газр—уснъ эс таныдна. Гер бӓӓсн газрТнь Терм уньцнь кевтцхӓнӓ. Бӓӓршнъ ДӱнгӓДжӓсн газрт-нь

86

УУлин шуурхас ДОтрас ӓмтн ^УкаатР йОВад, хортан xaMXJI^^’

87

3УН бий ТӓЛ ОДВ. Гапцарн ӱддсн Но.ха: не Ода эклӓд бӓӓхмнгидж санВ. ТӱӱнӓннЬ дару чичрсн Гаран бараткин нӱнӓр шурГьуЛВ. Хургъ ТЗТад аВад ирв. Нӧӧрмӱ Хургън серӓд мӓӓльтл, Hoxa Тӱӱнӓ ТОЛГьаГъннЬ моШкад Оркв. Дакад саглХин эркд, Hoxa шавр rep Тадас кӱн Гарад ирчв Гигьӓд, тиигдӓн Хӓлӓа.

Бийӓн ягъджаХиг кӱн эс ӱзджӓХиг лавта меддж оркад, Ноха Данад Her Хургь шӱӱрв. Шӱӱрӓд бӓрсн хургьиГ тагад гаргъдж иовТл, тӱӱнӓ кӦЛ бараТкин амнд Tops. Тер ХООрнд Хургьн чанъГЪаР мӓӓЛЬв, тӱӱнӓ дуунас хургъд серӓд цугъар мӓӓльцхӓв,.

хУргъдин ду СОнъссн бӧдӱн Хӧд бас мӓӓльдВ. Цаг биш цагла мӓ-мӓ Гисн Хӧд дуугъарн дарад .хайв. Терӱнлӓ Харгьулад ЧОН-

МУД УУЛЬдв.

—А-у-у. А-у-у.— Гисн чОнмудин айс yra дун, КОшарт СОнъ-

сгдв.

~~Хав, ХЗВ, Гав, тав — гигъӓд чОнин ду СОнъссн noxac хУЦЦХав.

—Манджа, Манджа! Чон! Чсн!— 1гидж кедӓд. унтдж ке-Втсн

°РКв: Хуучн xap ишкӓд ХОЙр хургьиг тат кегьӓд цуглдж Оркад,

кеЛВ.

~~~ Ай, Мандж, Хатн! ХаТН, Мандж! Тенд чсн уульджана,

°РКХЛа, буутъин дун таш тив. Буугьин тал Харнъгъу coor чирмх х°орнд’.ГеГӓрӱЛВ Бу хасна Хӧӧн чонин дун уурв; чонин дун

УУрхЛа, Хӧд мӓӓдьдГӓн уурв. Чснин дун уурсн бийнь маштг кӧк ГаЛзн барГ Хаша эртӓд, Хавшад Хуцад бӓӓВ.......

—• Не, би сда унТХшв, НОХала Хамдан ӧр цӓӓтл мал маннав, Эс гИХлӓ/ ӧрдӓ ЧОН читн дОВтлад 6aax—- тидж Мандж БОркад КеЛӓд, буугъа-н Тӱшӓд зОГСВ. Манджин ӱг СОнъсдж Ориад, Bopэвшӓгъӓд, сунядж Оркад: би унТнав Гидж келӓд, шавр

ГеРӓдӓн ГараД hobb. Амрд yra зӱрКН срч дОТр будЬглад бӓӓнӓ. оНоХад суух тазр ОЛДХШ. ӰӱрмГ ишкмар дОрпиан деегшӓн х°йр КОшарин уТ Туршар ЙОВдж бӓӓгьад зОГСад, Hoxa барун

Хавтдасн ТӱнъгЬрцггӓ Тӓмк, ганз таргъдж ЗВад, нерӓд татв.

— Нанд чсн Тус бОЛВ-идвчн ЧОНИМ амн удан, эс идВ чипн- Улан—. гидж доТран санад, xap ӧргнӓннЬ саХлд шог гидж тер

£нӓВ. Ишкрн йОвдж ксшар эргв. ЧОНИН ӱнр авсн нсхас Хуца

ӧӓӓнӓ. Удл yra ӧр шарлХла, Komap эрГмд бӱГджӓсн бОГшургьас •^иргьцхӓв.

89,

Манджин Нимгр

ХОРТН

1.

Хар ишкӓ занч кӧдрсн, мӧрн шаната ЭТцн xap заЛу тазр герин шавр ПОЛ деер ДОртшан ХӓлӓгьӓД сууна. ТиТДжӓгъӓД эн ӧӧрӓн бӓӓсн яршг бий Талан тач ОркаД, тӱӱнӓс нӓрХН ут xap бӱдӱ тарЪГдж авад, дакац белӓсн утхан сугьЛДЖ авад, бӱлӱдв-

— Hoxa, шудугъар гартн, сӧӧДӓн сӓӓнӓр манТн. Би сӧӦДан таниг тетХВ. Унтдж кевтӓд бӓргдХЛӓ, засГЛа Харгьхм. Хӓрнь, ӧмннь кедсн ӱг хӧӧнӓн герч ӦОЛДГ бишй—ГИДЖ чабан МандЖ repT ирӓд, деерк пдащан Тӓӓлн бӓӓцж кеЛВ.

Hoxa тӱӱнД Хӓрӱ ӧгсн уга. Манъна дОрасн улан нӱДӓрн Тер уурта бӓӓДлтӓгъӓр Хӓлӓв. Угхан бӱдӱДДЖ аваД, Hoxa ӓ угагъар бссзД, аргъуЛ гарв.

Салькн хӱвсхлӓд бӓӓнӓ. Тенъгрт Tacpxa xap ӱӱЛН шулУ' шудугъар нисӓД бӓӓцХӓв. ЙОснцан харнъгъу сӧ бодв. УрваД ЙОвдж ирӓД, кОшарин ӧмн панр ӧлгдг 6axn тӱшӓц Hoxa зОГСВ. ЗсГсдж бӓӓгьӓД, Hoxa кезӓнӓ ягъдж ЙОВсан санв. Ик ua[f^aH гер, хар галзн аджргъта сӓӓХН ацун, удан гадзн бухта сӓаХН улан гаЛзн уКрмӱД, 6yxap xap ХӦД... эн Хзмт цугъар мини эс

билӱ,— гиДж Hoxa санв. Ходв бапшии ач, зӓӓснъ Ээв1рин КӦвӱн, аРв rap ялчнрин эзн, угатнърин нсйн ЭэВрӓ Hoxa коЛХОЗИН ХӦӧнӓ манач гидж ДОтран санДЖ ОркаД, тер мусГ-мусг гигьаД инӓв. Дакад Hoxan ухан харнъгъурад, арагьан зуугьаД, нуДР' ман атХдж Оркад, баХЛуртан шахсн Дуугьар: «НООЛДИЙ, ноолДий чиддм бидн ӓцл биш, бОЛВ НООЛДИЙ! Ӧшӓгъӓн ОДа чигн би

танас аВч чаДХВ. Би чиГн танД ХОран кӱрГДЖ чаДХВ» — ГИВ.

Сӧ харнъгъу. Зуг зӓрм-зӓрмцӓн хсшин кӦГшн xap барг кошарин барун биЙД саЛЬкнас ХОргьЛЗД кевтДЖ ОркаД, кӱр-кУР

Гисн кӦГшн бӧдун Дуугьар хуцац бӓӓнӓ.

Hoxa хургъД тал ОДв. Ксшарин барун буднЪГД ХашалдЖ орксн хургъД тӦВкнӱн унтац кевтцхӓнӓ. Бий таЛан аашсн Ho-

xar ӱзДЖ ОркаД, хар барг сӱӱлӓрн шарваДац, тӱӱнӓ ӧмнӓс ирвТер Тӱӱг: ЙОв-гидж кӧӧв. КӧӧгДсн барг хуцн ЙОвДЖ ксшарин

88

Шанагьан тӱшсн хойр гариннь тохасиг

■опкап Hoxa уха тунъгьагъад, кошарнн уру биид иовгън суу

II.

Сарсасн леднъ шарклхла, кевтрнь хансн хӧц юОсад мДӓльТ' цхӓв. Мӓӓльдсн хӧӧнӓ дуунас хургъд серӓд бас маалЬЛД • Хӧӧдин Дун хаврин ӧрин ДӱӱрӓнД КОшарас давац сснъсгд • Мандж хӧӦДин шитмин ам тӓӓдӓд, хӧӧдӓн ТуугъаД гаргъв, ДУг

Дулсн Бсрка Хургън тал ирӓД, шитминь тӓӓдӓД, гаргъаД эклань

нииЛӱЛВ. ХурДн цагъан хургъд хурДЛДж гӱӱгъӓд, экӓн хӓӓдДВЭкӓн ОЛДЖ авсн хургъДнь, ӧмн хсйр кӦЛӓ1н ӧ&дгЛДЖ оркаД, кӧкцхӓв. Манцж Бсрка хсйр хӧн дотрагъарн ЙОвад, хургъан

оддж авад уга эксинь хургьДлань харгъуЛцхав.

Кӧгшн хар барг аддж Орксн Хургъдин ӱнр сснъсаД, ӱнрчЛЭ ЙОВДЖ, ксшарин Деец ар булнъД оралгъата бӓӓсн хар ишкаД ирӓц ӱнрчлдж оркаД, Додав. Ноха кӧлӓрн мааджв. Хар ишка

секгДв. Ишкӓ Дотра-с хсйр цагъан хургън ундж ирхЛӓ, -кӧгшн хар барг негинь эклӓд идв. Кӧгшн хар барг хургъ ИДДжӓсиг

ӱздж оркад, кӧк гадзн барг гӱӱгъӓд ирхлӓ, Тернъ кӱрклв. Тиигхлӓнь кӧк галзн барг Хуцв.

— Эн Hoxac юн леер ноОЛДДж бӓӓнӓ — гицж сурал, МанДЖ

нохас тад хӓЛӓв. Хар барг цагъан хургъ шу-татаД идджӓсиГ ӱзлж оркад, Мандж ноха тал гӱӱдж ирӓд, noxar кӧӧгьӓД,

хургъан алдуддж аВВ. Алдулдж авсн цагъан’хургън Деер хар

ширӓр тӓвсн негн гисн to ӱзчкӓд, МанДж уу.рган бӱтӓд, кӱрнъ' ТрӓД уладж Оркац: — «Тунъ чамаг»...— гиВ.

Газрас Хургъдиг шӱӱрч аваД, гартан аваД, шавр гер Тал Мандж гӱӱгъӓД гарВ. Гӱӱдж ЙОВац, ээмдӓн ХОЙр амта хавал

долДалад ЙОВХла, Манлж барун гарарн хавалин хунцгиг Таг атхв. Шавр герӓц гӱӱДЖ ордж ирӓц, цӓӓгъӓн уучкаД, кӧЛсӓн

хагсагъаД суусн Нсхан ӧмн бийд хургьиг otkh упан шӱӱсинь ГООджулад хайчкац, Мандж бӓӓсн дуугъарн: чини гара кӧДЛМШ эн, кишго хортн. Хуц тӓвх тОХмта хургъ аЛДжч. ЧамаГ, чамаг..,— гигъӓД хӓӓкрв.

Газр шагъагъаД хӓлӓДж Оркад, уурлснас авн чичрӓ^п. кӱрнъ"

ггӓД улагъад, Hoxa газрт шаачксн кевтӓ зсгсв. Кӱрл мӧнъГН ӧнъгтӓ чирӓгьӓснь кӧлсн улм чиихЛтв. Бӓӓ.ДжӓгъӓД-бӓӓ- ДжӓгъӓД кӧшӓтӓ кӧмсгӓ.н ӧр«гӓ.Д, уЛан нӱДӓрн Манджиг чои хӓЛӓцӓр rep хӓЛӓ’гьӓД бӓӓ®. ГеЛыгӓн цоксн мӧрн кевтӓ ГОлан цОКЗД ӓӓмсХН бӓӓцж шурц ГигъӓД, зӱн белДӓн бӓӓсн угхиг барун гарарн сугъЛДж авад, бӱтнъгӱ Дуугьар: ИГӓрӓн гар, эс гиХЛӓ, ӱКХ ТООНД ииЛгьд уга чамаг шаачкнаВ — гиДж хӓӓкрӓД, Hoxa зӱн гаран МанДжин ӧрчӓр тӱдкӓД авв. ТӱякӱЛДЖ орксн

90